Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 40, 4 October 1923 — NA ANOAI. [ARTICLE]

NA ANOAI.

Ma ka nana aku/ aole no c mamao loa aku ka manawa mai keia manawa aku, c lilo io ana no i ka halakahiki ka helu ekahi o na oihana ma Hawaii nei. Eia na aina i waiho waleia no kekalii mau makahiki loihi, i manaoia he waiwai ole ka hoomaemae ana aku, ke kanuia mai nei i ka halakahiki. Eia ka mokupuni o Lanai, ke kanuia mai noi i ka halakahiki. Ko hoolalaia nei e wehe aku i awa ku moku no ia mokupuni, i hiki ai e laweia mai ka hala i Honolulu nei e hookomo ai iloko o na kini. O na lilo o keia awa kumoku e hanaia aku ana, aia ma kahi o ka liapalua miliona, dala. Aole'paha e hooliloia ana keia heluna dala nui hewahewa, ina i manaoio na poo oia ahahui e loaa ana ia lakou he mau puka mahuahua. ī na- makaliiki nae i hala aku, aole i manaoia e hiki ana e loaa kekahi oiliana o keia ano ma Jcela mokupuni. Ua hanaiia na holoholona ma kela mokupuni, a i na makahiki i hala aku he 25 a oi aku, ua hoao ia ko ko. Mamuli o ka lawa ole o ka wai, ua hoopauia kela mau oihana, a i keia la hoi o ka makemake halakahiki 'o na aina e, ke komo ia aku nei e kanu keia'mea ma kela mokupuni. He mau makahiki ae nei, ko Charles Cray kanu ana i ka halakahiki malaila, a ua ikeia mamuli o ka puka pono, ame

ka maikai o kana halakahiki, pela keia hool&la ana o niahiia he īnau tausani eka o kela mokupuni» Eia ma keia huli nei o Molokai, ko kuahiwi o hoolimalima aku ka ohana Cooke, he 5,000 ahiki aku i ka 7,ooB_eka no ko kauu halakahiki ana. Eia kela mau aina ke kanuia mai nei i ka halakahiki. A iloko o elua makahiki, e pau loa .aku ana keia mau eka i ke kanuia i keia hua ai. He aiaa keia i manaoia aole paha o hiki ana e ulu kekahi mea e kanuia aku ana. I ke au kahiko no nae, ua hoikeia mai kahi i kanuia o keia kuahiwi i ka uala ame ke ko e Pakaa. Eia no na kuauna o kana mau mahinaai ahiki mai i keia la. Ma keia, e manaoia aku ana ua paapu oluna o keia kuahiwi i ka laau, a ua loaa no lioi he mau punawai mapuna malalo aku o keia leuahiwi. I ke au « na pipi ame na kia, ua pau na laau o kela kuahiwi, a i keia la ua neoneo maoli no ke nana aku. t Aka, i ka poe kanu halakahiki, aole nanu i ka neoneo e lilo maoli aku ana ia wahi i mala halakahiki nui hewahewa, e hiki ai e hoohana aku he mau haueri 0 na kanaka limahana. Ma keia mau hana, e ike ai kakou j aole i liiki aku i ka palena o keia oihana o ka hana kini lialakahiki. Eia no kakou i na la kinohi. Eia aku na la ahiki mai e pii mau ae ai keia oihana, a lilo io no paha iaia ka helu ekahi. I ka poe kahiko, he mea ano nui keia. A i ka nana ana aku ma na aina i koe, e hiki ana ia kakou ke ike pu mai, aole io no i launa aku kakou i na palena o na aina liiki e kanuia i ka halakahiki. Eia iho no iluna o Molokai he mau tausani eka aina i oi aku ka momona o ka lepo mamua o keia mau aina ma Maunaloa, aole 1 kanuia. E hiki mai ana nao na la e pau io ai' ia mau aina. i ke kanu ia i keia huaai. Aia ma Hawaii he mau aina he mau laueani eka, i hooliana ole ia i keia mau la, he mau kula pipi "wale no, e hiki mai ana nae i ka la e paa aku ai keia mau aina i ka halakahiki. Eia ma na Kona he mau aina momona «nui o ka lepo i paa i na kuawa ame na lanakana, - aka, e hiki mai ana no ka la e kanu pu ia aku ai ia mau aina i ka lialakahiki. Aia ma Kau, lie 17,000 eka i lilo mai i na kamika Hawaii ma ke kanawai hoopulapula, e hiki pu mai ana ka In e ai ia mau eka i ka halakahiki. E ike aku ana kakou o pii mau ae ana keia oihana ma keia mua aku. 0 ke kumu nui loa e lilo ai o ka hana halakahiki ke poo o na oihana ma Hawaii nei ma leeia mua aku, oia no ka hiki ole ana e ulu maikai, a i 010 e loaa ka puka pono o ka halakahiki ma kekahi mau aina e aku, keia honua o kakou. 1 ka manawā i manao ia ai, aole e mau ana ka paa o ka momona o ka lepo o Hawaii nei, mahope o ko kanhia ana o ka halakahiki, ua hoolala na kanaka waiwai e hele ma kekahi mau ,aina e aku e hoao ai ina paha e hiki ana e loaa ka pomaikai ma keia oihana o ke kanu halakahiki. Ua hiki loa aku keia mau lioao ana i Mekiko, ame na aina o ka waena lionua o Amerika 'Hema, aka, aole nae e hiki e loaa, ka hala o Hawaii nei. No keia kumu, ua hoi liou mai keia pop', a i ka loaa ana o keia mea o ka pinunu, ka mea nana e hoihoi hou mai ka momona i lilo aku o ka lepo, ua hoomaka hou ke kanu ia ana 0 na aina i hiki ole mamua aku nei. 1 keia la, aole he aina ma ke ao nei e loaa mai o Hawaii ma keia mea o ke kanu halaleahiki. O kekahi kumu no hoi e manaoia nei e lilf io ana i ka halakahiki ka helu ekahi, o ia no keia: O ke kopaa, ua nui na aina e hiki ai e kanuia keia mea o ke ko, a na hiki pu no hoi o loaa mai ke ko mai ka hua bita mai, o ia hoi he ano uala kona like. I ka oo ana ua "wa-u ia a kaomiia ka wai, a o ka wai ua kupaia elike no me ko ke ko, a ua loaa mai ke kopaa mai keia mea mai. O keia mea 0 ka bita ua hiki e ulu ma na aina anu. He oihana keia ma Kelemania, ame Palani. Ke kanu nuiia nei no hoi ma Amerika, a ua loaa he mau tausani tona ko o keia ano. Mamuli o keia hiki e loaa ma na wahi like ole, e hoea io mai ana no paha ka la e omi loa ai ke kopaa, % poho na kanaka kanu o keia mea ma Hawaii nei, nolaila, o keia ana paha kekahi kumu nui nana e hooi ae i ka halakahiki mamua o ke kopaa. Ua loihi no nae na la o ka noho alii ana o ke kopaa ma Hawaii nei. A na keia mea no hoi 1 hoowaiwai mai ia Hawaii nei. Ua pomaikai nae o Hawaii nei i ka loaa ana o keia mea. o ka halakahiki ina la ua pilikia kakou, ina e emi | io mai ana ke kumukuai o ke kopaa. \ Ma ka hoike niai a kekahi poe kanaka i hoi aku nei i Molokai, ke hoomaka mai nei na Pilipino e hoomaamaa i ka aihue. He mea pono no.i na Komisina e lohe i keia mea, a e kipakuia keia poe kolohe mai ko lakou noho ana ma kela wahL Eia no ke kanawai no ka poe aeahaukae ke ku nei, no ke aha la na hope inakai nui i hooko ole aku ai i ka lakou oihana. O ka noha ana

0 kekahi o keia lahui ma kela mn•, aina, e kokoke ana me na kanak * Hoopulapula kekahi mea kupono o!* keia e noho pu me na kanaka Hn waii, no ka mea ua ikeia ka lako mau hana lapuwale. A o ka W maamaa ana i keia lahui e noho mni. kekahi haua pono ole. Aole paha « nele ka hoomaopopoia ana o na kr naka kupono. Aia no paha he nmu kanaka kupono iwaena o keia po . aka,. he mea maopopo lea wale -o ka ike ana ia poe. O na kanaka noho jjralo mai ana, aole hana. n lakou Ke kipakuia.. Ma na lono e laweia mni r,<i. eia kekahi mau kanaka i lawo . • 1 na apana pa-hale ke lawelawe ma; nei i ka oihana lawai'a, a ko hooli\ wa mai nei i kanaka hana o I.ibhv ma me ka i'a, a ua hoolawa pu mn, no hoi i kekahi poe paa ainn. oihana hoopomaikai nul keia i k.i poe e hoohana ana i keia hana. r.i nui a lawa ka ia o Molokai no k.i hoolawa ana aku i kekahl poe, a o ka mea wale no e loaa ai kein mau pomaikai, o ia no ke komo &iu aku o ko kanaka e lawelawe. Aoi.paha aina ia e loaa mai o Molokai. aka, ua waiho wale mai no nae ke ia ia me ke kii ole ia e na kannk.i ma ke ano i mea maauauwn. A inn no na kanaka lawe aina e hooma» maa ana i ka hoohana ana i ke.a oihana, e ike aku ana no lakou i na pomaikai lie nui wale. Aole n« I kanaka i lioi aku no ka hoopapnu wnle ana no lakou i na poinaikai )i--nui wnle. Aole na kanaka i hoi ak no ka hoopapau wale no i ka hana mahiai, aka, ma na hana e hoolaw» mai ana i na pomaikai e ikeia aku ana, a o keia oihana kekahi mea f pono na kanaka Hawaii e hoomaa maa hon, a e lawe mailoko ae o na lima o na kanaka o ko na aina r. no kn mea, ua loihi na makahiki i lilo aku ai keia oihana hoopomai kai nui iloko o ko lakou linia. mea hauoli ka lohe ana i keia ma i mea. Ke oni mai nei na keiki makemake alualu oihana no ke Kalana ame Kulanakauhale o Honolulu nei. Ke loheia aku nei na leo e koi «nn i na makaainana koho baloka e kohn mai ia lakou. Ke ikeia aku nei no hoi ka hele ana o na kanaka e hoolohe i keia poe moho. Ae, ija ike no kakou, o ka manawa keia o ia hana, a o ka iana aku ka kakou me na maka oluolu, a e hoolohe i ka lakou hoakaka ana no la kou iho. A o na kanaka kupono, a kakou i ike ai, oia ka poe e koho aku ai i poe hooko kanawai, a 1 poe hana mai i ko kakou mau pono. Mai pupuahulu, aka, e hooloho me ko akahele, a e koho ma na kanaka i hoike mai he mau hana maikai kekahi a lakou nou, ame ka aina. Ua hala aku ka Lunahoomalu o n.i Komoisina Home Hawaii, no kana huakai i ke kulanakauhale Kapit:il.i o Amelika nei. laia e kaawale aku ni, e lilo ana ka hoomalu ia ana » kela Komisina ma ka lnkou ma., halawai, i ke Kakauolelo Brown. E kaulua iki ana paha ke Kiaaina ma keia huakai. E hele ana oia e hui pu me na poo oihana ma "Waainotona, a no ka hoakaka pu ana no hoi kekahi i kana hoike i ke Ka kauolelo Kalaiaina o ke aupui Federala. Ua pau iho nei kana hoike i ke paiia, aka, ho mau n paha kekahi i koe, aole i pau 1< .i. No ia kumu, ua haalele iho oia, a i:a. hele aku, me ka loaa pu mai o ae mai kela keena mai o ke Kakauolelo Kalaiaina. Ma ka paani polo i ka Poaono, ki la 15, i hala, ua lilo hou ka heln ekahi ia Maui. Ua nui ka ike hrslolio o keia poe keiki, a ua nui pn no hoi ke akamai i ka paani. l'a maka'u waleia o lilo ana i na keiki koa o kakou, eia ka he maka 'u palaualelo kela, no-ka mea, i ka honkui ana aku mo na lae koi o Maui. ua palahe wale ua mau koa nei o kakou. Ua eha nae na keiki o Ii" nolulu nei ia lakou la, a mamuli o kela eha ana, ke kumu o ka Tr.n ka'uia ana. He wahi paani maikai no hoi keia la. Aka, ho paani m p na ka poe waiwai, no ka mea. h" nui ka lilo o ka malama ana i na Ti«-. ame ke kuai ana aku i kela mau lio. O na lio maikai loa, aole " loaa ana i kahi dala ae nei a uukh mai, aia no i na haneri, alaila, losa ka lio maikai, no ka mea, me ka ikaika nmo kA nui o ka holo •• ka lio ka mea e hiki ai e loaa keia paaui. I ka la 17 o keia malama ae o Okakopa. e holo aku ai ke Kamaah; wahine Kalanjanaole, no kona hoo lana mai. E hala ana kekahi ma» mahina iaia ma Kaleponi ae n«*'. O ka kakou pule oia no ka hoihoi hou ia mai me ka loaa iaia o ola kino maikai. Aole i: pau kana | hana. Eia kakou ke nee aku nei i ina la kupilikii loa o ko 'kaiou t noho lahui ana. A he mea maikai e 'man mai na alakai oia ano me ka* kou. Aole no e kala i kau mni ni } keia mai maluna o kona kino, aka. j aole nae oia he Aliiwahine hoike mai ia mau mea i na poe apau. Va Hoomanawanui iho no oia nona iho. a i ke koikoi loa ana, ua koi m.ii kona kauka, e'hele oia no kekahi hoolana a hoomaha *o hoi.