Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 34, 23 August 1923 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Kiia he Keiki Opio i ka Pu Panapana e na Pilipino a Make

 

Mauka ae Nei o Kalihi i Hanaia ai Kela Karaima ma ka po Sabati Nei - Paa Mai Nae he Poe Pilipino i ka Hopuia ma ia po

 

Maloko o ka Halema'i Moiwahine, ma ka po o ke Sabati aku la i hala, i make loa ai o Francis Wright, he keiki opio nona na makahiki he 19, mahope iho o kona kiia ana i ka pu, ame ka noke ia ana i ka pepehi, e kekahi puulu o na Pilipino, mauka ae nei o Kalihi ma kele po no.

 

I kulike ai me ka moolelo e pili ana i kela hana ke pu pepehikanaka, ma ka auwina la aku o kela Sabati, ua hakaka o Francis Wright, me kekahi Pilipino maloko o ka paka o Kalihi-kai, ma ia hakaka ana, i kaa ai ka lanakila ma ka aoao o Francis Wright, a lilo ia i kumu hoomauhala no kona hoa hakaka.

 

Me kela manao hoomauhala iloko o ka Pilipino i eha ia Francis Wright, ua hui aku la oia me kona mau hoa Pilipino, a ma ka hora umi o kela po, ua hoea ae he iwakalua a oi mau Pilipino no ka huli ana ia Wright, a ma ke alanui Kalihi me Kalani i loaa ai o Wright ia lakou, o ka hoomaka hou no ia o ka hakaka ana.

 

Iloko o ka nui o na Pilipino, ua eha he elua mau Pilipino ia Wright ma kela hakaka ana, aole nae e hiki iaia ke hoomau aku i ke ku ana imua o kela puulu, no ka mea ua ki mai la kekahi Pilipino i ka pua panapana iaia, o kona hoomaka no ia e holo, me ke alualu no nae o na Pilipino mahope.

 

Eono Poka i Kiia

 

Ma ka olelo a John Mitchel Cruz, kekahi o na hoike i ike maka i kela hakaka ana, he eono manawa i ki ai ka Pilipino i kana pu panapana, oiai o Wright e holo ana, a i ka hope loa no hoi o ka poka i kiia, akahi no o Wright a hina ilalo, ma kahi o ekolu haneri i-a ka mamao, mai kahi mai i hoomaka mua ai ka hakaka ana.

 

Aole i na ka inaina o na Pilipino, i kela ku ana o Wright i ka poka a hina ilalo, aka ua holo mai la kekahi poe o lakou, a hahau aku la ia Wright ma ke poo me na pauku laau ame na apana paipu, a ia lakou i hoomaopopo ai, ua nui ka poino maluna o ke kanaka opio, hoomaka nui aku la e holo.

 

Hookuiia he Kakiana Koa

 

No ka haawi ana aku i na kokua i ka opio poino, ua kahea ae la o John M. Cruz ia Henry Young, e lawe mai i ka mea poino no ka halema'i, maluna o kona kaa otomobile, a mamuli o ko laua kokua like ana, i kau ai o Wright maluna o ke kaa, a hoomaka mai la o Henry Young, e holo me ka puahia, aia ka pono o ka hoea koke no ka halema'i o na ulia poino iloko o ka manawa pokole.

 

E hookani mau ana o Henry Young i ka hoailona o kona kaa, ka puahia o ka holo ana, a i ke kokoke ana mai i Aala Paka, a oiai ke kaa uwila e holo ae ana no kahi hoolulu, ua hele ae la he kakiana koa, o Harry Armstrong ka inoa no ke kau ana iluna o ke kaa uwila, ua hooku'iia mai la nae oia e ke kaa otomobile o Young, me ka nui o na poino i loaa i kela koa.

 

Na kekahi kaa otomobile o ka maalo ana mai, i hoihoi ae i kela koa no ka halema'i o na poino ulia, malaila i lawelaweia aku ai na lapaau ana no ka hoopakele ana ae i kona ola, a mahope mai i hoihoi loa ia aku ai no ka halema'i o na koa ma Kahauiki.

 

Hoounaia na Makai e Hopu

 

I ka wa i maopopo aku ai i na makai, ke kumu i kiia ai o Wright i ka pu, ua hoouna koke o Kapena Walter Fieldgrove i kona mau makai no kahi i hanaia ai o ke karaima, no ka hookolo ana mahope o ka meheu o na Pilipino, na lakou i hoopoino i ke ola o Francis Wright.

 

Ma ka hora ekahi o kela po i paa mai ai he elima mau Pilipino i ka hopuia, malalo o na kumu hoohuoi, o kela na Pilipino na lakou i hoopoino ia Wright.

 

Maloko o ka rumi i hopuia ai kekahi mau Pilipino, ua loaa aku he mau owili kiana pauda, he pu panapana, me ka pahu poka.

 

Mahope iho o ka laweia ana mai o na Pilipino elima no ka halewai, ua hoihoi loa ia aku lakou, e hoopaa maloko o ka hale paahao, no ke kakali ana ahiki i ka wa e hooloheia ai ko lakou hihia, a ua hoouna hou ia na makai, no ka hopu ana i ke koena ae o na Pilipino, i komo pu iloko o ka hana karaima.

 

MAU KA HOPUIA O NA WAHI INU WAIONA.

 

Me kela manao paa, e paniku aku i na ipuka, o na wahi e lawelaweia mai nei na hana inu rama, ma ke ano i ku-e i ke kanawai, maloko nei o kela kulanakauhale, eia ka Loio Amerika Carden, me ka Ilamuku Oscar P. Cox, ke hoomau mai nei i ka hopuhopu ana, i ka poe e malama mai nei he mau wahi inu okolehao, ko lakou ma keia kulanakauhale.

 

Ma ka Poalima aku nei i hala, i ka wa ao okoa no, ma ka auwina la o kela la, he elua mau wahi i komoia e ka Ilamuku Amerika Cox ame knoa mau hoa, me ka paa ana ae o na on a no lakou kela mau wahi, pela hoi ke kaa ana aku malalo o ko lakou malu, na hoike maopopo loa, o ka lakou mau hana hakihaki kanawai.

 

O na hale i komoia e na luna oihana federala ma kela auwina la, o ia no ka Aloha Parlor ame ka Favorit, ma ke alanui Moiwahine aku, me ka hopu pu ia ana o na mea no laua kela mau wahi.

 

Ma ka oleloia, no kekahi mau makina lehulehu ae nei i hala, ka hoohana ana o kela mau wahi i na hana hakihaki kanawai, me ka hoopii okoa ia ana aku imua o na kanaka o ke aupuni, e na akena o na mokuahi maanei nei, no ka hoolakoia o na luina moku, i ka waiona mai kela mau hale aku, a o keia ke kumu o ka hele ana aku o ka Ilamuku Cox me kona mau hope, e hopuhopu i ka poe ku-e kanawai.

 

Maloko o ka Aloha Parlor, wahi a ka Ilamuku Amerika Cox, he wahine ka mea nana e kiai ana i kela wahi, ua nanea loa ka ua wahine nei, i ka paaine pepa hahau me kekahi mau kane elua, aole oia i ike mai i ko lakou komo ana anku, me ka holo pololei ana o ka Hope Ilamuku Heine no ka hale maluna, a ku aku la hoi o Cox ma kahi e kokoke ana i ka bele hoailona.

 

Hookahi galani okolehao, me hookahi galani wisake i loaa aku i na kanaka o ke aupuni maloko o kela wahi.

 

He hora mahope mai, ua hoea hou aku la no na luna oihana federala noloko o ka Favorite, ma kekahi aoao mai o ke alanui, e kupono ana i ka Aloha Parlor, me ka loaa ana no o ka okolehao maloko o kela wahi, eia nae, ua hoao ka on a nona kela wahi, e ninini i ka okolehao iloko o kahi holoi-pa eia nae, ua aumeume na kanaka o ke aupuni, ahiki i ke koe ana mai o kekahi okolehao, i hoike ma ka aoao o ke aupuni, no ka pili o kaona nona kela hale i ka hewa.

 

Ma ka Poakahi iho nei hoi, i hoea hou aku ai na kanaka o ke aupuni, ma kekahi halekuai inu waimomona, e pili kokoke ana i ka uwapo 16, a paa mai i ka hopuia he hookahi Kepani, me kekahi kaikamahine Kepani opio, me ka loaa pu o ka okolehao maloko olaila.

 

Aole malaila wale iho la no pau ka hopuhopu ana a ka Ilamuku Cox ame kona mau hope, aka ua hoea aku lakou ma kekahi hale ma ke alanui Pauahi, a paa hou mai he Kepani i ka hopuia no ke kuai okolehao, pela pu me kekahi kaikamahine Kepani opio.

 

Aole o ka hopuhopu wale no i ka poe ku-e i ke kanawai hookapu waiona, ka hana nui a ka Loio Amerika Carden ame ka Ilamuku Cox, e hana mai nei, aka o ka lawe pu mau kekahi he mau hoopii e ku-e ana i na on a no lakou na waiwai, i loaa aku ai ka poe kuai waiona, me ka manaoio, he alahele ia e homeiia mai ai ke kuai akea ia o ka waiona ma keia kulanakauhale.

 

            WAIHOIA AKU KE KINO LEPO O FRANCIS WRIGHT MA KOULA

 

Ua hoomoe ia aku ke kino lepo o Francis Wright ma ka ilina o Koula.

 

I kulike me ia a ke Kauka R. G. Ayer o ka hoike ana ae o ka eha ka i make ai o Wright o ia ka naha ana o ka iwipoo ma ka aoao akau, he eha ma kana nana ana me he mea la ua hahauia o Wright me kekahi pauku hao a me oolea e ae.  I ka hale kupapau o Mr. H. H. Williams i laweia ae ai ke kino make o Wright ma ka Poakahi nei a malaila i malamaia ai he anaina haipule hope loa nona ma ka hora 2 o ka auwina la Poalua nei, a ma ka ilina Kakolika ma Koula i waihoia aku ai kona kino lepo no ka wa mau loa.

 

Komoia ka Punana o na Hana Ku-e Kanawai e Hopu e ka Ilamuku Cox

 

Loaa Aku na Omole Rama he Mau Haneri Maloko o ke Kalapu Hoohauoli Pela me Kekahi Mau Wahine Elua no ka Hana Haumia

 

Iloko o ka nanea ame ka palaka, i hoea aku ai ka Ilamuku Amerika Oscar P. Cox me kona mau kokua, ma ke Kalapu Hoohauoli o ke Alanui Miller, ma ka hora eiwa, o ka po o ka Poakolu o ka pule aku nei i hala, a paa mai o Crane Almeida, ka lunaana hana paipu me sua o ke Kulanakauhale a Kalana o Honolulu nei i ka hopuia, pela hoi me Henry Adams, ma ke ano o laua na on a no laua kela kalapu pela me kekahi mau wahine elua, no laua na inoa o May Nelso ame Ida Bleach, ame kekahi poe e ae, o ka loaa ana aku maloko o kela kalapu.

 

Ua nui ka waiona i loaa aku i na kanaka o ke aupuni federala maloko o kela kalapu, a ma kahi o ka 300 mau omole waina, bia, okolehao ame ka wisake, i kaa mai malalo o ka malu o na kanaka o ke aupuni, a laweia ae no ka hale aupuni federala.

 

Loihi ka Hoohanaia Ana

 

Ma ka oleloia, he mau mahina ae nei ka loihi o ke ku ana o kela kalapu, ma kana mau hana hakihaki kanawai, a ua loaa aku na ike i na luna oihana federala no na hana e lawelaweia ana maloko olaia, nolaila, me kekahi palapala hopu, i hoea aku ai ka ilamuku Amerika Cox, na Hope Ilamuku O. F. Heinie ame Max F. Matson ma ka hora eiwa o kela po Poakolu, a hopu aku la i ka poe maloko olaila, me ko lakou piha me na manao kahaha.  Mahope iho o ka paaia ana o Crane Almeida ame Harry Adams, e ka Ilamuku Cox no na hora elua, ua hooku hou ia laua, mamuli o ka waiho ana ae o ko laua loio i ka bona, o hookahi kaukani dala pakai; a ma ka Poaha ae, i waiho aku ai o Crane Almeida i kona kulana oihana malalo o ke kulanakauhale o Honolulu nie.

 

Piha i ka Poe Makaikai

 

Mahope iho o ka lohe ana o ka poe e noho kokoke ana ma ke alanui Miller, no ka hopuia ana o ke Kalapu Hoohauoli o ke Alanui Mila, ua hele ke alanui a piha i ka poe makaikai, a ua hookahaha pu ia hoi ko lakou manao, i ka wa i ike mai ai i na pahu rama, i laweia ae a hoahu ma ke alanui, a he ekolu huakai a ke kaa makai o ka hoohikihiki ana, ahiki i ka pau ana o ka waiona.

 

O ka bia, ka waina, ka okolehao ame ka wisake na rama i loaa aku maloko o kela Kalapu Hoohauoli o ke Alanui Miller.

 

Komoia na Wahi e ae

 

Aole i pau ka hana a ka Ilamuku Amerika Cox ame kona mau hope ma kela hopuia ana o na on a no laua ke kalapu hoohauoli o ke alanui Miller, aka i ka wa i kaa aku ai na lawehala malalo o ka malu o ka Loio Amerika Carden, ua mio aku la lakou, no na hale inu waimomona ma Aala ame ke alanui Beretania.

 

Maloko o kekahi o kela mau hale, i loaa aku ai ka okolehao i na luna oihana federala maloko o kekahi pika, a kaa mai malalo o ko lalou malu, me ka hopuia ana aku o kekahi mau Kepani elua, no laua ia hale, oia o Yamanaka Soichi ame Takamoto Desebaro i ka hopuia.

 

Aole malaila wale iho la no pau ka hana a ka Ilamuku Amerika Cox ame kona mau kanaka, aka ma kekahi wahi, aole no i mamao loa, mai ka hale mai i hopuia iho la na Kepani elua, i paa aku he Kepani nona ka inoa o K. Yama i ka hopuia.

 

Ua hoao keia Kepani e ku-e mai i ka hana a na kanakana o ke aupuni, ma ka hoao ana, e ninini i ka okolehao, eia nae, i wahi e holopono ole ai ia hana, ua konoia mai ka Hope Ilamuku Heinie, e hahau aku i ke kumu o kana pu panapana ma ke poo o kela Kepani, pela iho la i kaa mai ai ka okolehao malalo o ko lakou nei malu. 

 

O keia ka hooko ana o ka Loio Amerika Carden i kana mau mea i hoakaka ae ai mamua aku nei, e komo pu aku ana kona keena, ma ke kokua ana i ka Ilamuku Amerika Cox, ma ka hopuhopu ana i na punana o na hana ku-e i ke kanawai waiona, ame na punana o na hana hakihaki kanawai e ae, na wahi i hiki ole ia John Colburn, ka luna hooko i ke kanawai hookapu waiona maanei nei.

 

MAKEMAKE E HOOPAULA KA LUNAKANAWAI SOARES.

 

Ma ka Poalima aku la i hala, i hookomoia aku ai iloko o ka aha kiekie, he palapala noi e ka Loio Kuhina Matthewman, e kauoha ana e hoopauia ka Lunakanawai Soares, o ka aha hoomalu o Honolulu nei, mai kona kulana ae, malalo o kekahi mau kumu, a ka loio kuhina i manao ai, ua kupono ole oia e hoomau hou aku i ka paa ana i kela kulana lunakanawai hoomalu.

 

Ua ala mai kela noi ma ka aoao o ka Loio Kuhina Matthewman imua o ka aha kiekie, e hoopau i ka Lunakanawai Soares, mamuli o na mea oiaio i hua'i ae i ke akea, ma ka hoopii oki mare a Mrs. Freitas, e ku-e ana i kana kane.

 

O ka Lunakanawai Soares ka loio o Maria C. Freitas, ma ka hoopii okimare a kela wahine, e ku-e ana i kana kane ia John Freitas, imua o ka aha a ka Lunakanawai Desha, me ka aeia ana o ka hoopii okimare a kela wahine malalo o ke kumu, ka hanaino o kana kane iaia.

 

He manawa pokole nae, mahope mai o ka hoopuka ana ae o ka aha, i ka olelo hooholo, e ae ana i ka hookaawaleia o ka wahine mai kana kane aku, ua oili ae la kekahi mau ike hou e pili ana i ke kumu oiiaio, o ka hoopii ana o ka wahine i kana kane, e hookaawale ia laua, o ia hoi ka launa hewa o kana kane, me kana kaikamahine, a i wahi e hiki ai i ke kane ke mare me kela kaikamahine, pela oia i makemake ai e hookaawale ia laua mai ka noho ana he kane a he wahine. 

 

Iloko o keia manawa, i komo mai ai ke keena o ka loio kuhina, a huli pono i ka mea oiaio, pela hoi me ka Lunakanawai Desha, a ma ka ninaninau hou ia ana o Maria Freitas, ua hoike ae la oia i ke kumu oiaio maoli o Kona hookomo ana i ka hoopii okimare, o ia no kona makemake, e mare kana kane i kana kaikamahine, i wahi e nalo ai kekahi hana ku i ka hoohilahila i kona ohana, me kona olelo pu ana ae, ua maopopo no i ka Lunakanawai Soares, na mea e pili ana, i ka launa hewa o kana kane me ke kaikamahine opio.

 

O ke kaikamahine opio kekahi o Mary Freitas i hoike ae imua o ka aha, i kona hoakaka ana aku imua o ka Lunakanawai Soares, no kona launa hewa me John Freitas, a ua maopopo i ka Lunakanawai Soares, mea apau, oiai oia e kokua ana no ka aeia mai o ka hoopii okimare a kona makuahine imua o ka aha. 

 

Malalo iho la o keia mau mea oiaio, i waiho aku ai ke keena o ka loio kuhina he palapala noi imua o ka aha kiekie, e kauoha ana, e hoea aku ka Lunakanawai Soares imua o kela aha, a hoike aku i na kumu, e hoopau ole ia ai kona noho lunakanawai ana no ka aha hoomalu.

 

No ka hoolohe ana nae i kela noi a ka Loio Kuhina Matthewman, ua hoopuka ae ka aha kiekie ma ka Poakahi iho nei, i ke kauoha, e hoea aku ka Lunakanawai Soares imua o ka aha, ma ka la 4 o ka mahina o Sepatemaba ae nei, a waiho aku i kana pane, ma ke ano e kupale ana iaia iho, mai ka hoopau ana mai a ka aha kiekie i kona noho lunakanawai ana no Honolulu nei.

 

MAMULI O KA NUI O NA PALAPU KE KUMU MAKE.

 

O ke Kakiana Armstrong, o ka Puali pukaa 55, i hookuiia ai e ke kaa otomobile e kalaiwaia ana e Henry Young ma ke alanui Moi ma kahi kokoke i ka hale hoolulu kaaahi ma ka po Sabati iho nei, ma ka manawa a Henry e lawe mai ana me ka holonui ia Francis Wright ka opio i pepehiia ai e ka Pilipino mauka ae nei o Kalihi ma ia po no ka halema'i o na poino u'ia, a i heihoiia aku ai no ka halema'i Tripler ma Kahauiki ae nei, ua haalele mai oia i keia ola ana ma ka hora 6 o ke ahiahi Poakahi nei.

 

Ua koikoi ka eha i loaa aku i kela kakiana ua haki kona wawae akau, ua moku kukonukonu loa ma kona poo ame kona helehelena a maluna ae o kona maka akau; o ka oi aku ka o na wahi i eha, elike me ka hoakaka a na kauka o ka halema'i, a i lilo ai hoi i kumu make no ia koa, aia maloko o kona kino, mamuli o ka ikaika loa o kela hooku'iia ana mai on a a lele oia i ka lewa a mailuna iho ka haule ana a kau iluna o ke kaa.

 

Waihoia ka Hihia Pepehikanaka o Molokai i ke Kiure Kiekie

 

Elua Mau Hoike i Ike i ka Pepehiia Ana o Wai Bow Pela ka Laua Hoakaka ma ka Aha Ninaninau i Malamaia ma Wailuku

 

I kulike ai me na hoike i loaa mai i Honolulu nei, ua waiho loa ia aku la ka hihia pepehikanaka o Edward K. Duvauchelle, ame kana mau keiki, ekolu imua o ke kiure kiekie, mahope iho o ka ninaninauia ana o kekahi mau hoike, imua o ka Lunakanawai Kaapuni James J. Banks ma Wailuku, ma ka Poalima aku nei i hala, me ke kauia ana o ko lakou bona ma kahi o ka $5000 pakahi.

 

Iwaena o na hoike i ninaniauia imua o ka Lunakanawai Kaapuni Banks, he ekolu he mau kanaka i hele pu me E. K. Duvauchelle i ka lawai'a, ma kela po, i pepehiia ai o Wai Bow a make, no lakou na inoa o John Healey, Charles Rodrigues ame John Cockett.

 

Ike i ka Pepehi Ana.

 

He hookahi hoike, i hoakaka ae imua o ka aha, no kona ike pono ana i ke karaima pepehikanaka i hanaia maluna o Wai Bow, oia o John Healey, nona na makahiki he 32.

 

Wahi ana, oie pu kekahi i hele i ka lawai'a me ka ohana Duvauchelle, ma kela po o ka hanaia ana o ke karaima.  Ua hele aku lakou e kuu i ka upena i kula, ua hele aku la na Duvauchelle eha, ame Suga, he Kepani, a o ke poo lawaia'a hoi, no kahi i keia aku ai o Wai Bow i ka hele mai.

 

Ma kana hoike, ua ike oia i ka lele ana aku o kela poe apau e hopu ia Wai Bow mahope mai, alaila lohe aku la oia i ke pa-hu ana o kekahi kino iloko o k awai, me ka leo kapalili, a mahope mai o kela manawa, ua meha loa iho la.

 

Ua hoakaka pu ae oia, i kona ike ana i ka hauhoaia o ke kino o Wai Bow i ke kaula, a ua ike hoi i ke kau ana o ka ohana Duvauchelle ame Suga iluna o ka waa me ke kino o Wai Bow, no ka lawe and e kiola iloko o ke kai, a mahope iho o ke kiola ana i ke kino, i hoi hou mai ai lakou nouka o ka aina.

 

Ma ka olelo a keia hoike, ua papa loa ia aku oia e Duvauchelle, aole e kamailio iki i kana mau mea i ike ai ma kela po, o lilo ia i kumu e kau aku ai he hoopa'i maluna on a, nolaila ua noho hamau loa oia mai kela manawa maij, aole i kamailio iki, no ke karaima i hanaia.

 

O ka lua o na hoike i ninaninauia, oia o Charles Rodrigues.  Oia pu kekahi i hele i ka lawai'a ma kela po, me ka ohana Duvauchelle; ua kulike kana oleloike, me ka John Healey.

 

Mahope iho o ka hanaia ana o ke karaima pepehikanaka, ua olelo ae keia hoike, i ke kamailio okoa ana aku o Suga, kela Kepani i lawe okoa ae ai i kona ola he mau pule wale ae nei no i hala, no ka make ana o Wai Bow, a e noho hamau oia, aole e kamailio i kekahi mea e pili ana, i kona make ana.

 

Uuku Kana Mea i Ike

 

O ka ekolu o na hoike i ninaninauia, oia o John Cockett, wahi ana, he uuku loa kana mau mea i ike.  Oia pu kekahi i hele i ka lawai'a ma kela po, a oiai oia e kakali ana me kekahi poe e iho o lakou, o ka huli hoi aku o Duvauchelle me na keiki, ua ike mai la oia i ka oili ana aku o kekahi mea me ke kukui helepo, mai ka home aku o Wai Bow, a no kela kukui kahi a Duvauchelle ma e hele aku ana, a o kana mea i ike mai mahope iho, o ia no ka pio ana o ke kukui, me kona lohe pu ana mai, i ke pa-hu ana aku o kekahi mea iloko o ka wai, ame ka lohe ana i ka leo kapalili.

 

Ua hoakaka pu ae keia hoike, i kona ike ana i kekahi mau kanaka elua iluna o ka waa e holo ana i ka moana, aole nae e hiki iaia ke hoomaopopo mai i ko laua mau helehelena.

 

Ua ire pu oie i ka hele ana o John Duvauchelle, no kahi i waiho ai o ka waapa lawai'a ka Molokai", alaila hoi hou aku oia no kahi a kona mau hoa e kakali mai ana.

 

Ke Kumu o Kela Hana Karaima

 

O kekahi mau hoike e ae i ninaninauia, oia ka wahine a Wai Bow, ua mare hou nae i ke kane, kona makuahonawai, ame ka Makai Nui Crowell.

 

Wahi a ka wahine a Wai Bow, i ka manawa i weheia ai o ke kikina amaama i ka mahina o Maraki, 1916, aohe amaama i ikeia maloko o ka loko, a he elua ana mau manawa i ike ai i na hoa o ka ohana Duvauchelle maluna o ka aina o Wai Bow.

 

Ma ka hoakaka hoi a ka makuakane o Wai Bow, ua hoalaia aku oia e kana keiki ma kela wanaao i nalowale ai oia.  e holo no Pukoo, no ke kii ana i kekahi mau ukana, i ka wa e ku mai ai o ka mokuahi, me kona hoole ana ae, i na mea i kamailioia e ka aoao pale no kona ike ana ia Duvauchelle makua ma ke awakumoku, ua hoole loa ae oia no kona ike ana i kekahi o kela ohana malaila.

 

I ka waiho ana aku i ka hihia o ka makuakane ame kana mau keiki ekolu, imua o ke kiure kiekie, ua hoakaka ae ka Lunakanawai Kaapuni Banks i kona manao, no ka maopopo loa o ke karaima i hanaia.

 

Ke Nanaia Aku Nei ka Hopena

 

Eia na loio o keia Teritore, ame ka lehulehu no hoi apau, ke nana aku nei i ka hopena o keia hiha, me ka manao, o ka olelo hooholo e hoopukaia mai ana e ka aha, e lilo ana ia i kumu alakai no na hihia o keia ano ma keia hope aku.

 

O kekahi o na kumupale ikaika loa, ma ka aoao o ka poe i hoopiiia, e hoalaia mai ana, ma ka manawa e hooloheia ai ko lakou hihia, in a nei no ka loaa o na kumu hoopii hoahewa, e ku-e ana ia lakou, no ke karaima pepehikanaka, o ia no ka hoikeia ae o ke kino make o Wai Bow imua o ka aha, i maopopo ai, ua pepehi i'o ia oia.

 

Aia he mau hihia lehulehu e ku nei i keia manawa, i hoopukaia ka olelo hooholo ma kekahi mau mokuaina, e hooku ana i ka poe i hopuia no ka hewa pepehikanaka, no ke kumu, aole i loaa ke kino make, o ka mea i pepehiia; aka nae ma kekahi mau mokuaina, ua kaokoa ae ka olelo hooholo i haawiia mai.

 

Mamuli o ka like ole o na olelo hooholo i hoopukaia ae o kekahi mau aha, ma na hihia elike me keia, o ia ka loaa ole o ke kino, o ka mea i pepehiia; e lilo ana ka hihia o ka ohana Duvauchelle, i hihia a na loio o Hawaii nei, e nana aku ai me na manao hialaai.

 

HOOPAAIA NO KA PEPEHI I KA MAKUAKANE HAPAUEA.

 

Ola no ka makuakane palupalu o ka pika wai nui ka mea e hanai aku ai.  Ma ke Sabati i hala iho la i hopuia ai he opio Pukiki nona ka inoa o Henry Castro, o ke Alanui 7, Kaimuki, a hoopaaia ae i ka halepaahao, no ka pepehi ana i kona makuakane hapauea me kekahi pika wai nui.  Ma ka moolelo ua on a keia opio ma ka manawa on a i hana ai i keia hewa hoeha.  Mahope iho o ka hoehaia ana o ka makuakane ua laweia ae oia i ka halema'i o na poino ulia no ka lapaau ana ia mai o kona mau wahi i eha, a mahope o ia lapaauia ana i hoike ae ai oia i ka oihana makai i ke kumu o kona eha ana i pepehiia oia e kana keiki me ka pika wai, a ma ia manawa on a i pepehiia ai ua on a ke keiki; o keia keiki nana i hoeha iho la iaia, aohe on a hele i ka hana a e kaukai mau mai ana ka kona ola ana maluna o na wahi loaa liilii e loaa mai ana iaia i ka makahiki i hala aku.

 

Ma ka manawa o ka noho ana o ka aha hoomalu a Lunakanawai Soares ua ikeia ka pili o ka hewa ia Sastro opio, nolaila, ua kauia he elima makahiki, e noho ai i Kawa, kahi e loaa ai iaia he rumi uku ole ame ka ai uku ole no ekolu manawa o ka la, aohe hana o ka olala wale no i ka la a kakali aku o ka hiki mai i ka manawa ai.  He hoopakele ana keia i kona makuakane mai na hoolilo mai o ka malama ana aku iaia no na makahiki elima hou e hiki mai ana.

 

HOOKU'I KEKAHI MAU MOKU LUU MA KA NUKU O KE AWA.

 

Ma ka hora 4:30 p. m., o ka auwina la Poakani nei, i kulike me ia i hoikeia ae, ua hooku'i ae ka Mokuluu 11 me ka mokuluu 8, ma ka nuku o ke awalau o Puuloa.  O ka Mokuluu 11 ka i manuheu, a no kona palekana i hooili aku ai iaia iho ma kahi papau mahope iho o kela ulia.  He lono keia i hoikeia ae i kekahi o na keena oihana ma ke awa ae nei, aohe nae i hoikeia mai ka nui a uuku paha o na poino i loaa i ka mokuluu 11 a i ole ia laua like paha.

 

O ka halawai manaoia ai, o ka Hui Kukulehale Pioneer me Hoaie Dala, no ka po o keia Poalima iho ua hoopaneeia aku, la ahiki i ka wa e hoolaha hou ia aku ai.

 

Ala he Haunaele Nui Iwaena o na Kaikamahine o Kamoiliili

 

Hiki Ole i ke Poo o ke Kula Hoopololei o na Kaikamahine ke Hoomalu a Hoopaa Okoa ia Lakou Maloko o ka Halepaahao

 

Elike me kekahi huakai holo lealea no kekehi wahi, pela iho la ka helehelena i keia, ma ke kakahiaka o ke Sabati aku nei i hala, i ka manawa o ke kaa makai, e halihali mai ana, i na kaikamahine he umikumamahiku, o ke kula hoopololei o na kaikamahine o Kamoiliili, no ka hoopaa ana ia lakou maloko o ka halepaahao, no ka mea e noke ana lakou i himeni me ka piha hoihoi me ka hauoli pu.

 

He hookahi kumu o ko lakou laweia ana ae e hoopaa maloko o ka halepaahao, mamuli o ko lakou hoala ana mai i kekahi haunaele maloko o ke kula; ma ka Poaono aku nae, he eono mau kaikamahine, i lawe mua ia no ka hoopaa ana maloko o ka halepaahao, no ka mea o lakou ke kumu, o ke ala ana mai o kela pilikia iwaena o na kaikamahine.

 

I kulike ai me ka hoakaka a Miss Kortmeier, ke poo nui o kela kula, ma ka Poalima aku nei ka ka hoomaka ana mai o ka pilikia ma ke kula hoopololei o na kaikamahine ma Kamoiliili.

 

Ma ke kakahiaka o kela Poalima, ua loaa pono kekahi mau kanaka opio elua e haawi ana i na palapala i kekahi poe kaikamahine, me kona olelo pu ana ae, i ka hoolala ana o kekahi mau kaikamahine, e holo mahuka mailoko aku o ke kula, ma ka po iho o kela Poalima.

 

Ua hoikeia mai la ka lohe i ka oihana makai, no ka hana a kela mau kanaka opio, ia wa i hoounaia aku ai he makai no ka hopu ana ia laua, a oiai e haalele aku ana ka makai me kana mau lawehale, ua noke ia mai la ka oia i ka hailuku e na kaikamahine, e hoike mai ana ia hana i ko lakou apono ole, no ka hope ana o ka makai i na kanaka opio.

 

Ma ka po o kela Poalima, ua hoomaka ae la he eono mau kaikamahine e hoohaunaele, ma ka noke ana i ka walaau; ua hoao ke poo nui o kela kula me kona mau kokua e hoomalu i kela poe kaikamahine, aohe wahi mea a hooloheia aku, no ia kumu, i kauoha okoa ia mai ai ka oihana makai, e hoouna aku i kekahi mau makai, a laweia mai he eono mau kaikamahine, ma ka wanaao o kela po, no ka hoopaa ana ia lakou maloko o ka halewai.

 

No ka laweia ana mai paha hoi o kela mau kaikamahine eono @ hoopaa, i lilo ai ia i kumu maikai ole no ka noonoo o ka nui aku o na kaikamahine o ke kula, no ka mea ma ke kakahiaka o ke Sabati nei, ua akoakoa aku la he heluna nui o lakou mamua o ka hale, me ka noke ana i ka uwa, ka himeni, ka hula, me ka hoopuka ana i kekahi mau olelo e ku-e ana i ke poo nui ame kona mau kokua.

 

Ua hoao ke poo nui o kela kula, e hoomalielie i na kaikamahine, aohe nae he wahi mea a hooloheia aku, no ia kumu, i kauoha okoa ia mai ai na makai e hoouna aku i ke kaa makai, no ka lawe ana mai e hoopaa i ka poe hoohaunaele, pela iho la i hookauia ai na kaikamahine he umi-kumamahiku maluna o ke kaa makai, a laweia ae no ka hoopaa ana ia lakou ma ka halepaahao.

 

Oia ke kaa makai o lawe ana i kela mau kaikamahine no ka halewai, aole he hoailona iki o ke kaumaha, iloko o lakou, aka aia ka hoihoi ame ka hauoli ma ko lakou mau helehelena, me ka noke ana i ka himeni, ka mea nana i hookahaha aku i ka manao o ka poe e ku ana ma na alanui, he poe kaikamahine paha kela e hele ana no kekahi ahaaina, i kau a mea o ka nui o ko lakou hauoli.

 

Aole keia o ka manawa mua lua i ikeia ai ka pilikia maloko o ke kula hoopololei o na kaikamahine ma Kamoiliili, aka he mau mahina ae nei i hala, ua holo mahuka kekahi mau kaikamahine, me ko lakou paa ana nae i ka hopuia mahope mai, a hoihoi hou ia ae noloko @ ko k@'@.

 

I ka wa i @na@ia oku ai i kela mau kaikamahine, in a paha aole @ lakou ku-e no ka hoopaaia @ maloko o ka halepaahao, o ka lkou pane, ua oi aku ko lakou noho ana malaila, mamua o ka hoi ana a noho ma ke kula of Kamoiliili.

 

Ua hoike ae o Miss Kortmeier, @ hoonohoia ana kela mau kaikamahine maloko o ka halepaahao, ahiki i ka loaa ana o ka manao ahewa iloko o lakou, no ka lakou mau mea i hana ai, ia wa e hoihoi hou ia ai lakou no ke kula hoopololei ma Kamoiliili.

 

NUI KA MAKE O NA BEBE MA HAWAII NEI

 

Ma ka halawai kukakuka a na kahuma'i ame na lunanana, ka poe ia lakou ka makaala ana i ka maemae o na wahi apau e kupono ai no ke ola kino makai, maloko o ke keena o ka Peresidena F. E. Trotter ma ka Poakahi nei, i hoomahuahua hou ia aku ai ka hana a na kahuma'i akepau a komo pu me ka malama a makaala ana i na bebe maloko o keia kulanakauhale a ma na wahi apuni keia Teritore.

 

Ma kekahi manawa o ka pule aku la i hala ua kauohaia aku na kahuma'i ame na lunanana apau a ka papa ola o ke teritore e akoakoa mai ma ka halawai o ka Poakahi nei, a ua hoea io mai lakou, a e noho mau ana ka halawai a ia poe ahiki i keia la no ka noonoo a kuka ana maluna o na hana apau e pili ana i ke ola o ka lehulehu.

 

O ka manao ano ko'iko'i loa ma ia halawai oia keia, e oi aku ka maikai o ka malamaia ana o na kamaiki maloko o ke teritore holookoa, e oi aku ka maikai o ka malama ana i ke ola kino o ka lehulehu maloko o ke teritore holookoa.  Ma na huahelu i waihoia mai imua o ia halawai ana ua ikeia ka oi pakele loa aku o ka nui o na make o ka lahui iloko o ka makahiki i pau aku la ma ka la 3 o Iune, 1923, mawaena o na bebe; he 30 pakeneta o ka lahui holookoa i make maloko o keia teritore aia mawaena o na bebe malalo iho o hookahi makahiki, he heluna kiekie loa e hoalaia mai ai na ninau no ke aha keia nui loa ana o na make mawaena o na bebe a e lehulehu ana no na haina.

 

Ma ka papahelu o na make ua ikeia ua oi aku ke kiekie o ka heluna o na make mawaena o na bebe maloko o ke teritore mamua o kekahi hapa a mahele aina e ae o Amerika.

 

Ma kela halawai ana o ke Kauka Watt o ka Halema'i o na Keiki Oopa o ke Shirner's ka mea haiolelo imua o na kahuma'i a e hoikeike ana i ke ano o kana lapaau ana ia mau keiki.  No na bebe i ola a i hookuuia aku e hoi i ko lakou mau home i noi ae ai oia i na kahuma'i e makaala aku no lakou, e hookolo aku ahiki i ka loaa ana o kahi o ia mau keiki e noho ana, a e haawi mau aku i na kokua ia lakou.

 

He mau olelo pokole mai ka Peresidena Trotter aku ma ka hoomaka ana e noho ka halawai a e hoakaka ana i kana mau hana i manao a i hoolala ai no ka hoohanaia aku ma keia makahiki ae.  Na ke kakauolelo o ka papa Miss Weir na hoakaka no ke ano o ka hana ana i na hoike e hoouna mai ai i ka papa.  Na Miss Hester Lemon na manao hoakaka no ka waiwai ame ka lilo @ ka hoopaa ana i na hanau maloko o na buke a ka papa ola i mea waiwai.  Na ke Kauka Davis na hoakaka maluna o ka ninau e pili ana i ka ma'i akepau.  Na Miss Rebecca Akana, ke kahuma'i wahine o Maui, i heluhelu i na mea i hanaia eia maloko o kona apana mawaena o na keiki hele kula, ke ano o kana nana ana i na keiki i lawa ole ka hanaiia ana me na keiki i loaa i ka ma'i akepau a pela aku, o keia ka hoike i mahalo nui ia e ka peresidena.

 

O keia malalo iho nei na kahuma'i i akoakoa mai ma keia halawai - Hawaii, Mrs. Kate Lowson, Molly Thomas, Anita Kahoholau, B. Rodenhurst Maui, Rebecca Akana, Adele Cornwell, Louise Choy; Kauai, C. Bromley, F. B. Geyer; na apana kuaaina o Oahu, Gertrude Wadland; Honolulu, Alice Arnold, Emid Kingsbury, Mrs. E. Wedd.

 

Na lunanana; Hawaii, Sidney Smith; Maui, George Weight; Kauai, F. B. Cook; Honolulu, A. K. Arnold.

 

NUI NA POINO A KA WAI MA HILO.

 

Ma ka Poaono aku la i hala, i kulike ai me na lono kelekalapa uwea ole o ka loaa ana mai i Honolulu nei, ua hoopouliuliia ke kulanakauhale o Hilo, mamuli o ka halana pu ia ana o ka hale hana uwila, e ka wai o ka muliwai o Wailuku.

 

Ma ka oleloia, o kela kuaua o ka haule ana iho ma ia Poaono, o kekahi kela o na kuaua ikaika loa, i ike ole ia no na makahiki he kanaha aku nei i hala, me ka pau o na uwapo i ka lilo i ka wai.  Ua ukali pu mai ka makani me ka ua, ma ka auwina la, me ka hele o ka wai a halana pu iluna o na uwapo.

 

He mau uwapo lehulehu o ke kalana i lilo i ka wai, pela hoi me na uwapo o ka hui kaeahi, a ma ka oleloia, ua hiki aku ke poho o ke kalana ma kahi o ka $200,000, me ka nui pu o na poho ma ka aoao o ka hui hana uwila, ame ka hui kaaahi o Hilo.

 

Ma ka lono oiaio i hoikeia mai ke kahua mai o na mokuea ma Puuloa i ke kaona nei ma ka Poalua nei he liilii wale no na poino i loaa i kekahi o na mokuluu i hookui ai ma ka nuku o ke awalau o Puuloa.