Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 36, 6 September 1923 — Page 4
This text was transcribed by: | Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun |
This work is dedicated to: | Dr. Michael J. Chun |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
EHA NUPEPA KUOKA HONOLULU, T.H. POAHA, SEPATEMABA 6, 1923
He Moolelo no
KA MEAHUNA POHIHIHI
A I OLE
Ka hoohokaia Ana o ka Manao Puuwai o ka
Mea Lili – He Moolelo I Piha me na
Wiliau o ke Aloha
Mai kela la mua loa mai a Silia i hoea aku ai, i hoomaka ai ka
Wahine opio e malama ia Habaki, elike me ka makaukau i loaa
iaia ma ke ano he kahu malama ma’i, a elike me kekahi ahi i
aneane e pio, pela o Silia I hoomanawanui ai i ka peapealihi ana,
ahiki i ka hoi hou ana mai o ka ikaika ame. Ke ola iloko o ke
kanaka opio.
Aole nae kela he hana uuku, aka he hana nui maoli, me ka
aneane no e pau na manaolana. I ka loaa iki ana ae o ka oluolu
ia Habaki i kekahi manawa mahope mai, ua loaa iho la oia i ke
kahi ma`i five ikaika. nolaila ua hala oka kekahi mau mahina
lohi, o ka pulama ana i ke kanaka opio, a pau ka hoolilo, a ko
mo iloko o ke kupulau, akahi no a loaa ka ikaika kupono iaia,
e hiki ai ke huli hoi mai no Enelani.
Ua makemake loa o Habaki Naika e huli hoi koke mai no Ene
lani, i ka wa i loaa aku ai ka lohe iaia, no ka hopuia o Gai Wa
kona, no ke karaima pepehikanaka, no kela makemake loa, a hui
pu me kona hele a piha i ke pihoihoi, pela i ulolohi loa ai ka loaa
ana o ka ikaika kupono iaia, a hala he wa loihi.
I kela ame keia la, e kamailio mau ana oia ma ke ano olalau:
“E pono au e hoea aku no Ladana, mamua o ka la e hookolokolo
ia ai kuu hoaloha.”
“Aole loa oe e hehi hou ana i ka lepo kou aina hanau, ina
penei iho la oe e hana ai e Habaki,” i kamailio iho ai o Slilia me
ka leo kuoo. “Aole o oe hookahi wale no ka mea i makemake
e hoea aku mamua o kala e hookolokoloia ai o Gai Wakona, aka
owau pu no kekahi, no ka mea he mau ike ano nui ka’u i pili i ka
hihia o kela kanaka opio, nolaila e hoao oe, e loaa ka ikaika i kou
kino, i hiki ai ia kakou apau ke huli hoi no Ladana.”
Mai kela la mai a Miss Haukona, i kama ilio aku ai me ka ika
ika ia Habaki Naika, aole i hoouluhua hou mai ke kanaka opio,
aka ua lawe aku oia i na a’o ana apau a Silia, a o ka hopena
i ikeia, o ia o ia no ke emi liilii ana aku o ka fiva, ahiki i ka loaa
ana o ka ikaika kupono, e hiki ai ia Habaki ke kau maluna o ka
moku.
He kulana ma’i no ko Habaki ma kela manawa, eia nate ma
muli o ke a’o a ke kauka. he mea maikai ka huakai holo moana
no ka mea ma’i pela i haalele aku ai ka moku o Mr. Kuene ma
ke alahele no Enelani a ua ikeia ka pololei o ke a’o a ke kauka,
no ka mea ua loaa i’o ka oluolu maikai ia Habaki, eia nae, me ka
nawaliwali no o kona kino.
No ke koena aku o keia wahi o ka moolelo, ua ike mua ae nei
kaua e ka makamaka heluhelu, i ka hoea kino ana aku o Habaki
Naika imua o ka aha, ma ka wa e hookolokoloia ana o Gai Wa
kona no ke karaima ana I hana ole ai.
Ma kela ahiahi a na mea apau i akoakoa aku ai ma ka home o
Tiodora, ua ninau okoa mai la kela kaikamahine ia Mr. Kuene
i ka i ana mai:
“Heaha ka Silia Haukona hana o keia mua aku?”
“Aohe a’u mea i maopopo, aole oia i hoike mai ia’u i kekahi
mea, a aole no a’u mea i ike, ina e hoi hou ana oia ma kona mau
rumi mua e noho ai, aole paha?”
O Silia Haukona no kekahi ma kela ahiahi, aia nae oia ma
kahi mamao aku, e lohe ole mai ai i na mea e kamailioia ana
nona, a o ia ka Tiodora o ka pane hou ana mai:
“Ke makemake nei au, ina nei no kona ae mai e noho pu a’u,
ahiki i ka holopono ana, o na mea ana i hoolala ai, no kona hoo
mau i ke a’o ana i ka ike himeni,” wahi ana me ka nana ana aku
no kahi a Silia e noho ana me kekahi poe e ai.
“Owau pu kekahi makemake e noho mai oia me oe; o ka’u e
nonoi aku nei i kou oluolu, e hooikaika aku oe ma ka au’a ana
iaia. ahiki i kona ae ana mai, aole e hiki iaia ke hoole mai, ina
nau e kamailio aku i keia mea a kaua e hooholo nei,” i pane aku
ai o Mr. Kuene me ka hoihoi.
Ua hooko i’o aku la o Tiodora i kela manao, ma ka au’a ana
ia Silia e noho i malihini nana, o ka mea i ikeia, ua ae mai la kela
wahine, no ka mea hi hana paakiki loa na kekahi mea, ka hoole
ana mai, I ka makemake o keia makuahine, a ka piha oluolu, me
ke lokomaikai; nolaila ua lilo o Josepine ame Silia i mau malihini
na Tiodora.
Ua pono loa nae kela noho ana aku o Silia ma ka home o Tio
dora, no ka mea ua kaa aku la no malalo o kana mau pulama
ana o Habaki Naika, elike no me kana mau mea i hana aku ai no
ke kanaka opio, iloko o kona ma’I kupilikii. I na la mua, ua paa
mau ko Silia manawa, ma ka makaala ana i ka mea ma’i, aka
mahope mai, e kauoha mai ana o Mr. Kuene iaia e hele aku e
ike iaia, aia no kona hoi mai a hala he mau hora loihi, nolaila ua
ano pahemahema ka malamaia ana o Habaki, ahiki i ko Josepine
komo ana mai e lawelawe i kana mau hana.
Aia mau no o Tiodora me Gai Wakona kahi i pili ai, ua hala
aku la hoi o Silia mamuli o ke kauoha a Mr. Kuene, nolaila
ma kekahi kakahiaka, ia Josepine o ke komo ana mai no ke keena
waiho buke, a ike i ka noho hookahi o Habaki, ninau oka mai la
oia:
“Eia hoi o Miss Haukona ihea e nalowale nei?”
“Aia oia maloko o ka rumi hookipa me Mr. Kuene kahi i na
nea ai; he hora ae nei paha a oi, ka loihi o ko Mr. Kuene
hoea ana mai nei,” wahi a Habaki Naika, me kona hoike o@oa
ana mai i ke kuaki, no ka loihi loa o ko silia kaawale ana mai
iaia aku.
“E heluhehu buke ana anei oe? Ua lilo anei ko’u komo ana mai
nei i mea kahamaha aku i kau heluhelu ana?” wahi a Josepine,
iaia i ike aku ai i kekahi buke, i hoohuliia ke alo iluna o ke pakau
kau.
“O Miss Haukoa ka mea e heluhelu mai ana ima o’u a ma
muli o ka hoea ana mai nei o Mr. Kuene i pau ai kana heluhelu
ana. Ua hoao iho nei no hoi au e heluhelu, aohe nae he hiki
pono, he o ia mau no ka nawaliwali o ko’u mau maka.”
“Pehea e ae mai ana anei oe, owau ke pani ma kahi o Miss
Haukona. no ka heluhelu ana aku i ka moolelo imua ou, ahiki @
kona hoi ana mai?” I pane aku ai o Josepine me ka pii ana ae
o ka ula ma kona mau papalina.
“Nawai hoi e hoole aku ka mea maikai,” wahi a Habaki me
ka hoao ana mai e minoaka. “Ina aole ou nana no kou hooliloia
i paahao e noho pu mai a me kekahi kanaka naaupo, a waiwai
ole leike me a’u nei i ke a’o aiaila e hoohauoli mai ana oe ia’u,
i ka noho pu ana me a’u no kekahi manawa; @’a @ ua @i aku
ko’u hauoli, e kamailio @oli mai na oe imua a’u aole hoi e he
luhelu mailoko mai o na buke,”
Noke oka ae la o Josepine I ka akaaka me ka nana ana aku
i ka inoa o ka buke e waiha ana maluna o ke pakaukau a I aku la@
“Ke hopohpo loa nei au, aole paha e lilo ana ka’u mau mea e
kamailio aku ai ia oe i mea hoohauoli i ka manao, elike la me na
mea i kakauia maloko o keia buke,” aiaila hoohele aku la oia i ke
kamailio ana ma kekahi mau mea, o ka ulu koke ana ae iloko o
kona noon@
I kinohi, he uuku loa ka Habaki mau olelo e kamailio mai ai,
aka ia loihi ana aku o ka laua kakele olelo ana, ua nanea maoli
laua. me ka akaaka okoa ana ae I kekahi manawa, a o ka mea
oiaio, na oi aku ko Habaki hauoli, i ko laua kamailio pu, ma
mua @ kona noho mumule wale iho no, a hoolohe mai i na mea
e heluheluia aku ana iaia mailoko mai o ka buke moolelo.
Mahope mai o kela la, ua kaa ia Josepine ka heluhelu ana aku
imua o Habaki, a ke pau no hoi ka heluhelu ana I ka buke, haule
iho la laua kamailio, ma keia ano ua kaawale maoli o Silia, e hiki
ai iaia ke hele, a hoi mai i kana mau manawa apau e makemake
ai, me ka lele ole o kona oili, no ka mea ma’i.
Ua lilo keia kaa o ka hoonanea ana ia Habaki, i kumu no Sil
lia e hooko mau ai i na kauoha apau a Mr. Kuene, e imi mau ana
no hoi kela kanaka, I mau kumu, e hiki ole ai ia Silia ke noho i
ka hale, a hala he mau hora loihi mahope mai.
Ma kekahi kakahiaka nae, haalele iho la o Silia i kai hale, no
ka hele ana i kekahi wahi ana i makemake ai, a i kona huli hoi
ana mai, e noho aku ana o Mr. Kuene e kakali ana iaia, no ko
laua hele e makaikai i ke Kakela Winoka.
Ma keia hoi ana mai a Silia, i hoike ae ai oia i kaua meahou,
o ia no kona hele ana ma kela kakahiaka e hui pu me ka pono
peka himeni, a mahope iho o ka hoolohe ana i ke ano o kona leo,
ua kauolia mai iaia, e lilo i mea himeni no ka papa himeni o ka
helepule, me kekahi uku mahina maikai.
Ua lilo kela hoakaka a Silia, i mea no kona mau hoaloha e hau
oli ai, no ka apo ana mai o kela kanaka himeni ia Silia, eia nae
aole he wahi hoihoi iki iloko o Mr. Kpene no kela mau olelo, o
ke kaumaha ame ka haikea ka mea i hekau iho maluna o kona
helehelena, me ka ninau koke ana mai:
“Ua ae aku nei anei oe i ka hana a kela poropeka o ka make
make ana mai nei e lilo i mea himeni noloko o ka halepule?”
Nana pono mai ia o Silia maluna o Mr. Kuene, me ka pane ana
mai: “Ua olelo aku nei au iaia, e noonoo au no ka’u pane e
haawi aku ai, ma keia Poakolu ae au e hoike aku ai i ka pane iaia.”
“Heaha iho la ke kumu o kou hoohakalia ana I kau pane? Aole
anei i nui kupono ka uku i haawiia mai la ia oe?”
“He uku maikai kela, a ua oi aku mamua o ka’u i manao ai,
oiai ua loihi maoli keia manawa o ko’u noho ana me ka himeni
ole. Me he mea la nae, aia kekahi mea nana i kaohi mai ia’u,
mai ka haawi koke ana aku i ka’u pane,” alaila haloiloi mai la
na kulu waimaka ma kona lihilihi; “malia paha no na hoomanao
i ala ae iloko o’ui no na mea o ka manawa i hala; e kupono ole
ai kela kulani ia’u.”
Ku ae la o Mr. Kuene iluna, me ka apo ana mai o kekahi lima
ma ka puhaka o Silia, a alakai aku la i ka wahine opio nowaho o
ka lanai o ka hale, a ia laua i noho kokoolua aku ai iluna o kekahi
noho ie loihi, akahi no a pane aku o Mr. Kuene i ka pane ana aku:
“O ka’u wale no e noni aku nei ia oe e Slilia, mai ae oe e lilo
i mea himeni no ka halepule.”
“Heaha iho la hoi ke kumu a’u e ae ole aku ai i ka lawa ana
mai i kela hana?” wahi a Silia me ka kahaha, oiai nae ke hoomao
popo mai la ia i ke kui’o o ka hoopuka ana aku o Mr. Kunene i
kona manao, a ke hoomaopopo la hoi i ka puliki loa o ua kanaka
nei i kona lima, me ka pane hou ana mai:
“Ua ike no oe e Mr. Kuene, he mea pono e loaa kekalu hana
ia’u, i kokuaia mai ai ke ano o ko’u ola ana.’
“Aole he kumu e ae o kuu papa ana aku la ia oe, aole e ae aku
i ka hana himeni, o keia wale no, ua haulehia au i ke aloha ia
oe e Silia. Na kela aloha iloko o’u nou, i kono mai ia’u e lawe
mai ia oe malalo o ka’u mau hoopakele ana, ua makaukau au e
hoolako aku i kou mau hemahema apau o ka noho ana ma ka
honua nei, aole au i makemake e hele oe i ka hana, a e lilo kou leo
himeni, i mea e loaa mai ai kau dala.”
MOKUNA XXXII
Na kela mau olelo mai ia Mr. Kuene aku, i hoauhee aku i ka
ula ohelohelo mai na papalina ae o ka wahine opio, a nohoalii iho
la ka haikea ma ia wahi, naka ae la hoi kona kino me ka haalulu,
ka mea nana i hookomo mai i na manao kahaha iloko o Mr. Ku
ene, o ia ka ua kanaka nei o ka pane hou ana mai:
“Ua aloha i’o au ia oe e Silia me kuu naau apau, aole anei
e hiki ia oe ke hoomaopopo mai ia mea, ma ko’u mau ano iloko o
na la aku la I hala?”
Leha ae la ka Silia nana ana iluna o ka helehelna o Mr. Kue
ne, me ka hoao ana e huki aku i kona lima, mai ka puliki ana a
ke kanaka i hoike okoa mai i ka nui o kona aloha nona, aole nae
he wahi mea a hookuu iki o Mr. Kuene, a o ia ka ua o Silia o
ka i ana aku:
“Ua ike au i ka nui o kou oluolu ame kau ma hana lokomaikai
ia’u, a ua nana mau aku au ia oe ma ke ano he hoaloha pilipaa
loa no’u; me ka loaa mua ole o kekahi moeuhane ia’u ua noonoo
mai oe e lawe aku ia’u ma ke ano i oi aku i ke kulana hoaloha
wale no, aka i hoapili, a i hoa ohumuhumu no keia ola honua ana.”
“Heaha auanei ke kumu e hiki ole ai ia’u ke nana aku ia oe, no
kou kupono e lilo mai i kokoolua no’u no keia ola honua ana?”
me ka nana pono loa ana mai o Mr. Kuene ma na maka o Silia.
“No ka mea, aole oe i noho pouliuli i ko’u mau ano o ka wa
i hala, kela ano o’u, i loaa mai ai ia oe. Aole au i kupono e lilo
i wahine na kekahi kanaka oiaio elike me oe,” wahi a Silia me ka
leo o ka mea i piha me ka hilahila no kona mau ano.
“Peha, ua aloha no anei oe ia’u e Silia?”
“Aole loa au i hoao iki e nana aku i kekahi hiona hauoli, elike
me kau e ui mai nei ia’u, a oki loa aku hoi ka manao ana, he wahi
lihi kuleana kekahi o’u e noonoo ae ai no ia mea he aloha.”
“Ina pela, alaila me ko’u aloha nou, a’u i hoike aku la, e nana
iho oe i kou puuwai I keia manawa ,a hoike mai ia’u, aole anei
aia kekahi noonoo iloko au no’u i oe aku i ke ano hoaloha? E
aloha mai ana anei oe ia’u e Silia, a e ae mai e lilo i wahine mare
na’u?”
Kulou iho la ke poe e Silia ilalo no kekahi mau minuke, a iaia
i aea ae ai iluna, nana mai ia ma ua maka o Mr. Kuene a pane
mai la;
“Aole he kumu e ae o kou noni ana mai ia’u e lilo aku i wa
hane nau, mamuli wale no ia o kou manaolo ana e loaa he hauoli
ia oe ma o’u nei, aole anei pela ka mea oiaio?”
“O kena ka mea oialo loa au e kamailio mai la e Silia.”
“Ina pela ea, alaila ua loaa ia’u ka lanakila, ma ke keehi ana
aku i ko’u mau ane nawaliwali ame ka uhi ana aku I ko’u mau
hewa; a ua loaa pu hei ka lanakila ia’u ma ka ume ana mai i
kou mahalo ame ke aloha no’u.”
“Ua pana aku au ia oe e Silia, ma ke ano o ae kekahi e na wa
hinie hanehane loa; a no @a mea au i kamailio mai nei i kou na
waliwali ame ka hewa, ua heehalike aku au ia mau mea, ma ke
ane me @e ma’i la i loaa I kekahi mea, ahiki i kona ola ana elike
me ua pilikia e ae.
“O kou mau ane apau, he kilakila ia me ka meamae, e kou
puuwai, ua piha ia me ka eluelu ame ka lokaikai, a aia me oe
na kalena kiekie loa, e haaheo, ai ka wahine ame ke kane I loaa
ia haawina. Ua ku aku oe a paio me ka hune ame ka nele, a mai
ioke mai o na heaeia he nui ua h@iai@ ma oe i kou mau ane mai
kai he nui, ka mea i loaa ole i ka hapanui e na wahine; a ia’u
i kukulu mai ai I kou mau ano apau imua e k@ ale, e oe, kekahi
o na wahine u’i loa, a ua heehihi i’e au ia oe.
“E ae mai ana anei @ @ lilo i wahine mare na’u e Slia.” E
aloha mai ana anei oe ia’u? O ka ekolu keia o ka manawa a’u i
waiho aku la i keia ninau hookahi no imua ou, nolaila ke kakali
aku nei au i kau pane.”
“Aohe a’umea hou ihe e huna ai; no ka mea owau pu kekahi i
haulehia i ke aloha ia oe e Mr. Kuene,” me ka moe okoa ana
mai o ke poe o Silia imua o ke alo o ke kanaka opio. “Me kela
aloha iloko o’u no’u ua hiki ole ia’u ke hoikeike ae imua ou, ahik@
wale no @ keia manawa au i koi hoomau mai ai. I na manawa
lehulehu ae nei i hala, ua manao maoli iho no au, aole loa kekahi
kanaka maikai e lawe aku ana ia’u, i wahine mare nana, no ko’u
ike maoli iho no hoi i ko’u mau ano lapuwale, oiai no nae, na
loaa no ia’u ka ike, ua huikala mai ke Akua i ko’u mau hewa, a
haawi mai Oia ia’u i ka ikaika e ku aku a paio me ko’u mau ano
puniwale o ka wa i hala.
“Ua paa kuu manao, e noho hookahi aku au ahiki i ko’u mau
ia hope ma ka honua nei, a me kela manao paa, e hoohana aku
au i ke kalena hookahi i loaa ia’u, me ka waiho ana aku ai’u iho
no ka lawelawe ana i na hana kokua i ka poe iloko o ka pilikia
ame ka poino.”
“Aole a’u mau ku-e ana aku ia oe, ma kau mau hana apau i
hoolala ai, aka o ka mea mua loa, e lilo au i mea nui noko o kou
noonoo, a mawaho ae olaila ua hiki ia oe ke hana aku no ka pono
o ha’i ina ia he mea e hooluoluia aku ai kou uhane. Ua hiki
ia oe ke hoohana aku i kou leo, a oi aku ka maikai i ko keia ma
kaikai mai ai, a e hoohauoli aku ai paha i kekahi mau anaina a
ka poe hanohano aole loa!
“Ua kulike kou manao e Silia me ko’u o ia ke kokua ana aku
i ka poe iloko o na popilikia, nolaila e hana like kaua ma ka lawe
lawe ana i na hana maikai e hiki ana ia kaua ke hooko oiai ma ka
honua nei, aka e hoomanao mau nae oe, mamua ae o na mea apau,
owau wale no ke kuleana ia oe, a e nana mai oe ia’u, he mea
e noho mana ana malama ou.”
“Heaha auanei ka’u mea e hoole aku ai i kena mau hoakaka
oiaio au e Mr. Kuene. O oe ponoi ka mea nana i hoopakele ae
ia’u, a ua aie au i ko’u ola nei ia oe, a he kuleana nui kou ma
luna o’u,” wahi a Silia me kona noke okoa ana iho i ka uwe,
aole he mau waimaka no ke kaumaha ame ka ehaeha, aka he
mau waimaka no ka hauoli, ka mea ana i haupu mua ole ai, e
hoea mai ana he manawa iloko o kona ola ana, e lilo aku ai i
wahine na kekahi kane maikai a oiaio.
“Aohe au mea i aie mai ai ia’u e ke aloha,” i pane iho ai o Mr.
Kuene ma ke ano hoomalielie. O ka mea wale no a’u e noni
aku nei, o ia kou haawi ana mai i kou aloha, ame kou ae ana
mai e noho pu me a’u i na manawa apau, maloko o kuu home.
E loaa ia’u ka ike, ua kuleana i’o au ia oe, a pela hoi oe ia’u; a
e lilo au i mea nana e hoopakele ae ia oe mailoko mai o na kau
maha ame na ehaeha, a i hookahi ko kaua ola ana aku iloko o ka
hauoli. E Slia kuu aloha, e nana mai kou mau maka ia’u!”
Aea i’o ae la ke poo o Slila iluna, nana mai la hoi ma na maka
o ke kanaka nana i hapai ae iaia mai ke kulana poino mai, a
ikeia ae ai oia he wahine maikai i keia la, ia wa i ninau hou mai
ai o Mr. Kuene? “E ae ana anei oe e Silia e lilo mai i wahine
na’u?”
“Ae, ke manao oe ua kupono au e lilo i wahine nau.”
“Pehea la oe i ae mai ai me ka makapo, e lilo i wahine na’u
oiai aole i maopopo ma ia oe ko’u mau ano, ame ko’u ohana?”
“Aole au i nana aku ia oe no kou mau ano o ka wa i hala, a
no ka moolelo paha, e pili ana i kou ohana, aka no kou mau ano
maikai a ko’u mau maka i ike pono ai, a’u no e haeheo nei ke
olelo ai, o oe ke kanaka oiaio loa ma ka honua nei.”
“Akahi no au a hoike aku ia oe, owau kekahi o na kanaka
hanohano ma Ladana nei, nolaila e lilo aku ana o oe ka Lede Silia
Kuene, ka wahine mare a Sir Ede Kuene o Malo Paka,” me ka
hakilo pono ana mai o Mr. Kuene i ko Silia ano, pehea ana la ka
noonoo o kela wahine, i ka maopopo ana aku iaia, he koko kiekie
ke holo la iloko o ka mea ana i ae aku ai e lawe mai i kane nana.
“Ea, ua hookahaha mai oe e Kuene ia’u, a oi aku mamua o ka
mea hiki ia’u ke hoopuka aku me na olelo maopopo. Aole au
i haupu mua, o oe kekahi o na kanaka hanohano a ko’iko’i iloko
o ka aina, ke hopohopo loa nei au, no kou-“
“Aohe au mea e hopohopo iho ai e kuu aloha,” a Mr. Kuene,
me kona kulou okoa ana mai imua, a honi mai la ia Silia, me ka
hoomau ana mai i ke kamailio ana.
“Aole oe e Silia he wahine o ke kulana haahaa, ua kamaaina
na mea apau i ke kaikamahine a Nakanaele Haukona, kela kahu
napule i hilinai nui ia, a i alohaia e ka poe e noho ana ma Ala
nadale; ua kupono loa oe, e lawe aku i ke kulana ame ka hano
hano i loaa i kau kane.
“O ka mea oiaio loa e Slilia, he barona, a he hooilina no kekahi
waiwai nui e waiho nei ma ke Kalana o Wokeka. Ua hooiliia
mai kela waiwai maluna o’u e ke kaikuaana o ko’u mkuakane.
o ka make ana he mau makahiki ae nei i hala, ina nae e hoopau
au i ka hele ana i ka holo moku ma ka moana, a hoi mai a noho
paa ma Malo Paka.
“Ua hooki au elike me ka makemake o ka mea nona ka wai
wai, ua hoi a noho ma Malo Paka, a oiai aole o’u ohana i koe
e ola nei, ua ku a mehameha maoli ka noho ana maloko o kekahi
home nui, no ia mehameha, i hooholo ai au e hoohala i kekahi
manawa maloko o Ladana nei, me ka hoi ana a noho maloko o ke
kahi mau rumi hoolimalima, me ka hoonani ana i ko’u mau rumi,
a kulike me ke ano o kekahi moku, oiai ua maa au i ka holo mo
ana; a he hana paakiki no na’u ka hoao ana e noho iuka nei o ka
aina, aka nae, ua loaa iho la ke kokoolua e noho ai o kela home
nani,nolaila akahi paha a pau ka uhu ana o ka manao e hele
hou i ka holomoku,” me ka puliki ana mai o Mr. Kuene ia Silia
iloko o kona poli.
Ua mau no kela hoohala ana o na ipo mawaho o ka lanai i ka
hale, a ia laua i hoi mai ai moloko o ka rumi hookipa, a halawai
me ko laua mau hoa, ia wa i hoike okoa ae ai o Mr. Kuene no
ka paa ana o ka hoopalau mawaena ona ame Silia, a ua lilo ia i
nuhou hauoli i ko laua mau hoaloha.
Me kela maopopo no ka hoopalauia ana o keia mau mea i kaa
aku ai malalo o Tiodora na hoolala ana no ke ane o ka hoolauna
ana aku i keia paamare, nolaila ma kana kukakuka ana me Mr.
Kuene, a i ikeia ae la hoi e Sir Eduwada, ua hooholo iho la laua
e haawi i kekahi paina nui, ma ko laua la e hoolaunaia ai i na
hoaloha.
“He mau hoaloha lehulehu kou a’u e manao nei, ua makemake
oe e hoolauna aku i kau wahine imua e lakou,” i pane mai ai o
Tiodora ia Mr. Kuene, “Aia ahiki mai i ke laua la e hoolaunala
ai aialla e kauoha aku ana au i ka Rev. Edimona ame kona ma
kuahine, na Miss Lovela, ka Lede Dilabore ame knoa ohana e
hele mai, i hookahi ko kakou home pu ana iloke e keia haawina
hauoli, e loaa ana ia olua.”
Ua apono aku la o Mr. Kuene i kela manae e Tiodora, me ke
na olelo okoa ana aku, he mau healoha lehulehu ne kona hoae
ana ma Ladana, a o lakeu kekahi ana e kono aku ana e hoea mai
ma kela la, i hoolauna aku ai oia i kana wahine imua e lakou.
MOKUNA XXXIII
Ua hoea i’o mai la ka la o ka paina a Tiodora i hoolala ai, no
ka hoolauna ana ia Silia Haukona imua o na hoaloha. Ua hoe
hiwahiwaia oloke e ka home o Tiodora me na lau uliuli ame na
pua hoonani o kela ame keia ane, he kupaea hoi kau i ke ala oloko
o ua home nei.
Ma na hora o ke kakahiaka o kela la, ua hoea mua mai la ka
Rev. Edimona ame kona makuahine, mahope mai na Miss Lo
vela, ame ka Lede Lilibere, kana keikikane ame ke kaikamahine,
a mamua hoi o ka manawa no ka paina ana, ua hoea mai la na
hoaloha o Mr. Kuene, nolaila ua piha malihini maoli ka home o
Tiodora ma kela ahiahi.
Ua ano maikai loa o Habaki Naika iloko e keia mau la, a ua
hiki iaia ke hele holoholo maloko o ka pa, a ke hui pu aku me
ka poe maloko o ka home o Tiodora, nolaila i ka hoea ana mai
@kela ahiahi, i malamaia ai o ka paina no ka hoolauna ana aku
a Silia Haukona, imua o na hoaloha o Sir Kuene, o Habaki pu
kekahi iloko o na hauoli ana me na malihini.
“Ke manao nei au, e loaa ana ka ikaika ia’u iloko o keia mau
la,” wahi ana i pane aku ai ia Tiodora, i ka wa a kela kaikama
hine i hele mai ai a noho ma kona aoao, mahope iho o ka pau
ana o ka paina ahiahi.
“Ua pili maoli no ka hewa ia makou, i ka hoohemahema ia oe.”
wahi a Tiodora me ka leo kaumaha, i kona ike mai no hoi kekahi
i ko Habaki kulana, me ka hopu ana mai i ka lima a ke kanaka
opio.
“O, aohe a’u mea e hoohalahala ai, no ka mea ua hana mai
oukou i na mea apau no’u e pono ai; a aole loa o’u wahi kuleana
iki, e hoopau wale ai i ko oukou manawa, a e hokai wale aku ai
paha iloko o ko oukou mau hauoli ana. Owau ka’u e olelo ae,
i ko’u lilo i mea hoopilikia ia oukou, mai kinohi loa mai no ahiki
i keia manawa, a ua kono maoli ia mai no au i kekahi manawa
ae ne i hala, ua oi aku ka pono o ko’u make ana, mamua o ke
ola ana aku, he mea waiwai ole ma keia ao.
“Ua kuhihewa nae ia manao ana o’u pela, no ka mea aole i ae
mai ke Akua, no ka mea ma o’u nei wale no, e hoopakeleia ae ai
o Gai, mai ka ili ana aku o na haawina hookaumaha maluna ona,
no kekahi karaima ana i hana ole ai; pela i hoopakeleia ae ai au
mai ka make mai, e ka meapaahana a ke Akua i hoouna ae ai ma
ka moana.”
“Mai kamailio mai oe e Habaki i na olelo o kena ano! Ua
nele loa anei oe i k manao aloha no’u, ka mea aku ana ia oe me
he kaikunane ponoi la na na makua hookahi? E nana mai oe e
Josepine i na olelo a Habaki,” me ka huli ana aku o Tiodora, a
kamailio ia Josepine, e hele pololei mai ana ma kahi a laua e noho
ana.
“Aole au i lohe aku nei i kana mea o ke kamailio ana mai nei ia
oe!”
“Olelo mai nei oia, aole ka ona wahi waiwai iki ke ola ma ka
honua nei, a ina aole no kona makemake e hoopakeleia ae o Gai
mai ke kau ana aku o kekahi hopena kaumaha maluna ona, ina
ka ua oi loa aku kona hauoli i ka make, mamua o ke ola.”
“He kuhihewa mau kakou, na kanaka ma ka kakou mau mea
e manao ai, aka o ke Akua wale no ka i ike i na mea pono apau.
I ko ke Akua hoopakele ana ae iaia mai ka make mai, oiai e lana
hele ana maluna o ka moana, aole ia no kekahi kumu e ae, aka
no ka ike o ke Akuea, aia kekahi waiwai nui i kona ola ana aku
ma ka honua nei, a ua hookaawale e ae Oia i Kana poe keiki,
no kekahi mau hana ano nui,” wahi a Josepine i pane mai ai, ala
ila hoomau loa aku la no i ka hele ana no kekahi aoao o ka hale.
“Ua lohe aku la no kaua i ko Josepine manao, a me he mea la,
o ka mea oiaio maoli no ia, nolaila aole loa he mea pono, e hoopau
oe i kou mau manaolana no na hauoli o keia ola ana, aka e hoo
ikaika oe e hoopoina i na mea maikai ole o ka wa i hala, a e nana
aku, i na mea e hauoli ai ka manao, no ke koena aku o kou ola
ana,” alaila ku ae la o Tiodora iluna, me ka nonoi ana aku ia
Habaki e hookuu mai iaia, o ke kaha aku la no ia hele, me ka
noho hookahi ana iho o Habaki oia wale no.
Ma kela manawa hoi, i maule ai o Keoni Naika, maloko o ke
keena hookolokolo, iaia i ike pono aku ai ia Habaki Naika kana
keiki hanauna, a hoihoiia ai oia noloko o ka hokele, me ka haa
wiia ana o na lapaau ana iaia, ua loaa na hoomaopopo ana i na
kauka, mawaho ae o kela maule ana, ua ukali mai he ma’i lolo e
hiki hou ole ai i kona mau wawae ke hoohanaia.
He mau pule lehulehu ka waiho ana o Keoni Naika i ka ma’i
maloko o ka hokele me ka manaoia i kinohi, aole oia e ola ana,
aka i ka hala ana nae o kekahi mau la, akahi no a ikeia aku na
hoailona, no ka pii liilii ae o ka ikaika o kona kino, ahiki i kona
hoomaopopo ana mai i ka poe imua ona.
Ma kela manawa i hoi pono mai ai ka noonoo maikai iloko
o Keoni Naika, aole he hiki i kona mau lima ame na wawae ke
onioni, aka he maikai no nae kona noonoo ma na ano apau, a ua
maopopo i na kauka, ua heluia na la o kela kanaka e ola ai, a
hoi aku oia i ka lua kupapau.
Ma kekahi kakahiaka, ua hookahahaia mai na kauka, i ka ni
nau ana mai o ua o Keoni Naika no kana keiki hanauna; o ka
mea i hoikeia aku iaia, he malihini o Habaki Naika na ka Loio
Kelekolio, a oia pu kekahi iloko o ke kaulana ma’i e noho mai la.
“Pehea, aole anei ona hele i ka holoholo mawaho o ka hale?”
i ninau hou mai ai no ua o Keoni Naika.
“Ae, he hiki no iaia ke hele i ka holoholo ma kahi pokole, a
i kekahi manawa no hoi, e laweia ana oia i ka holoholo maluna
o ke kaa e kona mau hoaloha.”
“Ke makemake nei au e ike iaia, e hele aku kekahi mea e kii
iaia a lawe mai imua o’u!”
Ua hoouna i’o ia aku la kekahi mea no ka hoike ana aku ia Mr.
Kelekolio, i ka makemake o Keoni Naika e ike i kana keiki hana
una. I kinohi, ua kanalua ka Loio Kelekolio i ka ae ana mai e
hookuu ia Habaki Naika, aka nae i kona noonoo ana me ke aka
hele, hooholo iho la oia, he mea pono e hoike aku oia imua o Ha
baki, no kona makemakeia ana mai e kona makuakane e hele
aku e ike iaia.
Ma kela hui ana ae o ka Loio Kelekolio ame Habaki Naika,
aole i hoohakalia iho ke kanaka opio, i ke kamailio ana mai i kona
manao:
“E hele i’o aku au e hooko i ke kauoha a kuu makuakane, e
ko’u nana ole, no kana mau mea i hana mai ai maluna o’u” wahi
a Habaki.
Ua hoomakaukauia iho la kekahi kaa, no Habaki Naika e hele
aku ai e ike ia Keoni Naika, a iloko e ka hapalua hora, iaia ke
kanaka opio maloko o ka hokele, a kona makuakane e waiho mai
ana i ka ma’i.
I ka wa i hoikeia aku ai ka lohe ia Keoni Naika, no ka hoea
ana mai o kana keiki hanauna, kauoha koke mai la ola e iawea
aku imua ena.
Ma kela komo ana aku o Habaki Naika iloko o ka rumi e moe
ana e kona makuakane, kela kanaka nana oia i pepehi me ka ma
nao, pela iho la e hookeia ai kona mau manao lapuwale, aole he
olelo i kamailiola mawaena e laua, aka ke nana la kekahi i kekahi,
aia ma ko Habaki aoao, ka manao aloha no kona makuakane, a
aia hoi ma ka helehelena e Keoni Naika, ka maka’u ame ka wiwo,
ai i ka hala ana o kekahi mau sekona, akahi ne a owaka ae ka
waha o Keoni Naika, me ka pane ana mai i kela mau olele:
“Aole he mea e ae nana i hoolilo ia’u i kanaka ino loa, e ka
opiuma wale no.”
“Ae, pela maoli no ko’u manaeie,” i pane aku ai ne nei e Ha
baki.
“Alaila ua maepopo mua no ka paha ia oe, he luahi au na ka
opiuma ea? Ina aeola ka opiuma, he kanaka kaekoa loa au, mai
ko’u mau ane, e na makahiki lehulehu i kaahone aku nei. O ka
opiuma, ka mea nana i hoelele i ko’u mau noonoo maikai apau,
e ka opiuma ka mea nana i hoolilo ia’u i diabolo. Ua aloha maoli
no au ia oe e Habaki i kou wahi wa uuku, aole he aloha hooka
mani. aka he aloha oiaio mailoko mai o ka puuwai.
“E noho iho ae maluna o ka noho, a e uwai mai i ka noho a
kokoke ia’u, i kamailio aku ai au ia ae, i ke ano i lilo ai au, i lua
hi na ka opiuma, a i meapaahana na Satana.
Uwai aku la o Habaki i kekahi noho a pili ma ka aeae e ka
moe o Keoni Naika, alaila pane aku la;
“Ke hopohopo loa nei au, aole i loaa ka ikaika maikai ia ae,
e hiki ai ke kamailio loihi.”
“Ua maopopo ia’u aole paha e pau pono ana ka’u mau mea
apau i manao ai e kamailio ia oe, aka nae, ua oi aku ko’u hoike
ana ae i kekahi mea, mamua o k’ou huna ane, oiai ua kokoke loa
mai ko’u hopena.”
(Aole i pau.)