Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 35, 30 August 1923 — KA WAIWAI O KA HELUNA KANAKA KIEKIE. [ARTICLE]

KA WAIWAI O KA HELUNA KANAKA KIEKIE.

Aole aupuni e lilo i mea koikoi malnna o ka noho honua ana, o na aupuni e oleloia nei hhe mau aupuni nui, ina aole i pii ae ko lakou heluna kanaka ma kekahi kahua i ikeia he lahui nui kona. O na aupun? nui 0 keia man la, ma ka papa poo, no na aupuni e hiki ana e helu i kona man kanaka ma ka papa o na haneri miliona. He oiaio keia, ina nae keia ina nae keia heluna kanaka, a ua lilo lakou i poe naauao, a ikaika ma ka hana. E pM* ae ana no ke kulana o ke aopnni kanaka uuku, aka, aole nae p ku ma ke anun o ka papa helu ekahi o oa anpnni nui. Eia 0 Hukia, kekahi o na anpuni nui a ikaika 0 kei". honua, aka, o ke kumu o kona noho ana ma ka papa elua, mamuli no 0 ka like ole o ko lakon noho aupnni ana. Eia o I<iin, oa oleloia oia ke anpuni kieKie 0 ka heluna kanaka, aka, eia oia ma ka papa ekolu o na heluna aupuni nna. A o ke kumu o keia, 0 ia no k;» like ole o ka noho ana o keia lahui. Eia o Inia, kekahi 0 na panalaau o Enelani, ma ka heluna kanaka ua hiki aku i ka ekolu milirna, aka, mamuli o ka like ole o ka noho lahui ana o keia poe pela no lakon i lilo ai i Panalaau no Enelani. Nolaila, aole no e waiwai ana ka heiuna kanaka kiekie, ina aole he mea like ma ko lakou noho ana. Aka i ko kakou huli ana iho e nana 1 na aupuni e pii mai nei i kein 1:: e ana kakoi% £a nainao 'amp ka like ua pii le lak«u mai ke kulana haahaa mai a ko kulana kiekie. mamuli o ka pii nnn ae o ka lielnnn kannka. Eia 0 lapana, he mau makahiki ; ■ wale no i hala aku. ua heluia oia ma kekahi kulana helu eha, aka. mamuli o ka naauao. ame ka r:i ana ae o kona lahui, ua kau oia mn ke kulana kiekie o na aupuni nui o ke ao nei. Pela no hoi ko kakou nei aupuni. I na makahiki aole no he loihi loa, ua kaa aku 0 Amenka he panalaau no Enelani, aka. ua pii ae kona heluna kanaka mai ka eko!u miliona, i ka makahiki o ko lakou ku-e ana ia Enelani. a i keia la, ua hoea aku i ka hookahi haneii mlliona me umi. A i keia pii ana, un j pii pu ae kona waiwai, mamuli 0 keia pii ana o ka heluna kanaka. j A he aha keia kumu o ka pii sna I oka waiwai? No ka pii ana o kona heluna kanaka. No ka mea elike me ka pii ana o ka heluna kanaka, fela no e pil ae ai na lima l>ana 0 J k? aina. A elike me ka Inwi mau! ana o ka aina me na limahana pela no ka pii maū ana o na hana, a o tta hana, o ia no ka waiwai 0 ka aina. 0 keia ka haawina » ko oukou ' meakakan i makemake a; e ike mai kakou. I ke au o ko kakou mau * kopuna. aole au e kuhihewa ke ole- "' lo ae. ua hoea aku ko kakou helonn f kanaka 1 ka hapa miliona. A ina "ī liuli ia aku ana ka oiaio o keia ' aole n.i r nele ana ka pii hou ane * aku i kekahi lieluna i 01 aku i keia. Ci Ke hele ke kanaka mai Waimea "'mai ahiki i Pololu, ma Kohala, TTa- * waii, e hoopahaohaoia ana kona ma- ' aao i ka ike ana iho i na kuauna o na aina mahi oka wa kahiko. Aole wale no keia haawina ma Kohal.n. aka ua ike ko oukou meakakaū i keia koailona ma Molokai e hoike mai ana keia mau mea a ko kakou maa maka e ike ai, aia no -he heluna kanaka nui i kekahi mau la 1 kala wale aku. A o keia heluna kanaka. ia 1a ke manao nei au, ua nui na hana i hanaia, a ua nui !n waiwai o ka aina i kela mau la. ' 1 ka manawa i lioomaka ai n?» kui mahiko o kakou, ua ikeia he mau tausani uuku wale no na <ona kopaa i hoounaia aku mai keia mau kapakai aku, aka, ia manawa no ua hoomaka ke kiiia aku o na limahana mai na aina e mai, a ua hoo maka koke no ka pii ana o na kopaa, a i keia la, ua oi aku mamua o ka hapa miliona tona kopaa e hoounaia nei ma kahi he mau tau«ani nuku wale no. O ka ninau. pehea i nni ai keia mau tona! E loaa no ka pane, mamuli o ka nui o np kaaaka. I keia nui ana o na kanaka, e nui ana na oihana o ka aina. A o ka loaa ana o na oihana 0 in no ka loaa ana o ke ola 0 lc< 1 heluna kanaka nui. E makemake lakou i maa meaai, a i lole am<

na pono 0 keia noho ana. Pela no e pii niau ai ka waiwai 0 ka aina. 0 ia hoi elike me ka nui o na T::; naka 0 ia aina. Eia na kanaka Hawaii ke ku nei, aole he mau hana ano nui iloko 0 keia lahui. Aole paha e hiki ana e loaa kekahi mau oihana nui ? 11;; kanaka, ina e inau ana no ko lakov noho hana ana aku malalo 0 keffyhi poe e aku. Ke ike nei kakou i k.i naka Hawaii kakaikahi wale 110 e ku ana 110 lakou iho. A e ulu mai ana ka ninau, a he ninau pono 110, no ke aha la ka mea i loaa ole mai ai na hana ano nyi i keia lahui?

I na la i hala aku ; ma kahi 0 40 makahiki, ua ike ko oukou mea kakau he nui na kanaka e nolio ana maluna 0 na oihana kiekie no la kou iho. lie mau kanaka e kanu ko ana a e hoolimalima ana he mau kanaka he lehulehu. Aia no hoi he mau kanaka lehulehu wale e malama ana he mau aina hanai holohoiona. A i keia la, ua emi loa mai keia mau kulana a he kakaiknl wale no na kanaka e hann nei no lakou iho, 0 ka hapanui ein nialalo 0 na haku okoa, a 0 oe, e ke kanak i iHawaii, ua kauia aku ma ka pap:. Ihaahaa loa 0 na oihana 0 Hawai. nei. A mawaho ae 0 keia ke emi niniii nei ko kakou lahui ilalo. Ua hiki anei e manaoia mamuli 0 keia haule ana 0 ko kakou heluna leannka ke kumu 0 keia haule pu ana mai 0 na oihana like ole mai Aole palin aka, he mea ano oiaio paha in. kakou, he poe limahana na hnij Aole a kakou oihana no kakou iho. C «like me ko kd?kou£ioho mau nna ma kekahi kulana hoopiliwale, pela no ka loihi o ko kakou īioho mau ana ma kekahi kulana hoopiliwnle, pela no ka loihhi 0 ko kakou ipna ana ma ia kulana. He mea kein ! e hoehaeha mai ana i ke kanaka 1 manao nui»i ko kakou noho lahui ana. Aka, i ko kakou nana ana ae ma ko kakou mau aoao, eia no na Pake lame na Kepani, ame kekahi mau lahui e iho, i laweia mai i Hawaii nei ma ke ano he mau limahana, aka, ua pii ae nae ko lakou kulana a eia kekahi oia poe ke paa mai nei he mau oihana no lakou iho. No ke aha mai keia? No ko lakou makemake nui e lilo i poe noho kuokoa. He mau kanaka nae i oi ole ae ka naauao mamua 0 ko kakou, aka, ua pii nae ke kulana. E ulu mai ana keia ninau, a heaha la ka kakou pane. Aole e hiki e pane ia me ka loaa ole he maii olelo e hoohaahaa ana ia kakou na Hawaii. Ua makemake no paha kakou i keia nolio piliwale aku malalo 0 kekahi poe okoa. Aole paha he haina e ae. Aka, ina oia ka haina, e mau ana anei keia hoopiliwalo ana pela? 0 leeia ka ninau e pono e'noonooia 1 keia mau la, a e ike kakou na kanaka 0 keia hanauna, ina paha aole he mau laau lapaau no ko ola ana 0 hiki nei e kanuia na moa apau me ke kaukai ole i ka ua, ame na kau e kanu ai na meakanu; iTa ka nana iho ua oi ae ka maalahi 0 na hana maliiai 0 keia la mamua 0 na la i hala aku. Ia mau la, e kanu ana na kanaka no lakou iho, a mamuli 0 keia ua loaa ole ka mea nana e kuai mai kau mau meakanu. I keia la, mamuli 0 ka nui 0 na oihana like ole 0 ka aina, amo ka nui pu 0 na kanaka, pela no i loaa ai he manaolana no ke kanaka e haawi ana i kona manawa apau no ke kanu ana a n«i na meakanu, no ka mea 0 ke koena aku 0 na meakanu, ua liiki e k«aiia.aku no ke dala, a 0 keia dala, oia no ka mea e hiki ai e loaa na mea i hiki ole ia oe e loaa mamuli o kou kulana mahiai. Eia pu iho no hoi ia oihana i lehia i ko kakou mau kupaua. O ia no ka oihana lawai'a. I keia la, aole paha he nui wale o na kanaka e lavrelawe ana ma keia oihana. Aka ho oihana imi daia, a he nui wa'.e no nn kanaka 0 ko na aina e 0 lawemai nei < keia oihnua, a ke pii ae nei ko lakou waiwai i kela ame keia makahiki. Aka, ke hoomanao nei ko oukou meakakau i ka manawa aole he kanaka o ko na aina e e lawelawe ana i keia oihana 45 makahiki i hala aku, he poe kanaka Hawaii wale no na kanaka e lawelawe ana i keia oihana. Ua oi aku ka nui 0 ka i'a 0 ia mau la. A ua emi pu mai ke kumukuai 0 ka i'a, mamuli 0 ka uuku no paha o na kanaka na lakou e ni ana. Aka, i keia la, ua oi ae ka pii ahiki

ole i ke-kanaka ilihune ke ni i ka i'a. O keia oiliana, lie oihana i hiki loa i na kanaka Hawaii ke komo aku, a hoomaka hou e lawe mai no ka pono 0 ko lakou noho ana. j O ka hanai holoholona, aole he jpoe kanaka 0 keia ao i oi aku ka ike ame ka makaukau i keia oiliana. Eia no kekahi poe kanaka ke lawelawe mai nei i keia oihana aliiki i keia la, me ka hoike mai ua loaa ko lakou ola ma keia orftana. O kekahi 0 keia mau oihana, ua liiki loa maluna 0 kahi apana aina uuku. Elike me kt, oihana lianai moa. Aole oiliana i oi ae ka hoopomaikai am; mai i ke kanaka mamua 0 keia, aka, he uuku wale no na kanaka Hawaii e lawelawe mai nei i keia oihana hoowaiwai i ke kanaka. Ua loa ka aina no kakou na kanaka e lawelawe ai i keia oihana, aka, aole nae he hoohanaia. 'Eia iho ka oihana hanai puaa. He oihana i hiki wale 110 i ko kakou mau leupuna, a e hiki wale no a e liiki ia kakou. 0 na kanaka Hawaii i hoomau aku i ka lawelawe ana i keia. oihana i na la e nee nei, ke ohi inau nei lakou i na pomaikai mai kela oihana mai. He nui no na wahi kupono no keia oihana, a ke manaolana nei ko oukou meakakau pela 110 e pii mau ai ka hoomanawanui ana 0 na "īeanaka e lawelawe nei i keia oihana. Me keia mau oihana ua hiki loa i na kanakli Hawaii ke lawe nini a hoomaka e hoohana. ma kei.i m;in oihana, a e loaa ana no na pomaikai ma ia lawelawe ana. 0 ka mua, e kaawale mai ana kalc;ou mai keia piliwale ana. A 0 keia piliwale ana me ke kaukai aku e loaa mai ana ka hana mai na poe e mai, oia palia kekahi mea hoopilikia loa i ko kakou noho ana.

Elike me ka piha ana mai 0 ka aina i na kanaka 0 kona aina e, pela no k'a pau ana ae 0 keia mau oihana ia lakou, ii 0 kou paa ana i kau hana, e lilo ana i mea maopopo ole. Ina ua nui kou ike, a u;i lawe oe me ka hoomanawanui, pela e paa mau ai oe i k:iu hnna, nka, i ka lioia ame ka minuke 0 kou palaleha ana, ua pau oe, a. ua lilo aku kau hana„ia hai. A ia mānawa ke kanaka Hawaii e ike iho ai i ka waiwai 0 ka naauao, ame ka lioomanawanui. Aka, ina nou fho kau oihana, a e lawelawe ana oe nou iho, aole mana ma ka honua nei e hoopau ia oe. A 0 ka waiwai nui ia 0 ka loaa ana 0 ka oihana kuokoa i ke kanaka Hawaii. I keia mau la, ke ike nei kakou i ka paaleiki 0 ka loaa ana 0 kn liana. E oi aku ana lea paakiki 0 keia kulana ma keia mua aku. Eia kakou ke iko aku nei he lehulehu wale 0 na keiki opiopio Hawaii e helo wale mai aole he hana. Ua oi aku paha ko lakou hauoli i keia noho jvale mamua 0 ka loaa 0 kekahi Kokua i na makua, aka, 0 keia noho wale ana 0 na keiki, ua ulu mai no ia mamuli 0 ka lawa ole 0 ka makua me na hana e hiki ai e haawi aku i na keiki. A ina aia kela makua ma kekahi apana aina kalii i noho ai, a e hiki ana iaia e lawelawe kana oihana nona iho, e ike ana kakou i kela mau leeiki e mikiala ana, no ka mea na lakou iho ka hana. Aka, ma ke leulanakauhale nei, ina 0 ka hana a ka makuakane he hana ma ka uwapo, a i ole maloko paha 0 kekahi halekuai, alaila, peliea la e loaa ai i kela keiki he liana nana iho Aole e hiki ana iaia e komo mai maloko 0 kela halekuai e hana pu ai, no ka mea aole kela keiki i.ōke ia liana, a ua lawa no pahn ka hakuhana me na kanaka lawe'lawe. Pela kakou e nele nei i ka ike ana i na wahi oia ano ua hiki 1 na keiki au ke komo pu aku e lnwelawe. Aka, ina aia kela rriakua maluna 0 kekahi apana aina kahi i hana ai, aole anei kakou e ike pu aku ana i kana mau keiki liilii ame ka wahine pu no paha e hana pu ana. 0 keia kekahi mea e hiki ai ia kakou e ike iho i ka ! pilikia 0 keia noho piliwale ana J aku malalo 0 na haku hana, aole ihoi nou iho. J Ma keia mau mea, aole anei e hiki ana ia kakou ke ike iho, i lea waiwai 0 keia manao ana e lawe i mau apana aina no kakou. Aole anei kakou* e hiki e hoomaopopo mai 1 keia mau haawina e ike mau ia nei e kakou. I ka nele ana 0 ka makua me kona oihana ito, pela no Ika nele ana 0 kana mau keiki.