Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 34, 23 August 1923 — E Lilo Ana ka Olelo Hooholo i Mea Nui [ARTICLE]

E Lilo Ana ka Olelo Hooholo i Mea Nui

Ma ka olelo hooholo a na kiure, a i ole a ka aha kiekie paha o Hawaii nei e haawi īnai ana, e pili ana i ka hihia pepehikanaka o ka ohana Duvauchelle o Molokai, 110 ka make ana o Wai Bow, he ehiku makahiki ae nei a oi i hala, e lilo 1 ai i kumu alakai, no na hihia apau o keia ano ma keia mua aku. Ua kaokoa loa ae ka hihia o keia ohana, mai na hihia pepehikanaka i kamaaina i na aha hookolokolo o Hawaii nei. Ke ku nei he mau olelo hooholo, ma kekahi mau aha hookolokolo ma Amerika Huipuia, e hookuu ana i ka poe i hoopiiia, no ka hewa pepehikanaka, mamuli o ka loaa ole o na hooiaio, no kahi i waiho ai o ka mea i pepehiia; aka ma kekahi mau aha hookolokolo nae, ua hoopukaia na olelo hooholo, e hookau ana i na ahewa ana maluna o ka poe i hoopiiia, me ka loaa ole no o ke kino o ka mea i pepehiia. Mamuli o kela like ole o na olelo hooholo a na aha hookolokolo o Amerika i hoopuka ae ai ma na hihia i loaa ole aku ai ke kino o ka poe i pepehiia a make, ke nana aku nei ka lehulehu me na manao hialaai, e lohe i ka hooholo ana a ko Hawai inei aha hookolokolo ma kela hihia pepehikanaka. | He mau hoike, ina ka manawa i ninaninauia mai nei ma Wailuku, Maui, e ka Lunakanawai Kaapuni Banks o Honolulu nei, ka i olelo ae, no ko laua ike pono ana i ka pepehiia ana o Wai Bow, e na ohana Duvauchelle; o kekahi mau hoike e ae; aole he mau ike pono, aka nae he mau ike no e kokua aku ana i na ike a kekahi mau hoike e ae, no ka hanaia ana oke karaima pepehikanaka. Ua nalowale loa ke kino o | Wai Bow mai kela po mai i pepehiia ai oia ahiki i keia la; a wahi a na hoike, ua laweia i ka moana e kiola, pela i loaa ole I ai. Ua make kela Pake, aole he kanalua ana no ia mea, aka nae aole e lilo kona make ana, i kumu e ahewa wale ia ai no kekahi poe, i hopuia no ka pepehi ana iaia, ke ole e loaa na hooiaio maopopo loa; a e lilo hoi ia mau ike i kahua e puka mai ai he olelo hooholo na ko kakou aha hookolokolo kuloko, e lilo ai i kumu hoohalike no na hihia o keia ano e oili ae ana ma keia hope aku. He hihia ano nui keia, a e pono e loaa he olelo hooholo, e hiki ole ai e kula'iia kona pololei ma o na kanawai la e paa nei iloko o na buke kanawai. Aia maloko o na keena pahupahu, kahi o ka poe aeahaukae e hoohala nui ai i ko lakou manawa o ke ao; ua hiki no ke oleloia ae, he punana kela i hoolalaia ai na hanā karaima, e pono no i na makai, e hopuhopu i na Pilipino ame kekahi mau lahui e ae, i hoomaopopoia, aole he hana e loaa ai ia lakou ke dala. Ua make he kanaka opio o Francis Wright ka inoa, ma ka po Sabati aku nei, i pepehiia e kekahi poe Pilipino; i wahi nae e kaawale aku ai he heluna nui o na Pilipino, mai na wahi huikau aku o Honolulu nei, ua ili iho ke ko'iko'i maluna o ka oihana makai, ka hooko ana aku i ke kanawai i h'anaia no ka poe o kela ano, i maopopo ole kekahi mau hana e loaa mai ai ke dala ia lakou, e lako ai ko lakou noho ana. O ka hemahema ame ke kupono ole o ke ano o ka malamaia ana o na keiki i ko lakou wa liilii, kekahi kumu nui i hoomaopopoia, no ka nui o na make iwaena o na Hawaii, no keia kumu, ke hoolalaia mai nei kekahi mau hana, e loaa ai he mau hoonaauao ana i na makuahine Hawaii, ma keia ike ano nui loa, no ke kaohi ana mai i na keiki liilii mai ka holomoku ana aku i ka make. O keia kekahi o na loina mua loa ma ka ninau pili i ka hoopulapula a hoolaupa'i hou ana i ka lahui Hawaii, mawaho ae o ka hoi ana maluna o na aina hoopulapula. Aia ahiki ia kakou e pani aku i ka puka e holomoku ai i ka make, alaila hoea mai i ka wa e ulu ai o ka lahui. Ke manaoio nei keia pepa, o ke alahele a ka Loio Amenka Carden, i lawe ae ai, ma ka hookomo ana i na hoopii, i na ona no lakou kekahi mau aina, i ku ai na hale, i hooliloia no ka hana kuai waiona, o kekahi ia o na alahele maalahi loa, e hoemiia mai ai ka hakihakiia o ke kanawai hookapu waiona. O ka ike a ike ole o na ona no lakou kekahi mau aina, a mau hale paha, i kaa aku malalo o ka malu o ka poe hoolimalima, no ke kuaiia o ka waiona ma ia mau wahi, imua o ka aha, e maopopo ai ka lakou mau pane, aka nae he hookahi hua maopopo loa e oili mai ana ma keia hana a ka loio Amerika, e lilo ana na ona aina, a mau ona o kekahi mau hale, i poe hikimua o ka makaala ma keia hope aku, no ke kuaiia o ka waiona ina ke ano i ku-e i ke kanawai.