Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 32, 9 August 1923 — E NANA IMUA. [ARTICLE]

E NANA IMUA.

O kekahi kumu nui o ko kakou pilikia ma ke ano •lahui, o ia 110 ko kakou nana mau L hope, aole lioi imua . He mea oiaio no, aole he kanaka e hiki ana e loaa ka holomua ina i hope wale 110 oia e nana ai, me ka liuli ole ae o kona inau maka imua. 0 ka haawina nui o keia nana mau ana i liope, oia no ka manao ana e lilo na hemahema o na la i hala i mau mea e alakai ana iaia no ka ana o na mea oia' ano, no ia mau la e nee mai ana. Aka, o na okupe ana nae o ka wawae ka mea pilikia. Nolaila, o ka mea oi aku o ka huli mau o na maka imua, a e lilo ka waihona noonoo i mea nana e hoike mai ana iaia, i kahi i hoea mai ai na hemahema. O kekahi kumu nawaliwali o ko kakou lahui, o ia no ka lawa ole o na kanalea nana e alakai ma na mea Aiaikai. 0 ka hapanui o na Hawai), ua piha me na manaolana maikai, a ua makemake io no e nee aku imua i ke kahua hou o ka nolio lahui ana, aka, ua lilo ime na alakai ialau i poe hoolohh* <nau ia, u hui'pu iho me ka poina wale o na kanaka Hawaii, pela iho la kakou e lilo mau «ai i luaiele mau ia i 0 a i o. A o k& hopena, ua loaa loa ole ka lana maikai ana o ka manao, a ua nele i na mea i makemakeia. Aole paha he mau haawina o keia ano e oi akv mainua o keia kanawai hoopulaptfltU Ua lilol poe alakai, a poe paha i manao he poe alakai lakou, i poe huli ku-e mai i keia kanawai me ka maopopo ole o ke ano o lee kanawai. Ua olelo ae kekahi poe, ua pau loa ka aeia ana o ka hookuonoono aina ana ma Hawaii nei raa keia liope aku. Me he mea la o keia kanawai hoopulapula he kanawai e hoonele mai ana i na kanaka Hawaii i na pomaikai o ke kanawai hookuonoono, a i ole e hoemi iho ana paha 1 na pomaikai i loaa i na kanalea Hawaii ma keia kanawai kahiko.

Ia kakou nae e liuli aku ai a nana i keia kanawai kahiko, i hanaia paha 110 ka pomaikai no o na ahahui, c ia ka,mea apiki, aole hc kanaka Hawaii i ku mai a hoike mai i na pomaikai o keia kanawai 'kahiko. O ka mea e ike mau ia nei, oia no ka pau loa ana aku o na aina aupuni iloko o na lima o ko na aina e, a e hiki mai ana i ka la e nele loa ai na kanaka Hawaii o keia mua aku i ka aina ole.

Ua makemake ko oukou meakakau e kono aku i leo oukou mau manao e na kanaka Hawaii e huli like kakou a e nana i keia ka"hawai kaliiko, a o na kanaka no hoi i ku-e nui iho nei i ke kanawai hoopulapula, e hoike mai i kahi o ka oi ana ae o ke kanawai kahiko mamua o keia kanawai hou. Ua makomake ko oukou meakakau c iko io mai kakou i kahi o ka oi ana ae o keia kanawai imua o ke kanawai kahiko. A aole e loaa ana na hoakaka ana e hiki ana e hoololi ae ,i ka manao o na kanaka ina kakou e nolio wale ana no, a ma nji iinaina kakaikahi kakou e ohiuhiu ai i ke ino mo ka haawi ole mai i kekahi aoao e hoakaka aku i ke kuhihewa o ka poe e manao ana pela.

O ka mua loa, e ike mai kakou, aole i pau ka hookuonoonoia ana 0 na aina aupuni aole i komo mai maloko o keia kanatrai hopulapula. Eia no ke ku nei ke kanawai mua, a ke kookuouoonoia nei no na aina aupuni. I keia niau la wale ae la no ua hoolaha mai na nupepa o kakou, e ia lie mau haneri apana aina hookuonoono i haaleleia e ua kanaka na lakou i lawe mua, a ua makaukau no ka haawi hou ia aku 1 na kanaka e makemake ana. . Iloko nae o keia hoolaha nna pela, ua hoikeia mai i ko oukou meakakau, aole hookahi kanaka Amevika i liele mai a leoi mai nona kqjtahi aina hookuonoono. 0 ka ninau e pono e ninauia, no kealia iho la K&i ka lawe ole ia ana o keia mau apana he mau hanerif Hookahi no haina, aole he mau aina i lawa.i ke kono ana mai i ke kanaka e lawe ae nona kekahi. Ua nele i na alanui: ua nele i k awai; ua nele i ka wai e hoopulu ni i na meakanu; ua nele i ka hiki ana i ke kanaka e

iko iho i kabi e loaa ai ko ola; a ua nele uo Ikh i ka hiki ana e hooliloia aku no kekahi mau dala kupono mahope o ka loaa ana mai o ke kila, ina c loaa ana i kela kanaka ame kona ohana ka lioomanawanui ana o paa i kela aina a hiki io i ka loaa ana mai o ke kila. Ma keia mau kumu apau, aole hookahi e hiki e olelo mai he mau kumu kupono ole. Ina ua nele i na alanui, pehea 3a ke aupuni nana i okioki kei«'t mau aina i aa ai o haawi aku i na aina me ka loaa ole o ke alanui no ke komo ana aku, ame ka hemo ana mai ka aina mai. A ina ua loaa ka ikaika ame ka hoomanawanui i kela kanaka ame kona ohana, a ua manao e noho paa o ka aina, a i ka loaa ana o na mea ulu a makemake ae e lawe mai i na makeke, mahea la e hiki ai e lawe maif Na keia mau kumu io no i hoonawaliwali mai i ka manao ana o na kauaka makemake aina e komo aku iloko o keia mau aina i weheia. Aole wale no o ke alanui ko niea pilikia, aka, o ka nele i ka wai paha ka mea oi akii, a ua lilo keia nele ana i. ka wai i mea nana e hoihoi hope i ka manao o na kanaka e makemake io ana no paha e loaa kahi aina. 0 ka wai inu, ina he aina wela, a hgule ua ole no ka liapanui o na mahina o ka makahiki, e lilo io ana no i mea hookuihe mai i ke kanaka makemake aina. o kekahi 110 hoi, i ke kanaka e Hiia e kanu i kana mau o ka wai ka mea nui o ka u|n/art!j o.*ss mau meakanu la. īna #e ai^a'' mau » ua pomaikai aka, ina ho aina haule ua ole, a, aia walo no ka haule ua i ka p?fu o l*|k makahiki, e lilo io ana no ke he mea kanalua i ka law<£ anata i ole ka aa ana e hele akw $ nplo maluna o ia aiha. 0 keiauniau kumu paha na kumu nui p kekalii kumu ikaika zjp[fziaB i hjfei ole e alo ae i na la i aku, ōia no ka loaa ole o ko dala e kokua ma\ ai i ka mea makemake aiua. Ua olelo niau ko ko oukou meakakau, aolo kakou na kanakil Hawaii i nele wale no i ka aina, aka, ua nele pu i na ilala e hoohana aku ai, no na la kinohi o ka noho ana aku m&luna o ua aina' Ja. A kaimea oi aku, isofe i Voaa mai kela kila o kou aina, ua koiia mai nae oe e uku aku i ka auhau 0 ua aina la, ma kona waiwaiio, a ua nele iho la oe i ke dala e uku aku ai. A o ka oi aku, ua koi ia mai oe e ka mea lawe aina, e uku aku i ke kumukuai o kela aina, mamua o ka hiki ana ia oe e loaa mai kekahi mau (lala mamuli o ua aina la. " Ina hoi no ka nele ke kumu o ka lawe aina ana, alaila, pehea la e loaa ai ka pau ana o keia nele, ina ua koiia mai oe e uku aku i kekahi mau dala nunui maoli no ko kumukuai o keia aina Ina ua nele mahea la ke kanaka e lalau ae ai 1 kana dala no ka uku ana aku i keia kumukuai o ka aina! Na keia mau kumu i hoonawaliwali mai i na kanaka Hawaii, a lilo io no i mea nana wale aku i kekahi poe lahui e ia lakou e lawe ana i na aina maikai. A i ka nui loa ana mai o ka makemake iloko o ke kanaka, a lawe io, aole no e loihi loa ana, e ike iho ana ke kanaka, ua kuhihewa loa ka lawe ana no ka mea ua hemahema ma na ano apan. 1 keia la, o kekahi poe kanaka Hawaii i lawe ae i na aina o Waiakea, Hilo, Hawaii, ke noho nei me ke kaniuKu, no ka mea, o na kanaka i liele aku me na dala e lawa ai paha, ua nele loa i keia la no ka mea, o ka aina a lakou i lawe ai ke koiia mai nei e ukuia aku ka uku kumukuai o kela mau aina. A he mau aina waiwai nui io no ka mea, ua ulu ke ko ma keia mau aiua, a ua ohi ka hui mahiko o Waiakea he mau Miliona dala i na makahiki a lakou i noho ai ma ke ano he poe hoolimalima aina. I keia la nae o na kanaka Hawaii e paa nei i kela mau aina, ua paa aku ma ko lakou mau maiuu a he manawa wale no e pau hou aku ai i ka lilo mai a lakou aku, a o na poho ame na luhi o ka hoomanawanui ana i keia mau makahiki, e lilo ana i mau mea ole. He mau mea keia e hoonawaliwali mai ana i ka ikaika o ke kanaka e lawe aina. He mau mea e hoopilikia mai ana i ke kanaka i maano nui e loaa ana kalii e ku ai ka wawae i na la o kona noho elemakulo ana. Aka, ma ka nana akū i keia la, aole he mau maaolana ano hoopomaikai mai i ke kanaka i manao nui maluna o keia aina ana. O kekahi haawina hoopilikia no hoi, oia no ka nana ole ana o keaupuni i ka pono o koia poe kanaka Hawaii. TJa koi ia mai oe e ka mea hookuonoono aina, e hana i kekahi mau hana hiki pono ole i ke kanaka akahi no a hoi aku maluna 'o kona aina. Ua koi ia mai oe e

kanu aku i na meakanu a lakou i makemake ai, me ka haawi ole mai

ia oe i manawa e nana ae ai, a loaa paha kekhi mau meakanu naua e hoopomaikai mai ia oe. Ina he mau mea nau i makemake e kauu a i ole i kamaaina paha ia oe, a i ole au paha i manao ai he mau mea i hiki kupono i kou ikaika ame kou pakeke ke hoohaea aku. A ō no hoi, i kou koiia ana mai e kanu i kekahi mea au i ike ole, e hoopilikiaia mai ana oe, mamuli o ka maopopo ole o kau e hana aku ai. A o ka hopena, e hooneleia mai ana oe. A o io no na haawina i loaa mai i kela poe ma Waiakea. Ua koiia aku la e |kanu he mnu eka iloko o na makahiki mua. Ua koiia mai oe e kanu i ke kc« Oiāi nae, i kou kanu ani i ke ko, ua lilo aku la ke kuokoa o ke kauaka, a ua hiki Joa e pulapuia mai ma na ano apu. Ua hoomiia mai ma na ano apau. 0 kau ko; ua hoonuiia mai na hoolilo o ka mahini aqa i kau ko. A ma na ano ap«u, me he mea la no e makemake ia mai ana oe e haawi aku i kou luhi no kekahi mau mea 1 hiki ole e hookaa mai i ka, manawa i haawiia aku e oe no ua mahi ana la. I keia la, ua hiki loa e ikeia aku o kela mau aina o Waiakea, o lakou kekahi o nn aiua maikai loa i ke kanu maia. Ke emi »ei na kahua hiki e hoouluia lia maia ma na aina o ke ao nel. 0 na aioa kanu maia aia wale no ma Amerika Waena, a ma na lono e loaa mai nei, ua komo aku kekahi mau ma'i e hiki pono ole ai e ulu hou ka maia ma keia mau aina. īna o ia iho la ke kulana, hookahi wale no aina hiki o ulu ka maia, oia no o Hawaii nei. A e ike aku ana kakou i ka pii mai o ke kumukuai o keia mea o ka maia. I keia la, aole e loaa ia oe ka ahui. maia uo kahi l dala hpokahi, aka, me ka nui o ke dala e loaa ai. A hua keia e loaa ana ia oe he hooknhi ahui o ka makahiki, a hookahi no ona kanuia ana, o ke oki wale no kau. He

mea leeia e pono e noonooia e na kanaka Hawaii o keia mna aku. A e lilo io ana no i mau mea .hooikaika mai i ka manao o ke kanaka e kanu aku ia mea. Aka, ma keia mau aelike i ma Waiakea, aole e hiki ana no ka mea, ua hoopaa aku ka poe mea aina he mau makahiki malalo o ka ihahiko. He mau hana pono ole keia o ka hoopaaia ana o ke kanaka, me ka lilo ole mai o ka aiua iaia. Ina ka hoi, aole i loaa mai ke kila, ua hiki aku la no ka iaa e hoopaa me ka hui mahiko no kona aina. Alea, 0 keia mau- mea, kekahi o na mea nana e koi mai ana i ko kanaka e ike iho oia i na heniahema o keia kanawai kahiko. Ina aole keia mau hoopilikia, ina la ua hiki no 1 kela poe kanaka o Waiakea ke kanu i mau meakanu na lakou i makemake, a *i* *kamaaina paha i ka lawelawe ana.

Ma kekahi aoao hoi, keia kanawai hoopulapula e hoinoia nei. Ka mua, ua loaa mai ka aina me ka uuku loa o ka uku. Hookahi dala o ka makahiki no keleahi apana aina, e ukuia mai nei he mau tausani dala. Aole ou uku auhau no na makahiki mua he elima. O keia no na makihiki pilikia o ke kanaka, no ka mea, e manaoia i ka hala ana o keia mau makahiki, e ulu ae ana kau mau meakanu, a e ohi ana oe i kekahi mau poinaikai iloko o keia mau makahiki elima. A o ke kanaka no hoi e hiki ole ana, e ike mai ana no kakou, ua molowa kela kanaka.

Ua hoolawaia aku oo me $3,000 no na hemahema o kou noho mua ana; ke kukulu ana i kou hale; ka kukulu ana i kou mau pa aina; ka loaa ana o na paipnu wai e laweia aku ai ka wai a komo iloko 0 kou hale. Ka loaa ana ia oe o kekahi mau holoholona, na lakou e haawi mai i na koleua ana ia oe, 1 na, la o kou nolvo nele ana aku maluna o kou aina. Ka lioomaemaeia ana mai o kou aina, ka pa7au ana, ame na hooponopono ana e hiki ai ia oe e kanu i kau mau mea kanu.

O keia mau mea ae la kekahi o na pilikia i ikeia e kakou ma na hoakaka mamua ae nei. I koir nele ana i ke dala uku aina, aole oe pela ma keia kanawai, no ka mea he hookahi wale no dala o ka makahiki au e uku aku ai. Ka loaa ana ia oe o ka wai me he mea Ia eia no oe iloko o ko kulanakauhale uei. A o k» hiki ana. e paa koo nina i ka paia me ka uku ole aku ou mai kou pakeke ae, aka, ua aeia oe e aie aku i keia mau dal% no 30 makahiki, e uku liilii ana ahiki i ka pau ana o keia mau makahiki, o ke kaa no ia o ko aina.

Aole wale no o keia, aka, o ka oaa ana ia oe lio alanni e hele aku ai a, e hele mai. ai mai kou aina mai. Ua paa mua na alanui, a ua hiki loa ia oe e hele aku mahope o ka ulu ana nai o kau mau mea kanu r no moku me kau n<au meakanu. 0 ka loaa ana o ka wai

hookahekahe meakanu, no ka mea | he ai»a wai ole, a he aina ua Ūilii | wale no i ka makahiki. I ka loaa j ana o keia wai, he oiaio no e ana oe, aka, owai hoi ka mea makemake ole e uku aku no kekahi mea i hiki ole e loaa iaia ina aole i laweia uiai me ke dala nui? Aole ia he mea hookaumaha, aka, he mea e hoopomaikai mai ana i ke kanaka. A ua loaa no hoi kekahi mea nana e a'o mai a e kuhikuhi mai ia oe i kau mea e hana ai. 0 keia mau uiea apau, he mau mea e hoo--1 ikaika mai ana i ka manao o ke kauaka e hooikaika e uui. kana mau meakanu i loaa nui mai ai no hoi na loaa iaia. No ka mea he mea nui ka loaa ana o ka ike i kekahi kanaka no kana mea e kanu ai, a e hanu hoi i ka ?nea o loaa nui mai ana lte kumukuai, ame ka manawa e nele ai ka makeke ia mau mea, no ka mea e ike mai kakou, eia ke hoounaia n?ai nei mai Amerika mai he mau miliona dala o na mea like ole, a o ke kanaka e ike ana i ka manawa e nole ai na makeke i kekahi mau mea, o ka nianawa ia e hoouna mai al ia mau mea i nele. Aku, ina ke kanaka e noonoo ole anā, a i ole e ike ole ana i keia mau mea, e hoouna mai ana oe i kau mau meaulu, i ka manawa ua kupa'i ia mau mea ma ka make}ce a e uuku loa ana ka mea loaa ia oe, a i kekahi manawa e nele loa ana no.

No keia mau kumu, ua kohoia kekahi kanaka nana e hoomalu maluna o na kanaka mahi, ma na Moku&ina apau o Amerika, a o ka hana nui a keia poe, o ka makai ana i ke kulana o na, makeke o na kulanakauhale nunui apau, a i ka ike ana i kahi e nele aiia ia mau mea, ua hoouna kokeia aku ua mea kanu ia mau makeke, a o ka hopena, aole he manawa e emi ai ka kumukuai no lea mea, o ka n6le ke alanui uana e hoomau i ka pii ana a i ke kumukuai kupono no na mea i makemakeia. 0 kekahi pilikia nui keia i ikeia ma Honolulu nei i na la i hala aku. Ua lioounaia mai kekahi mau mea ulu i ka manawa e nui hewahewa anā ia mau mea maloko o na makeke, a o ka manawa no hoi e emi loa ana ia mau mea, a o ka hopena, ua emi loa ke kumukuai o ia mau mea, a ua poho ka mea mahi. He haawina nui tia ke kanaka mahi ka ike ana ame ke ao'ia ana aku i na manawa maikai e kanu ai, i mea e loaa ai iaia na kumukuai pii o na mea ulu, i hiki ai e loaa iaia he mau pomaikai. Ua kamaaina no hoi kakou, aole o Amerika he aina e hiki ana e leanuia na niea kanu i na manawa apau, aka, he mau mahina wale no o ka makahiki, a iloko nae, oia mau mahina, he mea makehewa ka hoao ana o ke kanaka ma Hawaii nei e hooulu like me ia mau mea mai Amerika mai no ka mea, e emi loa ana ke kumukuai o kau mau meakanu. Aka, ina ke kanaka e ike ana o na mahina hiki ole ia Amerika kē hooulu i kekahi mau meaai, a ia mau mahina ke kanaka o Hawaii e kanu ai i kana mau mea, e ohi ana oia i ke kumukuai makepono i ka manawa e oo ai kana mau mea. A o keia mea e hana nui ia aku ana ma keia hope aku ma leeia mau aina ma Molokai.

Eia he mau manaolana kiekie e loaa ana i na kanalia ma Molokai, ke mau ko lakou nana ana imua. Mai iko i ka pilikia a haalele, aka, e ]ilo ia mau pilikia i mea hoomanao mau ia a i ka hoea aua mai 0 na ouli o ia ano, e ike mua ana oe, a e alo ae me ka pa ole mai a 1 ole me ka eha ole mai paha. Eia ko Komisiua ke hana nei no kou pomaikai, a e ike maka iho ana na kanaka e ku-e mai nei i keia kanawai i ko lakou naaupo, a o ke kanaka e hoolohe aku ana ia mau a'o, e poino ana. — Ua hanau na puaa a kekahi mau o Molokai. Ke. hanau mai nei na moa. A nia keia manawa o keia maleahiki. ae e ohi pono ai lakou i na pomaikai o kela noho ana. B hoomanao mai kakou e na kanaka Hawaii, aole i piha ka makahiki o ka nolio pono ana aku nei a keia poe, aka, ke hoomaka mai nei ka ohi ana o na pomaikai m'amuli o keia mau hana, maluna o leeia mau aina. Ia kakou e nana aku ai i na kanaka Hawaii e paa mai la i na ain» ma Waiakea, i noho maluna o ko lakou mau aina no kekahi mau makahiki, a hoohalikelike ae mo keia poe', e ike ana kakou i ka like ole. Ma kela poe ma "Waiakea, ua nui ka paakiki o ka hele ana imua. A ua hoolilo aku kekahi poe i ko lakon nau aina malalo o ka Hui Mahiko o "Waiakea, na lakou na hana apau, a he manawa paha o 1C makahiki ka loihi e mau ai keia paaia ana, a i ka pau ana o keia mau makahiki, aole no i ikeia aku ka holo mua o na hana no ko lakou man pomaikai. Aka, i na poe hoi o Mo-, lokai, aole i piha ka makahiki, ke hnoiimka e mai la no lakou e ohi i lakou msu pomaikai, ao!o me ka liilii aka, me ka nui mohaha maoli no.