Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 31, 2 August 1923 — Page 3

Page PDF (1.71 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

≠≠Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Makalei ka laau Pii On a a ka I'a o Moaula- Nui-Akea i Kaulana. hooko aku la o Ahiki i ka a kona pailuka, a hele nihi aku la laua he palanaiki ke ke ka ike ole mai o na kahi ilii e noho mai la. Laua nei nae i kokoke aku ao lopwao a ke alli e auau ana @@ la o Ahiki i ke alii iloko @@ waai, olelo mai la o Haipu: Naanei au e haalele ai ia oe, @@ua ike no oe, he kap ke alo @@kou e na'lii, a o  oe ke iho aku @@ o ke kaha mai la no ia o @@@@@nalo o ks oke a ka maka. @@@@ Ahiki e iho  aku nei e hiki ma @@@@@ me ka ike ole mai i kana pu @@@@@e o ka wa ia o Ahiki ame Olo@@@@@@ i puiwa ae ai i ka halulu @@@@ mea, nana ae la o Ahiki, a @@@@@@@ mai la i kei pauku laau lohi @@@ oe ana maluna ar o ke kiowai, @@@@@@ alii e auau nei, a o ke alii pu @@@@ mai kekahi aoao, a keaho aoao @@na kiowai. Ike pu mai la mo hoi oia i kana punuhele e ki ana makahi kokoke @kwna kiowai e auau nei, a e nana ana hoi kon maka i ka laau kupa maa e moe nwi maluna o ke kiowai @@auau o kw alii. Ia Ahiki nae e nana nei iluna. @@@ mai la oia i keia keiki e hele mai on a maluna o ka laau, ike koke aka la oia me ka hoohewahewa ole, @ ke keiki keia ana e imi nei. Ia Kahinihiniula hoi e noho mai ka me Haumea, a ia Haumea  no @aha ka ike o ka wa kupono ia, o kona wa no ia i kena aku ai ia Kahinijiniula e hoala i ka laau a hoomoe ma kekahi aoao. I ka wa a Kahiuihiniula i hooko ai i ke kauoha, ua kau pono iho la o Kookookumailani maluna oo o ke kiowai kapu o ke alii, ia wa i kauoha  mai ai o Haumea iaia e hele maluna o ka laau, a kau ma kekahi aoao, he kauoha hoi hooloia e Kahinihinila, e ae ana i ke kap o ke alii. I Kahinihiniula i kokoke mai ai ma kah a ke Konohiki e ku nei, kahea mai la o Ahiki: "E ke kekiki e, e hele oe a kau ma kela aoao  o ko laau, ku iho oe malaila ahiki aku au, he manao ko'u  ia oe!" Aohe huaolelo a ke keiki  i kamaiio mai, ke hoomau la no oia i ka hele a kau mak kekahi aoao, a kaha aku la no hele me ka nui ole mai ihope. Oiai o Ahiki e hele aku nei no kahi a ke keiki e hele la, ike aku la oia. aia no ke keiki ke hoomau la i ka hele me ke ku ole iho, a nana mai la hio iaia, ua hahai aku la o Aahiki i ke keiki me ke kahea ana, aohe nae, he wahi mea a kuiki mai o keia keiki. Noonoo iho la oia iloko on a, he  kuli paha keia keiki, hoomau mai la no oua i ka hahi mahope ahiki i ka loaa ana o ke keiki, Kau iho la ka lima o Ahiki ma ka poohiwi akau o Kahinijiniula, me ka olelo ana iho: " E ke keiki, ua loaa iho la oe ia'u, ka mea a'u i hili ai iloko o keia mau la liohi, nolaila e hele kaua imua o ke alii e auau mai la, o kou makuakane ia ame a'u, a nana e poni mai ia oe i kekiki na maya no ka wa mau loa." "Heaha la hio, ua lohe iho la au i kou leo, e hele ana au me oe, a e hooko ana au i kau olelo, he makana no hoi ka'u ia olua e na'lii. Huoo msi ls o Ahiki me ke keiki hiu no ke kiowai auau o ke alii, ia laua i hiki mai ai, ua hoi ar ke alii mahai o ka wai, a e komo ana i kona koupu Tala i ike mai ai i ke aikane e hoi hou aku ana me ke keiki, kahea mai la oia: "Hele mai oe me ke keiki ahiki maanei, ua laa kena keiki na kaua, a ua ae hoi i kekapu o kuu kuowai nolaila hele mai." Huli ae la o Kahinihiniula, a olelo oa Ahiki: " A laa au i ke kapu o olua e na @@@ alaila lilo au i keiki na olua ola au!" :Aole or r make no ka mea, ua kanoha mai ke kahuna ia maua, e imi a loaa oe, alaila puka ka inoa o ke alii ame a'u i ke ao nei a kau i na mamo."O ia hoike a ke akua la oua ke kumu o ko'u imi nu ia oe a pomaikai ka loaa" Ia Ahiki e hele nei me kona alakai a iho ilalo o ke Kiowai a ke alii e auau nei, ia wa i  kena mai ai o Haumea ia Kahinihiniula, me ka olelo ana mai: "Auhea oe e kuu pilapila a'u i hoolaa ai e poni ia oe i ipu no ka ike a o kekahi hoi o ka manao i ulu iloko o o kupinawahine, i nali ai oe i ka huli a ke Konohiki o Kailua nei, ame Waimanalo, mamuli o ka manao kuhalahala o ko kupunawahine i ko nele i ka haawina i'a o ka la hana o ke Konohiki i ka loko Kawainui e waiho mai nei. Hopuia ko lanu a paa i ko lima. alaola aokapakapaku ae i kini o ka po, ia oe ia lakpu, aku iluna, alila la'ika'i ae oe a pahu aku i ke poo o ka laau i kahi ahua e pii mai la ma ko aoao hema, a ua kini akua ia e onou aku a nalo ke poo o ko laau o ka lepo. " Alaila kila'i aku oe i ka welu o ka laau a kau ma kela aoao o ke kiowai a ke alii e auau la ilalo, no ka mea ke kokoke mai la ke Konohiki pinahele a ke alii e hiki ma ha'i o ke kiowai a ke alii e auau la." Eu ae la o Kahinihiniula a ku iluna elike me ke kauoha a kona kumuhonua, hopu iho la kona mau lima a paa i kalaau me ke kulou anan iho ilalo, a hoopuka iho la i na oleloai kapakaoa ku elike me ka olelo:  Ai kapakapaki ai kookoona, E pau la hoi ka'u hakina ia oe, O holehole ka iwi o ka hale pau'la, O kulu'i  a hinawenwe, O haohamo kini a ke akua, O heu me hoomalana. O kupilupulu i ka nahele, O hoalahia ka laauku hookahi, I ka newenewe apua o Mulhana, Eia ua hana e makua iimi, E maka kikoo hoeu ia, I ku i ka moku Oahu nui, No'u ka leo no Kahinihini, He kapahi no ka laau ku hookahi, He kapahi no ka laau ku hookahi, E makua kikoo eiluna, Pau keia mau olelo a Kahinihiniula  ka'i ae la kona mau lima mai ka laau ae hele aku la a mawaena, hopu iho la, me ka hoala ana ae iluna a ku.  Hoomaka ae la oia e ka'ika'i , he mama wale no, pahu aku la oia i ke poo o ka laau, ma kahi a Haumea i kuhikuhi mai ai, me he mea la he lua ua hohonu mua, o keia noolu o ka lepo ka mea nana i hoaui i ka lauu, a hina aku la ka welau a kau ma kekahi aoao o ke kiowai a ke alii e auau nei, a kau pono iho la ka lauu maluna o ke kiowai, Kena mai la o Haumea, " E kahinihiniula-kanikuamauna, eia koalanui, a'eia a hele maluna o keia ka hoi keia ku i ka moku."Ia Ahiki ame kona alakai e iho aku nei i ka hanahanai ahiki i ka honua, e hiki aku ai i ke kiowai, a ke alii e auau ana me ka ike ole mai i kana punahele, ua hoopuiwaia ke alii ame na kahu i keia mea halili, peka pu hoi me Ahiki ia haawina hookahi. Na keia halulu i hoaui ae ia lakou apau e nana, ike mai la na kahu  i keia laau ula e moe ana mai kekahi aoao a kekahi aoao, maluna pono o ko kiowai kapu o ke alii, a ike aku ka o Ahiki i keia keiki ehu nu'anu'a o ka lauoho e helo mai ana mai kekahi aoao mai. Nana pono aku la oia i keia keiki e hele mai nei maluna o ka laau, me  ka manao menenmene i ka a'e i ke kapu o ke alii,o ike mai na kahu o ke alii, o ka make no ia, eia nae aohe ka'uka'ulua iho o ka hele a ke keiki, nana pono aku la oia i keiki, ike aku la oia me ka hoohewahewa ole, aole keia he keiki e ae aka o ke kekiki keia a ke kahuna o kaua i olelo mai ai, oia nei ka mea nana i huna i ka momona o Kawainui ame Kaelepulu. I ka ike ana mai o na kahu o ke alii i keia keiki e hele nei maluna o ka laau, a kau pono maluna o ke lii, hooh mai la na kahu me ka leo nui. " A a'e e a a'e i ke kapu o ko alii a laa, " me ka ike ole ae o ke alii i keia mea a na kahu e kuhea neu, ua laa a'e i ke kapu) on a, ua ninau aku la o Olomana i na kahu: "Owai ia a okou e kuhea nei" "Owai mai auanei kau e Kalani, e nana ae paha oe iluna la, i ike oe i ka hana a ke ino, nana e a'e nei i ko kapu e ke alii," oiai na'e na kahu e holo ae ana ma kekahi aoao a ke keiki e hele nei, me ka manao e hopu a paa pepehi a make. Ike mi la lakou i ka punahele a ke alii e ku aku ana, ia manawa i pane aku ai o Ahiki i na kahi o kana aikane: "Auhea oukou e na kahuu o kuulani alii, ua laa i'o kela keiki na ke aloo, a ua lihe pu ae nei no hoi kakou apau i ka ninau a ke alii, "Owai ia""O Ahiki is, s us lss is keiki nena, ai keiki hiikama hoi na kuuaikane, o ka hualana no eia aina  a kau i ka mamao, Owaiauia, owai ia? No Waiauia ke keiki he a'e ku Pela i puka ai ia huaolelo a ka Kailua keiki, ahikiki mai no paha i keia la.  He huaolelo ki'iko'i nae o ka manao, elike no hoi me ka Molokai olelo, he Kalae au la. he piikoi, aole nae ia huaolelo na je unu (pohaku) pehi iole,aka na ke koko aala i ka uahi ukiu. He mau olelo hoopa'ipa'i koko alii kela e kii ana i ka papaku o ka hohonu ailalo mai, I ka wa a Ahiki e kamailio nei i na kahu o ke aikane, ike akula o Olomana i kana punshele e olelo ana i na kahi, hoi awiwi aku la oia i kapa o ke kiowai, kakua aw la i kona malo alii i kapaia ka inoa o Kekahulipalalani, a hele mai la e hui me kana aikane aloha, a o kana punahele nui hoi imua o kona alo alii. O ka punahele paha ia o keia ke maka la a kaua eike ae la, ke hele la i ke alaloa, me kona alo alii aoau; aole nae i nana aku o Ahiki i ke aikane, aia kona manaonui i kekeki e kokokoke aku laau ana e hele la. Huli ae la o Ahiki a  kahea aku la, i ke keiki e hele la, me kona hahi pu aku. " E ke keiki e, hele hoi oe a ku iho i lohe oe i ka leo o'u nei o Ahiki ke Konohiki o Kailua nei ame Waimanalo oiai ua laa oe nau ka o kuu aikane la e auau ,ao la i ke kiowai kapu o Moanihi,nana i hoolilo ia oe i keiki na maua." Aole ae he wahi mea a aui mai o Kahinihiniula ke mau la no oia i ka hele me ka aui ole mai i ka leo kahea a ualo a ka Lawakua (Kane) au paha e kuu mea heluhelu e paheahe iho ai i keia mau lalani: Auhea oe e ka makemake, E hoonaue neu i ke kino, Kuu kono no ka i alo aku, Ka moana kai hanupanua, Puku'ilua i ka ililai, Kalele hewa i ka huku ale, Aleale mai nei ka moana, A he kaikoo paha ko mua, Imua ihope kahi manao, I kekau mai a ke hoa, O ke ho aoo pii ka manene, Holo ka hahana i ka puuwai. O ka waiwai hea keia O ke kumupaa me oe ia, O ke hoa oe pii ka manene, O ka puka ka'u o manauahi.Oiai nae ka leo kaua o ke Konohiki e hea aku nei mahope i ke kokoke ana aku o Kahinihiniula e kau ma kela aoao, o kahi i kau ai ka welau o ka laau, ua awiwi lo aku la ka Ahiki hele ana i kahi hana hanai pali a laua i iho mai ai a kau iluna, a ukali aku la mahope o ke keiki e lrele la me ka aui ole mai ihope i ka leo. Walowalo e hea ka leo o ka Lawakua, Walawalaau i ka pali o Kolokini Me he hanehane  la ka leo i waialoha, Me i ka uwe hoouwe a Kalawakea. I ka ike ana o ke keiki, i  iho la oia iloko on a, "Heaha la hoi keia hana nui a kuu aikane e hahai nei mahope o kela l\keiki O ua keiki nei ka paha kela nana i hao ka momona o ka aina o maua, hele no hoi a oia kela, aole i;o no i ka uuku, eia nae in a o ke kino kela a'u e ike aku nei, pehea e hiki ai iaia ke hoomoe i keia laau loihi ana e hele ae nei maluna o'u Anoai he akua mana i'o kena, aloha no hoi ke akua ia kaua, ua ho'iho'i mai ka mea i kaia ai ou e kuu punahele i ka ulaloa, owai olw manao ole ia no hoi, in a oiaio kena wahi keiki, ka ka uuku maoli i'o no,o ia nae hoi:"O ka iki ulu ia o ka Papaloa. "Ua kaaia e ke akamai." Eia ke alii ke nune nei ia mau olelo iloko on a, a ke ku nei hoi e nana i ke aikane e hele la mahope o ke keiki Ke mau la no ke keiki Ke mau la no ke keiki i ka hele a eia no hoi o Ahiki ke hele aku nei mahope, ahiki i ka loaa ana o Kahinihinula. I ka wa i kau iho ai ka lima o ke Konohiki maluna o  ka poohiwi, ua ku malie iho la ke keiki me ka huli ana mai e nana i ke Konohiki. I ka ike ana o Ahiki i na hiona nohoea o ke keiki, i huli mai ai e nana iaia, olelo aku la oia: "E ke keiki nana i a'e ke kiowai kapu o ke alii, ua laa oe na ke alii ame a'u, nolaila e hoi hou kaua ihope o ke kioqai, aia ilaila ko makuakane e kail la. a'o ke alii Olomana hoi o na Koolau nei, a malalo o ia leo alii la, ua imi au ia oe ma na wahi apau o kaua nei, a hala ae nei na lono makahiki ekolu, a o ke ku ae no hoi koe o ka ha huhuhui ana kaua i ka hoike a ke akua, pehea oe e ke keiki i keia leo@" " Heaha la hoi, he noi na ke'kua, a ma kuu alo hoi, a lilo au i keiki na olua i ka welelau o ka leo, heaha ka hana o ka upu ana ia Kahinihiniula, e hooko ia ai ka manao o na'lii.""Aole manao nui nile nae ianei e wahi ai ka olelo, o Kulelepoo keia, o helelei ke oho, a o Piikahuhua ke kahu aina aohe olelo e pomaikai ai kaua ianei. :Nolaila e ke keiki, aia ke alii ke naua mai la ia kaua, ua kukulu ae la no oe i kou alanuihele, a ua a'e ia e oe ke aka kapu o Lihue, ke kini hoa wahie lala oa Halemano , a o ka mano alii hoi o Oahu nui, a ua noa ke kapu ia oe, ka mea i lilo i keiki na maua, a ma ou la e huli ai ke au o ka aina iluna ke alo." Ia wa i ike aku ai o Kahinihiniula ia Haumea i ke ani ana mai o ka lima, a nalo aku la hul ae la o Kahinihiniula a olelo aku la i ke Konohiki: "Heaha la hoi, anoai  he pono kau olelo e ke kanaka makua, a e hele i'o au me oe imua o ke alo o ke alii; o kana olelo o ka kaua ia e hoolohe aku, in a no ka ole o ia iho la no." Paia iho la o Ahiki i ka lima o ke keiki a hele aku la laua i kahi a ke alii e ku mai ana.  I ke kokoke ana aku o Ahiki me ke keiki, ike mai l o Olomana i ka u'i o na hiohiona o keia wahi keiki ehu kahea mai la oia i ke aikne: " Hele mai me ke keiki a kaua, nui no hoi kou hoomanawanui e ke aikane, i ka imi i ka mea a kaua i kuhihujiia mai ai. " No ke jeuju hoi ka huakai, hihia i ke ala wele a ke kaupu, eia ka keia hi'ihu'i o kuu manawa, ua laa kou koolua o ka poli, o Kiha i Kahalahala e. " A hui lakou kau iho la o Olomana i kona lima iluna o ke poo o ke keiki me ka haawo ana iho i ke MAKALEI-4 aloha, me ka ninau ana iho: "Owai kou inoa e ke keiki a'u e lawe nei i hanau kama na'u a mau aku"  "O Kahikiula ko'u inoa," wahi a ke keiki.: "Aia ihea kou mau makua " wahi a ke alii. "Aohe o'u mau makua, he wahi tutu wale no." "Ua pono, ehoi kakou i kahi o ko kokoolua i hele mai nei a o kuu aikane hoi, ilaila au e hoolaa ai ia oe i keiki a'u, a o kuu huaolelo ninau ilaila e ku ai kou kapu alii mai a'u aku, a kau i kau mau mamo."  Hoi pi aku la lakou loaa o kahu e noho mai ana me ke ano hakanu no na mea a lakou i ike ao, hoeu aku la ke ulii i ka hiakai hele, o ko lakou kamoe aku la no ia no kahuahale o Ahiki. Ia lakou nei i hiki aku ai i ka haalu malalo mai o kiekiena e ike aku ai i kulanahale o ke Konohiki, ike aku la lakou nei i na mea apau o ke alo alii o Olomana e hooluan  aua, no ke kali i ke alii. Au ae la o Olomana e ike i kanamalihini ame kona mau aialo, ike aku la ke alii i na aialo o ke kaikamahino hoepa e pohai mai ana makahi kaawale mai ko Olomana poe aku. Ike aku na na mea apau i ka hele ana mai o ka elele a mua o ke alii, hai mai la i la olelo: "E ke aloo e , i hoouna mai nei ko mailhini ia'u e lawe mai i ka olelo ia oe, aole e komo pu mai ana ke aliiwahino me oe i keia mau la ekolu, a pau kona waimakale hia, a pau oia i ka hooma;ema;e, alaila kipa mai e ike ia oe ame ko punahele." I ka lohe ana o ke alii i keia pilikoa o kana malihini, ua lilo ia i mea kaumaha i kona manao, aka nole e hiki ke alo ae, oiai he ma'i kau ia no ka wahine. Olelo aku la oia i ka elele, "E hoi oe a i ke aliiwahine, haawi aku i ke aloha, a na kii aikane e pilama aku i na mea apau o kona alo alii, a pau kona mau la kapu."Aolo nae ia o ka mea oiaio, oiaiia. Haumea no ka ike, ua loaa o Kahinihiniula i ke kane a laua, o kona wa  no ia i hoi mai ai a hui me kana aikane. I ka ike ana mai o Kahauolopua i kana aikane punana a ke onaona hopu mai la oia me ka puili ana aku iloko o kona poli ma ka olioli, a olelo mai la ia Haumea: " Kaele ua noho ana i ka huakai kaekeeke, lupea ai ke kanaka i ka lau o ka makemake , make wale iho no ia ipo i ka noli a ka leo haalele aku la nae oe i ke kane alii a kaua, ima ke kane a kaua la ua imi aku nei i ke aikane." "Ae," waho a Haumea, "ua ie mai nei au in a aku a hoea mai me ke keiki, ame ke aikane. "Moe aku ilalo," wahi a Haumea i ke aikane, "o pa'i aku au i ka opu a kaua a hemo ae iwaho, i hoea mai laua me ka kaua kaikamahine." "Peha auanei e hiki ai e hemo ia mea, aole paha i hiki aku i kona manawa" wahi a Kahauolopua. "I kaeha hoi ka mea e hiki ole ai o ia mea ke hanaia., he liilii paha ia mau mea i ke aiwaiwa o Nuumea, o ka wa maikai no kena a i koko nuo ole, aole e kaalo ka opu." (Aole i pau) KA HUI LUNALILO LAWE A LILO E aha ia ana a o Maili, I ka Hui Lunalilo lawe a lilo. Mea ole e ka loa a o ia kula, I ka ihu haulani o ke kaaahi. Kipa aku i ka hale kamaaina, Ia kakela nani ku hookahi. Ilaila makou i luana ai Makakikai ana iuka a ikai. He nani ia wah i ka'u ike. A ka malihini a e hoohihi ai. Alawa ae oe o Puuohulu, Ia puu kaulana kau mai iluna. Ua ai a lawaw inu a kena, I ka lokomaikai o ka in a hale. Ua piha hauoli na malihini Na ono like ole a ka Hawaii. E hoi na mamo a Lunalilo, E ike i ka nani a o ke aona.Kau i ke kaaaho nome ka huila, Alawa iho  oe hu ka makani, Hainaia mai ana ka puana, No ka lokomaikai omka on a hale. Haina hou ia mai ka puana, No ka Hui Lunalilo lawe a lilo. Hakuia e KAMALIIWAHINE ANNIE KAHEKILI KAAHUMANU FREITAS, 1315 Alanui Miller, Honolulu T.H. Mamuli o na koikoi a kona mau hoaloha lehulehu, ua haawi ae nei o S.P Correa i kona ae, no kona lilo he mojo lunakiai kau koho baloka wae moho ae e hoea mau ana. LAHUI (Hoomauia mai,) Mow w no Kauao iluna ka la Puiwa au i ka nakeke a ka ohai, I ka hooluli a ka la i ke kapapili o Kahelu., Helu au i na ai a kuu kumu a lau, He lau ka paa opeope a limaiki, Holo au a Hawaii hoi mai au, E paa ana no oe, Paa na'u na Kulioki Na ka haumana Olohe lua a Kuioiomoa.He mau olelo makaeha keia imua o ke anaina ahe mau huaolelo no hoi e hapai ana i ka inoa o ka mea nana i a'o inia a ike. Ua like pu no keia hana me ka hakoko o keia mau la e ikeia nei, ka piha i ka  poe makaikaim a o kela  mea ame keia mea i a'o a ailolo i keia hana, na lakou e hehi i keia kahua le'ale'a, aole nae iwaho o kahua akea, aka iloko no o ka hale nui akea i haliiiia i ka moena.  Ua kapaia keia le'ale'a hoikeike lia, he ai ahamaka, ame na huaolelo mele pahapaha hoolalelale e heluhelu ai ka mea e holo ana i ka ai lua i kona hoa, aka i paa ole kona hoa iaia, a paa oia i ka hawelea w kona hoa, o ia ka wa o kona hoa e paha iho ai i kana mau olelo kaena, a hoike i ka inoa o kana kumu a'o. Aia iloko o na mele pahapaha a keia poe kekahi mau hanuu kumu ano nui o ka olelo, e hoike ana i ka liolio ame ka hohonu o ka manao o ia mau huaolelo, i hiki ole ia kakou o keia la ke hoomaopopo, a oiai nae ia poe imua o ke anaina ahamaka, he oi aku ka palupalu elike me ka popoki nawaliwali. Aka i ka halawwai ana me oe ma kahi mehameha, ua like pu kona nanaina me ka liona, a o kona mau hiona me ke tiga punikoko o Benegala. Mamuli o ia ano o keia poe, a i hookahua hoi 'i lakou ma kahi mehameha, ua kapaia lakou he poe powa, o kekahi poe no ka hookelakela ike. Eia na inoa o na ai lia a na kupuna i kapa ai: 1 Ka ohai moe e i ikeia mamua ar nei; 2 Keanapuni, 3- Eha ka manea, 4 O Hooilo, 5- Kapuhiinuwai,60 Kuala o ka i'a,7- Kaiwipuhi, 8- Kaihumanumanu,9-Kaihuakala, 10 Kaloloamaiau,11- O kana, 12-O Kauleule, 13- O Kuliopa, 14- Kaupekii, 15- Kalahanahana, 16- O Ko'ikikeakahina, 17- 'O Kaneepu, 18-O  Kapiiku, 19-Kanijanihia, 20- Aku kalolo, 21_ Kaonohi, 33_ Kahuai, 23_ Ahualoa,24-Kapuku, 25- Ka mahaku, 26- Kapakahi, 27- Kapaiakuli, 28- Kaohikimakaola, 29- Ku'inakeke, 30- O Kaumeume, 31- Poalo, 32-Ka auwaelewa, 33- Kaalaala, 34- Kaleiomnu, 35-Nau  olewa, 36 Alala keiki, 37- Hiilei, 38- Kaholopani, 39- O ke umi, 40-Kaohao, 41- Okuoho, 42- O keanahu, 43- O kekomo, 440m O ahilo, 45- Ka opihi, 46- Kalawa, 47- O kapakahi, 48- O Humeku 49- O Kaioluna, 50- O keala, 51- Waihoikaea, 52- Kahookohukohu, 53 Hakiopa,54- Kealakai, 55-kinikupapuu, 56- Kuakapuji,57-Makakiu, 58-Haupu, 59- Ponaha 60-Kaukapaekii, 60- Kaukapaekii, 61-- Pau o Nuakea, 62- Kauleule, 63-Kekiopaa, 64_Kaimupika'o, 65 Ke Keaahhakahaka, 66- Ke lelo o ka moo, 67- Kalawakua, 68- Kahawaiolaa, 69-Upeloa, 70- Pukukamanono, 71- Keamio, 72- Haehae ka manu, 73-Ka piko o Wakea, 74- O Kulipee, 75-- Amikiaolka, 76- Hanamauuloa, 77- Kaheepalaha, 78-Kupalala 79- LKainahee, 80- Kamilo, 81-Wailuanuiahoano, 82-Kahuelepo, 83-Maheleana, 84- Koaeau, 85-Laukapalili, 86- Kamanuolalo, 87- O kape'a Holopapakalaau i Kaui\lia e ka manu 01- Kahooluhi kupaa, 92- Kinilau a mano, 93- Kalapapale, 94- Ke ake o Milu, 95- Keanuenueaole, 96- Haene, 97 Kahiwakaapu, 98 Keaakolo, 90 Ka Uhaeku. Aia no paha he mau ai i kow o na in a mai keia papa inoa aku, a oiai he nui na halau i a'oia ai keia ie iwaena o keia lahui, pela like ole ai na ike i loaa, a pela no hoi i puka ai ka lakou olelo o i hio e hookahi  halau i a'o ai. Ma kekahi mau ai lua he like no na holo ana o o ka ai, a ma ka ino anaw, okoa i kekahi, Aia iloko o keia mau inoa hokeia ar la he mau ai laau kekahi, he mau ai kapa kekahi, a hookahi no ai i koe iloko o keia, o ia o Holopapa ka laau i kaulia e ka manu. I ke a'o ana i ko koa o ke kanaka, e a'o ana oia i na ike apau o a alo maka ihe, ka pololu ke Kaala, ame ka makini, aia a makaukau ke kanaka me ia mau ike, alaila ua lehia  oia he koa, alaila a'o i ke kukini i loaa ka pii hoomaha i ka wa e hakaka ai a aneane pau ke aho, o kahi aho i koe no ka hai ana  ia i ke kino a mamo mai ka nui mai o ka enemi e alu nei i ke kanaka koa, a loaa he wa e maha ai, alaila huli hou a luku i ka enemi, nolaila ia mau olelo noeau a na kupuna, "a'o no ke koa, a'o pu no i ka holo." Aole o ka holo ho he, a maka'u wale, aka o ka holo a mamao hoomaha a pau ka naenae, alilia huli hou e halawai mw ka enemi. Pela i kaulana ai o Kaohele,, Ke KA OIHANA LUA A HAWAII puni o Hina (Molokai) " E ku'i ka ma-ma i loaa o Kaohele." Ia wa no w a;o pu ai i ka oihana ha'iha'i (lua) a'o no a lehia, a o ia ie i a'o ai a makaukau he mea no ia e pale ae ao o ka make i kekahi manawa, Elike pu me Kameeiamoku ka makuakane pu'e kaua o Kaahumanu, o ka wa i hopu ai o Ahiam kekahi alii ma ka aoao o Kiwalao ia Kameelamaku, a he koa okaoka hoi, ua hapai ae la oia ia Kameeeiamoku iluna me ka manao e pali iho ilalo a make.I ka ike ana o Kameeiamoku i kona pilikia, ua uumi iho la ola i kona hanu me ka hoolaau ana i kona kino a o Wahieloa ka ai hololua ana i kii ai, oiai oia e lawelawe ana iluna, eia nae, mamuli o ia hana ana a Kameeiamoku pela, ua hulo aku la kona alo iwaho a iho iho la kena maulima apaa na oloolo wawe o Ahia, ia wa i pe'a ae ai kona mau kapuai i ka ai o Ahia a paa loa, liei mai la kona poo manaena o na u ha o Ahia a iko mai la ia Kamehameha o ku ana me ka makaala. Ia wa i kahea mai ai o Kameeiamoku; " E Kalani e, kiina mai ka i'a, eia i ka maka-ha," pela i make ai o Ahia i paa i ka ai holo lia a Kameeiamoku in Kapuke. He nui na kanaka i  kaulana ka inoa i keia hana, a he mu wahine moolelo Pe'ape'a ka huhuki kumukau o Haneoo o Maui ame Kamukekahi oi ma keia hana eia nae o ka ka manu elepii kiko laau o ke kuahiwi o kaaweawe moku i Kauai o laua paha na oi kela o ka ikaika ame ke akamai ma keia oihana kaua. Eia nae o Kamu, ka mea i kaulana i ka ike lua, a ua kauia on a weli e na mea apau i Kauau. o laua paha na oi kela o ka ikaika ame ke akamai ma kela oihana kaua. Eia nae o Kamu, Ka mea i kaulana i ka ike kua, a ua kauia kona weli e na mea apau o Kauai. Ua hele aku kwia kaulana o ka ike lua okeia kanaka, ame kona ikaika ahiki i Maui, i ka wa Kawokulani i hiki ai i Hana, a o ke alii hoi nana ipahi o kana laau i he i ka lani ilun o ka puu o Kauiki mamuli o ka oleloia o Hana ua lano haahaa. I ka wa o na'lii e hoaano ai, eia nae hookahi no alii ikaika oia o Pe'ape'a. I  kekahi la auaukai o na'lii,ua hooi ae la na mea apau ahiki ma kahi o ke Kou e ulu ana, ua huhuko ae la kela mea keia mea o lakou i ke kumu Kou liilii aohe hemo. Nana ali ;a p Pe'ape'a  i ka laau a hookuu iho la ilalo, ia wa i pane mai ai kekahi alii nona ka inoa o Kaomeaani, " Ea o ko ikaika no na e ke alii, iko kaua ia Kauainuiahoa e ka alii ike kaua ia Kauainuiahoa no, aia ko hoa e hoopapa ao  Kamu, ai mea ino o Laauhaeleele, i ke kuakiwi o Kaaweawemoku"Aolo he huaolelo a Pe'ape'a no neia hoohaili olelo, aka ua ulu mai  la iloko on a ka manao e hele a ikemaka i keia kanaka e kaulan nei. I kekahi la ua hui aku la p Pe'ape'a me Kaomealano a ninau aku la iaia"  " E Kaomeahiwauli o ka lani, he oiaio no kou makemake holo makaikai ia Kauaipo-mano la!" "Heaha auaneu ka Kahokahoka e hele ao olaila, in a paha hoi no kou hele alaila owau hoi kou ukalo moepuu."Mamuli o na olelo a keia aliim ua manao io la p Pe'ape'a he ake i'o paha ko keia alii e ike i ka mokuupuni kaili la nolaila olwlo aku la oia "apopo hoi ha kaua hele i ka huakai makaikai ia Kauai!"Ia ahiahi ana iho ua nuunu'a ae la keia hele o Pe'ape'a i Kauai iwaena o na alii me ka ninau ana mai. "Ea e hele i'o ana olua me Kaomealani i Kauai la!" "Ae," wahi a Pe'ape'a. Ia wa i olelp hookaau mai ai kekahi aliiwahine o Kamakakaualii ka inoa, "aole hoi i pau na aweli  kumu kou o Hanoo i ka ulaa, eia ka kau he pii aku i ka lapa mani ole." Eia no hoi ka olelo le'a a Pe'ape'a: i Kauai iwawna o na alii me ka ninau ana mai. "Ea e hele i'o ana olua ma Kaomealani i Kauai la!" "Ae" wahi a Pe'ape'a.Ia wa i olelo hookaau mai ai kekahi aliwahine o Kamakakaualoo ka inoa, :aole hoi i pau na aweli kumu kou o Haneoo i ka ulaa, eia ka kau he pii aku i ka lapa manu ole." Eia no hoi ka olelo le;a  a Pe'ape'a: " Heaha auanei hoi ka olelo ana no ia koum he ipukai omaka hoi paha ia na Kulukulua, aia no a pa i ka paakai alaila uaniim he pepe omaka no Hilo Hanakahi." Mamuli o neia mau olelo a Pe'ape'a ua manao iho la na lii he mau olelo hoinainau mea ipo keia a Pe'ape'a  e olelo nei, ia a i pane mai ai ke aliiwahine Kamakakaualii: "U, o ko mea ka ia e upu nei e hele ia Kauai e ike i ke oole;a ame ka ikaika o ka olohe la o Kaaweawemoku, ua hiki no ka mea ua lawa no i ka ikaika, o ko hoa hoopapa ia makaaiau ka noho anae hee i nalu o Puhele." Mamuli O keia hua olelo makaaiau a keia aliiwahine, pela i manao ai ka meakakau, aole keia o Pe'ape'a  makawalu, nona ke kino pojaku e waiho la i Molokai, aka o Pe'ape;a keia i ikeia o Keaweokahikona, ke keiki a Ululani me Keawe mauhili na lii kiekie, o Hiko, ka lalani hoi mailoko mai o Eleue, a o Naha hoi, kela ohaku e waiho nei Hilo. Ma ka hora ehiku me ka hapa o keia ahiahi e malama ae ana na kalapi Repinalika apuni keia Tetritore he halawai waiho inoa, no na lala o na komute kalana. ( Mai ka aoao 2 mai) Ke kanu mai la ka uala, no a mwa ua hiki w oo kau uala iloko o na mahina he4. Nolaila, aolu hw aina e ae eloaa io ai ka holomua o ko kakou noho ana e laa mw Molokai. A in a io e hoea mai ana ka la e komo mai ai ke aupumi Komisina no Hawaii nei, e lilo ana ia mea i ea ole ia oe,  mo ka mea ua loaa kou noho kuokoa ana, A e oi ae ana paha ma kekahi ano, no ka mea, e nui ana ka pie nele hana, a e nui ana na waha ai i kai, a e loaa ana kahi e holo ai kau mau meakanu, no ka mea aole e hiki ana e ola me ka ai ole.Ma ua ano apau he manaolana mau ko kakou na kanaka Hawaii I ka nele ana o ke kanaka i ka hana nona iho, hookahi no hana pono, o kona hana aku na kekaji mea okoa I ja hana ana pela, w lawe ana oe i kou uku, me kou hiki ole e hoopoo aku i ka uuku paha o keia uku.i haawiia mai ia oe, Ina ua nui kupono keia uku, ua pomaikai oe, a e lawa ana kou ohana i na mea e pono ai keia noho ana. Ina ua nuku loa kela uku, e hiuhiuua mai ana kou kulanaa lalo loa, i mea e kulike  ai me kou uku. No ka mea o kou uku ka mea e loaa ai kau mau mea apau. Ina ua uuku loa, e uuku loa aua no na mea e loaa ana ia oe  a o ka hopena  e nele ana i kekahi mau mea e loaa ai ka noho oluolu ana o ka ohana. O keia ke kulana eharha i ka noho ana o na kanaka Hawaii, a elike me ko kakou noho mau ana aku e lawelawe malalo o kekahi mea, pela mau kako e lilo ai i poe hoopilimeaai. aka, in a nou iho kou nojo aana a e hooulu ana oe i kau mau meaai a me kau mau hloholona, ua hoolawa mai la oe i ka mea oi aku o ka ai ame ka i'a. O keia mau mea elua na mea ano nuo i ke ola ana o ke kanaka. A in a ua lawa oe i keia mau mea, aile ai makau ana no ka mea o ke alanui e loaa ole ia ow, o ia oe ke hoolilo aku i kekahi o ia mau mea, a o ke dala e loaa mai ana, o ia ka mea nana e hoolawa mai ia oe i na mea i nele. He kanawai pilipaa loa keia, aole e hiki e hoololoiia. o ke kanaka mahiai a hanai holoholona o ia ke kanaka lako.  A oia aku ana no ke kulana o na kauaka ma Molokai. Eia lakou i na la mua o ko lakou noho ana, a elike me na kanaka noho mua ma kekahi aina, e nui ana no no hemahema o na la mua, aka ika paa ana oho o na wawae a nui na mea i kanuia a nui pi mo hoi na mea i hanaiia e hoea mai ana ka la e loaa ai i kea poena mea oi aku, ka noho kuokoa ana ame ka noho lako ana. He mau haawina keia e a'o mai ana i ke kanaka lawelawe nui i keia mau oihana, no ka mea owai la ke kanaka i makemake ole e nojo kuokoa nona iho! Aolr hookahi. O ka mea pilikia wale no o ka hiki ana i ke kanaka e hoomaopopo i ke ia mau mea. Aka, ke manailana nei ko oukou meakakau, e hoea io mao ana ia la, a e lilo io ana kakou na kanaka e ike ana i keia mau mea i po e lalau ana i keia mau pomailai oiai e kau mai ana imua o ko kakou mau maka.Ina ua nui na kanaka e lawelawe ana i kekahi mau hana e ae, a aole a lakou mau mahiai ana. e lilo ana lakou i poe e kii mi ana i kau ai ame kau mau holoholona i meani na lakou A oiai hoi e hana dala ana i a poe, ua lona iho la kau mau dala mai kau mau mea mai i kana ai a i hana ai. O keia mau rula, aole loa he manawa e pau ai. E makemake ana ke kanaka i ka n ame ka i'a. A e huli ana i kahi e loaa mai ai keia mau mea. O ka makemake lole ame na mea okoa ae he mau mea liilii ia, aka, o ka ai ame ka i'a na mea oi aku. A in a hoi ua lawa loa oe i keia mau mea, mamuli o kou kanu ana ame kou hanai ana, ua loaa iho la kau makeke e hoololo aku ai i keia mau mea a o ka hopena e loaa ana ia oe na mea i nele aole o hoolawaia e kou mau lima, mamuli o keia mau dala i loaa mai ia oe. Nolaila, mai makau kakau  kakou i keia aupuni hou e houpuupu ia mai nei. O ka mea nui ma ko kakou aoao, o ka hooikaika e loaa kahi aina, a ika loaa ana, ua pau kou makau ana i keia ninau, in a io e hiki mai ana. Ma ke Kauoha HOOLHA KUAI O KE KOEN AINA AUPUNI Ma keia ke haawiia aku nei ke hiilaha ake ma ka hora 10:00 a.m. Paha, Augate 30,1923, ma ka puka mamua i ka Hale Kapitala, Honolulu, T.H, malaila e kuai hoolilo ia aku ai ma ke kudala akea i ka mea koho kiekie loa mlalo o na manao o ka Pauku 73 o ke Kanawai Kumu o Hawaii, ka Pauku 358  o na Kanawai Hooponopono Hou ia o Hawaii o 1915 ame ke kanawai Ahaolelo o 1917, ke koena aina aupuni mahope ae nei: Koena aina aupun e pili pi ana i ka Apana 8, o na Apana Oahu nona ka iliaina o 484 kapuai kuea, oi aku a emi mai paha.  E kaa no ke kuai o keia koena aina nupuni malalo o na kulana mahope ae nei : 1. Kumukuai haahaa, $50.00. 2. Kumu aelike, kuike ma ka haale ana o ka hamare. 3. E uku ka mwa e lilo ai i na hoolilo o ka hoolaha ana mahope koke iho o ke kuai. 4. O ka makaainana wale no o na Mokuaina Huiis o Amerika, a i ole o kekahi mea i hoike ae i kona manao e lilo i makaainana a i le ahahui paha i kukuluia a e ku ana malalo o na kanawai o ke Teritore o Hawaii ke lilo i mea kuai mai. O ke ke kiii palapala aina e hoike ike ana i ka aina e kuai hoolilo ia aku ana, eia ke waiho nei ma kaho o na palapala a e ikeia no ma ke Keena o ke Komisina o na Aina Aupuni, Halo Kapitala, Honolulu, T.H Hanaia ma Honolulu, T.H  Hanaia ma Honolulu, T.H, ma loko o ke Keena o ke Komiaina o na Aina Aupuni, i keia la 31 O Iulai, A.D 1923. C.T BAILEY, Komiaina o na Aina Aupuni. 6567- Aug. 2,9             HOOLAHA KUAI O NA HOOLIMALIMA AUPUNI. Ma keia ke heaiia aku nei ka hiikaha akea ma ka hora 10:00 a.m,, Poalima, Augate 31, 1923, ma ka puka mamua o ka Hale Aupuni Kalana, Lihuw Kauai malaila e kuai hoolilo ia aku ai ma ke kudala akea i ka poe koho kiokio loa, malalo o na manao o ka Pauku 73 o ke Kanawai Kumu o Hawaii, na Pauku 358 ame 380, et seq@ o na Kanawai Ahailelo o 1727, na Hoolimalima Laula o na apana aina mahope ae nei: 1. Apana2. na Apana Kanu LAiki ame Kula o Wailua, Wailua, Puna Kauai, nona ka iliaina o 6,80  eku oi aku a emi mai paha. Uku hoolimalima haahaa $136.00 o ka makahiki, e uku haoa makahiki, e ukuhapa-makahiki mua ia. @. Apana 3, na Apana Kanu Laoko ame Kula o Wailua, Wailia Puna, Kauai, Nona a iliaina o 5.00 eka, oi  aku  a emi mai paha. Uku hoolimlima haahaa, $100.00 o ka makahiki,e uku hapa-makahiki mua ia. 3. Apana 4, n aApana Kanu Laiki ame Kula o Wailua, Wailua, Puna, Kauai, nona ka iliaina o 2.60 eka, oi aku a emi mai paha. Uku hoolimalima haahaa. $52.00 o ka makahiki, e uku hapa-makahik mua ia. 4. Apana 5, na Apana Kanu Laiki ame Kula o Wailua, Wailua, Puna, Kauai, nona ka iliaina o 4.00 eka, oi aku a emi mai paha. Uku hoolimalima haahaa. $80.00 o ka makahiki, e uku hapa=makahiki mua ia. 5. Apana 7, na Apana Kanu Laiki ame kula o Wailua, Wailua, Puna, Kauai. nona ka iliaina o 4.00 eka, oi aku a emi mai paha. Uku hoolimalima haaha. $80.00 o ka makahiki, e uku hapa-makahiki mua ia. 6. Apana 8, na Apana Kanu Laiki ame Kula o Wailua, Wailua , Puna, Kauai, nona ka iliaina o 8.5o eka oi aku a emi mai paha. Uku hoolimalima haahaa, $170.00 o ka makahiki e uku hapa-makahiki mua ia. 7. Apana9, na Apana Kanu Laiki ame Kula o Wailua, Wailua. Puna, Kauai, nona ka iliaina o 3.2o eka oi aku a emi mai paha. Uku hoolimalima haahaa. $64.00 o ka makahiki, e uku hapa-makahiki mua ia. 8. Apana 10, na Apana Kanu Laiki ame Kula o Wailua, Wailua Puna, Kuai, nona ka iliaina o 3.120 eka oi aku a emi mai paha. Uku hoolimalima haahaa $64.00 o ka makahiki, e uku hapa-makahiki mua ia. 9. Apana 11, na Apana Kanu Laiki ame Kula o Wailua, Wailua Puna, Kauai, nona ka iliaina o 3.40 eka oi aku  a emi mai paha. Uku hoolimalima haahaa68.00 o ka makahiki, e uku hapa-makahiki mua ia. 10. Apana 13, na Apana 13, ma Apana Kanu Laiki ame Kuls o Wailu,Wailua, Puna, Kauai , nona ka iliaina o 3.10 eka , oi aka a rmi mai paha. Uku hoolimalima haahaa, $62.00 o ka makahiki, e uku hapa makahiki mua ia. 11. Apana15, na Apana Kanu Laiki ame Kula o Wailua, Wailua, Puna, Kauai , nona ka iliaina o 13.30 eka , oi aku a emi mai paha. Uku hoolimalima haahaa $266.00 o ka makahiki, e uku hapa-makahiki mua ia. 12. Apana 17, na Apana Kanu Laiki ame Kula o Wailua, Wailua Pina, Kauai, nona ka iliaina  o 3.60 eka oi aku a emi mai paha, Uku hoolimalima haahaa $72.00 o ka makahiki, e uku hapa- makahiki mua ia. 13, Apana 18, na Kanu Laiki ame Kula o Wailua, Wailua Puna, Kauai, nona ka ihiana o 6.70 eka oi aku a emi mai paha. Uku hoolimalima haahaa. $134.00 o ka maahiki, e uku hapa-makahiki mua ia. E kaa no  na hoolimalima e kuai hoolilo apau o ka hoolaha ana ame pa keiki e ae apau e pili ana e ka hoomaukaukau ana i na holimalima i oleloia. O ke kii palapala aina e  hoikeike na i ka aina e kuai hoolilo ia aku ana eia ke waiho nei ma kahi  o na palapala a e ikeia no ma ke Keena o ke Komisina  o na Aina Aupuni, Hale Kapiala, Honolulu, T.H. No na hoakaka aku i koe e ninau oe ma ke Keena o ke Komisina o na Aina Aupuni, Hale Kapitala, Honolulu T.H. Hanaia ma Honolulu, T.H. maloko o ke Keena o ke Komisina o a Aina Aupuni i keia la 31 O Iulai, A.D, 1923 C.T BAILEY, Komiaina o na Aina Aupuni. 6567-Aug.2,@@