Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 37, 13 September 1923 — Page 1

Page PDF (1.60 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII

@LXII-HELU 37. NUPEPA KUOKOA HONOLULU, T.H., POAHA, SEPATEMABA 13, 1923. NA HELU APAU-6573

 

Piholo he Keiki Uuka o Umi Ona Makahiki Iloko o ka Wai a Make

Ma ka Mokupuni o Hawaii i Loaa ai i ke Kamaiki Kela Poino me ka Loaa Ana Aku no Nae o Kona Kino i ka wa i Huliia ai

 

@ mai Hilo mai ma ka @ka pule i hala aku la ke @no ka make ana mai nei @keiki uuku o 10 makahiki @ ka inoa o Manuel Arruda, @ e auau ana maloko o kekahi @ uuku ma Papaikou ma ke @o ka Poakolu aku.  Iloko oia @ kahi i auaua ai me kekahi @ keiki e ae, a i ka puu ana o @ana hoi ae la ka a ma @ noho.  Haalele iho kekahi @ keiki e ae iaia e noho ana no @ kapa o ke Kahawai a ia lakou @ hoi hou mai ai ua nalowale @ a no ka haohao ia ua hoomaka @ lakou e huli iaia a loaa aku @ana iloko o ka wai, ua @. O ua wahi keiki uuku la i @ ke ai na Mr. ame Mrs. Arruda @ Papaikou.

 

@ he Luna Mahiko i ka Pu

@ o kekahi puka poka i @ ma ke poo o Antone Ferreira, @ no kekahi papahana o na @ o ka mahiko o Olaa, a he @ hoi no kekahi ohana o @ ka nui, he manawa wale no @ kona e ola ai, pela ka manaoia, @ ke kukonukonu loa a ka eha i @ iaia mamuli o ka puka poka @ ka pu panapana a Pedara @ kekahi o na kanaka hana i @ iaia, o ke ki ana aku. 

 

            He ekolu mau poka i kiia aku, @ o ia mau poka i ku pabia @ ke poo o Ferreira, hookahi i lele i ka lewa a o ke kolu o na poka o ke kiia ana aku ua ku mahope o ke kua, a o ka ha o na poka o ke kiia ana aku aohe i kani.

 

            I ka manawa i ku ai o Ferreira a manao o Heracan e make ana paha, ua kuupau aku la ka oia i ka holo, a no hookahi mile ka ame hapa ka mamao o ka huli ana aku a na makai ahiki i ka loaa ana aku o ua Pilipino la e pee ana iloko o kahi ulu nui o ka malako mahope iho o kona hoopuniia ana e na makai, a i ka ninaninauia ana ua hoike ae la oia i ka mea oiaio nana io no i kii ka luna, a o ke kumu ka o kona ki ana no kona ukiuki i ka luna no ka haawi ole i la hana nona me ka olelo aku o ka luna iaia i kona molowa.

 

Hoopaiia ka Mea Pepehikanaka

            O Manisito Ramos i hoahewaia ai e ke kiure no ka pepehi ana ia Leo Elario a make ma ka la 25 o Aukake ua hoopa'i paahaoia e ka Iuakanawai Kaapuni Ross onei i keia la he 25 makahiki e noho ai iloko o ka halepaahao.  Ua ae ae oia i ka pili o ka hewa pepehikanaka iaia ma kona manawa i hopuia ai, a ma ka noonooia ana nae o kona hihia ua hoemiia mai a ke degere elua o ka pepehikanaka.  O keia Ramos i hoahewaia ai am Elario, a pela hoi me Pedara Heacan i ki mai la i ka una Pukiki, Antone Ferreira, he mau Pilipino wale no lakou a pau.

 

Nuhou Kuloko

            O A.L.C. Atkinson ka hoike ae @ moho oia e alualu ana i ke @ kalana no ke @ a Kalana o Honolulu nei, @ Repubalika, no ke ku-e @ ka Loio Kalana Heen, e holo @ mai ana ma ka aoao @

 

            Ma ka hora umi-kumamalua o ka @ keia Poalua iho, Sept. 18 e @ ai ka buke hoopaainoa o ka poe @ i ke koho baloka, o ke @ a Kalana o Honolulu @.

 

            Ma ka Poakahi iho nei, i hoi mai @ aLunahooponopono o keia pepa @ keia keena, mahope iho o ka @ ana i kona maffiu pule @ elua.

 

            E noho ae ana ka halawai a ke @ Kalana o ka Aoao @ ma ka hora elua o keia Poaono @, Sept. 15, ma ka Phoenix Hall, @ ka noonoo a hana ana i kahua@, no ka aoao, a ua manaoia e @ ae ana na lala apau o ke Komi@malaila i kela la.

 

            Ma keia Sabati iho, Sept. 16, e @awi mai ana ka papa himeni hoo@ o Kawaiahao i kekahi mau hi@ nani loa e lealea ai ka pepeiao @lohe aku, ma ke anaina hai@ kakahiaka.

 

            @ka luna hoohana o ka Hui Ke@ Mutual, John A. Baleh, ke@ e onouia mai nei e na @ i moho ma ka aoao Repuba@ ke kulana makai nui Ka@.

 

            He kanaha mau keiki o ka Home @ i haalele mai i ke kaona @ Kalaupapa maluna o ka mo@ Mauna Kea o ke ahiahi Poa@ a e haawi ana lakou i keka@ hana hoohauoli aku i na ma'i @ Kalaupapa maloko o ka Hale @.

 

            Robert K. Bonine, ka haole i @ i ka hoolele kiionioni ua oia maloko o ka Halema'i @ ma ka hora 6:30 p.m., o @ Poalua nei, mahope o kona @a'i ana no mahina ekolu @.

 

            Maloko o ka halekula o Pauoa, @lamaia ana ke Kalapu Demoka@ o Pauoa he halawai ma ka au@ o keia Sabati iho, me ka @makeia o na lala apau o ke @ a pela hoi ka lehulehu, e @ ia halawai, elike me ka @ ka peresidena o ke kalapu @ nei ma kekahi wahi o @ pepa.

 

HE 23 I MAKE I KA MANAWA O NA MOKU HAHAI TOPIDO 7 I ILI AI

 

            Piholo i ka hohonu na moku ahai topido a pau chiku iloko o na minuke elua wale no mahope o ka hookui ana me ka ahuna na:  Paa na luina e moe ana iloko o na rumi a make:  He 20 mile ka mamaholo o na moku i ka hora iloko o ka noe e uni paapu ana me ke kupikipikio o ke kai ma ka manawa i loaa ai keia ulia.  O keia ka lono ma ke kelekalapa i ka Advertiser mai ka Associated Press mai, e like me ka moolelo malalo nei:

            SANTA BARBARA, Sept. 9.- Ehiku mau moku hahai topido a Amerika i ili a nahaha mawaho aku o ka Haleipukukui Arguello, he kanalimakumamalima mile ma ka akau aku o Santa Barbora.

            He iwakalua-kumamakolu mau luina i ikeia ua make oiai nae aole i pau pono na inoa o ka poe i make i  nei manawa.  O na moku hahai topido a pau i hoikeia mai ai ua pau loa i ka nahaha a piholo i ka hohonu.  He 500 a oi aku mau kanaka i hoopakeleia komo pu me 15 mau kanaka i kukonukonu loa ka eha.  He haneli poe e aku i mokumoku a i loaa a palapu ma ke manawa a lakou e a'u ana no uka o ka aina maluna aku o na amokumoku pohaku haloaloa.

E Holo ana na Moku me ka Mama Loa.

            O na moku hahai topido i komo pu ai ma ka paikau hookahakaha, a na mokukaua o ke aumoku Helu 32, e holo ana lakou ma ke ano i hoonohoia no ke kaua, ma ka 20 mile i ka hora iloko o ka wa e uhi ana ka noe me ka paapu loa a iloko pu hoi o ka ino, a o ke kumu hoi i halawai ai ia mau moku ame na ola o na @uina me ka poino.

            O na moku hahai topid i piholo i ka hohonu, oia ke Chauncey, Woodberry, Fuller, S.P. Lee, Nicholas, Young, ame ke Delphy, ua piholo lakou a pau iloko o na minuke kakaikahi wale no kekahi mahope o kekahi.

            O na luina i make ai ua paa lakou maloko o ko lakou mau rumi moe a make pu me ka moku.  Iloko o na minuke elua mahope o ka hookui ana o na moku me ke ahua pohaku ua kahuli lakou a pau, a hoomaka koke no ka piholo ana.  Maluna o na moku i poino he 48 mau aliikoa ame 700 mau luina.

           

HOOKOMOIA AE HE HOOPII LAIPILA

 

            Mamuli o kekahi hanaopepa i hoopukaia ae maloko o ka nupepa New Freedom, ipaa ae ai o W.K. Bassett, ke kakauolelo a ka Meia Wilson, a meakakau manaopepa hoi no kela nupepa, i hopuia no ka hewa laipila, ma ka auwina la o ka Poalua iho nei, eia nae ua hookuuia mai oia, no ka hoea ae imua o ka aha, i ka wa e noho mai ai no ka hoolohe ana i kona hihia.

            O ka manaopepa i hoopukaia mai ai ka hoopii no ka hewa laipila, o ia no ka manaopepa i hoopukaia ae ma ka New Freedom, o ka la 25 o Augate, maloko o kela manaopepa, e hoahewa ana ia ia E. Faxon Bishop ka peresidena o ka hui o Burua ma, no ka ili ana aku o na koikoi o ka pepehiia ana o Francis Wright, a make e kekahi puulu Pilipino he mau pule ae nei i hala, mauka o Kalihi.

            Mamuli o ka lilo o ia manaopepa i kumu hoehaehaia aku i ka manao o Mr. E.F. Bishop, pela iho la i ala mai ai keia hoopii laipila; me ka lawe okoa ana ae o ka Loio Kuhina Mattehman i ka hooko ana aku i ke kanawai iloko o kona lima, a mahope o kona kukakuka ana me ka Loio Kalana Heen, i hoomakaukauia ai na kumu hoopii, a hoopukaia ae he palapala hopu no ke kakauolelo a ka meia.

            Wahi o na hoakaha a Mr. Bassett, ua hoouna aku oia i kana palapala waiho oihana i ka Meia Wilson, no kona waiho i ka Meia Wilson, no kona waiho i ka noho kakauolelo ana na ka Meia, ma ka la 1 iho nei o keia mahina, e kaawale ai oia mai kela hana mai, ma keia Poaono iho, nalaila aole no kona hopuia ana, ke kumu o kona waiho ana aku i ka noho kakauolelo ana, aka ua paa mua no kona manao e waiho ia hana, mamuli o ka nui o kana mau hana mawaho.

 

Hoihoiia Aku o John D. Austin No Kapalakiko

 

Hoole ka Aha i ke Noi a Kona

Loio e Hoopukaia i Palapala Hookuu Kino

 

KAA OIA MALALO O KA MAKAIKIU LYNCH

 

Hoike ae Oia no Kona Huli Hoi Hou mai no Honolulu nei ma Keia Mua Iho

 

            O na hooikaika ana ma ka aoao o ka oihana makaikiu o Kapalakiko, no ka hoihoi ana ia John Austin, no kela kulanakauhale, ma ke ano he lawehala, no kekahi mau kumu hoopii hoohalahala e ku-e ana iaia, ua hoea mai ia i ka hookoia ana, mamuli o ke kau ana aku o ka Makaikiu Lynch me kana lawehala maluna o ka mokuahi Ventura, o ka haalele ana iho ia Honolulu nei, ma ka po o ka Poalua aku la i hala.

            Ia Mr. Austin nae e pii ana noluna o ke alapii o ka mokuahi, me kapaa o kona mau lima i ka hao, o kana i kamailio mai ai ka poe e ku aku ana ma ka uwapo, e huli hoi hou mai ana no oia no Honolulu nei, ma ka mokuahi Wilhelmina; o ka hookoia o ia manao ona ame ka ole, na keia mua aku ia e hoiko mai.

            Aole i kau pu aku o Mrs. Austin, me kana kane maluna o ka mokuahi hookahi, aka, maluna aku oia o ka mokuahi Wilhelmina, o ka haalele ana mai i keia awa, ma ka hora eha o ka auwina la o nehinei, no ka hui pu ana aku me kana kane ma Kapalakiko.

            Ua hooikaika ka loio o Mr. Austin, e kaohi i ka lawehala maanei nei ma ka hookomo ana ae i ka palapala noi hookuu kino imua o ka aha a ka Lunakanawai Federala Poindexter, e ku-e ana i ka mana ole o ka palapala i kakauinoaia e Kiaaina Farrington, no ka hoihoiia o Mr. Austin i Kapalakiko; eia nae ua hooleia ma kana noi, malalo iho la o kei akumu, i hiki ole ai ke paa iaia maanei nei, a hao aku la ka makaikiu o Kapalakiko i kona mana.

            Ma ka uwapo ae ka Makai Nui Rose, me kekahi o kona mau makai, aole hoi he mau hoaloha o Mr. Austin i ho@ ae malaila, no ka haawi ana i ke aloha hope iaia, a no ka hoolei ana aku paha iaia me na lei, elike me ke ano mau o na ohua, aka oia hookahi wale no, malalo o ka malu o ke kanaka o ke aupuni.

            Ua nui ka ike o ko ke kulanakauhale nei poe, i na mea o pili ana no Mr. Austin maanei nei, he mau hoopii lehulehu ka i laweia ae e ku-e ana iaia, eia nae ua hoopau wale ia kela mau hoopii, mahope iho o ka hoea ana mai o ka makaikiu o Kapalakiko, no ka lawe ana aku iaia malalo o kekahi mau hoopii hoohalahala e ku-e ana iaia ma Kapalakiko.

            Ua nui na wahi a Mr. Austin, i malama ai he mau haiolelo akea, mamua o kona paa ana i ka popuia, ma ia mau haiolelo, i hoikeike ae ai oia i kona mau manao hoahewa i ka oihana makai o Honolulu nei, me ka owili pu ia ana aku o ka Loio Kalana Heen; aka nae ua poho wale kona mau manaolana, no kona komo pu iloko o na hana kalaiaina o keia mau la aku, a ua lilo hoi kona kaawale ana, i kumu e maha ai ka noonoo o kekahi poe maanei.

 

Lawelawe Lima Maoli o John D. Austin me na Kanaka o ke Aupuni

 

Hoala o Austin i na Manao Ku-e no Kona Hoopaaia i ka Hao Oiai e Hoaoia Ana Oia e Hoihoi Noloko o ka Halepaahao

 

            Aneane loa e lele na puupuu lima a e ala hoi he hakaka nui mawaena o John D. Austin, ka lawehala, ame na makaikiu, maloko o ka rumi hookolokolo o ka aha kiekie ma ka Poalima aku la i hala, ma ka manawa a na makaikiu e hoao ana e hoopaa hou aku i na kupeehao ma na lima o Austin, mahope iho o ka hooloheia ana o ka palapala hookuu kino e ka aha kiekie a hoopanee hou ia mai ka hoolohe ana ia hihia, no ka hoihoi aku ia Austin i ka halepaahao.

            Mahope iki iho o ka haalele ana o na lunakanawai kiekie i ka rumi hookolokolo mahope iki iho o ka hora 10 kakahiaka, ia manawa hele aku la ka Makaikiu Lynch o Kapalakiko ame ka Makaikiu Carter o keia kulanakauhale, ma kahi a Austin e ku ana no ka hoopaa ana i kona mau lima me na kupeehao, he hana hoi a Austin i kue mai ai me ka hoao pu mai e hakaka me na kanaka o ke aupuni.  O ka Austin i make make ai e hoihoiia aku no oia i ka halepaahao e hoopaa ai me ka hoopaa ole ia o kona mau lima me na kupeehao, he hana nae ia ana i makemake ai i kulike ole me ka manao o ka Makaikiu Lynch.

            Me ka hana nui na makaikiu i hooikaika ai ahiki i ka paa ana o Austin, i kulai maoli ia o Austin a hina ilalo i paa ai kona mau lima i ua kupeehao.  Ma ka manawa o Austin i laweia mai ai mai ka halepaahao Kalana mai ma Iwilei ua paa kona mau lima i na kupeehao, a i ka hiki ana i ka hale hookolokolo ua weheia, a ma ka manawa i hoopanee ia mai ka hoolohe hou ana i kona hihia ua makemake na makaikiu e hoopaa hou i kona mau lima mamua o ka hoihoi hou ana aku i ka halepaahao, a ua ku-e loa nae o Austin ia hana a na makaikiu.  Ma ka manawa e hooikaika ana na makai kiu e hoopaa i na lima o Austin ua loheia aku kekahi mau leo mai ka poe mai e akoakoa ana maloko o ka rumi hookolokolo, oiai ua lehulehu wale ka poe e noho ana ia manawa, he poe kekahi i aloha ia Austin, a i hele ae e hoolohe i ka hopena o ko Austin hikia i ka i ana mai:

            "Kupanaha, aohe hoopaaia o na lawehala me na kupeehao e na makai ma Honolulu nei."

            "Aole o'u nana i ka na makai o Honolulu nei mea i hana ai," wahi a ka makaikiu Lynch o ka pane ana aku, me ia hooikaika no ona e hoopaa, i na lima o Austin.  Mai ala ole mai paha keia kue a Austin ina oia i laweia mai i ka hale hookolokolo me ka hoopaa ole ia o kona mau lima, a me ia hoopaa ole ia e hoihoi hou aku ai, aka, no keia makemake ana o na makaikiu e hoopaa hou i ala mai ai ke kue ma ko Austin aoao.

            Mahope o ka hoihoiiia ana aku o Austin i ka halepaahao ua kipa ae ka Loio o Austin Fitzherbert e ike i ka Lunakanawai Federala J.B. Poindexter no ke kuka ana me ia no ka hookomo ana ae i ka hoopii imua o kana aha e aeia mai e hookuuia o Austin ma ka hela, a ua pane ae ka lunakanawai aohe mea hiki ia aha ke hana mai ahiki i ka hookomoia ana aku o ka hoopii hookuu kino no Austin a ua hookomoia ae he hoopii o ia ano ma ia auinala.

            O ka manao nui o ka Loio Fitzherbert o ke ake ana e hooloheia ka hihia hookuu kino o Austin maloko o ka aha federala i mea e hiki ai ke loaa ae kekahi hoike ma o ka aha federala ala ma Kaleponi no na ano hana a pau e alakai ana ahiki i ke noiia ana aku o ke Kiaaina o Kaleponi e hoopuka mai i kekahi palapala hop@ no ka hoihoiia aku o Austin i Kaleponi.

            Maluna o ke kaa otomobile i laweia ae ai o Austin i ka hale hookalokolo me ka ukali pu ia e na makaikiu Lynch ame Carter ma ia kakahiaka Poalima.  O lakou pu ekolu ka i pii ma ke alapii o ka hale hookolokolo a hiki i ke kau ana i ka papahele elua, a malaila i wehe ai ka Makaikiu Lynch i kekahi lima o Austin a paa no ke kupeehao i kekahi lima, a i ka manawa ana i hookomo ai i ke ki i kekahi kupeehao aohe hiki ke hemo no kekahi manawa.

            No keia ike ana a Mrs Austin i ka hoopaaia o na lima o ke kane i na kupeehao ua kue mai oia ia hana a na makaikiu, a o kekahi mau hoaaloha o Austin pu kekahi e noho ana maloko o ka rumi hookolokolo i ahewa i ka hana a na makaikiu.  No ka hemo ole o ke kupee ua olelo ae la o Austin i na makaikiu no ka umiiia o kona pulima e ke kupee a ua eha koma lima, me ka ninau ana ae.  "Heaha ka olua mea e hana nei ia'u,  Ua pulikiliki loa ke kupee a ua loa kuu lima." aneane loa o Austin e uwa ae.  Ua hoao o Austin e kaili aku i kona lima mai ka Makaikiu Lynch aku oiai no ka makaikiu e hoao ana e wehe ae, oia mau no nae ka paa o Lynch i kona lima.

            "Wehe ai i ke kupee, eha loa kuu lima! "wahi a Austin.

            No ka eha loa o ka lima o Austin ua piha oia i ka inaina a ua hono mai la e hakaka me na makaikiu, e ia nae ua pulikiia aku oia e na makaikiu me ka papa iho o na makaikiu iaia e noho malie.  I ka manawa i kauoia mai ai o Austin ua lehulehu kana mau huaolelo o ka hoopuka ana ae e hailuku ana i na makaikiu a i ka oihana makai holookoa pu o Honolulu.

            Mahope iho, ua hemo ae la ka kupeehao a laweia aku la o Austin iloko o ka rumi hookolokolo, a malaila oia i noho ai ahiki i ka pau ana o ka hana a na lunakanawai kiekie, e hoomau ana i ka hoolohe ana ia hihia a kekahi manawa hou aku.

Piha ka ahakanaka me na Manap...Inaina

            Ma ka manawa a na makaikiu e hoao ana e hoopaa hou i na kupeehao ma na lima o Austin ua piha ka poe ma ko Austin aoao i ka inaina a ua hoopuka mai i kekahi mau olelo hoahewa i na makaikiu i ka i ana mai:

            "He Kupanaha, ua hookuu na makai i ka mea pepehikanaka e hele wale me ka hoopaa ole ia o kona mau ima me na kupeehao, a ia Austin nei hoi, ana karaima koikoi loa i hana ai hoopaaia nae kona mau lima,

            "Ma ka olelo hoi a kekahi poe, he kuleana ko ka Makaikiu Lynch e hoopaa ai i kona mau lima, no ka mea aia maluna ona ke koikoi o ka malama ana ia Austin ahiki i ka hoihoi ana aku iaia i Kaleponi, ina ua manao ka makaikiu oia ka mea maikai a pono loa ana e hana ai."

            Mahope iho o ka paa ana o na lima o Austin ua kaiia aku la oia h@olalo o ka rumi hookolokolo no ka hookau ana aku iaia iluna o ke kaa, no ka ohihoi hou ana aku iaia e hoopaa, a ia Austin e hele ana me na makaikiu he mau olelo hailuku kana o ka hoopuka ana ae, ma ke kapa ana ae i na kanaka o ke aupuni i kekahi mau inoa ino lehulehu no ka hoopaa ana iaia me na hupeehao, a ma ka hope loa o kona mau olelo "ina aole i paa kuu mau lima ua hiki ia'u ke hoea aku ai olua a elua, " wahi ana.

            "I hoike aku au ia oe me ka oiaio loa i nei manawa, "wahi a Austin o ka huli ana ae i ka Makaikiu Lynch, "e kaohiia ana oe e a'u ianei no kekahi mau mahina hou aku eono mamua o kou hoihoi ana aku iau."

            "O, e pono oe e hele pu me a'u, "i pane ae ai ka makaikiu Lynch.

            "E hele aku ana no wau, aole oe e hoopaa hou ana i na kupeehao ma kuu mau lima, "i pane ae ai o Austin.

            "O, e hoopaa aku ana wa'u ia oe, "wahi a Lynch.

            Ua laweia aku o Austin ahiki i kahi o ke kaa otomobile e ku mai ana a hookauia aku.  O me Kapena makai Bob Lilis ma ka huila, a o na makaikiu Lynch ame S. Carter mahope me Austin.  He manawa pokole ke kaa mikini o ka holo ana aku a hoopaaia aku la o Austin iloko o ka halepaahao Kalana ma Iwilei.

            Ma ka mea i hoomaopopoia ua nele ka wahine a Austin i ke dala, a he palapala noi dala ka i lawe heleia ae, a ma ka awakea o ia Poalima ua loaa ka na dala he iwakaluakumamalima, a ma ka manawa i hoi-keia aku ai ia hana ia Mrs. Austin ua olelo ia aku iaia he hana ia na kekahi poe hoaaloha i aloha iaia, me kona ike ole a pela hoi me kana kane.

           

            WASHINGTON, Sept. 10- Ua hoolahaia ae e ke keena o ke kuhina Kepani maanei i keia la na lono kelekalapa mai Tokio mai e hoakaka ana ahiki i ka la 7 o Sepatemaba (oia ka Poalima aku la i hala) o ka heluna nui o ka poe Kepani i make ma Tokio i heluia he 47,000 a ma Iokohama he 23,000.  Ua oleloia ma ia lono kelakalapa he 150 mau kanaka o na lahui e ae mawaho ae o ua Kepani i make, e like me ia i ikeia i nei manawa.

 

He 10 Makahiki Hoopaahao no Ka Hewa Apuka

 

Ae Okoa Kekahi Mau Kepani no ko Lakou Hewa Hana i na Bila Dala Apuka

 

KAU PU IA MAI HE HOOPA'I DALA MAOLI

 

Hoopaneeia Nae ka Hoopa'i o Kekahi Mau Kepani a Kahi wa Okoa Aku

 

            Mamuli o ka ae okoa ana ae no ko laua pili i ka hewa, hana i na dala apuka, i kauia mai ai ka hoopa'i o umi makahiki pakahi e noho ai maloko o ka halepaahao, maluna o elua Kepani, i paa ai i ka hopuia e na luna oihana federala i kekahi manawa ae nei i hala, e ka Lunakanawai De Bolt, ma ka Poalua iho nei.

            Mawaho ae o kel ahoopa'i hoopaahao i kauia mai maluna o laua, ua kau pu ia mai ka hoopa'i o hookahi haneri dala maluna o laua pakahi.

            He ekolu mau Kepani e ae i ae okoa aku no ko lakou pili i ka hewa, eia nae ua kaohiia ke kau ana mai i ka hoopa'i maluna o lakou, mamuli o ke noi a ka Loio Amerika Carden, a kekahi manawa okoa aku.

            Ma ka moolelo o ka hanaia ana o na bila dala apuka, elike me ia i hoakakaia ae ai imua o ka aha e ka Loio Amerika Carden, he hookahi Kepani nana i hana i ka papaa hao o ka bila dala apuka, a ua kuaiia ku kela meapaahana e ka puulu o ka poe hana dala apua, me ko lakou kau ana maluna o kekahi waapa Kepani, a holo aku no Kaneohem e hana ai i na bila dala apuka.

            O ka manao nui iloko o na Kepani he umi-kumamaiwa i hopuia ai no ka hana i na bila dala apuka, o ia no ke kuai ana aku i ka opiuma me kela mau dala waiwai ole, eia nae, mamuli o na hooikaika ana ma ka aoao o ka Loio Amerika Carden, ke keena hopuhopu opiuma, ame ka Ilamuku Amerika Cox, i paa mai ai kela poe Ke@ i ka hopuia.

 

HOOHOLO KA AHA KUHINA O IAPANA I KEKAHI HUINA MANUUNUU NO KE KOKUA ANA

 

            He 530,000,000 yen i hookaawaleia e ke aupuni o Iapana; ma ke koho a na luna aupuni he 33,000 mau ola i poino ma Iokohama ame Hakone.

            He 10,000 mau kino i aia a make e ke ahi i nei manawa ma Tokio; haawi makanaia mai na pohaku momi o ke Emepera wahine mua o Kina no ka poe popilikia ma Iapana

 

            OSAKA, Sept. 9- Ma na hiohiona ke nana aku e oi aku ana maluna o ka 100,000 poe i make maloko o na wahi i hooneoneoia o Iapana.

 

            OSAKA, Sept. 9- Ua hookaawaleia e ka aha kuhina o Iapana he 530,000,000 yen, ($265,000,000) no ke kokua ana i ka lahui poino o Iapana.  O keia ka haawina dala kokua nui loa i ikeia ma ka moolelo o ke ao.

 

            TOKIO, Sept. 9- Ma ka huina i kohoia e na luna aupuni i nei manawa he 23,000 mau make a he 4,000 poe i hoehaia maloko o ke kulanakauhale o Iokohama, a he 10,000 mau ola i poina maloko o Hakone a ma na kauhale mawaho aku, kahi o na kauhale i noho nui ia e na kanaka a i hiki pono ole ke hoakakaia ae ko lakou mau pilikia.

            O ka pilikia no na meaai ua hoonuiia ae ma kekahi ano, aka no nae o ka nui o ka ai i hiki e loaa i nei manawa aole no i lawa.  Eha mau kaaahi i lawe aku 4,000 mau kanaka i ahai aku i ko lakou mau ola mai na wahi aku i hooneoneoia e ke ahi.  Ahiki mai i ka hora 6 a.m. o keia la he 1039 ka nui o na hoonaueue olai aole nae hookahi o lakou i lilo i mau mea hoopoino i ke ola a i na waiwai.  Maka hoike a ke koronoro he 32,564 mau aha niele kumumake i malamaia no na kino make maloko o na pakoa wale no o Honjo.

 

            SHANGHAI, Sept. 9- He lono kelekalapa mai Tokio mai i ka Eastern News Agency ke hoakaka ana o na dala i luluia i nei manawa maloko iho o Iapana e oi aku ana maluna o ke 30,000,000 yen.  O na ohana Mitsui ame Iwasaki, na ohana waiwai loa maloko o Iapana, he 5,000,000 yen pakahi ka ia mau ohana o ka haawi makana ana mai.

            KOBE, Sept. 9- Ua hoolahaia ae kekahi lono kelehalapa mai Iokohama mai no ka pepehiia ana a make o ke Kanikela-kenerala Italia, a he eha mau wahine ame elua mau kaikamahine i make ma ka manawa i hiolo ai ka hale o ke Kanikela Amerika.  Ua hoole ke Keikialii hooilina kalaunu i ka haalele iho i kona hale ma ka Halealii Akasaki, a ua noi ikaika ae nana ponoi e alakai i ka hana kokua i ka poe popilikia.

 

            PEKING, Sept. 9- Ua haawi mai ka Emepera i hoopauia o Kina he $5,000 ame kekahi mau waiwia i ohiia mai na aupuni like ole mai i hiki aku ka waiwaiio i ka $10,006 no ke kohua ana ia Japana, komo pu me na pohaku momi o ka Emepera wahinekanemake o Kina.

 

            HONGKONG, Sept. 9- He $5,000 ke kokua a ka Banako Hongkong- Shanghai ia Iapana.

 

            OSAKA, Sept. 9- Ma ka lono kelekalapa hope loa i loaa mai ianei mai Iokohama mai e hoakaka ana ia he 200 mau kanaka o na lahui e mawaho ae o na kamaaina i make.  O Zenijiro Yasuda, he kanaka malama ame kana mai-na poino mai i hoea mai i Kobe ame Osaka maluna o eono mau moku.

 

            LOS ANGELES, Sept. 10- O ka mokuahi lawe ukana American-Hawaiian ka American i komo mai ai i keia awa maanei i keia la, ua aia ia e ke ahi a iloko o ka manawa a na kanaka kinaiahi e hooikaika ana e hoopio i ke ahi he 30 o lakou i wela i na ulaahi.

 

HE HOOMAIKAI NUI

 

            Ke haawi aku nei makou i ka hoomaikai nui i ka (Ahahui Poo) Hale o na Alii o Hawaii, ame na hoaloha, no ko oukou haawi ana mai i ka oukou mau makana pua, ame ke kiai makaala ana i ke kino wailua, o ka makou mea aloha i hala aku, au Iokua Helekahi.

            Na maku iho ni me ke aloha .

IOKUA HELEKAHI,

KALE HOLAU,

EMALE KALUNA,

cmf mfawao ao

            Papakolea, Honolulu, Oahu, Sept. 4, 1923.

 

Nuhou Kuwaho

 

            LONDON, Sept. 6- He lono kalekalapa mai Kobe mai i ka Nupepa Central News ke hoakaka ana no ka puka ana'ae o ka ma'i kolera ma Iokohama mamuli o ka inu o na kanaka i ka wai lepo opilopilo ame ka ai ana i ka pololi ame ka makewai.

 

            OSAKA, Sept, 6- He lono kelekalapa mai Tokio mai i Asahi ma ka mokuea ke hoakaka ana o ka nui o ka poe i make i ke olai aole e oi aku ana mamua o ka 10,000 ame 100,000 poe i hoehaia.

            Ma Tokio o ke koho a kolaila poe no ka huina o ka poe i make maloko o Iokohama mai ke 30,000 a i ke 40,000

 

            MOSCOW, Sept.6- He lono kelekalapa mai Harbin mai ke hoakaka ana o ka Mokupuni o Bonin i hoopuniia me ka papa ua emi iloko o ke kai mamuli o ka hoonaueue a ke olai me ka hiki ole ke hookolo aku i kona wahi i koe maluna o ka ilikai.  E hoakaka pu ana ka lono ma kekahi hoonaueue olai hou i hoohiolo i ke kulanakauhale o Kanehiki, kokoke i Tokio,

 

            LONDON, Sept. 7- Ua hoikeia ao e ke keena o ko na aina e ka papainoa o ka poe i make a i nalowale malako o Iapana oia hoi he 37 mau makaainana Pelekane, komo pu me eha mau kanaka o ke keena kuhina Pelekane ma Tokio ame ke keena o ke Kanikela-kenerala ma Iokohama.

 

            LONDON, Sept. 10- Aneane e hiki aku ma kahi o 50 mau kanaka i make a i hoehaia i keia la iloko o ka manawa o kekahi hoonueue olai ikaika maloko o Inia, e like me ka hoakaka a kekahi mea hou o ka loaa ana mai ianei mai Calcutta mai.  Lehulehu wale ka poe i halawai me na poino maloko o ka apana o Nymensegh, kahi o na hale lehulehu i ulupaia a palaha ilale.

 

Ku na Moho no ke Kulana Meia Iwaho o ke Kahua Mokomoko

 

O John H. Wilson ame Clarence L. Crabbe na Inoa Hope i Hoike ae o Laua Kekahi Mau Moho e Holo Ana no ke Kulana Meia

 

            Oiai he mau la kakaikahi wale no koe e kakali aku ai, alaila hoea mai i ka manawa e paa ai ka puka, no ka waiho ana ae i na palapala noi holo moho, no na kulaa oihana, no ke Kulanakauhale a Kalana o Honolulu nei, ua oili okoa ae nei ka Meia John H. Wilson iwaho, a hoike, he mau moho pakahi laua, e holo aku ana, no ke alualu ana i ke kulana meia.

            O keia ka piha ana iho la o na moho ho elima, i maopopo loa, e alualu aku ana i ke kulana meia, he elua ma ka aoao Demokarata, a he ekolu ma ka aoao Repubalika, a me ka hamama no nae o keia mau la i koe, ahiki i ka po o ka la 22 o keia mahina ka la hope loa e waiho ae ai i na palapala noi holo moho, no ka oili ae o kekahi mau inoa hou, i makemake, e komo pu iloko o ka mokomoko kalaiaina, no keia kulana ano nui.

            O na moho meia i maopopo loa i keia wa ma ka aoao Demokarata, o ia ka Lunakiai Jonah Kumalae, ame ka Meia John H. Wilson; a o na moho hoi ma aoao Repubalika, o ia o Patrick Gleason, Charles N. Arnold ame Clarence L. Crabbe; ma ke koho wale ia aku nae, he hookahi moho Demokarata i koe a ku ae iwaho, a@ hookahi hoi moho Repubalika.  @ a pau no ia o kauna.

            I ka hoike ana ae nae i kona kahua e alualu nei i ke kulana meia, ua hoakaka ae ka Meia John H. Wilson, ma ka Poaono aku la i hala, no ke kuhikuhi ana, i na hana i lawelaweia e ke aupuni kulanakauhale, iloko o kona kau e noho hookele nei i ke aupuni; na lawa ia no kona lawelawe ana i na hana i kau aku maluna @ meia no kona hoomau hou la aku ma koa kulana.

            Wahi ana, o ka hookeleia ana o na hana o ke aupuni kulanakauhale, iloko o kona au e noho poo nei no ke aupuni kulanakauhale, maluna ia o ke kahua hoomakaulii; a oiai nae, ua nui na dala i hooliloia aku o ke aupuni, he mau dala mahuahua nae,i hooliloia no na hana e pono ai ke aupuni, a'e loaa ai i ka lehelehu na pomaikai.

            Ua kuhikuhi mai oia i ka hana i lawelaweia iloko o keia mau maka hiki, e laa na alanui, na paka ame na hanahou apau, i lawelaweia e ke aupuni, a ke ku mai nei ia mau hana, i ma kiahoomanao, no ke ano o ka hookeleia ana o na hana o ke aupuni kulanakauhale, a he mau hana kekahi i hoolalaia, e hoohanaia aku ana, no laila ua manaoio oia, ua lawa loa na hooiaio ma kona aoao, no ka hoomau hou aku o na mana koho baloka o ke Kulanakauhale o Honolulu nei, iaia ma ke ano he poo no ke aupuni, no keia mau makahiki eha o hoea mai ana.

Ko Crabbe Manao Hoakaka

            Aole o Clarence Crabbe he mea malihini i ko Honolulu nei  poe, aka oia kekahi o na kanaka i kamaaina loa iloko o na hana kalaiaina, a oia no hoi ka moho ma ka aoao Repubalika, i alualu i ke kulana meia, he eha makahiki ae nei i hala, me ka lanakila ole.  Iaia nae i ku hou mai nei iwaho, a hoike ae imua @ ke akea, oia kekahi e holo moho meia nei ma ka aoao Repubalika, ua hoakaka ae oia i kona manao ina nei no kona waeia, a koho ma oli ia i meia, alaila e hooikaika no oia ma na ano apau, i wahi e hooiia ae ai ka maikai, ke kupono ame ka holomua o Honolulu nei, e hooiia ae hoi kona kulana mai ko keia wa e ikeia aku nei,

            He lunahoomaul o Mr. Crabbe no ke kiure kiekie, aka wahi hou ana, ina no ka hoea mai i ka wa a na moho e hele aku aku ai o haiolelo imua o na mana koho, ua makaukau loa oia, e hoike aku imua o ka lehulehu i kekahi mau mea ana i hoomaopopo, ao ke kulana oiaio e pa hola nei ma keia kulanakauhale, me ka lilo @le @ ia mau mea i wahi @ haha@ oia, i l@ hoopiki oi @ ke ano @ lunahoomalu no ko kiuro kiekie.

            Ma ke ano nui ke olelo ae, o na moho apau e alualu nei i ke kulana meia, he poe wale no lakou e hoea aku ana imua o na mana koho balo ka, a hoakaka aku i ko lakou ma kaukau, e hookele i ke aupuni ku lanakauhale, ma ke kulana, e holomua o Honolulu nei.