Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 40, 4 October 1923 — HE LAHUI HOOMANA KII ANEI NA HAWAII? [ARTICLE]

HE LAHUI HOOMANA KII ANEI NA HAWAII?

he iiiimu n:io uui i ka ro fcX ] a h;r. ona Hawaii elike i .ai ii!» k< :;i- Ma ka nnna iho i k:j j '.Lakn : :.:c na kii laau e mai nei ... -•» haie hoikeike o Bifcova. ua ulu :siai no ka, manao sTia, ua hoomana no paha na Hawaii 5 leeia mau kii. Ma ka heluhelu a i na moolelo i waihoia mai e i kakau i na moolelo o nei. i na makahiki i hala ; >:u. ":i h«-o:a mai ia mau moolelo, - a io no na llawaii i na );ii : omk-.i :-me na kii laau. Ak:i. ke ku rnai nei na hoikeike ma a Knmakau kekahi o na kana}:a Hawaii. kakau mooleia o keia inhni a hoike mai me ka moakaka aole loa na kupuna Hawaii o iskou i hoomana, ma ke ano hooma--3,a e ike-ia nei i keia mau la, i keia Tnan kii i kalaiia e lakou. Aka, lie mau kii hoohiwahiwa "wale no ke--sn. a ua hoomanaia kekahi oia mau J kii elike no me ka hoomanaia ana o 7ia kii o ka makuahine o leau, ame 3esu im hoi e kekahi poe hoomana © k«ia la. Wahi a Kamakau, Aole loa na Hawaii i knkuli iho i ko lakou mau )<uli ilalo a hoomana aku i kekahi o 3 H kii i kalaiia e lakou. Aole loa to hoi lakou i honi i kekahi lihi o mau kii. a i ole hoopuka ae T-nha 5 ka iuoa o koia mau kii ma ka i;kou lioomana ana. Aka, ua haz keia mau kii i loaa ai ka mea a kiinaka e naua aku ai, i kona e vvile ai. O ke kii Kuka--s';imok'j. ar-":e ia he kii hoomanaia, e!,u e na kanaka, aka, ua laweia 3 ni īleko o kahi hoomana a kukuluia ir.ai, r.ka. aole ma ke e puleaku ia kii. a i ole paha kulou s'no a hoomana aku na kanaka iaia, p i ol? pelu iho paha na kuli elike pule ana o keia manawa, aka, ua ku vrale mai no kela kii, a ua y.ana wale aku no na kanaka e hoojr,ana ana i ke akua. Aka, ika masawa e pule ai na kanaka e kuhi3<tihi ana ko lakou mau lima iluna i 3ia laai, elike me ka mea e hooia pua aia i ka lani ka lakou akua e j>nle ana. Ma keia hoike a Kamakau, e ike mai kakou, i ka like ole o na hoike na olelo i waihoia mai ia kakou e ka poe kakau moolelo o ke kahiko. He oiaio no he poe pule skua na Hawaii, a aole paha he lahui akua elike mai me na Ha*-aii. \ He mea maamau i ka inu awa ana na kanaka Hawaii, ua hookomo Jho lakou i ka manamana mua o ka lima a pana ae i ka awa i pulu 7T>ai i ka manamhna, me ka hoopuka "eia kou e ke akua," alaila snu ae ke kiaha awa. O keia, aole 5a he hoomana, elike me ka hooj«ana ana o ke akua o keia mau la. Va kukuli iho ke kanaka, a iloko o kana mau noi ana ua hoopuka j!un ae oiu i ka inoa o ke akua, ahi--3d wale i.ka ?mama ana. Aole Eae na kanaka Hawaii i hana j>ela. I keia la ke ike nei kakou i na laau loloa, a ninau iho kekahi r*oe ua puleia anei kela mau kii 3nau? O ka pane a Kamakau, aole >,e puleia elike me ka pule ana t> keia la, aka, ua hanaia pela lea Inloa o na kii no ke kanuia o keleahi hapa ilalo o ka lepo, i hiki e k-a mai kela kii. Aka, o keia hana, ua hanaia no ma ke ano mea hoohiwahiwa mai i ka hale j.ule o ke akua. Aole i;ae no ka hoomanaia aku. A o kekahi no lioi. ua pinepine ke puhiia ana o ieia mau kii laau i ke ahi, a ma lekahi mau moolelo, ua laweia i •wahie. Ina he mau kii akua a he ane* puleia, aole paha na kanaka e lawe i keia mau kii laau i wahie 5 ka manawa e makemake ae ai i ■wahie. Eia ma ka jpoolelo o Kawe3(i. i kona hele ana e kaua ia Kauai, na hele aku oia a Waianae, hoomana a pau ka hoomana ana, ua "kii ia aku na kii laau. a laweia mai i wahie no ka lakou huakai kaua i Kanai. Ina fce mea hoomanaia keia, ii na lilo io hoi i mau akua no na kanaka, aole paha lakou la e ae n;ai ana e lawe waleia keia mau akua i wahieT Ma keia kakou e na haoauna o keia la e ike iho ai, aole paha he oiaio o keia mau olelo i waihoia mai ia kakou i ka hoomaua kii o na kupuna o kakou. I keia la, ke kukuluia mai nei na kii o ka makuahine o ka Hkku, .- me ke kii no hoi o ka Haku leru maioko o kekahi mau halepule, a ke lulonia aka nei keia mau kii, me

ka hoomanaia aku. Ina ua hanaia keia mea i keia mau la naauao o keia ao, a ke oleloia mai nei aole keia he hoomana aku, aka, he hooIhaahaa ana iho o ke kanaka i ka hoomanao ana afi i ko lakou akua nme ke keiki a ker Akua, alaila, aole io no paha e hiki ana ia kakou ke manao iho, a i ole olelo ae paha ua hoomana jia makua Hawaii o kakou i keia mau kii laau a pohaku paha. I kinohi loa, ua hoomana na kanaka Hawaii ia Kane, Ku ame Lono. j 0 keia mau Akua ko lakou mau no kekahi mau haneri makahiki. Aole no hoi lakou i hana i mau kii pohaku a laau paha, a lilo hoi i mea malamaia e lakou, aka, mahope o ke komo ana mai o na kanaka mai ka hema mai, elike me Paao' ma, ame leekahi mau kahuna 1 hoikeia ma na moolelo o Hawaii j nei, ua loaa na kii laau a kakou i e ike nei i keia la, a ua komo pu mai iloko o ka lakou hoomana ana ka inoa o Kanaloa, ame kekahi mau i akua e iho, he lehulehu wale. Iloko no hoi o ia mau la, ua lawe pu ia mai na kanaka anaana, a hoopiopio. A iloko o na pule a keia poe: kahuna ilaila kakou e ike iho ai i ka inoa o na aku he lehulehu wale. j 0 Uli kekahi akua paanaau loa i na kanaka {> ke au kahiko, a ua nui ka puleia o keia akua. Aka, aole nae he kii pohaku o' hooiaia mai ana o ke akua keia la o Uli, a ua kukuli iho la hoi na kanaka i keia kii a hoomana aku. Aole loa ho mau moolelo hoike mai ana pela.. Aka, o ka mea maamau, o ia no ka ike ana i kekahi kanaka e paa ana i kekahi apana laau, a e mala ma ana i ka awa amo ka ai, a e hoomanaia ana ma ke ano he akua aumakua, a i ole he akua lioounaunaia. Aka, ma keia wahi iho ]a no pau. Ma kahi o ka hoomana ana elike me ka hoomana ana o keia la, aole loa na kanaka Hawaii 1 hana pela. Aole paha e hiki ana ia kakou 6 olelo iho, no ka loaa ole ana o ka inoa o ke Akua o lehova ame lesu ia lakou, he hoomana kii, ko lakou pule ana aku i ka inoa o Ku, Eono, ame Kane. No ka malia paha o keia mau Akua no ka lakou i hoomana ai, a ua hoopuka i ka inoa i loaa ia lakou. Nolaila, aole ia he hoike ana mai he poe pule akua kii na kanaka Hawaii. He mea nui keia ma ka nana aku i keia mau la o ka huli moolelo ana. Aole kakou e manao iho no ka hoike nna mai o kekahi poe kaleau ( moolelo i ka lakou mea i ike ai, he oiaio iho la ia, a manao aku kakou ua pololei lakou. Aole loa. He mea pono e loaa mai na hooia ana ua hana io ko kakou mau kupuna pela. Ina o keia mau mea a Kamakau e hoike mai nei a he oiaio, al&ila, he mea ano nui keia, a e pono no na kanaka Hawaii e ike mai i keia. I keia la ke iko aku nei kakou i ka hoomana o Buda, aole paha o keia kii i hanaia me iea lima kanaka, ke akua e puleia nei, aka, o ke akua nae ia a kekahi hapanui o ko ao | nei e hoomana nei. Eia keia kii ke ku nei maloko o na halepule like 010 o keia hoomana. A ua manao paha kekahi poe o keia kii ka mea e hoomanaia nei, ina pela, alaila, ua hoomanaia ke kii, aka, ina ua like no hoi me na luakini Kakolika e malama mai nei i na kii, alaila, aole paha e hiki ana e oleloia aku ke hoomana kii nei na Kakolika, no ka malama ana i keia mau kii -maloko o ko lakou mau luakini? Ina e kapa ana kakou i na kanaka e hoom{ina nei ia Buda, lie hoomana kii, alaila aole ana e hilei ia kakou ke hoole pu i ka pofe Kakolika. Ua like no keia mau hana, a e pono no e hoohalikeia ko lakou ano. Ina ua hoomana na Hawaii i keia mau kii mamuli o ko lakou malama ana, alaila, e kapa io aku kakou i na Hawaii he poe hoomana kii, a ia manawa hookahi aole kakou e hoole aku aole na luakini e paa mai nei i kekahi mau kii, aole lakou he poe hoomana kii. Ua like no keia mau mea a $lua. Ina io mamuli o keia mau kii, ua lilō io ae la ko kakou mau kupuna he poe hoomana kii, alaila ua hoomana kii, no keia mau luakini e malama mai nei i na kii. Ina hoi o keia malama ana i keia mau kii maloko o na luakini, aole ia he hoomana kii, alaila, aole no hoi ha i heomana kii na kupuna Hawaii o kakou. No k» mea ke olelo mai

nei o Kamakau, he mftu kii hoohiwa» hiwa wale no kela i na halepule, hale mua, hoi ma ka olelo a kahiko. I ke au kahiko, aole ohana i n6le ka loaa o ka hild mua, o ia hoi hale o -ke akua, a i wahi e pule ai ka ohana. Aole nae i malamaia na kii i mea kukuli aku a hoomana aku ia lakou, aka ua kukuluia mai iluna, a ua nan& aku na kanaka i kela kii, ma ke ano he aka no ko lakou akua.