Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 29, 19 July 1923 — [Illegible] LUA A MAWAII LAHUUI. [ARTICLE]

[Illegible] LUA A MAWAII LAHUUI.

]]■ ;naiiia ni.ii) kumu, ua like pu n:e Uona alail«n nolo uae o ka ai • "... i lee-na ai i kana • . inoiki.'ioha e kii i I , i io ni i Kauai e ha::thoa, mai kona makua- : K.iion:iliail;jau. i;i JiO ka Lono!..t l'ololu, a o keia poe 'ua, he ai laau • i kela kookoo kauila, r.ui ame ka loihi me . , rnho nei i ka hale ho- ■: i.i Vva-ht !anu ].t, hiki ■ ■ hoaano aku i kalii elei;a lh, a manao hoo-

kalia iho o kou ikaika ka mea na* na e hoopuhili i kela wahi kookoo,I o iu ka inea i pana ai o keia olelo: i'He Hou oe he i'a moe ahiahi." He nui na ai a ka lua iloko o keia wahi laau kookoo, a i anoe ae ka loiua o ke kiina e paa ai ka hoa paio i ka opeppe, a no keia ■wahi laau kookoo ka inoa kaulana o ka ai holo lua, o Hana-ka-uluna, o Welehu ka malama, a e ikeia nei ia mau olelo iloko o na kanikau ame na moolelo o kekahi mea i haalele niai i keiu noho ana (make). O ka ekolu o na ai hololua, o ia ka Ikoi, a he ano okoa a« no kona loina mai ka ai hopu lima ame ke kookoo. 0 ka piko o ke aho i hoopaaia i kekahi poo o ka laau pokole ko'iko'i, elike me ke Kauila, ke Koaie, a ano laau kaumaha e ne, o ka loihi o Ko aho lino he eono

a ewalu anana, he ano okoa no ka loina o keia, mai ko kela mnu kulana mua ae nei, a no keia kiina lua ka paha a Kawelo i kana waliiae, Kanewahineikiaoha. Helea iluna, i kaupoku o Hanalei. O keia ai lua Ikoi ka mea i make ai o Kauahoa, ka Meeu'i o Hanalei, ia Kawelo, niamuli o ka liihia ana 0 ka laau a Kauahoa i ke kaula o ka ikoi a Kanewahineikiaoha iaia 1 hoahi ai e pahu ia Kawelo; o' ia ka wa o Kawelo i iko mai ai, ua hakahaka o Kauahoa, a pahu mai ai oia i kana laau palau i kapaia o Ku'ikn, o Kahuelepo ka ai a make o Kauahoa ke koa kaulana o Ka-ma'e, pukaua a Kawelo i paha ai. 0 Huelo ka laau a ke koa, He Kilohana a-ahoaka no Maunakapu, Hulipau ka hele \ ke one o A-lio, Huikau na makau a ka lawai'a i Wailua. 0 ke kooko kauila, ame ka poe i a'oia ia oihana lua, o ia vrale no ka mea e manalo ai ka awaawa o ka Ikoi ame ka inako ia ike lua a Hawaii. O ke koupu, o ia ka ai lua hope loa o keia oihana liooikaika kino, a he mea hoikeike hoi imua o ke anaina kanaka, eliko me na hana palepale e ikeia nei i keia la, a iloko o ia aha le'ale'a o ikeia ai ; ka mea i lehia, e kapaia ai o ke anaina he oloho lua, a papahi ia aku hoi ka inoa hoohanohano nona o Kapuhiinuwai. 0 keia Koupu, lie wahi apana kapa pa'upa'u ia, e kau kikepa ana ma ke kua o ke kane, a o ka pa-u no hoi ko na wahine, a iloko o ka la* hilahi o ia walii apana kapa la, aole ia e nahae ia oe kiao nui ikailea, a paa oe i ka opeopeia iloko oia wahi apana kapa, me ka hiki ole ke puai leo ae. A no keia ano lua, ka ai kaulana. "Puku ka manini, kahu lee ahl." Elike me ke ano o ke a'o (kula) ana a ka Hawaii, he mau rula (kanawai) ko ke a'o a e malama loa oe ia mau rula kauoha kanawai. 1 na no e haki ia oe kokahi huna iki o ia uiau rula (kanawai) e uku ana oe i ka puaa no ia wahi anuu liilii. Ina aolo oe e uku elike, me ka olelo a ke kumu, aole e a'o mai ana ke kumu ia oe, a ina no lea malama i na inea apau, ahiki i ka makaukau ana alaila, o ia* ka wa o

ko kumu 6 kauoha ai i na haumana o helo e imi i puaa kumulau, ua hanau i keiki, a lie nui na keiki i ka hanau hookahi ana, ho 15 keiki paha a oi aku, aole nae e emi malalo o umi-kumamalua keiki o ka hanau ana a ia puaa, o ia ka puaa ailolo o ka ohana lua, a o ka manao nui paha o ia puaa kumulau ailolo 0 ka oihana lua,. i lau ka ike, lau ka makaukau, lauahi na lima i ka hopu ana e ma ka hoā paio. O ka elua o na.ailolo o keia hana, o ia ka 1010 i ka onohi maka o kc kanaka, a o ia 1010, na ke akua ia o keia oihana lua i kapaia e ko Hawaii lahui, o Ku'ialua, a no keia 1010 onohi maka, ka mea i puka ai 0 ia olelo a kahiko, "o ka onohi lea'u o kahi walewale." N"o keia ailolo ka pule ku i ka awaawa o na huaolelo, a e kalaia mai nae ka meakakau e ka poe heluhelu o ke Kuokoa, oiai au e hoike ana i keia oihana a na kupuna i kana ai, a lilo i mea e kaulana ai 1 ke ao nei, oiai nae keia hanauna hou e nee nei, me ka ike ole ia xnea. Eia iwaena o kakou kekahi poe kakau moolelo mai na wahi mamao mai o ka honua, e imi ana i na ano haua apau a keia lahui kanaka Hawaii, i hana ai, me ko lakou ike i hiki ole ke loaa i ka poe o keia la, ke waiho nei ka laleou mau mea i hana ai iloko o ka liale hoikeike 0 Kamehameha. O ke ko'i pohaku, ua hiki anei 1 kona oi ke olei a hina ke kumu koa nui? .A kalai hoi ia laau a lilo i waa nui, e ku ai ke kanaka iloko 0 ka waa a puka ao kona mau kipoohiwi maluna ae o ka niao o ka waa nui i kapaia he Peleleu! Heaha ka oi o ia ko'i, mamua o ke ko'i hao o keia laf He ninau pohihihi ia, eia nae na mea i hanaia e ia ko'i, ke waiho mai nei, he mau mea hoike ikemaka e hooia mai ana, he oi ka ia ko'i nana i hana me ka lima kanaka i keia mau mea, i hoike no ka oioi o ia ko'i pohaku,' eia leekahi mau lalani o ka pule 1010 maka onohi kanaka: 0 Ku'ia-lua o ke akua poolua, O ka opa'a lima ilei, O niu lii la o niu halala, 0 pelupelu a—, a opeope a—, O lele mai hunaliuna mai ka lani, Ke koae ula koae kea, O ku-ia o laua, Ke ki palaha o Ku-lelepoo, O helelei ke oho, O Kuwahailo a eu kanaka, .0 ka auwae lewa, I O poo ila lea, I O Kalaehanahana ka ai, O ka na- —i kani puu, O kawaha i muia e ka ilo, O ka ihu manumanu, K:i ihu a ka la, 0 ka maka o koona mimi, Taoa i ka onohi kahi walewale, Eia ua 1010 lani a kaua e ke akua, Amama a noa ia'u ia Kalino, Ho mai he ike i ike nui, 1 ike loa a kau i ka pua, Elieli kapu elieli noa, Xa Amama lua. Aole paha e hiki i ka meakakau ko hoiko i kekahi mau mea i pili 1 keia oihana, ina aole oia i hana, a no kona hana (a'o) ana ia hana me kona kupunakane ke kumu i ike ai, eia nae aole i ailolo a liaalele, mamuli o kekahi kumu. Eia ka inoa o na ai a ka lua hopu lima i kapaia e ka poe lua. I—Kaohaimoee,1 —Kaohaimoee, no keia ai ka pahapaha hoole'ale'a) imua o ke anaina aha kanaka e nana ana i na mea e lawelawe ana ia hana. E holo ana kekahi i ka ai lua i kona hoa e pa aiaia i ka hawele lua, a e wehe ana hoi kekahi e hemo oia mai ka paa mai a kona hoa i manao ai e paa iaia. Penei ka paha kepakapa a ka mea e holo ana i ka ai lua. A, o Kaohaimoee, ka ai. (Aole i pau.)