Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 29, 19 July 1923 — Page 2

Page PDF (1.73 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

HeAoao Keia I Hookaawaleia no na Manao o ke komisina o na Home Hawaii Hoopulapula Lahui

Ke Ola Mamua, Mahope ka Hoopukapuka

 

NA KOMISINA

W.R. Farrington, Lunahoomalu;

Elizabth K. Kalanianaole, Lala;          Rudolph M. Duncan, Lala;

Akaiko Akana, Lala; Geo. P. Cooke, Kakauolelo.

 

Meakakau Nupepa, Malalo o ke kakauolelo,

JOHN H. WISE

 

Malalo o ka lokemaikai o ka ona o keia Nupepa Kuokoa, D.A. Thurston (Kakina), ua haawiia mai keia aoao no @a manao pili i na hana a ke Komisina Hoopulapula Lahui Hawaii. Nelaila e Loaa ana he mau mana pili i ka hana a ke Komisina ma keia aoao.

            Ma keia aoao e ike ai ka poe heluhelu i na hana, na makemake, @@ ka hoolala @na no ka hoomaka ana o na hana maluna o ka Makupuni o Molokai.

            Ua hamama no hoi keia aoao @ na niuau pili @ keia hana mai na Hawaii mai, e ma@emake ana e ui i ke Komisina @@ mea like @@ i makemakeia e ninau mai.

 

KA HUAKAI I NA MOKUPUNI MA KA AKAU-KOMOHANA

Iloko o keia mau la imi i ke alahele ame kahi o ka hele ana mai o ma kanaka Hawaii ahiki i keia mau Paeaina, ke ikeia aku nei na huakai a ka poe akeakamai, e hele imi ana ma na mokupuni ma ka Akau Komohana aku nei o keia mau pae moku. Aole e kala keia mau mokupuni Liilii i ikeia ai, a i kamaaina ai hoi i na kanaka holo moku o Hawaii nei.

Iloko o na moolelo kahiko loa o Hawaii nei, ua hoikeia mai keia mau moku iloko o ia mau moolelo. I ka hele ana mai o Pele mai Kahiki-moe mai, a i kipakuia mai ia aina mai e kona Kaikuaana, Namakaokahai, ua pae mua mai oia ma kana huakai imi wahi noho nona, ma Nuumealani. Ua loihi no kona noho ana ma kela moku a mailaila mai, ua holo mai a noho i Holani. Mai Holani mai ahiki i Kuaikelani, a mai Kuaihelani mai ahiki i Kauai, a mai Kauai, a Oahu, Molokai, Maui, ahiki loa i Hawaii, kona home ahiki i keia la.

Ma ka moolelo o Aukele-nui-a-iku, ka moolelo kahiko loa paha i ikeia ma Hawaii nei, mawaho ae o Kumuhonua, ame Hawaiiloa, ua ikeia keia Mokupuni Kuaihelani ma ka Akau Komohana aku o Kauai, e na kanaka Hawaii oia mau la, a ua launa mau aku no na kanaka Hawaii me na kanaka oia aina, a ua like no hoi na olelo a ia poe kanaka me na kanaka o Kauai ahiki loa aku no i Hawaii. He aina nani keia o Kuaihelani, ma keia moolelo. Ua like no na meakanu, ame na meaai m@ na mea I kam@@i@@@ @@@ kanaka ma ka Hema mai nei, a ua launa aku launa mai, no ka mea he ekolu la wale no ke kaawale mai Kauai aku, ma na waa.

Aka, iloko nae o na moolelo mahope mai, ua nalowale na ka loheia o keia mau mokupuni, a ua waiho wale ka moolelo Hawaii me ka kamailio ole no keia mau mokupuni ma ka Akau Komohana. I ka moolelo e Moikeha, aole oia ke ala i hele mai ai oai mai Kahiki mai. Ua oleloia mai ka Hema mai kona au waa i hiki mai ai, a komo ma Hawaii. A mai Hawaii mai ahiki I Maui, a Oahu nei, a hala loa no Kauai, a noho hookamaaina oia i Kailua, Kauai. I ka hele ama no o kana keiki o Kila, e kii ia Laamaikahiki, aole na I loheia keia mau Mokipuni ma ka Akau Komohana aku nei o kakou, aka, ma Kahoolawe, kela lae kaulana, Keala-i-ka-hiki, ke alanui o ko lakou haalele ana ia Hawaii nei, a i ka hoi ana mai, ma Hawaii mai no ke alanui o ka hoi ana mai.

Aka, aole no nae e lilo ana keia hele ana o na Hawaii ma ka Hema ia lakou i makemake ai e hele i Samoa ame Kahiki, no ka mea, aia ia mau mokupuni ma ka hema aki o Kakou nei, a he hoopau Manawa a he hoololoiahili wale no ka hele ana ma ke ala akau komohana o Hawaii nei. No keia kumu paha, ua manao wale na kanaka kakau moolelo kahiko o Hawaii nei, ame na haole I imi nui I na moolelo Hawaii he mau kaao wale no keia mau mea I lohe ia.

Aka, i keia la ke imi ia nei keia mau mokupuni me ke ake e ikeia ina paha ua kamaaina na kanaka Hawaii i keia mau mokupuni, a ina paha ua noho kanaka ia. I keia mau la, ua liilii loa keia mau Mokupuni. Ua maopopo ole ke ano o ko lakou kulana o mua aku nei. Aka, ma ka nana ana o na wahi liilii i koe, ua ikeia o na manu na kanaka nui e noho mai nei, a ua maopopo ole kea no noho kanaka ia.

O ka mea kamahao nae paha, o ka nalowale ana o na kanaka, ame keia mau mokupuni i ikeia ma kela aoao Akua Komohana aku nei o Hawaii nei. O Kuaihelani ka mokapuni kokoke lao ia Kauai, no ka mea ua hoike mai keia mau moolelo kahiko, he ekolu la hele ma na auwaa ahiki I Kuaihelani mai Kauai aku. A mai Kuaihelani ahiki I Nuumealani, he ehiku la; o ia hoi he umi la mai Kauai aku. A mai Nuumealani a Holani, he umi la ma na @@wea, a i ole he 20 la mai Kauai @@@ O keia mau ke hoomanaoia nei i keia mau la, mamuli o na kaao, aka, o ka ike ana i ka oiaio, aole e hiki e hooiaia mai, no ka mea, ua nalowalo no kekahi mau makahiki loihi loa.

I ka makahiki 1892, ua hele aku kekahi haole o Nu Kilani, e koi i na kanaka dala o Enelani o aeia mai e hele oia e imi i kahi i nalowalo ai o kekahi aina paa nui, i nalowale ma ka inoa o Hawaiki. Ua koho oia aia ma kahi kokoke i na mo kupuni Maikonisia, kahi o keia aina nui paa i ku ai, a emi pu a nalowale a ua manao keia haole ma ka inoa o Brown, a ua make mai nei keia haole I keia makahiki aku la i hala, he aina nui keia o Hawaiki, a mamuli o kekahi mau olai nui, a luai pele paha , ua nalowale aku keia aina nui paa.

Ua haawiia mai i keia haole kekahi moku ame na kanaka lawelawe a ua hele aki oia no kekahi mau malama ewalu no ka imi ana i kahi o keia aina i nalowale ai. Ua loaa akukekahi wahi, ano papau iki o ke kai, a`ua hookuuia na mea hopu i na mea olalo o ka moana, a ua ikeia o ka honua o keia wahi he aina no, no ka mea aole i loihi loa ka ulu ana o na mea ulu moana ma keia kahua. Ua manao oia, a ua koho iho, o na lono kaao he aina kekahi i ku ma keia wahi, aka, i piho iloko o ka moana, he mea oiaio. Ua manao wale oia o ka manao o keia huaolelo Hawaiki he aina e emi ana ilalo iloko o ka hohonu.

Ua koho iho keia haole, o kahi keia I hoomaka mai ai na lahui polenesia e hoopuehuia, holo ko Nu Kilani, ko Samoa, ko kahiki ame ko Hawaii nei. O keia poe Polenesia, he poe keia i hele mai Asia mai, a noho i keia aina, a mamuli o ka em@ana o keia aina no kona nalowale aku, oiai wahi ana, ua emi liilii no aole i wikiwiki loa kona emi ana, ua haalele na kanaka like ole o keia lahui Polenesia, a hoea i Hawaii nei kekahi poe.

Wahi a keia haole, he lahui keokeo keia o ka lahui Polenesia, a mamuli o ka noho loihi ana ma na aina wela, pela i emi mai ai keia keokeo ana a lilo i lahui ulaula. A wahi no ana, ina kekahi kanaka Hawaii a i ole Maori paha e hele ana a noho ma kekahi aina anuanu, e ike aku ana Kakou, no kekahi mau hanauna, e kekokeo ae ana no namamo a kela kanaka i noho ai ma kela aina anuanu.

No keia makemake nui ia e ike maihea mai lana kanaka Hawaii i kiki mai ai i keia mau Paemoku, pela na kanaka naauao e hele huli nei, e ake ana e loaa na hoike ana mai, i ke alanui io i hoea mai ai na kanaka Hawaii mua loa i keia mau mokupuni o Kakou.

Aole paha he ninau hoopaapaa ka ike ana iho, mai kekahi aina okoa mai ko kakou mau kupuna i hiki mua mai ai i keia mau paemoku Ua hiki ia kakou e ike iho, he lahui naauao ka lahui Hawaii, a ua oi aku paha keia naauao i na makahiki kahiko loa o ka noho ana o keia lahui. Aka, ina kakou e huli aku, e ike ana kakou, he lahui keia i ike a i hoomana aku i ke Kahikolu Hemolele, e hoomanaia nei o kakou i keia la, oiai no nae, ua ikeia keia Kahikolu e ko kakou mau makua a kupuna no hoi i ka makahiki 1820, mamuli o ka laweia ana mai e na haole. He mea kupainanaha nae, aole keia mau Akua i ike ole ia e ko kakou mau kupuna mai kahikoloa mai. Ua malamaia keia mau kupuna, aole ma na inoa e ikeia nei i keia la, aka, aole no nae e hiki ana ia kakou ke hoohewahewa iho, ia Ku, Kane ame Lono. Ma na moolelo kahiko loa o Hawaii nei, ua kuhikuhi mai ko kakou mau moolelo, na keia mau Akua i hana ka honua ame ke kanaka mua loa. Ke paanaau nei keia moolelo i kekahi poe a hiki mai i keia la.

Ua imi nui aku na kanaka alakai o ka hoomana o na La Hope, ka poe molemona, i kahi i hiki mai ai na kanaka Hawaii, a ke hele nei keia poe naauao ma na alanui e hooia mai ana i ka oiaio o keia mau kaao Hawaii o kakou. Ina kakou e huli aku ana i na moolelo pili hoomana o na kupuna Hawaii o kakou e ike iho ana no kakou, o ke kukulu ana o na heiau; na pule; na mohai; ke okipoepoe; ke kukulu ana o na puuhonua; ka moolelo o ka hanaia ana o ka honua; ke moolelo o ka hanaia ana o ke kanaka mua; ka moolelo o ke kaiakahinalii, a he lehulehu wale aku o keia mau mea a kakou e ike nei maloko o ka Paipala, ua like loa me na moolelo Hawaii, a e hooia mai ana, aole na kanaka Hawaii i mamao loa mai main a kanaka i waeia e ke Akua i poe kanaka Nona.

Aole paha he moolelo i hiki e Alakai aku i ka mea heluhelu hoomaopopo i keia mau mea elike me ka moolelo Hawaii maluna o kumuhonua, a e ike ai ia mea heluhelu, ua like loa ka moolelo o ka Baipala me ka moolelo Hawaii o Kumuhonua. Ina ke kanaka e heluhelu ana e ike iho ana I ka like loa me ka Baipala, a e manao iho ana no ka mea ike Baipala, ua kopeia paha keia moolelo Hawaii mai ka Baipala mai; aka, aole pela ka oiaio, he moolelo keia i maopopo loa i na Hawaii o ka wa kahiko, ma na buke i hoiliiliia e ke@ahi o na kanaka Hawaii kakau moolelo Hawaii. Ua loaa mua no hoi keia moolelo mamua o ka ike ia ana o ka Baipala e na Kanake Hawaii.

O ka mea i iini nui e ike a e hoomaopopo i kea no o na kanaka Hawaii, aole moolelo oi aku mamua o keia moolelo i waihoia iho e ko kakou mau kupuna. Ua hiki e hoomaopopoia i keia la, aole keia moolelo i ulu ae ilojo o ka manao o ke kanaka Hawaii, aka, ua haawiia mai e ko lakou mau kupuna mai kekahi hanauna a i kekahi hanauna, a ua a`o ia mai, i kela ame keia hanauna me ka hoomanawanui, oiai aole i ike na kanaka Hawaii i ke kakau, a hiki mai ne ii ka laweia ana mai o ka@naauai hou i Hawaii ne i ka m@kahiki 1820. A aole n@ i loaa ke@ia ike a hiki mai i ka makahiki 1827, ia Manawa ua nui iki ae na kanaka Hawaii i makaukau i ke kakau. Aka, i ka imi ana a na kanaka Hawaii i ike i ke kakau, ua loaa aku keia mau hunahuna moolelo i hoopaanaauia e na kupuna o kakou, a i haawiia mai hoi mai kekahi hanauna a i kekahi ma na kaao ame na mele.

Ua hoike mua aku ko oukou mea kakau, e hele imi wale no keia poe naauao no kahi i hiki mai ai na kanaka Hawaii, a e hoi hou mai ana no in a moolelo Hawaii e imi hou aku a ii mea e hooiaioia ai ka kakou mau mea e loaa aku ana ma na huakai imi a lakou.

Aole keia mau Mokupuni ma ka Akau-komohana o Hawaii nei i lilo i mua aina akahi no a ikeia e na kanaka Hawaii, aole loa. Ua kamaaina no lakou ia mau Mokupuni a in a makahiki he kanalima i hala aku ua ikeia ma kea no he mau mokumanu, no ka mea ua ikeia ka noho nui ana o na manu maluna oia mau mokupuni, a i kekahi Manawa ua ikeia lakou ma ka inoa o na mokulepo manu, no ka mea in a makahiki he kanalima a emi mai, ua kiiia ka lepo manu oia mau moku e na kanaka o Hawaii nei no ka hana ana i lepo hoomomona lepo no na mahiko. Ua holo mau kekahi mau moku ma kela mau mokupuni i ke kii i kela mau lepo manu, malalo o kekahi hui moku i hoomaluia e Mr. Frank Cooke ae nei e ola mai nei, a e noho mai nei ma Kaimuki.

Aka i ka poe makemake e ike a e hoomaopopo i ke ano o ke kanaka Hawaii, a o imi aku i kahi o ka hiki ana mai o keia lahui kanaka a noho iho la ma keia mau Paeaina, he moolelo waiwai nui, ae hoomaopopo mai ana i kahi o ka hiki ana mai o ko kakou mau kupuna. Aole no paha he waiwai o keia mau mea in a kanaka, aole he koke Hawaii iloko o lakou, aka, in a kanaka Hawaii oiaio maoli, he moolelo waiwai nui a hoomaamaama no na mea ano nui o ko kakou mau kupuna.

Aole kakou na kanaka Hawaii i nele i keia mau kaao o na wa kahiko o ka hele mua ana mai o ka lahui Hawaii a hiki mai la i keia mau Paemoku. Eia no ke paa ne ii ka poe hoomaopopo in a kaao o Hawaii nei, ka hiki ana mai o Hawaiiloa, ke kanaka Hawaii mua loa i hiki mai ma keia mau Paemoku. Eia no hoi ke paanaau nein a kuauhau o ka hele ana mai o na kanaka mua, a me ka pili ana o ko kakou ewe me ko na lahui Kaulana o ka Baipala. Aole paha he mau kaao o na aina e e loaa mai ko kakou na Hawaii, ame ka koihonua o na kupuna o kakou.

O ka mea nana i hoopilikia ma ii keia mau kaao o kakou, ua lilo i mau mea manaoio ole ia e na kanaka naauao oia mau la o ka hoomaka ana o na kanaka Hawaii e hoike mai no ke kakauia. Ua komo hohonu aku nae o Abraham Fernandes o kekahi haole I male I kekahi wahine Hawaii, me ke ake i ike i ka oiaio o keia mau kaao, a mai iaia mai, au loaa kekahi mau hanahana moolelo e hooia mai ana i ka oiaio o keia mau kaao Hawaii. I keia la, ke huli aku la, ka mea makemake ike moolelo Hawaii in a mea i kakauia e keia kanaka e loaa ana kekahi mau mea e olioli ai ka naau a e olioli ai ke kanaka Hawaii.

He moolelo ko kakou na Hawaii e haaheo ai. He moolelo i oi aku ke kahiko mamua o kekahi mau lahui e noho mai nei, a e olelo mai nei he naauao lakou. He moolelo e hoike mai ana i kea o nei, aole na kanaka Hawaii he poo hupo loa, a i ole ike ole i ke Akua oiaio. He moolelo e hoike mai ana in a kanaka o keia hanauna, he lahui i loaa ka naauao o na kanaka o ka Hikina, a aole lakou i nele i ka hoomaopopo ana in a mea e hooia mai ana i ko lakoi ike in a mea hohonu o kea o nei. A o keia mau mea apau, e loaa aku ana i keia poe e ake nei e ake nei e imi i ke ano e na kepuna mua o ka lahui Hawaii, iua lakou e makemake ana o ka oiaio ka mea o imi ai, aka, ina o ka imi aku no a loaa aole e like me ka lakou i manao ai, a heelele, e nele ana no ka ike ana i ka oiaio o na kanaka mua o Hawaii nei.

Eia ke paaia nei e ko oukou meakakau ke koihonua e na kuauhau o na kanaka Hawaii mai ke kanaka mua mai ahiki ia Hawaiiloa, ke kanaka Hawaii mua loa i hoea ma ii keia mau Mokupuni, a mamuli ona i kapaia ai keia Pacaina. Eia keia, mau mea apau i ko oukou mea kakau, a ua lilo i mea hoonanea mai iaia i kona huli ana ame kona imi ana, ame jona hookuikui ana, a loaa mai la ka mea ano hoohauoli i ka noho ana o na la ua.

O keia mau moolelo Hawaii e paaia nei e ko oukou meakakau, e hoea mai ana ka la, ina oia e ola loihi ana, e ike mai ai na kanaka Hawaii i kekahi moolelo e haaheo ai kakou, no ka mea, ua hiki ke hooia moolelo, he mau mea i ikeia e ko kakou mau kupuna in a la kahiko o Hawaii nei. Eia kela mau moolelo ke lilo ne ii mea waiwai nui no na hanauna o keia mua aku, no ka mea aole i loaa in a keiki Hawaii o ko’u mau la, a i keia mau @@wale iho @ @@ i hoilii@ia ai@no ka pono o ko kakou mau hanauna o keia mau aku.

O ka mea hoohauoli loa i ka mea kakau oia no ka ike ana iho, aole kekahi hunahuna iloko oia moolelo e lilo ana i mea hoohilahila mai ia kakou na Hawaii. Ua ike wale iho wau i kekahi mau hoike ma kekahi mau mea ma kekahi mau moolelo i kakauia e na haole e koho wale ana he lahui umi keiki na Hawaii, aka, ua makaukau ko oukou meakakau o hooia aku i ka hoopunipuni oia mau olelo. A no keia mua aku e ike ai oukou ia mau mea.

 

 

O kekahi kii aole i hiki mai nei, aka, o ka moolelo oia kii penei no ia: Ua hooikaika kekahi kanaka Hawaii o Kamai kona inoa, no ke kanu ana i kekahi hapa o kona aina meka mauu alafafa, a i keia la ua haawiia mai iaia he $45.00 o ke tona hookah o kana mauuu. Eia keia kanaka Hawaii ke hoomakaukau nei e lawe aki i kana mauu no ka Hui kanu halakahiki o Libby ma, no ka lakou mau holoholona. O keia kanaka Hawaii e makaukau ana e haawi aku, a i ole e hoolawa aku ana paha i keia Hui me elima tona o ka mahina, ua like ia me $225.00 o ka mahina. Ke makemake nei au e pili waiwai, e ohi ana keia kanaka Hawaii i keia mau dala no kamakahiki holookoa, a o keia mau dala aole i loaa iaia i kona mau la e noho ana na Honolulu nei. O ka heoia ana mai keia o ka mea a ko oukou mea kakau e hoo@kaika mau nei e ike mai oukou e na kanaka Hawaii, ua oi aku ka pomaikai e ohiia ana e ke kanaka Hawaii ina oia e hoi ana a haawi i kona Ikaika no ka hana mo Molokai. Mai manae mai kakou o ka palena keia o ka poe makemake i keia mauu. Eia keia mauu ke hoounaia mai nei mai Kaleponi mai, a ko ukuia nein a dala kiekie no kona laweia ana mai no na holoholona hana o na Hui mahiko. Ina e hiki ana e komo nui aku no kanaka Hawaii ma Mo`okai no keia oihana o ka hooulu mauu ana no na makeke e kakou, e ohi ana kela mau kanaka i ka waiwai nu i ike ole ia e lakou mamua aku nei. O ka nanaina keia o kela @iima Molokai.

 

 

Na ke Kahu Desha, na olelo hooikaika mahope o ka pau ana o na hana hoike. A ua lilo kana mau olelo i mea Ikaika, mamuli o kana mau haawina hoohalikelike i waiho mai ai. Aole io no e waiwai ana na hooikaika o na hana hoike Kula Sabati ina malaila iho la no pau. O ka hoomau aku ame ka lilo ana o keia mau hana i mea paa mau ke alanui o ka lilo ana oia mau hana i mea hoopomaikai ma ii ka poe e hana ana. Wahi a ua olohe Haiolelo nei, o ka hoohoihoi makuahonowai paha kekuhi o na hana waiwai ole.

KA HUAKAI A.C.F. CURRY, LUNAHOOMALU, KOMIKE TERITORE, NO KA MOKUPUNI O HAWAII.

Ma ka “Maui” o ka Poaha, Iulai 5, 1923, ua haalele iho o C.F. Curry, Lunahoomalu o ke Komite me kon mau hoahele,, no ka Mokupuni o Hawaii, a ai kakahiaka, ua pae aku no Hilo. O kona mau hoa ma keia huakai, oia no: ka imea Hanohano C.J. McCarthy, Kiaaina i pau, C. F. Curry Jr., Mrs. Peterson, ke kaikuahine a Mr. Curry, kekaikamahina a Mr. Curry, ke keiki a Mrs. Peterson, ka ohana Mr. Taaffs, he mau hoaloha no Curry, ke Kaukauolelo o ke Teritore., Mr. Brown, Mr. ame Mrs. C. B. Dwight, John H. Wise.

I ka pae ana mai o ka haukai a Mr. Curry no hilo, ua hala loa no ka Luapele, a hooaumoe malaila. Ia auwinala no ua iho mua lakou e ike i ka Wahine o ka lua, a ua nani ka nanaina o na hana a Pele ia la. Ua hoike mai o Mr. Curry, i ke kupanaha o keia mau mea i iko ia eia. Ua loihi no ka noho ana o @ana poe makaikai, aka, mamuli o kamakemakeaia e ikeia i ka po, ia hoi mai lakou i ka Hotele, a ia po ua iho hou e ike. Ua oi aku ka nani o kea hi o ka po mamua o ke ao, a ua loihi iki ka noho ana e makaikai.

O na mea kupanaha ma keia iho ana mai i kela po, oia no ka oi ana o ka a o kea hi i ka manawa e olioliia aku ai. Ua komo aku ka mea Hanohano S. L. Desha, e hoike i ka hiki io ana e oi ae ka a ana o kea hi i ka manawa e olioliia aku ai o Pele. Ua lilo keia mau hana i mea e oi ae ai ka make makeia o keia olioli ana. He mau kalapu himeni kekahi makalua, a ua himeni main a keiki Hawaii in a mele nani o Hawaii. O keia mau mea apau, ua lilo i mau mea e hoonuiia ae ai o ka Hauoli o na hoaloha i hele pu mai me ka mea Hanohano ma keia haukai. Ua hui ae ka poe i hiki aku ma ka lua ma kahi hookah, a ua hoike ia aku e ke Senate Desha, ka moolelo o Pele @@@ Kamapuua. Ua Kiiia aku ka Moolelo mai ka haalele ana o Pele me kona pokoii, Hiiakaikapoliopele i ko laua kaikuaana, Namakaokahai, ame ka hele alualu ana mai o Namakaokahai, ia Pele ma, mai ka aina mai o Holani, Nuumealani a hiki i kuaihelani, a maila mai ahiki loa i Kauai, Oahu, Molokai, Mauai, ame Hawaii. Ua nanea na hoaloha i hiki ae i keia Moolelo, a i ka hoea ana o Pele i Hawaii, o kona noho loa no ia a hiki mai i keia la.

I ke kakahiaka Poaono ae, ua hoomauia aku ka huakai, a moe i Kaimauia. Ua iho e ike i ka Haleokeawe ame ka Puuhonua. Ma keia wahi ua loihi iki ka noho ana o ka huakai, no ka mea, o kekahi paha keia o na wahi Kaulana loa o Hawaii nei. Ma ka hoike ana aku a ke Senetoa Desha i ka moolelo o ka hanaia ana o keia Haleokeawe, ua lilo ia i mae hoomaikaiia mai e Mr.Curry ame kona mau hoahele. Ua pinanaia no hoi ka pa pohaku, a ua lilo na moolele Hawaii i mea makemakenuiia e ka poe i lohe mai in a moolelo.

Mai ka Haleokeawe, ua holo loa aku na kaa otomobile no Napoopoo a ua ike i ke kiahoomanao o Opukahaia, ame ka Heiau o Hikiau kahi i hoomanaia ai o Kapena Kuke. Ua Huli aku no hoi na alo no Kaawaloa, a ua ike aku i ke kiahoomanao o ke kanaka i manaoia o Lono, a ua make , nae ia Kapena la, no kona ikeia ana aole ka he akua, a no ka paaia ana no hoi kekahi o na Alii, ame ka makemake ana o Kuke o lawe ia Kalaniopuu iluna o kona mau moku e paa ai, a hoihoiia mai ka waapa i aihueia. Ua pau keia mau moolelo i ka hoikeia aku, a ua lilo ao hoi i mau mea e hoonui aku a ii ka ike in a mea kahiko k Hawaii nei.

Mai Napoopoo aku ua hololoa no Kainaliu, a ma ka hotel o Wall i hooaumoe iho ai @ po. Ua nui ka hoomaikai i panaiia aku iaia. Ua nui kano makemake ame kona hoohiki i ka nani o Kano, ka luapele, amen a mea apau ana i ike ai. Ua hoike mai oia, ua lohe no oia i ka nani o Hawaii, ke kamahao o na hana a ka Pele, aka aole oia i hoomaopopo ua oi ae ka nani mamua o na mea i hoikeia aku iaia. Ua hoikeia aku no iaia keia mau mea e ke Keikialii Kuhio, aka, aole nea i lilo i mea mania nui ia eia, a i keia ike maka ana, ua hoomaopopo oia, ua oi ae ka nani. a ua lawa ole ua huaolelo e jiki ai e hoike mai i ka nani o keia mau wai i makaikai ai eia.

Ma ke kakakhiaka Sabati ae, ua holo na kaa okomobila no kai o Kailua, a ua ike i kahi i make ai o Umi laua o Kamehameha. Ua iko pu no hoi`i ka halealii ma Kailua, a ua koi Ikaika mai e kuaiia keia wahi e ke Teritore, a e malamaia, no ka mea he ka hui moolelo waiwai nui no ka ike ana o na keiki o keia mua aku. I ka ike ana o Mr. Curry i ka malie o ke kai o na Kona, ua hoike mai oia i kona apono ana i n alii o ka wa kahiko, no ko lakou makemake ame ko lakou aloha ana i keia mau kai, no ka mea wahi ana, “Aole wau i ike i kekahi kau nani e like me keia, a ua hiki io no ia`u ke hoomaopopo i ke kumu i alohaia ai keia mau wahi e na alii o oukou o ka wa kahiko.”

Ua makemake nui o Mr. curry e ike i kahi o ka uwapo i makemakeia e kukulu no ka lawe ana aku i no mea kanu ma na meku no Honolulu. Ua nui na ninau no ka hiki e kukuluia ka uwapo ma kahi i manaoai, a ua hoike mai ke Komite i ka pilikia o na mea i makemakeia e hoouna aku i Honolulu, no ka loaa ole o ka uwapo, e hiki a ii ka moku ke hele a pili. Mamuli o keia loaa ole o ka uwapo, ua kiekie loan a auhau o ka lawe ana i ka ukana ma na waapa a hookau iluma o ka moku. Ua hoomaopopoia aku, i nele no ka loaa mua ana o ka uwapo mamuli o ka like ole o ka manao o na kanaka o Kona. I na la i hela aku wahi a Kiaaina McCarthy, ua makemake kekahi hapa o na kanaka o Kona ma Kaawaloa o kukuluia ai keia uwapo, a ua makemake no hoi na kanaka o Kona Akau, ma Kailua o kukuluia ai keia u wapo. Mamuli o keia like ole o ka manao, aole e hiki e hooloia kekahi dala no keia wuapo i kona manawa e noho Kiaaina ana. I keia kau hope iho la o ka Ahaolelo ua hahpi houia mai keia makemake e kukulu i uwapo ma Kailua. A ma ka nana aku no e loaa ana keia makemake o na kanaka o Kona, aka, e hakalia ike ana nae paha hoi ka hookeia ana o keia makemake.

Ua haalele ka huakai ia Kailua, a hololoa no Waimea, a, oiai ua lohe waleia mai he inoino na alanui, eia nao i ka holo ana o na kaa aole he ikeia o ke ino, o ka nani ame ka maikai ka makou i ike iho. Ua hoea ka huakai i Waimea no ka aina awakea, a ua aihue houia ka manao o na kamahele, mamuli o ka ono o na mea a ii paneeia mai e ka ona Hokele oia aina, Mrs. Lovestead. Ua ohuohu pu no hoi na hoahele in a lei pansey o ka aina Kuahiwi. Ua nanea iki ma Waimea no kekahi mau hora, a ua haalele iho i ka hora 3 no Honokaa.

Ma keia holo ana no Hamakua, ua kuhikuhiia aku na aina hoopulapula i waeia main a aina ae o ka Parker Ranch. Ua ike ia Puukapu, Nienie, ame Kamoku. He mau aina i lawa pono i ka mauu, a e lilo mai ana malalo o na kanaka Hawaii o keia mua aku. Ina ua hiki i keia hui pipi ke hanai he mau tausani pipi maluua o keia mau aina, pehea hoi e jiki ole a ii na kanaka Hawaii; Ua ike pu aku in a Home Hookuonoono o Hamakua, a ua ike aku i ka hoomanawanui o na kanaka e noho ana maluna k keia mau aina. Aole i like aku ko hoomaopopo ia ana o na kanaka maluna o keia mau aina, elike mai me na hana e hoohanaia mai nei ma na aina ma Molokai. A ua lilo keia i mea kamailio nui ia e na Kamahele, a ua hoomaopopo no hoi o Mr. Curry i keia mau mea. Ua hooaumoe na Kamahele ma Honokaa ma ka home kahiko o Mr. W. H. Richard, u ua lilo na mea i hoomaopopoia i mea kuka houia in a hora o keia po. Ua nui no hoi na moolelo i hoikeia aku in a hoa o Mr. Curry. Ua kuhikuhiia aku o Waipio, ka home aloha o na alii o Hawaii in a la i hala wale aki. Ua hoikeia aku ka moolelo o Liloa ame Umi. Ua hoikeia aku na keiki i lawe hanaila e Umi, o Piimaiwaa Omaokamau amo Koi. Ua hoikeia aku na pali, kahi i hunakeleia aku na pali, kahi i hanakeleia ai na iwi o Umi e kona hooiliua o ma iei, Koi, ame ka make ana o ke kaikoele mamuli o ko Koi makemake e lilo oia wale no ka mea e ike i kahi i hunaaia ai o na iwi o kona haku alii aloha.     Aloha paha he moolelo oi aku o ka hoike ana mar o ke kanake i kona aloha ame kona hooko ana i ke kauoha a kona haku alii, e like me ka moolelo o ka hunaia ana o na iwi o Umi e Koi. He haawina e hoike mai ana in a hanauna mahope mai ona, i ka waiwai o ka paa o ke aloha o kekahi kanaka no kekahi. Ua hoikeia aku keia Moolelo, a ua hoi na Kamahele e moe, me ka hoomanao hope loa ana, no kekanaka hooko kauoha, ina no he mea ia e make ai kona pili.

Mai Honokaa ua holo aku na Kamahele no Paauilo a ma ke kakahioka Poakahi, kau maluna o ke kaa o na Kahu oia alahao, a hoca i Hilo i ke awakea oia la. Ua pinepino ke ku ana o ke kanahi ma na wahi like ole no ke kuhikuhi ia ana aku o na wahi pana o ka aina, amen a wahi i janaia no keia hui kaaahi ma na wahi like ole no ke kuhikuhi ia ana aku o na wahi pana o ka aina, ame na wahi i hanaia no kaia hui kaaahi, na alahaka kiakiana wailele amen a mea i manaoia he mau mea ia e hooi ia ea ai ka Hauoli o ka pee Hanohano i hiki mai ma keia huakai. Ma na alahaka i hoike mai ai o Mr. Curry i kana mau hoomaikai i ka nani o na mea nan e ike ana, ame ka makai ole o na kanake na lakou i hookomo na dala iloko o keia mau hana nui, no ka mea me ka dala wale uo e hiki ai ua hana o keia ano.

Ua kipa aku o Mr. Curry ma ka hui wili ko oPaauilo, a oia kono ike mua ana i ka wiliia o ke ko. Ua laweia oia e makaikai ma no wahi apau o ka hale wili, a ua lilo na mea i ikeia e ia i mau mea e hoonui ae ana i kona ike in a oihana o lawelaweia nei ma Hawaii nei. A e lilo ana keia mau mea o hookamaaina ia nei iaia ma keia huakai i mea e hooi pu ae ana i kona makaukau e pane in a ninau e waihoia mai ana imua o ke Komite no na mea e makemakeia ana no Hawaii nei.

Mahopo o ka anina awakea o ka Poakahi mai, ua holo aku ma na kaa no ka makaikai ana in a wahi puna Hilo. Ua hala loa no Waianuenue a me kekahi mau wahi e aku. Ma kela po ua akoakoa ae o Hilo, ma ka halekoa, a malaila i lawelaweia ai kekahi mau hana hoolaulea, himeni a haiolelo no hoi mai ai Mr. Curry ma mai.

O ka mua o na haiolelo o ke Kiaaina McCarthy, a ua hooia mai oia in a hana kokua o Mr. Curry ia Hawaii ma Wasinctona. Ua hoike mai in a manao aloha o Mr. Curry no Hawaii nei, ame kona iini nui mau ana o kakua mai ma na mea i makemakeia no ka pomaikai o keia mau Mokupuni, ke Teritore hoi o Hawaii.

Ua haiolelo pu mai no hoi ka mea Hanohano W. P. Jarrett, ka elelo o Hawaii i Wahinetona. Ua haiolelo pu mai he mau huaolelo hoomaikai no ke Alii Kuhio. Ua nui no hoi ka mahaloia o na himeni a ka papa himeni o Haili. Ua hoike main a hoahele o Mr. Curry, aole lakou i lohe i kekahi mau himeni i loaa mai ka nani e like me na himeni i meleia mai e keia papa Himeni. Ua haawi pu mai no hoi oia i kana hoomaikai ia Mrs. Helen Beamer, mamuli o kana mau Alakai ana ame kana mau himeni.

Ua pau na hana i ka hora 9:30 ola po a ua hele aku na makamaka e lululima pu me na Kamahele. Ua hoomaikai mai o Mr. Curry no na hana o keia poi  ka Senetoa Desha, ka lunahoomalu o ke komit ma Hawaii. Aole wale no no ka maikai o na hana, aka, no ka loaa ole ana o kekahi mau kuia ma keia huakai. Ho mea Hauoli no hoi ka ike ana iho i ka lilo ana o na hookipa aloha ana a na kanaka Hawaii i mea nana e ike maka ai, oiai ua lohe wale no oia he lahui Lokomaokai ka lahui Hawaii. Aka Akahi no oia a ike maka i keia mau mea, ae lilo ana i mea nana e hoomanao mau ai.

Ua haawiia aku no hoi ia Mr. Curry Kekahi lei Lehua e ka mea honohano Koomoa, a ua lilo keia lei i mea hoohihi nuiia e ua hoaloha nei o Hawaii. O kona makemake nui e loaa hou iaia kekahi leo o keia ano no kona hoi ana aki i Honolulu. Ua lohe no oia ke akoia keia pu au ka Lehua, e haule ana ka ua, a ua ike maka oia i ka manawa o ka huakai i hoomaka ai e hele no ka huakai i hoomaka ai e hele no ka luaopele.

Aole no he mau hana ano nui o ka Poalua, koe keia, ia awakea i malamaia ai ke paina a ka Hui Kalepa o Hilo, ma ka Hale o ka Hui o Hilo, a ua lohe hou ia ka leo o ka Lunamakaainana Curry. Iaia nae e haiolelo ana, ua haawiia aku kekahi  uweaolelo iaia mai ka Nupepa bulekini mai o Honolulu, e hoike mai ana ua hole iho la ke keena kauaaole e hoomaka koke ka hanaia ana o ka palekai o Hilo a ikeia ka ka emi ana mai o na ukuhana amen a mea hana, a me keia, e hoopaneeia ana keia hana no kekahi manawa Ioihi. Mamuli o keia loaa ana mai o keia lono, ua noho koke no o Curry a kakau aku i kekahi uwea i ke keena kaua, e kai aku ana, ua makaikai oia i keia palekai i kela kakahiaka no a ua ike maka oia i ke kulana pau o keia hana. Ma kona manao he mea hoopau manawa ke kuli ana no ke emi ana mai o keia mau mea, no ka mea o ka pohaku wale no ka mea hoohana ma keai hana. A aole no e pii ae ana kona kumukuai; a no na limahana hoi, aole o Hawaii i like me Amelika, ka pii mau o ka uku, aka, ua hiki aku ke kiekie o ka uku o na lima hana ma Hawaii ma kekahi kahua, e hiki ole ai kop ii hou ae. Ua hoounaia keia uwea i ke keena kaia, a iloko o 24 walo no hora, ua loaa mai ka pane, e apono mai ana i keia manao o Curry, a ua kauohaia mai ua lunahana o kela keena ma Hawaii nei e hoomaka koke no ka hoolaha ana aku i ke kohoia mai o keia hana.

Ua manao wale ia o keia mau hana hoololoiahili, mamuli no ia o ka hana a kela luna ma Nawiliwili i keia munawa, me ka manao paha, e paaia keia hana ahiki i ka pau ana o na hana ma keia awa, alaila hoihoi aku na mea hana no Hilo, a e lilo no na hana malalo o ke keena enikinia ma Hawaii nei. Aka ua hikiwawe ka oni ana a Mr. Curry, a ma ka nana aku, e laweia ana kana kauoha i ke keena Kaua no ka hoomaka Kekoa ia o keia mau hana.

I kela ahiahi, ua kau mai nalala o keia huakai a Mr. Curyy ma ka Mokuahi Haleakala, a ua holo mai no Alala. Ua ku ka moku ma kela awa i ka hora 1:15 o ke kakah@@ Poakolu, a ua holo loa aku na @@ mahele no Wailuku. Ua hiki ae @@ ka uwapo o Mala ka Mea Han@hano Baldwin me kona Komite @ kipa, a ua kau aku o Mr @@ kon kai kuahina, na keike e @@ Curry am eke keiki a kona kai@ hine ma ko Mr. H. A. Boldwin @ a holo loa no kona home ma K @ nui, Maui. O ke koena iho o @ poe i hele pu aku, ua hooauam@ ka Hotele o Wailuku. Ua @@ ia main a Kamahele e noho a @@@ i ke amani i ka hora a, kama@ e hele makaikai ai ma na kaha@ ma eke awawa o Iao. U ike i @ o ke kaua i ke au ia Kamehameaha ame kahi i paniia ai o ke kaha@ mamuli o ka nui o ka poe make @ Maui. Ua ike no hoi in a w@ pana amen a wahi nani o keia a@ wa kaulana.

(Aole i pau)

 

NA ANOAI

Aia ma kekahi Pukaaniani o @ Halekuai Kamaa o Makanani @ kekahi kii hoohauoli mai i ka n@ o na kanaka e ike ana i ke an@ kii. O keia kii ua kahaia e kek@ kanaka Hawaii, a o kahi ana i ka @ ai, oia no kekahi apana aina H@ Hoopulpula o na Hawaii ma @ maula. O keia kii, he Ipu aiwa@ he pu. O ke Kaumahe o keia @ haole ua hiki aku i ke 58 poana. @ o ke pu hoi he 52 paona. Na K@ keia mau mea i kanu a hua mai @@ kana ahinaai ma Kalamaula. @@ keia mau hua o ka Ikaika ame ka hoomanawanui o keia kanaka @ hoikeikeia nei. Ua nui ka ma@ hehiia o keia mau mea kanu, a @ hoike maopopo mai i ka waiwai @ ka pomaikai e loaa ana in a kanai. Hawaii i hoi aku ma kela mau aina.

 

 

Mai manao maikakou e pau @@ a e lawa ana ka makemake @@ ana, o na hui mahiko o kake @@@ keia mau kihapai e kanuia ma@@ e na kanaka Hawaii ma Molokai @ Aole e lawa ana kea makemake, @@ ka mea he mau tausani tona e h@@ unaia mai nei mai Kaleponi mai. A he mau tausani dala e laweia @@ no keia mauu mai Hawaii nei aku AoleAole Kakou e na kanaka Hawaii i ike aku in a palena o na pomai@@ e hoea mai ana, mamuli o keia @@ aina i haawiia mai no kakou. E@ aku ma keia mua aku lakou e ike @ mea i ikea i keia la. O ka mea waiwai ma ko kakou aoao oia no ka imi ana aku in a mea e hiki ai e loaa kekahi o na aina e ku mai nei h@@ kaawaleia no na kanaka Hawaii mai Hawaii a Kauai. Ua lilo @ paha na hoopunipuni i luia aku imua o oukou e n kanaka i ike ole i ka pomaikai o keia mau hana i m@@ manaoioia e oukou, aka, e hoomana wanui iki iho no kekahi mau mahina a e pai aku ana keia mau mea i @ uhukiia no e oukou. E kakaii @@ ka hoomanawanui.

 

 

O ka mea oi aku o ka hoohauoli oia no ka ike ana, eia keia @@ Hawaii ke hana mai ne ii ko lakou mau aina, a iloko wale no o na ma hina pokole, ua hik@ e hoomaka @ oh ii na pomaikai o na aina i haaw! Ia aku ia lakou. E hoike mai @@ i ka ike mahiai, ka Ikaika, ame @@ hoomanawanui o keia mau Ha@@ O ka mea hoi i lohe mau ia @@ aole e jiki ana e holomua no @@ mea he lahui molowa, a he poe ike @@ i ka mahiai. I keia mau m@@ pokole wale no nae, ua hooia @@ keia mau kanaka Hawaii ua @@ punipuni keia mau kamailio ana @@ ua hewa loa lakou i ka manao @@ ua pau loan a kanaka Hawaii @@@ molowa no ka mea ua malowa @@ kahi poe o kakou. Ina kak@@ hele ana o nana ma Aala Pak@@ kela ame keia la, e ike ana ka!! Aole wale no o na kanaka Hawaii @@ hoopiha mau ne ii kela wahi @@ o na lahui okoa aku no he nui @@ a ua hiki anei ia kakou e olelo ua molowa na lahui apau a k @@ e ike ana malaila, no ka me@@molowa kekahi poe e noho wale malaila; Aole loa, o lilo mai k @@i poo hoopunipuni, aka, o keia hana mamuli o keia mau ole@@ lawe wale ia aku a lu ma na @@ like ole, he lahui molowa ka k @@

 

Eia me kakou ka Lunahoa@@ o ke Komite Teritore, oia hei@@ Curry. He hoaloha oia no Ku@@ a he hoaloha no Hawaii nei. @@ hele mai oia e makaikai a e maka nona iho i ko kulana o@@ noho ana o na kanaka o keia Teritore. E hiki loa aku ana kena he@ hele mai oia e makaikai a e @@ maka nona iho i ke kulana e @@ noho ana o na kanaka o keia teritore. E hiki loa aku ana kana hea kai no Molokai, no ka mea man@@ o ka ia nei hooikaika ana i holo@@ ke kanawai hoopulapula o kak@@ E holo pu ana ko oukou meakak@@ me ia ma kana huakai makaikai, @@ e hiki pu ae ana laua ma Molokai @@ no ka ike maka ana in a hana @@ hewahewa ana i kana mau olelo @@ kela mau aina. Aole kakou e @@ mahopo iho o kona hoi ana mai @@ kela wahi mai o Molokai, no ka me @ e hoomaikai mai ana oia i ka naau@@ o ka imiia ana o ka kanawai ana@@ haawi mai in a kana Hawaii kela mau aina, ame ka loaa ana @@ lakou he wahi e ku ai ko lakou m@@ wawae, a e hooia mai in a mea@@ hoikeia aku iaia ame kona Komit@ e ko oukou meakakau.