Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 32, 9 August 1923 — Page 4

Page PDF (1.60 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

HE MOOLELO NO

ALIKA

A I OLE

 

Ke Ao Omamalu o Kekahi Karaima Pohihihi

Mamuli o ka Manao Lili

 

            "Mamuli o ka nele ana i ka palapala kauoha, aohe mea hiki ia kakou ke hana aku, koe wale no koʻu ninau ana aku, in a paha na maopopo i kekahi poe, na hooilina pili kokoke loa i ka mea i make, e ola nei?" wahi a ka loio, me ka nana ana mai maluna o kia anaina.

            Ua ku aku la o Mrs. Wadona iluna, a hoike aku la, oia hookahi wale no ka hooilina pololei loa i koe o ʻ@@ mea i make, no ka mea he kaikamahina oia na ke kaikaina po@@@@ o eKoni Hikona.

            I ka lohe ana o Kenerala Odela i kela @@@ hoakaka, nani mai la oia maluna o Mrs. Wadona me ka helehelena kuoo, eia nae he wahine o Mrs. Wadona i piha me ka maalea, a ua komo nui oia iloko o na ano anaina like ole, nolaila aole i lilo ka nana pono aku o kela kanaka iaia, i kumu e wiwo iho ai ua wahine nei, aka ke noho maikai wale mai la no oia, me he mea la, aole on a @anaia aku e kekahi mea.

            "He mea kaumaha maoli naʻu ka hoike ana ae i koʻu manao, no ka loaa ole ana he palapala kauoha hooilina," i pane ae ai o Mrs. Wadona, i ka wa a ka loio i olelo mai ai iaia, oia ka hooilina holookoa o na waiwai apau o Keoni Hikona, me ka hoomau ana aku nae i kana kamailio ana:

            "Ina aia he hoomanao iloko okeia keonimana," me ke kuhikuhi ana aku i kahi a Kenerala Odela e noho mai ana, "i na makemake o kuu makuakane hanauna, no kana mau mea i hooili aku ai maluna o na kauwa, alaila e lilo no i hana hauoli loa naʻu, ka hooko ana aku ia mau mea apau."

            "Aole oʻu makemake, e lawe mai a auamo iho i n akoʻikoʻi maluna o kuu mau poohiwi no ka hoike ana ae i na mea a kuu hoaloha i makemake ai, e hanaia aku no kona mau waiwai, koe wale no nae keia, ua maopopo loa iaʻu kona makemake ana e komo pu mai kekahi mea ana i aloha loa ai, iloko o ka mahele like ana i kona mau wai wai me Mrs. Wadona."

            "E hiki ana anei ia oe ke hoike ae, i ka inoa o ka mea a Keoni Hikona i makemake ai e loaa pu aku iaia kekahi mahele o kona mau waiwai?" wahi a Mrs. Wadona, me ka hookuoo ana ae i kona ano.

            "Mamua o koʻu pane ana aku i kau ninau, pehea, he ohana no anei kekahi ou e pipilipaa aku ai ka noonoo o Keoni Hikona?" i pane aku ai ke Kenerala Odela.

            "Aole loa oʻu ohana i koe e ola nei, a o ka mea oiaio no ea, aole oʻu kaikunane, a kaikaina paha, owau wale no ke keiki hookahi a koʻu mau makua.  O ka ohana pilo kaawale iaʻu, oia no ke kaikamahine a kuu makuahina hanauna, ia makou e noho pu ana, e kapa ana no maua ia maua iho he mau hoahanau, oiai nae aole o maua pili maoli ma ke koko.  Ua make kahiko oia he mau makahiki ae nei i hala."

            "Pehea, aole anei he mau keiki mai iaia mai e ola nei?"

            "Ae, he keikikane hookahi kana e ola nei, he kanaka opio kahakii, e noho nei ma Nu Ioka, manao anei oe, o kela ke kanaka opio a Keoni Hikona, i makemake ai e holo aku kekahi hapa o kona mau waiwai maluna ona?"

            "Ua konoia mai au e hoike ae i koʻu manao, o ua kanaka opio nei.  ka kuu hoaloha i ake ai e holo aku kekahi hapa o kona mau waiwai iaia.  Aole no i heluhelu mai o Mr. Hikona i na mea apau i kakauia maloko o ka palapala kauohha hooilina imua oʻu ua hoakaka mai nae oia i na mea maloko o kela palapala, o ia kona hooili ana i kekahi mau mea maluna o kana poe kauwa; a ma kana mau leka i kakau ae ai iaʻu, e hoakaka pu ana oia, no kekahi wahina ana i mina mina loa ai, i make, a ma koʻu manaoio maoli no, o ke keiki a kela wahine, ka mea ana i manao ai e holo aku kekahi hapa o kona waiwai."

            "He mea pohihihi maoli keia, no ka mea aole oe i maopopo, o ua kanaka opio nei iʻo ka mea a Mr. Hikona i manao ai, he mea koho wale no kena au e kamailio mai nei," wahi hou a Mrs. Wadona, ma ke ano hoihoi ole,e malele aku kekahi hapa o na waiwai i manaoia nona, i kekahi mea okoa ae mawaho ona.

            Me ka pane hou ole mai, nana mai la ke Kenerala Odela maluna o Mrs. Wadona, me na manao hoowahawaha iloko on a no kela wahine, o kona ku ae la no ia iluna, a haalele aku la i kela keena.

            Nolaila mamuli o ka loaa ole ana o ka palapala kauoha hooilina a Keoni Hikona, ua holo aku la na waiwai apau apau o kela kanaka maluna o Mrs. Wadona, ua hapaiia ae hoi ua wahine nei, mai ke kulana haahaa mai, a i kekahi kulana hanohano me ka nui o kona mau waiwai.

            He hookahi haneri me kanalima kaukani dala ka waiwai o Mr. Hikona, a o Mrs. Wadona nae ka mea nana e ai hookano aku ana i ua mau dala nei, me kona noonoo ole e mahele aku i kekahi hapa no Mr. Hakona, ke kanaka opio i hooiliia aku ai ka hapalua o na waiwai, elike me ka palapala kauoha hooilina a Mr. Keoni Hikoka.

            Me kela waiwai nui nae, iloaa aku la ia Mrs. Wadona, aole no ia i lilo i kumu e hoohauoliia aku ai ka manao o kela wahine, no ka mea aia na waiwai o Lola kela kaikamahine ana i hoowahawaha loa ai, ke ku mai la he pulakaumaka imua o kona alo.

 

MOKUNA XXII

 

            Ma kela manawa a Lola e noho ana maloko o ka halepaahao, o ka manaolana wale no iloko on a, no na kokua iloko o keia wa o ka pilikia, ke kau mau la maluna o Elioka; aka i kona lohe ana, ua loohia o Elioka me kekahi maʻi kupilikii loa, ua lilo ia i mea hookaumaha aku i kona noonoo, me kona hoikeike ole ae ma kona helehelena, aka ke uumi malie wale la no oia iloko iho ona.

            E kipa mau mai ana no o Kauka Vana Dona e ike iaia i kela ame keia manawa, me ka hoolana mai i kona manao, aole e hookaumaha no ke kanaka opio, aka nae ma ke ano o na olelo a kela kauka e kamailio aku ana imua on a, aole e hiki i ua o Lola ke hoohewahewa: i ke koʻikoʻi maoli o ka pilikia i kau aku maluna o Eloka.

            E kipa mau aku ana no o Akeneki e ike ia Lola i kela ame keia la, a i ko laua wa e hui ae ai, e hoikeike mau mai ana o Lola i kona mau ano hoihoi, aka iko Akeneki manawa e haalele hookahi aku ai iaia, e hoi hou mai ana no kela ano hakanu on a, a no kekahi manawa loihi, he hokahi wale no on a wahi e noho ai, me ka pupuu ana o kona mau lima, me ke kulou ana o ke poo ilalo, a iluna wale no o ka papahele kona mau maka e nana ai, me he mea la, ua poho kona mau manaolana apau, no kona pakele mai ke karaima mai i kahihi wale ia aku maluna ona.

            Ke emi mau mai la ko Lola wahi kino, a ua hopohopo loa hoi o Kauka Vana no ke kau mai o kekahi poino nui maluna on a, mamua ae o ka hoea ana mai i ka la e hooloheia ai o kona hihia.

            O Kauka Vana Dona kekahi i emi mai kona kino, i kau a mea o ka nui maoli o kana mau hana, e loaa ole ai iaia ka moe maikai ana i ka po eia nae, e hana mau aku ana oia i na mea apau e hoohauoliia ai kona kaikuahine, a e makaala mau ana no hoi ma ka hele ana aku e ike ia Lola maloko o ka halepaahao, a pela hoi ke ala ana ma ka moe maʻi o Elioka kona hoaloha.

            Ma cela ame keia manawa ana e haalele aku ai ia Lola, aole e nele kona haawi ana aku i na olelo hoolana manao imua o kela kaikamahine, me ka pane okoa ana aku:

            "Mai hoopau i kou mau manaolana, aka e noho me ka hoomanawanui, a iloko o ka wa pono, e oili mai ana oe mailoko mai o keia pilikia, me ka lanakila, a hui hou no kakou apau iloko o ka hauoli."

            Ma kekahi la nae, i ua o Kauka Vana Dona e noho ana ma ka lanai o kona hokele, hooho ae la oia i keia mau olelo i ka i ana ae:

            "Heaha la kaʻu mea e hana ai?  Me he mea la, eia kekahi kuahiwi nui ke kau pono iho nei maluna oʻu,," a haule aku la oia hiamoe no ka hooluolu ana maluna o kekahi ko-ki loihi.

            Ua lohe mai nae o Akeneki i kela mau olelo i hoopukaia ae e kona kaikunane, nolaila hele mai la oia, a hoopa malie iho la maluna o ka poohiwi o Kauka Vana Dona, me ka ninau ana iho:

            "Heaha keia pilikia nui i loaa ia oe e kuu kaikunane?  Pehea, ua kupilikii loa anei ke kulana o Elioka?"

            "He o ia mau no kona kulana, eia no oia ke hakoko nei mawaena o ka make ame ke ola," i pane ae ai o Kauka Vana Dona i kona kaikuahine.

            "O kela wale no anei ka mea nana i hoopilikia aku ia oe e kuu kaikunane?  Aole anei he mau kumu okoa hou ae kekahi?" me ka nana pono loa ana aku o Akeneki i ka helehelena o kona kaikunane.

            "Heaha ke kumu o kou innau ana mai la iaʻu i kena mea?" wahi a ke kauka opio me kona ala ana ae iluna, a huli papu mai la imua o Akeneki.

            "Eia no ke kumu; ma kaʻu mau mea i kamaaina i ke ano o na kauka, aole he hoopilikia o ko lakou noonoo, in a no ke kupilikii wale no o ka maʻi maluna o kekahi mea ; pela au i hooninau wale aku la no ia oe, malia paha he kumu okoa ae kekahi mawaho o ka pilikia o kou hoaloha."

            "E hoomanao oe e kuu kaikuahine, he hoaloha pilipaa loa o Elioka noʻu, nolaila i ka loaa ana o kekahi pilikia ano nui loa iaia, aole e nele ka loaa o ka manao kaumaha iaʻu nona," i pane mai ai o Kauka Vana Dona, ma ke ano hoolalau, no na olelo a kona kaikuahine.

            "He mea oiaio no kena au e kamailio mai nei, aka nae aia kekahi poe mawaho ae o kou hoaloha, i aloha aku ia oe, a ua lilo i hana nau, ka nana ana aku no ko lakou pono: nolaila mai lilo ka pilikia o kou hoaloha, i kumu e hookaumahaia ai kou manao, aka e hooka@@@@@ i kekahi o kou mau manawa kaawale ma ka hui pu ana @@@@ makou," alaila kulou iho la o Akaeneki ilalo, me ka honi @@@ aku i kona kaikunane.

            "Me na mahalo he nui ia oe e Akeneki," i pane ae ai o Kauka Vana Dona me ka leo oluolu loa, no ka mea ua hoopa maoli ia aku kona uhane, mamuli o na olelo a kona kaikuahine me kona pane ana mai nae:

            "O keia kekahi hana ano nui loa mai kinohi mai ahiki i keia wa."

            Me kela mau olelo a Kauka Vana Dona i kamailio mai ai, ku ae la oia iluna, a holoholo iho la me na k@@a wawae awiwi, aia hoi o Akaneki ke nana mai la i kona kaikunane, me ka loaa ana aku o na hoomaopopo ana iaia, aia kekahi mau pilikia ano nui, mawaho ae o ka maʻi o Elioka, ke kumu i emi pu mai ai ke kino o ke Kauka opio.

            No kekahi manawa loihi kela holoholo ana o Kauka Vana Dona me ka hoopuka hou ole ia o kekahi mau olelo mawaena on a ame kona kaikuahine, hopu aku la i kona papale, o ka haalele iho la no ia i ka hokele.

            I kela noho hookahi ana iho hoi o Akeneki, ua hiki ole iaia ke uumi iho i kona mau waimaka aka hoohanini okoa aku la oia, i kau a mea o kona hopohopo loa no ke kulana o kona kaikunane.

            Ua hoohakalia loa ia ka hoea ana mai o kona makuahine, mamuli o ka maʻi o Liliana, nolaila aole he mea maalahi ka noho ana o kekahi kaikamahine opio ma kekahi aina malihini, iloko o kona mau manao kaumaha no kona kaikunane, a kaumaha pu hoi no kona hoaloha e paa mai la iloko o ka halepaahao, ka mea ana i hopohopo loa ai, aole e hoopakeleia ae ana mai ke kau o na ahewa ana a ke kanawai maluna ona, oiai aia ka manao ku-e o ka lehulehu maluna ona.

            Aole nae i loihi loa kela hookahe ana aku o Akeneki i kona mau waimaka, no ka mea iloko o kona nanea, aia hoi, ua hoea mai la kona makuahine, a na kela ano hoihoi o kona makuahine, a no ka ike ana iho no hoi, ua loaa kona kokoolua ma kela wahi, ua auhee koke aku la na ano maikai ole apau mai ua o Akeneki aku.

            He hookhi paha hora mahope iho o ka hoea ana mai o Mrs. Vana Dona, ua huli hoi mai la o Kauka Vana Dona no ka hokele, a oia pu kekahi i hoomamaia ae na manao kaumaha, i ka ike ana mai i ka makuahine.

            Mahope o ka nanea iki ana no kekahi manawa pokole, i koi mai ai ke kauka opio i kona makuahine, no kona makemake e kukakuka pu me ia, maluna o kekahi ninau ano nui loa, ana i makemake ai e loaa na aʻo ana aku a kona makuahine iaia, no kana mea pono e hana ai.

            No kela koi a Kauka Vana Dona i ka makuahine e kamailio pu laua, akahi no a hooiaio iho o Akeneki, i kana mau mea i ke kumu oiaio o ka pilikia i loaa i kona kaikunane; nolaila ua komo ae la ka makuahiue me ke keiki maloko o kekahi keena, o laua wale no a noho hookahi iho la no hoi o Akeneki, aka i ka oili hou ana mai o ka makuhine iwaho, ike koke aku la no o Akeneki, i ka hele o na maka a upehupehu, e hoike mai ana no ka uwe ana o kona makuahine.

            "Ke hoomaopopo aku nei au ma kou mau ano e mama, ua like no ko kaua manao hopohopo no Kamaki, aole anei pela?" wahi a Akeneki, ma ke ano hoomaoe, i wahi e kamailio aku ai kona makuahine, i ke ano o ka laua mea i kamailio ai me Kauaka Vana Dona.

            "Ua pololei oe e kuu kaikamahine i kamailio mai la, ua hele maoli ko kaikunane a emi pu i keia manawa, a he kanaka maʻi oia ke nana aku.  Ua hoike mai nei oia i na mea apau e pili ana ia Elioka ame Lola, no ka maopopo ole o ka hopena e kau aku ana maluna o laua: aka nae aole ia he kumu no kakou e hoopau ai i na manaolana no ko laua palekana mai na poino mai.  E hoomanao pu kaua e Akeneki, na na lima noeau i hilo i na maawe kaula apau o ko kakou ola ana, o ke Akua wale no ka mea i ike i ka mea pono e hana mai ai no kakou apau."

            "Ua hoomama mai oe e mama i koʻu mau manao kaumaha me kena mau olelo au," wahi a Akeneki me ka moe ana mai o kona poo ma ke alo o kona makuahine, a apo ae la hoi kona mau lima ma ka puhaka, me ka pane hou ana mai:

            "Ke hoomaopopo nei au, ua loaa maoli no ia Kamaki kekahi pilikia ano nui loa aʻu nae e hiki ole ai ke olelo ae no ke ano o ia mau pilikia."

            "Eia no ka mea oiaio loa, ua nui maoli na maʻi kupilikii a kamaki e lapaau nei, a no kona makee e loaa ka palekana i kela poe maʻi, aole oia i nana no kona pono, aka ua mauna maoli aku no oia iaia iho, no ka pono o haʻi."

            No keia hoakaka a ka makuahine, pau loa ae la ko Akeneki kuhihewa, aka ua pololei kana mea i hoohuoi mua ai, aia he mau kumu okoa ae ka mea nana i hoopilikia aku i ka noonoo o ke kanaka opio, a ike pu iho la no hoi, aole i makemake kona kaikunane e ike kekahhi mea i kana meahuna, aka o kona makuahine no, nolaila he mea maikai ole nana ka niele wale ana mai i kona makuahine, no na mea a kona kaikunane i kamailio mai ai imua on a.

 

(Aole i pau.)

 

He Moolelo no

KA MEA HUNA POHIHIHI

A I OLE

Ka hoohokaia Ana o ka Manao Puuwai o ka

Mea Lili - He Moolelo i Piha me na

Wiliau o ke Aloha

 

            "O ka hoike mua loa aʻu e lawe mai ana imua o keia aha, oia o Mr. Uilama Keka," alaila kahea mai la oia i ka hoike, e noho ana ma kekahi aoao o ka Loio Kelekolio, me ke ku ana ae o ka hoike iluna, a hele aku la no kahi i hookaawaleia no na hoike.

            He Kanada Kino loihi keia, o ke kulana hiehie, he ulaula kona lauoho, i akoia a pokopoko, a ua kahiia hoi kona umiumi, ana mania pu ka helehelna ke nana aku.

            I kinohi, me he mea la, aole he hookahi mea iwaena o ke anaina, i hoomaopopo, no ka ike mua ana i keia hoike, aka i kona manawa i hoomaka mai ai e kamailio, ua ike maoli ia aku ka oni o ke anaina, no ka mea akahi no kekahi poe a hoomaopopo mai, no ka ike mua ana i kela kanaka, mamuli o ko lakou lohe ana mai i ke ano o kona leo, a iwaena o kela anaina, o Keoni Naika pu kekahi i hoomaopopo mai i ka hoike.

            "E oluoluia mai e kou hanohano, e ke kahu o keia aha, ame na keonimana o ke kiure," i hoomaka aku ai ka hoike, e hoakaka.  "He makaikiu kaʻu oihana no na makahiki he umi-ku-mamalima ae nei i hala.  Ma ke kau wela aku nei i hala, ua hoolimalimaia mai la au e ka Mea Mahaloia Hemona Kelekolio, ne ke kuekaa ana ae i na mea pohihihi i ke karaima pepehikanaka, i hanaia ma Welafika; no keia kumu ua haalele iho la au ia Ladana nei, a holo aku la e noho ma Welafika.

            "I koʻu hoea ana ma kela kulanakauhale, ua hoolimalima au i kekahi mau rumi maloko o ka hale o Mrs. Kawika, me ke kapa ana i koʻu inoa o Simona Kaapuni, he keonimana kaahele honua, i makemake e hoohala i kekahi mau mahina malaila, no ka hoomaha ana."

            Ma kela wahi o na hoakaka a ka hoike, ua loheia aku la kekahi leo hooho mai ke anaina mai, a i ka huli ana aku o na mea apau e nana ma kahi o kela leo, aia hoi, e waiho mai ana o Mrs. Kawika, ka on a o ka hale hoolimalima, i noho ai o Kimona Kaapuni, ua maule iluna o ka papahele.

            Ua haawi koke ia ae la ke kauoha i kekahi o na makai o ka aha, e hapai i kela wahine mailoko aku o ke keena hookolokolo, a lawe aku no kekahi wahi, e loaa ai iaia he lapaau ana.

            Aole he kumu e ae o ka maule ana o kela wahine, aka mamuli no ia o kona ike pono ana, eia ka o ke kanaka ana i kuhihewa loa ai, oia kekahi o na kanaka waiwai a kuonoono, a i hoomakaleho ai hoi, e lilo mai i kane nana i kekahi la, he makaikiu oia, nolaila ua poho wale kona mau manaolana apau, a ua lilo hoi kana mau moeuhane palaualelo i mea waiwai ole.

            O ka hoomaopopo hookahi no i loaa aku ia Mrs. Kawika no ka makaikiu, o ka haawina hookahi no ia i loaa ia Keoni Naika, a oiai ua kanaka nei e noho ana ma ka aoao o ka loioaupuni, me he mea la, ahuwale mai la iaia na hana apau a Simona Kaapuni, iloko o kela mau la e hookamaaina aku ana me ia, ahiki i ko laua lilo maoli ana he mau hoaloha oiaio, eia ka auanei, he mau hana maalea wale no kela, i wahi e loaa aku ai i ka makaikiu kekahi mau mea ano nui ana i makemake loa ai.

            Hoomaopopo mai la ua o Keoni Naika, no na la a laua e paani mu ana pela me ke pakaukau i haki ai, kona kihei hoopumehana a-i, ame na olelo he nui i kamailioia mawaena o laua, a o ka mea nana i hooi loa mai i kona manao pihoihoi, o ia no kona ike ana iho, nona ka paha ke kumu i hoea aku ai o Simona Kaapuni i Welafika, no ka hakilo pono ana iaia.

            No kela mau noon like ole iloko o Keoni Naika, ua hoalaia mai ka inaina wela iloko o ua kanaka nei, a ke noho mai la oia, me ka manao kuaki, in a no kona ike mua he makaikiu o Simona Kaapuni, in a ua lilo kahiko kela kanaka he pio nana, aole nae e hihi, ua lohi loa ka maopopo ana iaia o kela mea.

            I ka nohoalii hou ana mai o ka maluhia iloko o kela aha hookolokolo, ia wa i hoomau hou aku ai ka makaikiu i kana hoakaka ana:

            "O ka hana mua loa, i koʻu wa i hoea ai a noho ma Welafika. o ia no koʻu hookamaaina pono ana iaʻu iho, me na ano o kela kulanakauhale, a iloko no hoi o kela manawa hookahi, i hakilo pono aku ai au i ke ano o ka noho ana o na kanaka malaila.

            "Ua maʻu maoli koʻu noho ana ma kela kulanakauhale, mamua o ka loaa ana mai iaʻu, o kekahi wahi moali liilii, no ka hana nui nana i kono mai i koʻu noho ana aku malaila, ka moali hoi nana i kono mai iaʻu, e hoea aku no ka ilina i hanaia malalo o ka honua, e pili kokoke ana i ka luakini.

            "Heaha ia moali liilii i loaa ia oe?" i ninau mai ai ka loio ma ka aoao o ke aupuni me ka leo kuoo.

            "O ua mea liilii la, o ia no koʻu ike ana i kekahi wahine malihini, o ka hoea ana ae a hoohala he elua la maloko o Welafika; ua hookolo aku au mahoe on a, ahiki i ka puka o kela halelua i hanaia.  Mahope iho o ka hala ana aku o kela wahine, ua hele okoa aku la au e nana ma kela wahi ana iku ai mamua o ka puka, a o kaʻu mea i ike, o ia no kekahi haina-ka i loihi ka waiho ana iloko o ka lepo ame ka opala, a ma koʻu nana pono ana i ua haina-ka nei, ike iho la au i na huakumu S. H., e kau ana ma kekahi kihi; he haina-ka, i loihi maoli ka waiho ana ma kela wahi.

            "Ua lawe mai au i kela haina-ka a malama, a mamua o koʻu haalele ana aku i kela wahi, ua hana au i kekhi mea hoohalike no ke ki e ku ai i ka laka o ka puka, a ma ke kaaahi o kela auwina la no, i kau mai ai au, no ke kulanakauhale o Ladana nei.

            "Ma kela huakai aʻu, ua hookahaha loa ia mai koʻu manao, no koʻu noho like ana me kela wahine malihini hookahi no aʻu i ike ai ma ke kakahiaka aku, maluna o ke kaaahi hookahi, a oiai maua e noho like ana, ua hoohele kamailio aku la au ma kekahi mau mea, i kinohi, aole on a kamailio wale mai, aka ma hope mai, akahi no oia a pane mai i kekahi mau ninau, eia nae, ua hele oia a piha loa i ka haalulu, me ke pihoihoi pu, i kuu wa i kamailio aku ai iaia e pili ana i ka nalowale honua ana o Habaki Naika ma ke ano pohihihi loa.

            "Mamuli o kela ano haalulu a pihoihoi pu o ua wahine malihini nei, hooholo iho la au, e huli aku, i wahi e maopopo ai iaʻu kona inoa ame kona wahi i noho ai.  Ua loaa kona inoa iaʻu mahope mai, ua kulike loa ia me na huakumu ma ka haina-ka aʻu e malama ana; akahi no a maopopop iaʻu, ua hoea mua ua wahine la ma ka puka o ka halelua ilalo o ka honua, pela i hoea ai ka haina-ka o ka loaa ana aku iaʻu, ma kela wahi.

            "Ma kekahi la ae, i koʻu huli hoi hou ana mai no Welafika, ua paa pu mai la au i kekahi ki i hanaia e ke kanaka hana ki, mai ke ana aʻu i hana ai, me ka mea hoopipili, i ka laka o ka puka, o ka halelua."

            "Eia no anei kela ki me oe i keia manawa?" i poha hou mai ai ka leo o ka loio o ka aoao o ke aupuni.

            "Ae, eia no kela ki me aʻu," wahi a ka makaikiu, me kona unuhi ana ae he hookahi ki nui, a waiho ae la iluna o ke pakaukau o ke kakauolelo o ka aha, i kulike loa me kekahi o na ki, i loaa aku ai maloko o ke pakaukau o Gai Wakona.

            "Me keia ki aʻu i kauoha ai e hanaia mai, i hiki ai iaʻu ke wehe i ka puka e komo aku ai iloko o ka halelua malalo o ka honua, a no ka manawa i aneane e piha ka pule hookahi, i noke ia ai e aʻu na wahi apau olalo o kela ilina i ke kue-kaa i na po apau, me ka loaa ole iaʻu o kekahi mea, a ua kokoke maoli no au e hoopau i ka huli ana maloko olaila, ia hele ana aku aʻu ma kekahi aoao, hoea aku la au ma ke kaʻe o kekahi lua hohonu, akahi no a loaa iaʻu kekahi mea e makepono ai koʻu luhi o kela huli ana."

            "He mau mea anei aku i ike ma kela lua hohonu?"

            "Ae."

            "Ua loaa aku anei ia oe ke kino o Habaki Naika malaila?"

            Ua lilo kela ninau a ka loio o ka aoao aupuni, i mea nana e hookau aku i ka meha me ke anoano maloko o ke keena hookolokolo, no ka mea ke uumi la na mea apau i ko lakou hanu, no ka manao no, e oili ae ana kekahi hoike, e hoopauia ai na pohihihi apau, a ke haka pono mai la ka lakou nana ana maluna o ka makaikiu.

            "Aole i loaa ke kino o Habaki Naika iaʻu maloko o kela lua."

            "Ina aole he kino i loaa aku ia oe malaila, alaila heaha ke kumu o kou hookoʻikoʻi ana i ke ano o kau mau olelo?  E olelo mai ana anei oe, ua loaa aku ke kino o Habaki Naika ma kekahi wahi okoa ae?" wahi hou a ka loio aupuni, me kona ku okoa ana mai iluna, a kamailio me ka noke ana i ke kuʻikuʻi iluna o ke pakaukau; oiai hoi o Keoni Naika i hina aku ai ihope o kona noho, me he mea la e haalele mai ana ka ikaika i kona kino.

            "E ae aku ana au, ua loaa kona kino, a ua hooiaioia, o Habaki Naika ia, aole he mea e ae."

 

MOKUNA XXVII

 

            Ua lilo kela pane ma ka aoao o ka makaikiu, i mea nana e hooioni i ka noonoo o na mea apau maloko o ke keena hookolokolo, a ua piha maoli no kekahi poe me ka pihoihoi, aka nae iloko o ia mau ano pihoihoi, i poha hou mai ai ka leo ka loio aupuni i ka pane ana mai:

            "Ua lilo kau mau hoakaka i kumu e hoopiolokeia ai ka noonoo o ka lehulehu maloko nei o keia keena, e hiki ana anei ia oe ke hoike mai, i ka manawa i loaa aku ai o ke kino o Hahaki Naika?"

            "Iloko o na mahina elua i hala ae nei i loaa aku ai kona kino iaʻu," wahi a ka makaikiu, me ka nana ana mai i ka loio alakai o Gai Wakona, no kona manao paha e ku-e mai ana kela loio i kana pane no ka ninau.

            Aole nae he pane mai o ka loio o ka mea hoopiiia, no ia kumu i pahola ae ai ka minoaka ma ka aoao o ka loio aupuni, a hoomaka hou mai la e hoakaka:

            "Ua hanaia ke karaima pepehikanaka he hookahi makahiki a oi i hala ae nei, a o kekahi kino e loaa aku ana iloko o elua wale ae nei no mahina i kaahope, he hana pohihihi loa ka hiki ana he hoomaopopo iho, i ka mea nona ua kino make nei."

            "Aole loa he hana paakiki, ka ike ana iho, o ke kino i loaa aku ai iaʻu, no Habaki Naika no ia," i pane hou ae ai ka makaikiu.

            "Ihea kahi i loaa ai ia oe o ke kino o Habaki?" i ninau hou mai ai no ka loio aupuni.

            Ma kela wahi i ku ae ai ka loio ma ka aoao o Gai, a hoakaka imua o ka aha, e aeia aku ka hoike e kamailio i kana mau mea apau i ike ai, a e hoea mai ana no i ka manawa e paneia ai ka ninau a ka loio o ke aupuni i makemake ai, a mahope aku o ka pau ana o na oleloike a ka hoike, alaila ua hiki i ka loio o ke aupuni, ke niele aku iaia elike me kana i manao ai he pono.

            No keia mau hoakaka a ka loio o Gai Wakona, ua ae mai la ka aha, e hookuuia aku ka hoike, e hoakaka i kana mau mea apau i ike ai.

            "Ua hoike mua aku nei au, no ka loaa ana iaʻu o kekahi mau mea maloko o kela lua," i hoomau hou aku ai no ka makaikiu i kana kamailio ana.  "Mamua nae o koʻu hoea ana aku noloko o ka lua, ua halawai mua mai la me aʻu kekahi mau hoailona, no kekahi mau mea ano nui," alaila kahamaha e mai la ka loio aupuni ma kela wahi i ka ninau ana mai:

            "Heaha ia mau hoailona au ike?"

            "Ua ike au i kekahi mau moali kamaa e kau ana iluna o ka lepo, he mau moali e hele aku ana a e hoi mai ana mai kela lua mai, o keia ka hoailona mua loa nana i hoala mai i ka noonoo iloko oʻu, e loaa aku ana iaʻu kekahi mea iloko o kela lua.

            "I wahi nae e makepono ai koʻu iho ana ilalo o kela lua, kii aku la au i kekahi alapii kaula, pela ke kopala; me kela mau makaukau i hoea hou aku ai au no kahi o ka lua, a mamua o koʻu iho ana aku ilao, halawai e mai la ka ike a koʻu mau maka, me kekahi apana welu, maluna o ke kaʻe o kela lua," alaila wehe ae la ka hoike he apana welu mailoko ae o kona kuka, a waiho aku la imua o ke kakauolelo o ka aha.

            "O keia apana lole, he apana ia no ke kuka o Habaki Naika i nahae, ma kela po o kona nalowale ana, mai Welafika aku."

            "E hiki ana anei ia oe ke hooiaio mai, i ka ploloei o kena mau hoakaka au?  Ke koi nei au, e hooiaio mua ia ka pololei o keia hoakaka, mamua o ka hookuu ana aku i keia hoike e kamailio hou mai i kana mau mea i ike ai ma keia hihia!: wahi hou a ka loio aupuni.

            Ma kahi o ka pane koke aku o ka hoike i ka haina o ka ninau a ka loio aupuni, huli mai la oia imua o ka Loio Kelekolio, ia wa  i lalau iho ai o Mr. Kelekolio i kekahi eke e waiho ana malalo o ke pakaukau, a huki ae la i ke kuka o Habaki Naika, me ka hohola ana ae i ke kuka iluna o ke pakaukau, lalau aku la hoi i ka apana lole a ka makaikiu o ka hoikeike mua ana ae a i ka hoopili ana iho, ma kahi i nahae o ke kuka, ua ku pono maoli ma na ano apau, a ua kulike loa no hoi ke ano o ka lole, e hoohewahewa ole iho ai kaua e ka makemaka heluhelu, o kela iʻo no ke kuka, i loaa mai ai ka apana lole a ka hoike i hoakaka ae ai.

            Ua hoomaha iki ka makaikiu i kana hoike imua o ka aha, ua kaheaia aku ila ka Rev. Edimona, e hoike mai in a paha o kela no ke kuka ana i ike ai ia Hebaki Naika, ma kela po o ka hoea ana aku no kona home, a ua ae mai kela kahunapule o kela no kana kuka i ike ai, aole loa oia i kuhihewa, a hoohewahewa paha.

            Ua kahea pu ia o Keoni Naika e hele mai e nana i kela kuka, a e hoakaka ae in a paha no kana keiki kela kuka, a o kona kuka ia i komo ai ma kela po o kona nalowale ana, eia nae ea kanalua oia i ka ae ana mai, o kela ko Habaki kuka i komo ai ma kela po, me ka pane ana mai i keia mau olelo:

            ʻAole e hiki iaʻu ke hoohiki aku, o keia kona kuka i komo ai ma kela po, aka he ano like nae keia kuka me kona."

            Ua pau iho la na hoike i kaheaia e pilo ana no ke kuka, a kauohaia mai la ka makaikiu e hoomau aku i ka hoike ana i kana mau mea i ike;

            "I koʻu iho ana aku a hoea nolalo, o ka lua, ike iho la au i ka nui maoli o ka puna, i kiolaia iloko o kela lua, me ke kumu o ka hoea ana o ka puna ma kela wahi, o ka noonoo mua loa i oili ae iloko oʻu, no kekahi hana ano nui no ia.

            "I wahi nae e maopopo ai iaʻu, ka mea malalo aku o ka puna, hoomaka aku la au e kapala ae i ka puna no kekahi aoao, a iloko o koʻu kahaha nui, aole he mea aʻu i ike ahiki wale no i ka papahele puna kameki ilalo loa o ka lua.  Me na manaolana poho, huli mai la au me ka manao e pii mai iluna o ka waha o ka lua, heaha la ia huli ana aku aʻu no kahi o ke alapii, ike aku la au i ka anapa mai o kekahi mea hulali, me koʻu manao he apana aniani la, aka i kuu lalau ana iho, eia ka he komolima, ua hele no hoi a uliuli, mamuli keia o ka puna, eia nae, he o ia mau no ka maikai o ke daimana i okomoia ai iloko o k aopuu o ke komo.

 

(Aole i pau.)