Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 33, 16 August 1923 — KE KAHUA O KA IMI WAIWAI [ARTICLE]

KE KAHUA O KA IMI WAIWAI

I ka ninauia ana aku 0 J. D. Bockerfeller, he kanaka waiwai loa o ka honua nei, pehea la i loaa ni ka waiwai iaia a nui loa, ua pane mai oia i keia pane kupaianahaa:

"Aole i loaa mamuli 0 ko'u lawelawe maoli ana, aka, mamuli 0 ko'u lilo ana i mea hoolimalima e hana mai no'u." Ma keia pane kakou e ike iho ai, aole io uo ke kanaka e waiwai ana mamuli 0 kona ikaika iho, aka, me ka ikaika ame ha hou o ka lae o kekahi kanaka okoa aku. He au keia 0 ka poe imi i na hana e hoopokole ana i ka luhi 0 ke kanaka mamuli 0 ka loaa ana 0 kekahi mau mea hana, e hiki io ai e uuku īnai ka hana a ke kanaka, a e oi aku ai hoi ka maalahi 0 lea haua ana. Aka, i ka manawa i hoomakaia ai e hana keia mau mea hoopokole hana, ua nui ke kueia e na kanaka hana lima me ka manao ana e pilikia ana lakou, mamuli, 0 keia mau mea i hana ia e ka naauao 0 ke kanaka, aka, niahope 0 ka hoohanaia ana 0 keia mau mep no kekahi mau makahiki, ua ikeia ka wāiwai 0 keia mau mea, ame ka loaa ole hol 0 na pilikia i uianaoia 0 na kanaka limahana. 0 ka loaa ana ia oe 0 keia mau mea, na kumu e hiki ai e lawelaweia na hana ano nui i hiki ole mamua. A ia manawa hookahi 110 hoi, ua loaa ia oe he mea e hana mai ana nou, a ma kekehi olelo ana paha, he kanaka hana nou. Aole 1 loaa ko Bockerfeller waiwai nui niamuli 0 keia mau mea, aka, ua ike e oia i ka pomaikai e loaa mai ana i ke kanaka e noolimalinia nui ana i na kanaka nana.e hana mai nona, a pela oia i hookumu ai i kona waiwai. Wahia ana, "I kekahi la i ko'u wa he 15 makahiki, ua ike aku wau i kekahi pelehu e hele ana tna ka nahelehele, ua hookolo. aku wau, a hiki i kona punana, a ike iho la wau he niau hua e waiho ana. Ua kakali wau i ke kiko 0 keia mauu pelehu i keia mau hua, a i ke kiko io ana no ua loa'a ia'u he 14 keiki pelēhu. Ua lawe mai wau i keia mau pelehu, a hoomaka e hanai. Ia mau la he emi lōa ke kumukuai o keia nlanu, aka, ust hanai wai a hiki i ka nunui ana a ua lawe aku wau e kuai, a 0 na dala i loaa mai ia'u mai keia mau manu mai ke kahua 0 ko'u waiwai. "I ka lilo ana 0 keia mau manu a'u, ua hoihoi aku wau i na dala i loaa mai' iloko 0 ka kanako, a ua loaa mai ka uku pakeneka haahaa, no ka mea he 70 ae nei makahiki i hala, niai ia manawa. I keiamanawa e hanalima ana wau, no ka ekolu dala 0 ka pule. A aole he hana mama e like me ka na keiki 0 'keia mau la, aka> he hana oolea, he kopala nie ke kipikua. Na koia hana ikaika i ao mai ia'u aole wau e waiwai ma ia hana lima. Ua hoihoiia aku ko'u mauuo i na dala uku panee e loaa mai ana ia.'u i kela ame niakahiki, a ua ike iho wau i ka pii mahuahua mau ana ae 0 keia heluna dala, me ka waiho malie ma ka banako. I kela manawa, ua ike iho la wau, aole io 110 he mea hoowaiwai ka hana lima ana, malalo 0 kekahi kanaka okoa aku, no ka mea, no kona ike no hoi, 1 kona pomaikai ole oia i makemake ai na'u e hana kana hana. I kela hora ua hooholo iho wau e lilo i mea hoolimalima kanaka hana. Mamuli 0 ka nele i ka oihana e hoohana. aku ai, ua hoi mai wau e noonoo hdaha la ka hana kupono no ka hoonui ana ae i ko 'u waiwai. Ua hooholo iho, wau, 0 ka hana oi aku, a i kamaaina no hoi ia'u, *oia no ka hanai manu pelehu. Ua kii wau i ka'u dala ma ka banako, a ua hoomaka e kuai i mau pelehu wahine, a ua koomaka e hanai pelehu. He mau makahiki pokole wale no mahope mai, ua nui a ua lehulehu ka'u mau pelehu, a uh hiki ole ia'u hookahi ke hanai ia lakou. I ka la a'u i hele ai e kanaka hanai pelehu na'u, oia ka la 0 ko'u lilo ana i mea hoolimalima kanaka liana.

Mai keia oihana mai, ua komo aku wau iloko 0 ka banako, uo ka mea ua pii ae la ka'u mau dala, a ua hiki aku i ka heluna e ikeia mai ai e na kanaka lawelawe banako, he mea pono e loaa mai ka hana ia'u. Mai ia la mai, ua pii mahuahua ae ko'u waiwai a hiki i ka la a'u i ike iho ai, aole he mea pono e paa wau i keia dala na'u wale 110, a na ka'u mau keiki aku paha mahope o'u no ka mea, ua aie no hoi wau i na kanaka na lakou i hoo nui mai ka'u waiwai. Ua hoomaka wau e haawi no na hana kokua, hoonaauao; pili hoomana; no na' halemai, ame na wahi e ikeia aku ana ua nele i ke dala." O ka. moolelo pokoie keia 0 ka

pii ana 0 ka waiwai 0 keia kanaka, a ua ikeia ma ke ano oia ke kanaka wiwai loa 0 ke ao holookoa nei. He oiaio ua haawi wale aku oia i kaua dala i na hana he nui wale, a 0 ka oi aku paha r o ka imi ana i na mai iike ole, ame ka loaa ana he laau e lapaau aku ai i keia mau mai koikoi 0 ke ao nei. Ua haawi oia he mau miliona no na hana hoouaauao a ke ku nei na halekula ina na wahi like ole e hooia mai ana i keia mea. Aka, « ke kumu manao 0 keia kakau ana, oia no ke kumu 0 ka waiwai 0 keia haole, a ke makemake nei wau e ike mai kakou i keia mea. He uuku wale no ka hoomaka ana, aka, 0 ke kumu nui, 0 ka ike ana i kahi e huoluia mai ai ka'u mau dala. Aoho 0 liua ana ke waiho malie 0y i a i ole 0 huna paha īnaloko 0 ka lepo, aka, o ka wahio aku ma kahi e vilu mai ai ia, a e ike ana kakou i ka pii mahuahua ana ae 0 keia mau dala. Ka mnu, 0 ka ike'ana 0 ke kanaka i ka hana nana e hoowaiwai mai ana iaia. Ua hoomapopoiil 0 ka loaa maalahi ana mai o na dala mai kana mau nianu pelehu maj ke alanui e hiki ai e loaa maalahi ke dala. Ua hoomaka io, ma ka hanai ana i keia manu. O keia no kekahi manu pii o ke kumukuai i keia la a kakou e knkau noi. Eia keia manu ke makemake nui ia mai nei e na kanaka like ole ma na wahi lilee ole no hoi. Ma Hawaii nei, aia ma kahi 0 ke 80 keneka 0 ka paona; Aka, aole no nae i kaumaha loa kona hanai ana ame kona malama nna. Ina e loaa ana he wahi e holo ai na manu, a e loaa ai hoi na mauu opiopio maikai me kahi e loaa ai na pohaku iliili, no ka mea ho manu ai nui keia, a he mea pono ke loaa keia mau mea iaia. I na la kamalii 0 ko oukou meakakau, ua nui io no na manu pelehu e holo ahiu ana ma na wahi liko ole 0 ko kakou mau Mokupuni. I ke komo ana mai a keia holoholona he Manakuke, ua pau kela mau la e hiki ana i ke kanaka e hele ma na ululaau e imi palahu ai, no ka mea ua nui ino ia mau la, oiai, ua lawa na kula o kakou i na mea ai e pono lakou. I ka makahiki 1894 oiai ko oukou meakakau 0 noho hooniaha ana ma Waialua Oahu nei, me ke Kuhio, ua ike maua ua loaa ia maua he mau manu pelehu ma na kuahiwi 0 Kaala, ame na aina 0 Leilehua, ame Wahiawa. Ua ki aku maua mau manu he lehulehu wale, ua hiki aku 110 paha i na haneri. He mau manu aliiu wale 110 keia, aole he mau manu hanai. I keia la, eia keka-hi poe 0 kakou ke noho mai nei ma Molokai, maluna 0 na aina i hiki loa e hanai i keia mau manu. Ua lawa i ka mauu maikai, a ua lawa no hoi i na mea like ole e hiki ai e ulu nui ae keia manu. O ka'u olelo ao, e hanai manu pelehu mai kekahi 0 kakou, 1 loaa mai ai kekahi pomaikai mai keia oihana maalahi loa. O ke kuinu kiekie 0 ke kumukuai 0 keia manu, oia 110 ka uuku 0 ka poe nana 0 hanni mai nei. O na wahi hanni pipi nunui wale no kahi 0 hiki nei e. ikeia keia mau manu i keia la. A he uuku loa paha na manu ahiu e holo mai nei ma na nahelehele 0 kakou, mamuli 0 keia holoholona he manakuke. Aka, 0 keia pii ana 0 ke kumukuai he nui ia e hoonui ae ana i kou pomaikai e ko kanaka e manao ana e lawelawe i keia oihana. He oihana hoowaiwai keia no ka mea, aole e pau ana ka onoia ana 0 kona ia. A i keia la ke hoounaia mai nei he mau haneri 0 na kino o keia manu mai Amerika mai. Aole ho kumu 0 hiki ole ai e hoonuiia kona hanaiia ana ma Hawaii nei. I ku no ka hoounaia mai 0 keia manu mai Amelika mai, i ka nele 0 Hawaii nei, akd, ina e loaa ana kekalii poe ma Hawaii nei e hoomaka mai e hanai nui i keia manu, e pau ana ka hoounaia ana mai, a e loaa ana 1 ke kanaka makemake hanai peleh,u he makeko no kana mau manu e hooliloia aku ai. O ka nui 0 na oihaua" e lawelaweia ana ma Hawaii nei kekahi mea e pono e noonooia i keia mau la. E lawe i na olelo ao a keia kanaka waiwai, a e hoomaopopo, 0 ka hiki ana e loaa kekahi oihana e hiki ana e hoowaiwai mai ia oe, ua oi aku ia niamua 0 kou noho hana mau ana malalo 0 kekahi mea okoa aku, no ka mea i paaia uiai no oe e kou haku, i ka ikeia mai, ua ikaika oe i ka hana, a ua lioowaiwai aku oe iaia. Ma la o ka ike ana mai o kou haku hana, ua uuku kou ikaika, a ua uuku na mea e loaa mai ana mai kou lawelawe hana ana nona, .0 ka la ia o kou hoopauia ana mai kau hana mai. A he mea kupanaha no hoi ka ike ana aku he nuku loa na kanaka Hawaii e lawelawe mai nei na lakou ponoi iho no ka lakou oihana. Aole kakou e ka lahui Hawaii lie poe, lopa lo'a no hoi, a i ole he poe naaupo loa no hoi, aka, he lahui i ike i na hana like ole, a he laliui no hoi i kamaaina i na mea e hoopomaikai ana i keia noho ana, aka, ma- keia haawina 0 ke komo aku iloko o na oihana like ole, ua hoopalaleha ino loa kakou. O ke kumu nui i lilo ai ka oihana mai ke kanaka e laweiaiwe wa i

keia oihana, oia 110 ka liiki \ina i kekahi mau niea ola, aku. ou e hana mai i ua hana e mai ai ka waiwai ia oe. Ja oe e |iana ana i kekahi hana okoa aku, e mai ana kau mau pipi, amn na holoholon» lehulehu wale ma kou iiina lianai holoholona. He mau nioa pp.ha a i ole he mau peleliu paha. 0 ka hua a keia mau manu keka'ui mea makemake loa ia i keia m:m la, a he mau mea keia e koi m.ū ana i ke kanalea e haawi aku i ka noonoo ana, 110 ka mea, 0 na hanalima e loaa mai nei i keia la me ka nui 0 ka paonioni ana e loaa mai ai, a e like me ka nui o ke komo ana mai o na kanaka o ko na aina 0 ma Hawaii nei, pela 110 ka emi aiua mai 0 ka loaa a,na 0 koia mau hana ma keia mua aku. He mau'olelo keia e ikeia ana ka oiaio 1 keia inau la e nee nei. A e emi pu mai ana-no hoi ka uku 0 keia mau lmna ma keia mua aku, no ka mea, e nui ia mai ana no na kanaka koino hou mai i 0 kakou.