Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 30, 26 July 1923 — KA HUAKAI A C. F. CURRY LUNAHOOMALU, KOMITE TERITORE NO KA MOKUPUNI O HAWAII. [ARTICLE]

KA HUAKAI A C. F. CURRY LUNAHOOMALU, KOMITE TERITORE NO KA MOKUPUNI O HAWAII.

(Hoomauia mai.) 1 ka poaha ae ua holo ka huakai e ike i ka hale mai o Kula, a halu loa no Ulupalakua. Ua paina awakea ma kahi o ka mea llanohano "VV. H. Riee, a ua ike i ka nani o ka aina mai kela kiekiena mai. I ka Lualeai ma Ulupalakua, ua lawe 3oa ia a huli mai e nana ia Ilawaii, ma kekahi wabi e kokoke ana i KauI>o. l'a hoike mai o Mr. Currv i kona liawli mamuli o ka nanaiua o na mokupuni like ole o Hawaii. Ua olelo mai, he nani okoa no ko kela ame keia mokupuni. He nani no hoi o Hawaii. ma ke ano he aina nui maoli no. He mea kamahao no hoi ka ike ana i ka luaopele ame nu. wahi i kaheia e ka pele. La ike no hoi i ka nani o na Kona. Aka, no Maui hoi, lie nani okoa uo kona. Va ike aku i ka waiho kalae mai o Haleakala, a oiai oia i hiki aku i ka. piko, aka, ua lohe wale mai no oia i ka oleloia o kona nani 3ua ole. Ma ke kakahiaka Poalima ua hele aku na kamahele e ike i ke awa o Kahului a hala loa no Huelo. a ma keia wahi ka\jlana ua hookipaia mai e Mt. Pokue. a ua hanaiia mai a he-wa ka waha i ka ono o na meaai oia wahi. Ua hoomakaukau- j ia he lanai ahaaina, aka, mamuli o ka haule ua ana o ia la, aole i hiki e ai mawaho, aka, ua hoihoiia aku iloko o ka hale, a ua like no ka ono o Jia meaai. Ua nui ka hoomaikai' * mai &l-, Gurry ame mau hoa no ka ono o na meaai. ' ' J Mamua o ka holo loa ana no Huelo, ua komo mua aku na kamahele e makaikai i ka halehana halakahiki ma Haiku. Ua liuliu loa uo ka nanea ana ma keia wahi, no ka mea o ka mua loa keia o ka ike £Tir» o Currv i kekahi halehana kini h:.lakahiki- Ua nui no hoi na halakahiiā i hoaoia e na hoahele, a ua ike ir» ka ono o ka halakahiki o k«.-ia wahi. He nni na keiki ame na wahine lawelawe ma keia hale hana kini halakahiki. Ua hoike mai ka iuuanai. e hoea ana paha ka nui o na pahu o keia makahiki ma kahi

o ku eono haneri kaukani. I7a hiki i ka ehiku kaukani pahu o ka 3a e hana ia la, ina e mau ke komo ana mai o ka halakahiki. Ua loaa he wahi ua iki ma keia la, a ua nui ka p.ila o ka hala.

1 keia awakea ua liala loa aku makou ma ka bome o Baldwin, a inalaila ka aina ahiahi. Mai ka home mai o Mr. Baldwin, ua holo aku na leamahele e ike i na hana au oia nhialii ma Tuunene. Ua nui ke o"hohinia o na hana 3U oia po. O ka »riua loa no hoi keia o ko Mr. Cuīry ike ana i ka au o na keiki Hnwaii. t"a ike aku oia i kekahi mau kanaka * Hawaii i kaulana ma keia mea o kn au. oia no o ?am Kahanamoku, ke au, ame ia keiki Hawaii uo o Pua KealoUa. Aole paha he niau keiki Hawaii kaulana mamua a e o keia mau keiki. koe wale no o Dukp Kahanamoku. Ua nui ke oho hiaia o ka au ame na hana hoomakeaka a keia mau keiki Ilawaii. Ua ike pu ia no hoi ka au ana a ke* kahi mau kaikamahine o Hawaii nei. He mau mea hou keia i na uiaiihini, a ua hoike mai i ka hauoli i ka ike ana i keia mau mea. Ua a.ne aumoe no na kamahele mamua o ka hoi ana e hooluoln no ia po.

I ke kakahiaka Poaono, horu 10, ua holo aku ka huakai no Lahaina, a «a hookipaia c Mr. ame Mrs. Burns- Ua hala loa 110 Lahainaluna, s ua ike o Mr. Curry i kahi o ka pa'i nupepa mua loa i loaa i Ha-H-aii noi, a i hoohanaia no hoi ma keia aoao o Maunapohaku o Amerika. Ua ike oia i ke kahua o ke kula. kanlana loa o Hawaii nei, kahi i hoomaka ai ka malamalama e olino ma Hawaii nei. Ua komo nkn iloko o ka halepohaku, kalii kiahoomanao i koe o na kauhalo i kukuluia ma keia -wahi kanlana o Hawaii" nei. Ua ike aku i ka waiho raai a Lahainalalo, ame ka nani o na Hono a Piilaoi. Wahi a Curry, ua hoike mai o Maui i kekahi mau naai i ike mua ole ia e ia. Ua nui na aupuni i heleia e ia, a ua nui r.t aina i makaikaiia eia aka, aole heokahi o ia māu i oi ae ka naiu £21 e ka hoohaueli mai i ke ka*

naka mamua o na -wahi i ikeia eia ma Hawaii uei. I ka hora 2 o kela auwina !a, ua kau aku na kamahele ma ka mokuI ahi Kukui, ka moku o ka oihana 0 na ipukukui o Amerika ma Hawaii 1 nei. Ua laweia aku a pae ma Kaunakakui, Molokai. Ia ahiahi no, ua pae aku, a e noho mai ana na keiki Coolte, a na laua i hookipa i na kamahele. ma ko laua mau home kuahiwi. Ua hala loa aku ia ahiahi no e makaikai i kela huli o ka aina e nana ana iaialo o Kalaupapa, a hoi mai e hooaumoe me keia mau keiki lokomaikai a heahea. Ua ai o Mr. Curry i ke Dia o Molokai, a ua ike i ka ono. ī ke kakahiaka Poaono ae, lulai 14, ua holo aku e nana i na aina 0 Palaau ame Hoolehua. Ua ike 1 ka nani aina, a ua ohohia uui o Mr. no ka ike aku i ka maikai o ka lepo o keia aina. Ua laweia aku e ike i lea ulu ana o ka buika anie ka baJe, ke kulina ame ke kulina Aikupika. Wahi ana, ina o keia iho la ke ano o ka lepo o keia aina, aole e hiki iaia ke ike ma hea la ke kenaka Hawaii makemake hana e loaa ole ai ka holomua o leana mau hana. He mau kaukani eka e waiho mai ana' imua o ka mea e makemake ana e ike i keia mau aina mahiai. Ua hiki e hoouluia k:, halakahiki, leekahi o na huaai, kaulana o keia mau la e kanuia nei.

Aole paha he aina lepo momona e loaa mai keia mau aina i hookaawaleia no na kanaka Hawaii. Ua holo aku na kaa otomobile he mau mile me ka loaa ole he pohaku nana c hooku'i mai i ke kaa- X- t «t hoohihi kona mau hoa i ka nani o keia riiau aina., ' I ka hora umi o kela kakahiaka, vSabati_. ua hoea aku na kamahele ma na home o na kanaka Hawaii. Ua hele e makaikai i na wahi mahiai a keia poe. Ua hui me na ohana, a ua ai i ka ipu ono a na kamaaina. Ca malamaia he anaina liaiolelo ma ka uluniu o Kalaniaula, a malail.a 0 Mr. Curry i haav.*i mai ai i kekahi mau olelo hoolana i na kanaka Hawaii i akoakoa ae ma kela anaina wahi a Mr. Curry. "I na l-i o ka hooikaikaia ana 3 hooholoia keia kanawai, ke kanawai hoi naiia i hookaawale ae i kekahi māu aiua o ke Teritore nei no na kanaka Hawaii wale no ua loheia aku na leo ku-e i keia kanawai, mamuli o na olelo i hoikeia mai- imua o ko'u komite, e olelo aua, he lahiii molowa ka lahui Hawaii, a ua waiwai ole ka haawiia ana aku o ka aina ia lakou. Aole lakou o noho ana maluna o keia mau aina, aka, e huki ana no na manao e hol aku i na kuianakauha* le, no ka mea he lahui puni lealea. Aole me ka uuku o ka hana ame ka paio ana i loaa ai ia oūkou keia kanawai, aka, me ka paio hahana ana, a ua' laweia mai no hoi kekahi mau olelo hoehaelia naiiu, aka, ua hooia aku makou i na' olelo i ku paleia mai e Mr- Wise, ka tnea nana 1 haawi mai i na hora auniōe imua o ko'u komite, i kekahi mau mea e hiki ole ai ia'u ke poina. Mamuli o ka ikaika o na olelo kakoo a keia kanaka Hawa)i i hui pu ia mai hoi me na olelo a ke Keikialii f£uhio i hnla aku, ua hooholo ko'u komite i keia kanawai, ka nana ole i na ku-e. Me ka manao kana* lua no nae. Mamuli o kela kanalua, pela i hookaawaleia mai o Molokai walo nei no ka aina e hoao mua ia ai. Ina e ikeia ana ka holomua 0 na hana ma keia. mokupupi, alaila, e welieia no na aina ma na mokupuni e nku. Hookahi wale no a'u a'o ia oukou. E hoomanawanui oukou. Mfti haa- | lele oukou i keia aina, aka, e hooikaika; no ka mea, elike me ko oukou holomua ana. pela no ka holomua o na aina aku i koe, a o loaa ai hoi 1 na Hawaii hou aku. I ko oukou haule ana, pela no na kanaka Hawaii aku i koe" e makemake ana i ka aina e haule ai, a e nele ai hoi. Ma ka nana aku i na hana i lawelaweia e oukou, aole he wahi i lioe o ka holomua. Ke ike nei ko 'u mau maka, iloko wale no o na mahina pokole, ua loaa ia oukou kekahi mau wahi i mahiia a ua ai mai nei i ka ipu ono i kanuia e oukou. Aole poe paionia i hele mai ma ka aoao Komohana o Amerika i na makahiki i hala aku i ei aku na met e hoike mai anA i ka ikaika ime ka

manao hana oia poe, eliko mai me oukou i keia la. Ke ike aku nei au i na wahine ame na keiki. A ke hoomaikai aku nei au i keia mau makuahine, no ka mea, ao]e he home e loa.a ka inoa home, ina ole ka makuahine.

E hoi aku ana au no Wakinekona, me ka manao ua loaa ka holomua ma keia mau hana i lawelaweia o oukou. O na makemake o oukou no ka holomua 0 keia kanawai 0 ia ka'u e hooikaika. Ua ike aku nei au i kekahi mau tausani eka aina momona, e kali wale ana no o ka loaa o ka

wai no na moakanu, a ua ninau aku nei au i ka nui o na dala i manaoia no ke kii ana i ka wai ma kela aoao o ka mokupuni, a ua hoikeia mai ia'u ua makemakeia i ekolu ame hapa miliona dala, na hoolilo no ke kii ana aku i ka wai. He manao ko'u e hiki ana no e loaa ke daia no keia hana. Ua hoikeia mai no hoi ia'u he 13,000 eka aina e hiki ana e hoopomaikaiia ke loaa ka wai ma keia mau aina. Ina o keia ke kulana, e hoi ana au o hooikaika 4 e hoaieia mai e ko aupuni Amerika keia huina dala, i hiki ai e loaa na dala no keia hana.

Uu ike a ua loho au o ke kumu nui i pau ai na aina o na kanaka Hawaii i ku lilo i na kanaka o na aina e o ia no ka loaa ana o na kila o :ieia mau aina ia lakou. A i ka ioaa ana, ua hoolilo aku lakou i kein mau aina i na kanaka o ko na aina e. Mamuli o keia kumū, ke manao nei au he mea kuhihewa ka manao ana o haawi aku i ke kila 0 keia muu aina hoopuiapula i na kanaka Hawnii e paa mai nei i keia mau aina. Ina o ke kumu ia nana 1 hoonele mai i ko oukou mau kupund ame ko oukou niau makua i ka aina, alaila, he hana hewa loa ka haawi ana aku i ke kila i na kanaka Hawaii o keia la. Eia no ka aina ua haawiia mai ia oukou, malalo o kekahi hoolimalima no 99 makahiki. Ua liko no ia me k alilo loa ana mai o ka aina. He hookahi wale no dala ka uliu o ka makahiki, ua oi aku keia mamua o ka lilo loa ana mai o ka aina iu oukou, a kuaiia aku paha e na keiki a oukou mahope o ko oukou make aua aku."

Ke ike ae la no kakou i ka mauao o o ua hoaloha o Hawaii nei maluna o koiu uinau ano nui. Ke hauoli nei ko oukou moakakau i ka lohe poaoi ann aku i ka munao o keia kunaka koikoi o Amerika Hui puia. Ke hauoii nei i koua ho6maopopo ana i ke kumu nui i nele ai ua Hawaii i ka aina 010 i keta lianauna. A ina e mau io ana no ka paaia ana o' keia inau aina malalo o ka hoolimalima i na kanaka Hawaii, e loaa ana ia kakou na manaolana i upuia e kakou no keia mua aku.

Ua hauoli pu no hoi i ka loho aku i kona mau manao maluna o ka nanaina o ka noho ana o na Hawaii maluna o ko lakou mau aina. Ive hoike mai nei ka lakou 'mau hana e loaa ana ka hoiomya. A i k.i loaa ana o ka wai maluna o pa aina o uka, o ia hoi i wai inu uo na kanaka, e wehe hou ia mai ana kekahi mau apana, a e manao ia ana he mea keia e hoonui ia mai ai ka makemake o na Hawaii no ka hoi ana aku maluna o na aina. Aole ho mau hemahema i koe. O ka oni aku no ka nee ana o na hana imua ka hana nui o keia mau la. Ke manao nei ko oukou meakakau, ua pau na la o ka hoomakaukau ana no ka holomua. A me ka ulu nui ana ae o ka makemake aina iloko o na Hawaii pela no na pomaikai e holo mai ai iloko o kakou na Hawaii o keia hanauna.