Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 34, 23 August 1923 — KA HOIKE A KA PAPA OLA NO NA MAKE. [ARTICLE]

KA HOIKE A KA PAPA OLA NO NA MAKE.

Ma ka hoike a ka Papa Ola no na hanau ame na make, ua hiki loa ke fkeia iho, kahi 0 ka pawaliwali ma ka aoao 0 ka lahui Hawaii, ame ka wau p ke emi ana o ka helu kanaka o na Hawaii, amO-ka pii mau ana 0 ko na hapa-Hawaii. He mea waiwai nui ka loaa mau anq, o na hoike mai ka Pap.9. Ola mai mali|n§ 0 ka helu kanaka ame na hanau 0 na lahui like ole.ma Hawaii nei. A°l e n ° h°i I 1 ? P iea | leupanaha ka ike ana iho i ka pii mau ana o na lahui, e aka, he mPa 1 nae na kanaka i makee i ka ike iho e pii mau ae ana na heluna kanaka a e hpehaeha mai ana hoi, eo ka ikp aaa iho, i ka mau 0 keia .epii ang. A iloko nae o keia ehaeha i ka ike iho i keia emi mau, ua hppkanaha ia ae ia eWaeha mamuli 0 ka ikp ana iho, i ka pii piau p na Hawaii. Aka, he kumu ahuwale no nae ko keia mahijahua mau ana 0 na hapa, no ka mea, ua ikeia eia na kanaka Havvaii, 0 ia hoi na ke marp mau nei i na kanak.a p ko na aina e, a 0 ka lakou mau keiki e hanau m,ai ana, e komo ana kP i» k Pu hplu ia 0 na kp!»mp P pa hapa llawaii. Ma kekahi kulapakauhale ma ka Mokuaina, -ua hpikpia mai i ka makahiki J9lB, i}a hpea aku ka heluna 0 pa keiki malalo 0 ]ippkalii i ilpko 0 kela arpp keia taus?ni. He helu leiekie nja ].akpp l)OQmaopopo ana, a ua imi aku na kanaka koikpi 019, kulanakauhale i na o kft hft n au aua mai O ke keiki, na miaa i hapaiia aku O ka waiu ka mea maa mau i ka hapaia e na makua mea keiki ma na aina haole 0 kakou. Ua lilo ka waiu ia lakou i mea maa piau pia na home, a i ka lawa ple pna 0 kft piakuahine me ka waiu, ua hanaiia aku pa keiki liilii i ka waiu pipi. I>fo k e ia kumu, ua kaukahi no kahi e huli aku ai i kahi p koia pilikia, a ua ]oaa ia n » i uialaina ole ia p na onxo]p. Aka, he kakaikahi 1 walp np paha nft W a HiUP Ifawaii e hapfti mai pei j ka nigp keiki I me waip pipi, a o ai nui e hftpai»a nei p ka waip k in i» a kia lioi ma kekfthi olplo fjna. Aole io PP iipko q Wftiu ka pilikia, aka, ftia \ pa pmplp ame pa ppio e kpmo pei j]pfep o ka waha 0 na keiki Jiilii f O kp onip, ao]e e hiki p hoomau ka hookppioia ana ilpko p ka p ]te k ei Hi, ij } a aple e hPP k P m P i)oH° 0 wai wplft, a P hploi n)gu ia i ke]ft ame keia apa iho iluna p ka omple. Aia j kei.?, e hoohepiahemaia pei ka hapaiia 0 na kpiki liilii, ]īekahi e ae. ī kOi hpli a na naauao 0 ke]a Mispuri, o keia k e kupip, apie ka maikai ole o ka 4 W^ope 0 keia hooikaika &fl a P ip?ikaala na mpkua na ppip, a e hopikaika hoi na luna o Papa Qla 0 leela kulanakaphale po k a hpppa'i 1 na ipalama i pa waiu |npino, ua H a a^a 0 na make iwaena 0 na keiki ]}ilii, mai ka hpokahi nxe elima (105) iloko 0 lfp tapsapi ? ahiki iloko 0 pft |>e 45 piake wale np i]pkp P ]?e t^psapi : -]a k am# n ft° P keia huahelu? M&i Ha 105 a k e 45 0 ke O ka pjanao p keia ua loaa hou he keiki i Q]a mai, piai na hanau o amp keift- makahiki. He hplup» P^i oli keia he kanapnp o ka no ka p)eft, i H e kQe infti p kpia 60 e pi» ae apa kp I^HP II ka lpaa apa 0 n?i k a « e a W e hine i kp la]cpu pq ana, ua hanau mai mailpko ipai 9 H e i a ke niau keiki hpu. Mg. k ei & e ike iho ai i H? 1 0 ke ola ana o pa apap e ]iaawiia mai apa e k e AkuaKe olelp pei ap, a e olelo mau aku ana po l>pi, aole i ka hapau ple p na wa]iipe Ifaw aii ko kou kUPiu P ke emi anp, aka, aia ipa ka malapia ana akp i keia mau keiki i hapau piai. Ina p na kanaka koko Hawaii, aipe na wahine kokP P n PHo nei n^aluna 0 ke d&la, a e haawi lakou 1 kekaHi i npopoo ana pialpoa 0 keia kumuhana, a p haawi i kekahi 0 pa dalft a lakou po ka loaa ana 0 kekahi niau wahine Hawaii, i ikp a i kamaaina i keia mea, 0 ka nialama keiki, a e hele keia īpau wahipe ma ke kump p a'o a e kuhikuhi \ pa ipak^pi llll6 Hawaii i nau mai i na kpiki, He p>anap nei ko ppkPU ipeakakau e hiki auft e leaa ke emj p pa makp 0 na keiki liilii a o np uhapp e hopp§ke]e ia niai %na. ipamuli e lseia niau hana, ua oi ia mamua 0 na mea e ae e hanaia pei no pa Hftwftii. eia Heia poe dftlft ke neho walp mpi pei, a ke ]ilp nei paha ka lakou ipap pa hapa e ae, aka, aole npe ,i hooia ipai na hoolilo ana o ka ]ftkpp mau 4ala, no ka pomaikai p ko lakeu Ae, alohft wjile kakou e na Hawaii. Iwaena 0 ha laliui e aku, eia lakou ke a'o mau' nH 5 nn' mnknahine o ko lakou maii

..,[ > nniiiiHßii.i»ii.fii>>wiif>H)wyii|^iifci)Wj lahui, i ke ano o ka*malama ana i n akeiki liilii. Ma keia hpike hpi a ka Papa 01 a 0 Hawaii m, m ike iho kakou i kahi o ka pjlikia. O na no oi o na haaap, np ka mea he nui no ko lakou heluna kanaka. O na Pake kekahi e pii mahuahu{i ae nei, a he §ui np k° } ftkou hanau ana. Aka, pomaikai nae kakon, o na koko hapa-Hawaii aku mphope 0 keijft ppp. Eia na koko hapa-llawaii ko pii mohuahua mau nei. A ua hookaawaleia no hoi ke koko o na Aeia-Hawaii mai na keokeo-Hawaii ae, a 0 naj kpokeo-Hawaii ka oi. Aole no paha e lilo ana kei% pii' mahuahua ana o na keiki a pa keo-keo-Hawaii, i mea hoopahaohao piai 1 na kanaka Hawaii. O ke kumu mua, oia no ka mare mau apa 0 na kanaka Hawaii, oia hoi na kaikamahine, i ka poe ili keokeo, a muli 0 keia ua hanau mai na keiki, a ua komo aku maloko o ka papa 0 na hapa-Hawaii, a ua nele hoi na I koko piha. O ka lua, 0 na kumu, oia no paha ka makaukau loa ame |ka naauao loa ana ae 0 na lf:aikamahnie hapa-llawaii i ka malama ana i ka lakou mau keiki lii]ii. He hoailona nae keia na kakou e hpomaopopo ilio ai i kahi o ke emi ana 0 na koko piha. O kefa iho la no na kumu nui, oia hoi, aia ma lfah| 0 ka hanaiia ana 0 keia mau keiki, ka aoao o ka poe koleo hapa iwaena 0 na Hawaii, ua hiki ia kakou e ike pono iho i ke kumu 0 ko lakou naauao ana ae a oi mamua 0 na makua Hawaii. O ka niua 0 na makua haole, ua lilo i mpa makaala i ka lakou mau wahine, a e ao mau ana i ka manawa e ma'i ai na leeiki. Ua lilo na wahine i mare i na kane haole i poe a'o mau ia mai maluna 0 keia ninau. A 0 kekahi no hoi, or>.na wahine i male aku i na kane haole, 0 na wahine Hawaii no ia i hoonaauao maikai loa ia. A mawaho ae 0 keia, 0 na wahine koko hapa 0 lakou keia e hoonaauao ia mai nel ma na mea 01 aku. Ina kakou e komo ana iloko 0 na kula hoonaauao 0 kakou, 0 na kanaka ike mau ia e kakou, 0 na hapa Hawaii keia e noho mai nei iloko o na kula,' a o keia mau kaikamahine Hawaii i hoonaauao maikai ia, ua male aku lakou i na kanp haole, a ua pii mau aku kela koko hapa, mamuli 0 keia male ana pela. Aka, aole 0 na koko hapa wple no ka kakoi} e makemalee e ike aku i ka pii mau anp, a ka hanau, aka, o na koko piha kekahi. A he hana hiki wale no keia; no ka mea, ina aia ka pilikia ma ka malama ani}, ua hiki lpa keip, ?iana hoonaauao ana aku i kpla maif kuahine Hawaiii. He mea nfi kakou na Hawaii e haaheo ai, ka ike ana iho, he mau wahine hanau keiki na wahine Hawaii. Iya paha i nele ma keia alanui ina lp, aole he manaolana no kakou, aka, aole pela. Eia no na wahine Hawaii ke hanau mau maj nei i ija a 0 lakou paha ka oi ma, keia haawina, a 0 ka pilikia aia ma ka malama ana aku i na keiki liilii. Ma keia ninau, o ka malama 0 na keilei liilii, aole no keia he mea paakiki, no ka mea e kaukai ana no ka huli ana aku i ha laau lapaau, a hookahi no oi aku 0 ke a'o aku i ke ano o ka malama ana. Okp, mea nana i hooi mai ka paakiki oia no lea loaa ole aku 0 keia poe hanau keiki, aia no a komo aku iloko o pa Home a he hana nui ka l)ele - ana e komo kauhale. A oia hoi ka mea a kp oukou meakakau e kaukau ae nei, ina no hoi 0 na makuahine waiwai 0 kakon e noonoo mai ana i keia pilikia, a haawi mai i kekahi 0 ]cp lakou mau waihona n oka lpaa apa 0 kek.alii mau wahine Hawaii, i ike 1 ka ipalama keiki ana, a 0 ka lakou | hana p ke komo aku iloko 0 na kauhale i hanau keiki, a ao aku i na | nialeuahine i ke ano 0 ka malama qna, ftme ke koi ikaika ?iku i i}a ma- | kuahine oia ano P makaalp. i ka waiu ame na omo, ame ka ai a na keiki ]iilii e ai ai. | E hoopianao mai. kakou, aole np i na keiki 3i waiu wele i}p keia make. Ke hoike hou mai nei ka hoike a ka Papa Ola, eia kekahi niake i na keiki i pii ap i ka elua 0 pa a i ka ekolu, 3, pela aku. Aka, p ka oi §}cix aia i na keiki ai waiii. Aka, i ka lpaa apft 0 pa wahipe elike me koia a'u i hoikpikp ae ]a, a e loaa ia ke mau ana i]okp o hpmp i hanau keiki, P hiki pu qna P a'p ia kp §pp p na ai e honai i k§ hiia, aqa 0 na keiki liiljj. Q pa mahjna ipahppe kokp ih® 0 l*ft ijkuhii& ana o na keiki kekahi pipnawa e ppno lpa e makaala na makw? keiki-. Q ka ai, gp]p p ka al kuppnp ple i ka ppi} pia mau leeiki liilii. Ke hapaiia njai nei na' keiki H§wa»i liilii i no a Rft makua e ai ai. Aple keia p ka ]?ana ppno, no ka mea, ua ikpika Ipa paha k& q ka ppi a na makua, no ka mea o ka opo ia a kekahi poe, Q kekahi pilikia nui, ehia la makua e ai pei i kft poi kalo wale no? O ka hapanui paha ke awili mn? nei i ka poi kalo

me ka palaoa, a 0 keia awi|i ana, e lilo ana kela poi i mea hiki poho ole i ka opu o na keiki liilii. P if.eipfhi hoi, m»'i hiki no paha hoi i ke ola, ina kei|ji e B>alama maikai ia ana, aka, 0 ka hapanui, o na makua, aole i Tko ua paai pa aia pp ke keiki a waiho i kahi moe. A i keia ike apa aku, i kekahi manawa ua lohi loa ka loaa ana 0 ke kauka, a make aku la ia keiki. Aole kakou e na makua Hawaii e hiki e manao ua huikalaia m»i kp kakou hewa hoohemahema i ke ola 0 niau keiki liilii a kakou, no ka mea 0 kou kuleana ia e ka 0 ka malama i ke olft 0 kpia mau liilii. k e ia wahi, ke hoike ak u nei ko oukou meakakau eia ko ka-j kou apao hp keiki Hawpii i hooma ka ke Kauka HancJ}ett, 0 Kauipu kona inoa Hawaii, h e kauka npu e ke kanaka Hawaii e haaheo ai, a « hiki ai hoi e hilinai p hanaia mai ana ka pono, no ka mea 0 kou koko ame kou ewe no hpi ia iloko ona. Aole kauka ma llawaii e hiki e oleloia ua oi ae kona naauap an»e ' kona akamai mamua 0 keia keiki | Hawaii. Ua ilfe maka ko pukou | meakakau, no ka mea, mai mj?ke oia ina aole i komo &ku ilpko p kpna mau lima i ka manawa kupono. O ka hjlinai ana 0 kekahi kftnaka mni i kona kauka kekahi 0 na mea, ano nui loa iloko 0 kpia mea 0 ka imi ola ana. i}a hilinai ole oe i kou kauka, e ]ilo an ole i mea e ai oe, a 0 ke kanaluft he kulapa ia e mai ana i ka pponoo p ke kans*ka mai, a 0 keia nawaliwali 9 lilo ana i kekahi mar nawa i mfa hoolilo i kft mea ma ? i 1 mea ikaika ole 0 ka pianap e ola aoa oift- I ka manawa o ke kanaka e iilo ai i wea kanalua, ua Ijpike pi»i oia i kppa piliki»Aka, ina ua mai|ftQ oe hiki kei» 0 hi]ipaiia e pei ia pe, a e ana ia op ke ola, u aikaika kou mau aa kino apau a pa pw pana gpa 0 kou Na keiq, mea ka]tou na k»paka JCawaii 0 hoopilikiaia piai nei. Ua hilinai q]e aku i ko kakpu mpu a ua lilo kpia kulana hi]inai ole i piea nana e hponawaliwali mai i ke pana apa 0 }ta puuwai a u& haawi pio kpkahi poe, $ Uft make, me ke kuppno ple. Mamuli q lea loaa §n ahe kanaka Hawaii ma kekahi ku]anft P keia anp, niai ia kakou na kanaka Hawaii ke manaolanft e hiki ole e Jpaa e ae. Eia ke lapaau mai oei ipa keja kulanakauhale, a he kanaka naauap, Ke manao pei au, ina kakou na kaliawaii e haawi w$ * Ha* kou hilinai ana iaia a e kii aki| kakou i k& manawa kpponp, e loaa ana no ka lanpkila^ He ninau anP keia - Ina i hala aku, na la ho}. aole he kanaka Ifawaii iloko 0 pihan% 0 kpia J}no, ua ikeia nq ka hilinai ole 0 kekahi poe kanaka i na kauka, a ua hele aku e imi i ke ola ma na alanui e ae, a 0 ka hopena, ua make aku ia poe. I kei# la, ap]e e hiki ia oe p k« kanaka Ha\yaii e manao ap]B e hiki ia oe \e hilinai aku i keia kauka no ka niea, aole palia ona niakemake e ola oe. I keia Ia ua pau kela mau kumupale, a 0 ke alanui ei hiki ai e loaa ia pe ]ip manaolap?, 0 no qu manawa 0 kp kaH a manawa, alaila manao ae ke kii i ke kauka. Eia ko oukou meakakau, ke ku nei maluna 0 ke kahua, e imi ika* ika kakou i na alapui e hiki ai e hoopauia keia hopppiiia iho o ko kakou he]upa kanaka, maipuli o ka p»a]ama P°P° °] 0 ia 0 ln ' lii a kakou. E Hlo apa na kakou ka hana 0 ka imi ana i na mea e hoopakple ai i ke i a keiki p, 0 ke oia 110 ka loaa ana 0 kekahi piau wahine Hawaii na lakou e hele e komo i na home o ka poe keiki. Mawaho ae 0 na wahine waiwai, e pono no na Ahahui like ole 0 kakou e komo pu piai iipko 0 keia hana 0 ka hoola ana i pa keiki liilii. 0 na dala piai ia lakou piai no kekahi waihona e lulu likeia ana e na Ahahui 0 leakou kekahi alanui e loaa ai k%ia A e hana pahp, na Ahahui Hawaii i kekahi h'ana imi dala no keia w&ihpna. oi aku keia mamua 0 n ahana e ae e mapaoia mai e n aAhahui Hawaii like ole o keia mau lft* oi aku mamua o ka ipii ana i kelft ola no na kule o fcakPU, PO ka mea ua hala mua po hoi ko mau lft. Ua pili aku keia h»® a koke iho 0 ]ta Hpohipau Keiki o Kap|olani Q keia a P kuhikuhiia aku nei mft keia manao pepa, he hana pp na e ]iaaheo ai, & he pP na pa Hawaii e ike ihp ai hP e hapai ap ana i liou lahui iluna. Eia ko k»Vou aoao he mau wahinp Hawaii, a he Vpko Hawaii iloko q ko lakou map kolieo, i loaa na hQopopiaikai ia hp nui, a ua ikeia ke noho mai npi qjalunp 0 na kulana kiekie me ke dala he nni wale. Eia kekahi mau keiki

Hawaii ke noho mai nei ma na kulana e hiki e kokua mai i na hiha o keia ano, a e loaa ana no na kokua nfai a lakpi) m*h e hoae ana na Hawaii e hopai i kikahi hana o keia ano. Eia na Ahahui Hawaii 0 Kakou, ke kn n§\, a heaha la na ha»f, mftwaho ae 0 ka pomajk»i pllikUo iho no ona lala Aole paha, a ina aole, anei hpi e komp pu mai kakou maloko o kekahi may. hana kokua ana, e Ipaa kekahi waihona no keia hana nn|, jjo Ifa mea auh«a I* ]ka mea i oi ae mamua o ka hoao ana 0 kekahi lahui e hoopakele i na ola o na uhane a ke Akua i haawi mai ai no ka hoonani aqa aku iaia. Ke manaolana nei ko oukou m«akakau, e lilo ana keia mau hana 1 mau mea na kakou e hoomgopopo mai ai. Ua nui a na. Uwa na Ahahui Hawaii e ku nei, ina kakou e pupukahi mai ana, a e loaa ke ala iike ana piai o na Ahahui o ke manao nei au, ua hanaia kekahi hana oi aku o ka hoopomaikai ana mai i ko kakou nei lahui. E hookomo aku ana ko oukou meakakau i keia kumuhana iloko o ka ahahui ana e noho nei he lala, oia no ka Ahahui Kamehameha. A e komo aku ana hoi iloko 0 na nupepa haole o keia mau Ia aku. Me na manaolana e lilo ana ke Akua i mea kokua mai ia kakou nq Hawaii e komo inai ana iloko 0 hana nui, ka hoola ana i ko kahou mau keiki liilii mai ka helo aku iloko 0 na lua kupapau ms.mua 0 ko laliou mau 14, a ke Al:ua i haawi mai ai, ke hooki nei au, me l:a pule ae i ke Akua, e kokua mai. Amene.