Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 42, 18 October 1923 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

He Aoao Keia i Hookaawaleia no na Manao o ke Komisina o na Home Hawaii Hoopulapula Lahui

 

Ke Ola Mamua, Mahope ka Hoopukapuka

 

NA KOMISINA

 

W.R. Farrington, Lunahoomalu:

 

Elizabeth K. Kalanianaole, Lala:        Rudolph M. Duncan, Lala;

Akaiko Akana, Lala:   Geo. P. Cooke, Kakauolelo.

 

Meakakau Nupepa, malalo o ke Kakauolelo,

JOHN H. WISE.

 

            Malalo o ka lokomaikai o ka ona o keia Nupepa Kuokoa, L. A. Thurston (Kakina), ua haawiia m@ @eia aoao no a manao pili i na hana a ke Komisina. Hoopulapula Lahui Hawaii. @aila @ loaa a@a ne @au mana pili i ka hana a ke Komisina ma keia aoao.

            Ma keia aoao e ike ai ka poe heluhelu i na hana, na makemake, ame ka hoolala ana no ka hoomaka ana o ne hana maluna o ka Mokupuni o Molokai.

            Ua hamama no hoi keia aoao @ na ninau pili @ keia hana mai na Hawaii mai, e makemake ana e oi i ke Komisina no na mea like @ i makemakeia e ninau mai.

 

KA MEA POOKELA ILOKO O

            KEHAHI AUPUNI.

 

A@ aupuni e ikeia he aupuni pookela. Ina aole he hoopono o kona @ @ aupini.  A o ka noho po@ @ ka malamaia o ka pono. @ @ e loaa io ai ke kulana @ @ a kamahehiia o ia aupuni.

            M@ @ @ ana o ka ho@ @ ka @ ana ae o na aupuni @ @ @ mai ia hoomaka ana o @ @ @ @ ana o na aupuni @ i keia la.  He nui na @ i mau alakai no keia @ lehulehu wale o lakou @ @ a ua ulu mai ma ko @ @ makalua, he mau aupuni @ a @ mau aupuni na alakai @  @ no ia mau makahiki, @ @ @ mai no na hoololi aua @ @ aku ia mau aupuni @ @ nani ame ko lakou ki@.  A ina kakou e hilu aku i @ @ @ ka nalowale ana o keia @ @ @ e loaa ana no, no ka @ @ ole o na luna aupuni, @ @ @ ole i ka malama ana i @ mau makaainana.

            Iloka o na moolelo kahiko o na aupuni nui, aole paha he mea i oi aku i k@ Babulona.  O keia kekahi @ na aupuni kilakila i kona mau la, @ @ hiki no paha ke oleloia ae o @ alii, oia ke alii o ke ao ho@ ia mau la.  Ua pahola aku kona mana ma na kihi eha o ka honua i ikeia ia mau la, a ua noho @ @ he mea la. oia ka mea kiekie @ @ o ka honua.  A mamuli o keia kiekie ioa, ua kukulu ae kona @ alii i mau kii laau a pohaku @ iho. A hooikikina aku i na @ @ @ e hoomana mai i keia @ @ no ka mea, auhea hou aku @ @ i oi ae mamua o keia mau @ @ elike me ke kiekie o ke @ @ ke kiekie o kona naau. @ @ ua poina ia ke Akua. @ @ a loaa ole o ka maka’u @ @ pela no i haule mai ai @ @ a waiho olohelohe kela  @ i keia la.  Ia oleloia @ @ kulanakauhale i loaa aki @ @ ko Babulona, kona mau @ @ @ mau pa, a o kona mau @ @ lewa ana i keiwa paha @ @ @ aku o ka na ma o ia @, aole @ leaa aku @ nani @ @ mau la.  Aka, ma kahi o kela @kauhale i ku ai he waoa@ @ i keia la aole he mau hoailo@ @ kulanakauhale kekahi i ku ma @ wahi. Ua nalowale loa, a ma @ kahua ke holoholo nei na ho@ @hiu oia aina. He mau @ @ a he mau wahi panoa ke @ @ i keia la.

            O kekahi mea kupanaha no i keia @ @ ana o na aupuni nui, a @ o ka Hikina loa. Ina o @ kulanakauhale o Babulona le @ nui o na makahiki @ @ i hala aku, ua ikeia @ @nakauhale ma ka Hikina @ ka aina, e noho hoopuniia ala @ kai waena-honua.  A pela e @ mau mai nei na aupuni nunui @ liikina mai, a ke hele mai @ @ Komohana.

            A@ @ kakou e imi aku ana i na @ o keia haule ana o keia kula-@ hale ame kona aupuni nui, e @ na no ia kakou no ka malama @ ka pono ame ka hilinai ole i ke Akua. A o  ka oi aku, mamuli @ @ hiliaai ole i ke Akua, ua lilo @ @ aupuni i poe hana ole mai i @ mea e pomaikai ai ka aina.

            A hala aku o Babulona Nui, ua @ mai ka ikaika e ka noho aupuni ana i ke Komohana, a ua ike kakou i ka pii ana ae o ka holu e ka lanakila ia Alekanadelo o Mas@lonia.  Aka, ua malama ole no keia alii i ka pono o kona aupuni, a ua lilo aki i na lealea pau wale o keia ao, a ua hikiwawe no kona iho ana ilalo.  A i na la kakahiaka no o kona noho alii ana maluna o ke ao ia mau la, ua make opiopio no oia a o ke aupuni nui kilakila aua i kukulu ai, ua nalowale aku, a mailoke mai o ia mana hookahi ua @ ae he eha mau aupuni.  Ua lele mai mahope o keia i ke Komohana @o a ua pii ae ke aupuni o Roma. Aole aupuni i loaa ka mana ame ka ikaika e loaa mai keia.  Aka, elike no me na hana a na alii o na aupuni nui mamua aku, pela no na @ana a keia aupuni, a iloko o kona ikaika ame kona mana nui, ua malama ole ia no ka pono o na makaainana, a ua hiolo iho la keia aupuni. Ua hiki no nae e ikeia, i ka @oomaka a@a e pii o keia mao aupuni apau, ua pii ae i kinohi mamuli o ka loaa ana o na luna aupuni maikai a hoopono, a i ka manawa i malama ole ia ai keia mea ano nui i ka noho aupuni ana o kekahi lahui kanaka, ua hoomaka mai ka haule ana.

            He mau makahiki mahope mai, ua lele mai ka ikaika ame ka mana nui a i na mokupuni o na moana Akelanika, ke aupuni nui o Beritania.  Ua ulu ae keia aupuni iloko o kona uuku wale no,aka, mamuli o ka hoopono ame ka maikai o ka lawelawe aupuni ana, ua lilo oia ka mana nui iloko o na makahiki mua o ke kenokulia i hala aku, a i ka nana ana iho i kona mau palena, ua pololei io no na olelo, “aole e kapoo ka la ma kona mau palena.” Aka, i ka hora o keia ikaika ame keia mana nui, ua malama ole ia ka pono o na makaainana, a ua mahae mai na Mokuaina o Amerika Huipuia, a i keia la, ua lilo ae kela kulana kilakila ame kel mna nui i keia mau mokuaina, a i keia la, aole he aupuni i oi ae ka mana ame ka waiwai ame ka hilinaiia elike mai me keia Aupuni o Amerika Iluipuia.

            Ia kakou e huli aku ai i ka manao o keia noho pono ana ame ka malamaia o na makaainana o kekahi aupuni, me na luna aupuni, a hana mai i na mea e pono ai na makaainana, e ike ana kakou, i kekahi kumu ano nui a koikoi o ka nalo hia ana aku o ko kakou kuokoa, ame ka lilo ana o ka lahui Hawaii i lahui hoopolowale, a i nele i na haawina o ke aupuni kuokoa, elike me ka waihoia ana iho e ka mea nana i hoohui ae i keia mau paeaina a lolo i hookahi.

            O ke kilakila ame ka hiwahiwa o ke aupuni Hawaii nei, o ka manawa no ia i kau ae ai o Kamehameha ma ke kulana Moi no keia mau Paeaina i hoohuiia.  Ia manawa, na pahola ae ke kanawai Mamalahoa a keia alii.  Aole paha he kanawai i oi ae o ka nani mamua o keia.  He oiaio no he hookahi wale no kanawai, ala, ua hiki nae e hoohuiia aku na kanawai apau e kau nei maloko o na buke kanawai o keia mau la, iloko o keia kanawai hookahi, a ua pau loa aole he mea i koe.  Ua ikeia ka loaa ana malaloo keia Moi o na kanaka hoopono a makemake e hanaia mai ka pono no na makaainana.  I make ana aku o keia Moi, ua lilo mai ka hooponopono aupuni ana i kana keiki, aka, ia manawa no ka hoomaka ana o ka onioni ana o ke kahua kumu a keia mau Paemoku, a mai ia manawa mai ka onioni ana ahiki wale mai i ka haule ana i ke au ia Liliuokalani.

            Ina kakou e huli iho ana me ka oiaio maoli o keia makemake e imi, e loaa ana no ke kumu o keia haule ana, a aole he mea okoa ae, o ka malama oleia no o ka pono ame ka nanamakaia.  I na makahiki e noho ana o Kamehameha III, ma ka nohoalii o Hawaii mei, u aoi aku na hana pakaha maua o ke au ia Liliuokalani, aka, heaha ua hana i lawelaweia e na kanaka oia mau la?  Ua ike kakou, ua kailiia aku ke kuokoa o ka aina.  Ua ike kakou, aole keia kaili ana mai kekahi ae o na makaainana oloko o ka aina aka, na kekahi aupuni nui kiekie oia mau la, a ua lilo aki keia kuokoa no kekahi mau mahina.  Aka, heaha la na hana i lawelaweia ai o kona alii ame kona mau makaainana.  Ua ike kakou maloko o na moolelo o ia mau la, ua hili aku na kanaka, mai ka Moi a i na makaainana e hana i ka hana i hanaia e kekahi aupuni, a i ole e kekahi kulanakauhale paha, o na la i hala wale aku.  O ia hoi, ua hookeai, a ua noho iloko o Ka hoohaahaa ana imua o ke Akua, e koi aku ana e huikalaia mai na hala o ke kumu i ulu mai ai jeia hoopa’i weliweli maluna o ia lahui kanaka o Eliko, a ua hoihoi hou mai ke Akua i kona lima hoopa’i i kela kulana-kauhale, a oia no ka hana i lawelaweia i ke au o Kamehameha III. Ua hookuli anei ke Akua i na leo kahea i pii aku imua ona ia mau la o ka ehaeha, aole loa.  Ua hikiwawe na lima o ke Akua i ka hoihoi hou ana mai i ka hae Hawaii, ame kona kuokoa.  I loaa hoi, mamuli o ka pono ame na hana maikai i waihoia aku no ka huikalaia mai o na hewa.

            Aka, i ko kakou huli ana iho hoi i ka moolelo o na la o ka pilihua i ke au o Liliuokalani, e loaa ana ia kakou he mea okoa loa.  Aole he mau ao i na makaainana e hoohaahaa, a i ole e huli aku i na hana e loaa hou ai ka pono o keia lahui imua o ke Akua.  Ua waiho pu waleia aku na hana i lilo ai ke kuokoa o ke aupuni, me he mea la he mea uuku wale no.  Ua hoohemahemaia ka pono o keia lahui.  Ia hoikeike na luna aupuni, a ua malama ole i ka pono, ka mea nana i hoihoi hou mai i kela mana i kailiia i ke au o Kamehemeha III.

            I keia la, ua loaa mai i na kanaka Hawaii he aupuni, aole io paha i like aku ka nani ame ka maikai elike me ka noho kuokoa ana o keia lahui nona iho, aka aole no i kaawale loa aku ke kuokoa mai o kakou aku.  Ua hiki mai nae kakou i na la o ka loaa ana ia kakou o kekahi wahi lihi pono iki no.  Eia no na kanaka Hawaii ke noho nei ma ke ano he mau kanaka kuokoa, ma kekahi ano.  Ua loaa no ia kakou ke kuleana e paa i kekahi mau oihana.  Eia no ka oi o na haloka iloko o na lima o ke kana Hawaii.  A ina aole i loaa ia kakou ka lokahi, aka, ke ikeia aku nei no ka paa ana o kekahi mau kanaka Hawaii i na kulana aupuni like ole, mamuli o keia nui o na baloka o kakou.  No ia mea, aole no he mea e hiki ai ia kakou ke kaniuhu, koe paha ma na mea e ae.

            Aka, o ka mea nui, a oia no hoi ke kumu o keia mau hoakaka ana, e ike kaou i na kumu o ka haule ana o na aupuni nui o na la i hala aku, a e ike pu kakou i na kumu i haule ai ko kakou aupuni kuokoa, a pili wale aku kakou malalo o kekahi aupuni okoa aku.  A o jeia kumu oia ka’u i makemake ai e ike mai kakou, no ka malama oleia o ka pono ame ka nana ia o na makaainana.

            I keia la, eia no na kanaka Hawaii ke paa mai nei i kekahi mau oihana kiekie, a ua lilo no ke kau ana o na kanawai iloko o ka lima o na kanaka Hawaii, alaila e ike kahou o keia mau pono ame keia mau kulana i loaa mai ia kakou, e lilo o mau mea laahia no kakou ame na mamo a kakou o keia mua aku.  Ua waiwai ole ko kakou huli ana aku ihope a meouhane no na pomaikai ame na kelana pookela i nalohia aku mai o kakou aku.  Ua waiwai ole ka huli ana aku ihope e uwe ai no ia mau mea i nalowale.  O ka hana maikai o keia mau la, o ka pulama ana mai i na pono i koe iloko o ko kakou mau lima o keia mau la, a e imi i na mea e mau ai ka paa ia ana oia mau kulana e kakou, a o ke alanui wale no e mau ai ka paa ia ana oia mau kulana e kakou, a o ke alanui wale no e mau ai, o ia no ka malama ana i ka pono ame ka ike ana e loaa ana na pomaikai i na makaainana.

            Eia kakou i na la koho i mau luna hooko kanawai no kakou.  Eia iho na la o hiki ai ia kakou e ike owai na kanaka e hiki ana e hoihoi mai i ka pono ame na pomaikai i na makaainana, a e lilo ana keia aupuni maikai a kakou e ike nei i mea ua maalo ae mai o kakou aku, a e loaa mai ana no na mea, i hiki ole e hoihoi hou mai i ke kuokoa e noho hauoliia nei e kakou i keia mau la.

            Aole paha he manawa i ikeia aku ai na hana ku-e kanawai elike mai me keia o keia mau la.  Ua hiki pono ole i ke kaikamahine opiopio ke hele ma na alanui o keia kulana-kauhale.  Ua ike waleia aku he lehulehu e na keiki opiopio e noho wale ana ma na pipa alanui.  Ua ike waleia aku na kanaka ikaika o ke kino e noho wale ana, me ka paani ana a po ka la.  Aole anei he mau kanawai kekahi e koi mai ana e hoopauia keia mau hana.  Ua nui na kanawai, aka, ina aole e loaa ana na kanaka maikai a hoopono na lakou e hooko aku i keia mau kanawai, alaila, heaha iho la ka waiwai o kela mau kanawai?

            He hookahi no kanawai Mamalahoa a Kamehameha, aka, ua maluhia nae ka aina.  I maluhia no ke aha?  Ua maka’uia ke ku-e ana aku i kela kanawai, no ka mea he loihi na maka a he loihi no hoi na lima o ke kanawai.  O ia hoi ua loaa he mau kanaka hoopono na lakou e hooko ke kanawai.  I jeia la, aole i loaa oiai nae ua piha na buke kanawai o kakou me na kanawai e hanaia ana i kela ame keia makahiki e noho ai ka aha-olelo.  Aka, heaha ka waiwai o keia mau kanawai, ina aole e loaa ana na kanaka hoopono na lakou e hooko i keia mau kanawai? Ua waiwai ole, a ua lolo i mea ole.

            Aole paha he kanaka a wahine o keia aina aloha o kakou, i hiki ple e ike i ka pono ame ka hewa.  Ua loaa ia kakou keia hoomaopopo ana, i ka mea e waiwai a e pono ai ka noho ohana ana, a ua ike no hoi kakou i na mea hea a e lilo ai ka pono i mea ole.  O keia mau mea apau, ua kamaaina kakou. A ua ahewa aku kakou i ka hewa, a ua hoapono aku hoi i ka pono.  Aka ma ko kakou nanamaka ana mae i ka pono like o ko kakou noho ana, ua ike ole kakou o keia haawina o ke koho ana i na kanaka hoopono ole, no ka mea he hoa hookahi nou ma ka aoao kalaiaina hookahi, no ia kumu wale iho la no ua koho aku oe iaia, aka, ua hoopoina, o na poino e lawelaweia mai ana e ke kanaka hoopono ole e kau like mai ana maluna pakahi o kakou apau.  A o ka oi aku, e nalohia aku ana ke aupuni, mamuli o keia mau hana.  O ke kumu no keia i nalowale aku ai na aupuni kiekie i hala aku, a i nalowale aku ai hoi ko kakou kuokoa.  O ka mea pono e hana ai, o ka loaa o na kanaka hoopono.  Aole wale no no ka hooko ana i na kanawai, aka; i ka hana ana o na kanawai.

 

KEKAHI MAU PILIKIA O KA

            POE MAHI.

 

            Aole he mea hou i ka peo mahi, ka ike ana i ke poho mau o ko lakou luhi, mahope o ka puka pono ana mai o ka lakou mau mea i kanu ai.  A pola @ no hoi me ka lakou mau mea i hauai ai.  Ua ikeia keia mau pilikia i na makahiki loihi i hala aku, a ke ikeia nei no i keia mau la, i ua hoi ka hiki ana e loaa ia lakou ke kumukuai kupono no na mea i hoouluia a i hanaia.

            I keia mau makahiki e nee nei, ua nui ka pilikia o na kanaka mahi ma Amerika, a e lilo aku ana paha keia pilikia i mea hoohuikauia iloko o na hana kalaiaina e nee mai ana.  Eia kekahi poe ke manao nei, o ka emi ana o na mea i hoouluia e na kanaka mahi, ma@uli no ia o ka nele i na kanawai e kokua ana i na kanaka mahi.  A e lilo ana keia ma@ manao i mea e hoaoia ai e komo aku kekahi mau kanawai no ka hoopau ana i keia pilikia. 

            Aka, he mea maamau ka ike ana, i ka manawa a ke kanaka mahi e kuai mai ai i kana mau mea kuai i na kanaka maauaua, a i ole kanaka kalepa paha ma kekahi olelo ana e lilo ana na mea i hooliloia mai me na dala haahaa loa, aka i ke komo ana mai iloko o ke kanaka kalepa, ua pii hou ae la keia mau mea, a o ka hopena, e na pomaikai ua komo aku iloko o na lima o ka mea kalepa, a o ka uuku loa o na loaa ua komo aku iloko o na ilima o ke kanaka mahi.

            I ko kakou lawe ana mai i kekahi mau mea hoohalike e ike ana kakou i ka oiaio o keia.  Eia ke kapiki, i ka hoolilo ana mai o ka meakanu i kana kapiki, aole e oi aku ana maluna o ekolu keneka o ka paona o ke kapiki.  Nana e uku na hoolilo o ka mahi ana; nana e uku ka laweia ana mai i ka moku; a nana e uku ka uku moku; a nana no e uku ka laweia ana mai ahiki i ka makeke.  I ka houluulu ana mai i keia mau hoololo, ua emi loa mai la ka mea e loaa ana i ka meakanu, a i ke komo ana aku hoi iloko o ka lima o ka mea kuai, eia ka mea ike mau ia, ua jooliloia mai kela kapiki no, eono keneka o ka paona.  A heaha na hoolilo o keia hoopiiia ana o keia kapikii.  Aole i oi aku mamua o ka mea kupono, no ka mea e hiki ana i ka mea kalepa nana i lawe mai kela mau kapiki e hoolilo aku mai ka eha keneka ahiki aku i ka eono a ewalu no i kekahi manawa, e kuaiia mai nei ma ka makeke nei o Honolulu.  O keia mau keneka i hoopiiia ae, he puka wale no, a o kona lilo, oia no ka hoolima-lima o kona keena.  Aka, o ka mea ano nui o ka ike ana iho, i na hoolilo maamau e pili aua me ke kanaka mahi, ame na hoolilo hoi e pili mau ana me ka mea kalepa.

            Mamuli o keia mau pilikia i ulu mai, ua ike mau kakou i ka nui o na mea i kanuia mamua aku i nele i ka hoouhia e na kanaka mahi, a i keia mau la, o na wahi e hiki anu e loaa ka puka ahona iki, eia no ma ka Mokupuni nei o Oahu.  No ka mea, o ka uku moku kekahi mea nana e ai na puka o ka meakanu, a o ka hana inoia no hoi o na mea au e hoouna ai ma ka moku, mamuli o ka hookuiia mao a maanei, oiai e laweia mai ana ma na waapa a ma ka moku pu no hoi

            Aole wale no o ke kapiki na mea hoopohoia, aka, o na mea e ae no kekahi.  E nana kakou i ka poe hanai puaa.  I ka manawa e komo aku ai ka puaa ola ‘iloke e ka lima o ka mea pepehi a kuai mai, ua emi loa na paona, aka, i ka hele ana aku e kuai ma na makeke, ua oi loa ae ka pii mamua o ke kupono, a o keia mau keneka like ole mai ka mea e pakaukau mai ana i ka io puaa, aua nui mamua o ke kupono, a ma keia mau hana i koi mai i na Kepahi, oiai i na Oake wale no ka maauana ana o na io puaa mamua aku nei ma Honolulu nei.  I keia la, eia na Kepani hanai puaa ke maauaua nei i ka lakou mau io puaa ma ka makeke a AOala, a ua hoemiia ka io puaa i keia la, a ua oi aku ka emi ma ia makeke mamua o na wahi e ae o Honolulu.

            I ulu mai keia komo ana o na Kepani, mamuli o ka emi o ke kumukuai o ka lakou puaa e hoolilo mai ai i na Pake, a ua loaa aku hoi ka puka e loaa ana i ka mea kalepa. Aole wale no keia i ka puaa, aka, i ka moa ame kona hua@mo, kekahi, eia ka huamoa ke hoolilioia nei ma na makeke o Honolulu nei he $1.00 o ke kakini, aka, chia la kanaka hanai moa i loaa iaia kekahi uku kupono no kana mau huamoa.  He kakaikahi loa.  O ka hapanui o ka manawa eia ka nui o ka puka i ka mea maauaua.  A pela no i ka moa.  I kou hoolilo ana mai i kau moa, he uuku loa ka mea e loaa aku ana, aka, o ka nui o ka puka, e lilo ana no i ka mea kalepa.

            Ma keia wahi e kukulu mai kakou i ka ninau, no ke aha keia hoopohoia o ka meakanu ame ka mea hanai?  Hookahi no haina, no ka like @ole @@@ manao o keia poe, a no ko lakou hoohui ole ia lakou iho, iloko o kekahi hui, a koi mai ma o ko lakou hui i akena, nana o kuai a i ole e hoolilo aku i keia mau mea i kanuia a i hooaiia.  Ina e hiki ana elike, e loaa aha no ia lakou na pomaikai apau o ko lakou luhi.  He mea nui ka hiki ana e loaa i ke kanaka mahi he makeke e hiki ana e haawi mai iaia i na uku kiekie no kana mau meakanu.  O ka loaa ame ka nele ke kahua e poho ai keia kanaka a e loaa ai iaia ka waiwai o ka hooikaika aua.

            E lawe mai kakou i mau haawina hoohalikelike.  I ka manawa e lilo ana ka hoomaemaeia ana o kekopaa o Hawaii nei iloko o na lima o kekahi hui, i launa ole ia aku na kamaka kanu ko o Hawaii nei, ua ikeia ko lakou poho, ame ka uuku loa o na keneka puka, e hiki ai ke olelo iho, he mau pomaikai kekahi ma keia oihana.  Aka, i ko lakou hoohui ana, ame ko lakou koi ana o lakou kekahi e komo pu aku iloko o ka hui hoomaemae kopaa, ua ikeia ka pii ama ae o ko lakou pomaikai, a i keia la ua hiki io no e hooiaia mai keia.  Nolaila, i loaa keia pomaikai, mamuli o ko lakou hoohui ana, ame ko lakou komo ana aku iloko o ka oihana, e hoomaemae ana i ke ko a lakou no i hana ai.

            Pela no na kanaka hanai puaa a i ole pipi paha, ma ke ano nui.  Aole e kala o Wala ma i hoohui ai i na hui hanai pipi apau o Hawaii nei, me ke koe kakaikahi loa o na kanaka i komo ole aku iloko o kela hui.  I hui lakou i mea e loaa ai ka like o ke kumukuai, a i loaa ka mea nana e paa ka pipi    ahiki i ka loaa ana o ke kumukuai kiekie no na pipi a ka hui.  O na pipi a keia poe, mamuli o ko lakou hoohui ana, oia ke ana o ke kumukuai o na io pipi o Hawaii nei.  Aole e hili e emi iho malalo, koe wale no, a he kanaka oe i komo ole aku iloko o kela hui, a ua hiki ole e elilo aku kau pipi i kekahi mea okoa aku. O ka mea e ikeia nei e kakou, o ia no, aole he emi iho o ka i’o o ka pipi ame ka puaa a keia poe, aka, o keia paa ana o ke kumukuai, ua lilo ia i mea e hoopomaikai mai ana i ka mea hanai i keia mau holoholona. 

            Ina o keia iho la ke kumu o ka loaa ana o keia pomaikai i na kanaka hanai pipi ame na kanaka hana kopaa, alaila, aole anei e lilo keia mau hana hoohui ana i mea e ao mai ana i ke kanaka mahi, i wahi e loaa ai iaia ke kukumkuai kiekie loa o kana mau meakanu.  I ke au kahiko, oiai aole he mau hale hau kahi e hiki ai e malamaia na io pipi no kekahi mau la, ua ikeia ka pepehiia o na pipi ame na puaa a hooliloia mai no i ka manawa pokole.  Aka, i ka loaa ana mai o na hale hau, a me na wahi e hiki ai e malamaia keia mau mea-me ka maikai no kekahi mau la, ua hiki e pepehiia ka pipi ame ka puaa, a malia no ka puu ae o ka uku.  A i keia la ua hoea aku ka io pipi ma kekahi kahua e mau ai kona kumukuai.

            Pela no na meakanu e palaho koke ana.  O keia mau mea, ke kamu mana e hoemi inai nei na loaa o ke kanaka mahi.  I ka hoea ana mai o kana mau meakanu, mahope o kona ako ana, he mau la mamua aku, ua ikeia ua hoomaka e inoino, a o ka mea e ikeia ana e hoomaka koke e hoolilo aku i mea e poho loa ole ai.  O ia hoi e “aho” e loaa mai kekahi mau mea uuku iki, mamua o ke poho loa, aka, o keia mau mea uuku iki ua lilo ia i ka uku moku, a kaa paha, a o kau hoi e ka mea mahi, aole e loaa ana, no ka mea ua lilo aku la i ka popo.

            O ka mea mua e pono e hanaia e loaa kekahi wahi e hiki ai e malamaia keia mau mea, i popopo koke ole, a i hiki ai e paaia no ka loaa ana o na uku kupono e hoea mai ana.  O na mea popopo koke, ina aole e hiki e malamaia no kekahi manawa aku, e hiki ole ana e loaa ko lakou mau uku kupono, a o ka mea hiki wale no e hana aku, o ka hoolilo loke aku.  Aka, ina e loaa ana kekahi wahi e heahu ai a e kakaliia ai no ka hiki e loaa ke kumukuai maikai ae, e loaa ana no ka puka ame ka pomaikai i ka meakanu.  No keia kumu, e hooikaika ka hu@, e loaa kekahi wahi anuanu, i hale hau, no ka malama ana i keia mau mea.

            O ka lua e loaa ka akena hoopono, nana e lawelawe keia mau mea.  O ka ninau ano nui loa paha keia.  Ina e loaa ole ana kekahi kanaka i hiki e hikinai ia, ua loaa hou no ia pilikia o ka meakanu.  Aka, o ka loaa ana o kekahi kanaka nana e hele e nana kou pono, ho mea nui ia.  I ka hoea ana mai o kau mau mea kuai ma ka uwapo, e hoea aku keia kanaka, a e ike i na mea i hoounaia mai.  O na mea i ano poino, e hookaawaleia ia mau mea, a o lakou na mea e hoolilo mua ia.  A o na mea maikai a malamaia no kekahi manawa aku, alaila, e loaa ana i ke kanaka ma kela aoao mai, he mau pomaikai no kana mau mea kuai,  A i ka malamaia ana o keia mau mea, e hoea mai ana i ka la e makemake nuiia ai keia mea, a o ka loaa no ia o ke kumukuai kupono e hili ai i ke kanaka mahi ke ike iho he puka kekahi o kona luhi ana.

            O kekahi e loaa ka makeke.  O ke kanaka e lilo ana i Akena, e ike ana oia mamuli o kona hele hulu ana i na wahi i makemake i na meaai.  E loaa ia oe kahi e makemake ana i ka uala; ka huamoa; ka moa; ke kapiki; ame na meakani he nui wale.  Aole o ka noho iho a na ka mea makemake e hele mai, aole.  Ina pela, aole he waiwai o kela akona au i koho mai ai.  Aka, e lolo oia i mea ike i kahi e makemake ana i kana mau mea kuai.  I ka hoea ana mai ua loaaa ka makeke kahi e hooliloia aku ai keia mau mea.

            Eia hou.  Ia ike no kakou i keia mau la, ke komo mai nei na mea like ole iloko o Hawaii nei, mai Kaleponi mai.  O na mea apau e makemakeia nei ma Hawaii nei ua hiki e hoouluia ma Kaleponi, a no keia kumu, ua hoea mai he mau moku i piha i keia mau mea.  Aka aole nae e hiki e loaa keia mau mea i na manawa apau loa.  I kekahi manawa o ka makahiki, aole e hiki e loaa keia mau mea ma Kaleponi.  A e nele ana na makeke o kakou mamuli o keia nele.  Ala, ina he akena naauao ka oukou, e ike ana i ka manawa e pau ai keia mau mea ma na makeke o kakou, a e hakilo ana i ka manawa o ka makahiki e nele ai, a e loaa mai ai, e loaa ana i kela akena, he ike e hoonaauao aku ai i kona poe kanaka mahi.  I ka mahina o Novemaba paha e nele ana i ke akaakai; ka uala kahiki paha, a i ole kekahi mau mea e ae paha, a e ao aku ana oia i kona poe mahi, i ka mahina e kanu ai i keia mau mea i nele ma na makeke o Honolulu nei, a e hua mai ana hoi i ka malama e nele ai ia mau mea.  Ina e hana ana keia kanaka akena pela, aole he manawa o nele ai ka loaa o ka pomaikai i na kanaka mahi.

            O na mea makemake nui ia ma na wahi apau, oia no na mea makamaka hou.  Aole wale no keia i na io holoholona, aka, i na meakanu pu no kekahi.  I ka huamoa, a me na meakanu.  A o ke alanui e hiki ai e loaa keia mau mea makamaka hou, o ka hiki ana e loaa ke oo ana i ka manawa e nele ana na makeke ia mau mea.  A mamuli o ka loaa ana o na hale hau, e hiki ana e malamaia no kekahi manawa loihi.  O na huamoa paha kekahi mau mea makemake nui loa ia.  I keia la ke hoounaia mai nei he mau miliona kakini i Hawaii nei mai Kaleponi mai, i kela ame keia makahiki.  A ua emi mai keia mau huamoa, mai ke 30 keneka, ahiki aku i ke 70 keneka i keia mau la.  No keaha keia emi ana ame keia pii ama?  No ka nele mai ke kumu o ka pii ana, a no ka nui mai ke kumu o ka pii ana, a no ka nui mai ke kumu o ke emi ana.  Aka, ua hiki mai nae keia mea imua o ke kanaka hanai moa.  A ua ike oia o keia mau mahina o ka haule lau na mahina oi aku o ka pii o ka huamoa.  A o na mahina o ke kau na mahina emi o ka huamoa.  I kina hoomaopopo ana i keia mea, e hiki ana iaia e ike iho, i ka manawa e oi aku ai na pomaikai e loaa ana iaia ina he mau huamoa kana.  A no ia kumu, e aoia mai ana oia e hanai i kana mau moa, e hiki ai e hanau mai i keia manawa pii o ka huamoa.  Aka ina aole oe e ike ana i keia mau mea, e pahaohao ana oe i ka emi o na loaa o kau mau hua, a loaa ole hoi keia pii e loaa nei i kekahi poe e aku, e hanai moa pu ana no me oe.

            Nolaila, o ka ike ana i ka manawa e nele ai na makeke i kekahi mau mea, a e pii ana hoi ia mau mea, o ia kekahi o na loina ano nui o keia mea o ka oihana mahi a hanai holoholona.  A aole no hoi he mea pono i ke kanaka mahi e nele kona hanai ana i kekahi mau holoholona.  Aole e hiki e alo ae i keia rula, no ka mea he rula hoopomaikai mai i ke kanaka.  I na aole ma ke kuai ana aku, alaila, ma ka loaa ana no iaia he mau mea e ai iho ai.  E ike mai kakou, aole oe e hooulu ana a e hanai ana na hai  wale no, aka, he waha kou a he opu e pono e hanaiia, a e loaa ana ia oe na mea e piha ai ua opu nei ou, me ka maalahi loa o na hoolilo, ke hooulu no oe maau kekahi.

            I keia la, o keia na mea nele a pilikia o ke kanaka mahi.  He pilikia mae i ikeia ma na wahi kanu meaai apau loa o ke ao nei.  Ma ka wahi i loaa ko lakou mau makeke e hiki ai e hooliloia na meakanu, e ike ana kakou i ka waiwai oia poe mahi, a ma kahi no hoi i nele, e ike ana kakou i ka nele, ame ka pilikia o ka mea mahi.  Aka, me keia ike i keia ma’i, e hiki ana e loaa ka laau lapaau.  Ua hoike mai ko kakou mau kupuna, o ka ma’i i ikeia, e ola ana ia ma’i; aka, o ka ma’i i ike ole ia, oia ka ma’i pilikia, a hana nui.  Pela no na kauka lapaau o keia mau la.  Mamuli o ka hiki ole e ikeia ke ano o ka ma’i iloko o ke kanaka, ua imi ikaika lakou i na mea e hiki a@ e hoike mai i ke ano o ka ma’i.  A ua loaa mahope o ka imi mui ana keia mea paikii X-ray.  O ke kii e loaa mai ana ma keia pai ana, o ia no ke kino oloko aku o ke kanaka.  Ina he iwi haki, e ikeia ana; ina he pilikia aia iloko o ke eke ai; a u a wahi e ae paha e ikeia ana, a o ka loaa no ia o ka mea pono e hana aku ai.  A ina he mau ma’i okoa ae, e haawiia ana no o mau laau, a na ka loli ana o ka ma’i e hoike mai i ke kauka naauao, i ke ano o ka ma’i a o ka loaa no ia o ka laau e haawi aku ai.

            Pela no keia mau pilikia o ke kanaka mahi ame ke kanaka hanai holoholona.  Eia na kanaka Hawaii ke komo nui aku nei ma keia mau oihana, oiai ke haawiia mai nei na aina ia kakou.  O keia mau pilikia, e ike mua ia e kakou.  A o ka ike mua ana, o ka loaa ana no ia o ka laau lapaau e hoopau aku ai i ua mau ma’i la, i ka hiki ana mai o ia manawa.  E lilo aku ana i na kanaka Hawaii kekahi o keia mau oihana ma keia mua aku.  E loaa ana ia kakou he mau makekek maikai kahi e hiki ai e hoololoia ka kakou mau mea i hooulu ai, ina paha he mau meaai, a i ole he mau mea e ae paha.  A o ka loaa ana o ka akena hoopono, ka mea nana e hooi ae i ka nui o keia mau pomaikai.

            Eia ma Molokai ke hoouluia mai nei ka mauu alafafa.  He mauu da@ la nui keia, a ke hoounaia mai nei no hoi i Hawaii nei mai Amerika mai, he mau tona lehulehu o keia mauu no na mahiko o kakou.  He mea pono no, e loaa i na komisina he kana@ nana e imi aku na hui mahiko @@ kemake ana i keia mauu, Kaulana @@ ku i na kanaka mahi i @ Kuhikuhi ma Molokai i kahi e @ Eia i ka @una aku me ka loaa o ke @@ maikai.  O ke ola ia o keia oihana, o ka loaa o ke kumukuai maikai no na meakanu.  A o ka make o ka loaa ole o na kumukuai e hiki ai i ke kanaka mahi e ike iho i kona puka.  Ina he puka, e mau ana kana kanu ana ia mea, a ina e poho ana, e ike aku ana no kakou i ka haaleleia.  Aole nae ka makeke e hele mai ana i ke kanaka, o ke kanaka no ka hele aku i na makeke.  A o ka ike ana o na kanaka i kahi e hiki ai e loaa na pomaikai, ka loaa ana he wahi e ukuia ai kona luhi, me ka loaa he mau mea e hookoe ai, o ka loaa ana no ia o kekahi poe hauoli, a lawa ma na mea apau.  O ka loaa ole ana ke kumu o ka huhu ame ka hakaka, a o ka hopena he pilikia.

 

NA KEIKI OPIOPIO HAWAII E

            HELE WALE MAI NEI.

 

            Aole paha he manawa iloko o ka moolelo o ka lahui Hawaii, i ikeia ai ka hele wale ana o na keiki Hawaii opiopio, ma na alanui o kakou, elike mai me keia e ikeia nei i keia mau la.

            I na la i hala wale aku, na la i emi mai ai na hoonaauao ia ana o na keiki, na la hoi me ka hooikaika e loaa ai ke naauao, ua nele ka ike ana o ke kanaka i keia mau mea o keia la.  Ua ilihune ka noho ana oia mau la, a ua hele aku na keiki ma na wahi like ole e hana ai.  Aole nae pela i keia mau la o ka nui o ka naauao, ame na wahi a ke keiki e hele ai e huli i ka pono o keia noho ana.  Ina ua makemake i ka naauao, ua hiki loa i na keiki o keia la ke imi aku, me ka hiki wale no.  A pela no hoi na hana like ole e lawe ia mai nei. 

            I na la i hala wale aku, o kahi mahiko no ka hana hiki wale e loaa i na keiki.  Ua emi iho na uku mamua o keia mau la.  Aka, i keia mau la nae o ka nui o na wahi like ole e loaa ai ka hana, ua hoohema-hemaia ka hana, a o ka hele ma na alanui ka mea e ikeia nei.  Ma na kula o keia la, ke a’o ia nei na keiki i na hanalima.  A o keia mau hanalima, ua hiki e loaa wale i kela e noho mai nei i keia mau la.  A ua nui no hoi na hanaluma e lawe laweia mai nei e na kanaka o keia mau la.  Aka, nae o na keiki wa@@ no o na aina o keia e alualu @i nei i na hanalima, a o na keiki Hawaii hoi, ke hele mai nei ma na alanui o keia kulanakauhale, me @@ mea la he poe keiki na ka peo onmiliona.

            He mea ano nui keia, ma ka’u hakilo ana i keia mau la.  He mau haneri o na keiki Hawaii ke he@@ wale nei ma na alanui, a oa ike @@ ia aku kahi o ka loaa ana o ke ola ia lakou.  He mau haawina h@@ pilikia keia, aole wale no i na ma kua, ame lakou iho, aka, i ke aupuni kekahi.  O na keiki aole i hoa maopopo io ko lakou noho ana ame ka lakou mau hana, e lilo ana @ poe keiki i poe e hoopilikiia mai ana i na makaainana o kekahi aina.  A o ka halepaahao aku no ka hopena oia poe, a i ka paa ana ma ia wahi, o ka lehulehu ka mea nana e hanai ana.

            O ka mea, paha ma ko kako, aoao, o ia no ka loaa ana o na kanaka e paa ana ma na kulana hooko kanawai e lawe ana i ke ka nawai ma ko-lakou mau lima, a e hooko ana i ke kanawai aeahau@@.  He kanawai keia e koi mai ana i na keki ame na kanaka o ka aina e loaa ma ko lakou mau lima kekahi hana e ola ao ko lakou noho ana a i ka loaa ole ana, ua hiki no e  ikeia aku, e hele wale ana me ka loaa ole o kekahi hana, a o ka hopena e hoihoiia maloko o na halepaahao o kakou.

            A owai la ke ahewaia ana no keia kulana hele o na keiki Hawaii ma na alanui i Honolulu nei, ame na wahi e ae no paha?  Aole o keia poe keiki wale no aka, ua kau pu aku ke koikoi o keia mau mea ilu na o ka hokua o na makuakane, ame ka lahui pu no.  Aole e hiki ana ia’u ke alo ae i keia mau hana ina no ua malama pono mai i ka’u mau keiki, aka, ike aku nae, a hoohemahema i na keiki Hawaii e ae e hele mai ana imua o ko’u alo, aole loa.

            Nolaila e ike pu mai kakou aole e hiki ana i ka lahui Hawaii ke pii ae maluna o ke kahua o ka poe, naauao, ina kakou e nanamaka ana i na keiki opiopio e ulu ae ana imua o ko kakou alo.  Eia ke ku nei na kanawai, i hanaia i mea e pau ai na hana hewa like ole.  I hanala keia mau kanawai, no ka mea ua ikeia aku, ma na aina e na wahi i ikeia na hana o keia ano, i mea e akeakea ai i ke keiki ma kona hele ana aku e hana pu ia mau mea.  Aka, ina e kau wale ana no na kanawai ma na buke me ko lakou hooko ole ia, e ike ana kakou i ka pilikia e hoea mai ana.

            Pela no i keia manawa.  Eia keia mau kanawai e papa ana i ka noho wale ana ame ka hele wale ana o na keiki ma na alanui o kela kula-nakauhale, aka, aole he manawa i hoko a ai keia kanawa.  No ke aha ke kumu o ka hooko ole ia ana?  No ka maka’u anei o ka Makai Nui i loaa ka baloka o na makua o keia peo keiki?  Owai la ka makua i hoihoi ka hoi ana aku i ka hale i ka pau ana o kana hana, a ike aku i ke keiki e noho wale mai ana, me ka imi pu ole i ke ola o keia noho ana?  Nolaila ua hewa loa keia mau hana, a e pono no kakou e ike i ka pono, a e hana aku i kea e pau ai keia hele wale ana o na keiki ma na alanui.  E liloo ke keiki i mea kokua mai i ka makua a i kona pono ana a loaa kana wahine e loaa ana iloko o kela keiki ka mikiala hana ana, no ka pono o kona ohana.

            O keia nawaliwali nui iwaena o ko kaou lahui, kekahi mea nana e hooemi mai nei na oni ana aku imua.  E ike ka makua i keia mau hana a ke keiki, a e imi i wahi e loaa ai i kela keiki, he alanui e hoopau ai i keia jele wale ana, a e huli aku kona mau lima ma na mea e loaa ai ke ola i na makua, ame ia i na la o kona hooulu ana ae i ohana nona iho.  Aole kakou @ ike ana i na keiki a na lahui e ae e hana ana i keia mau mea, aole loa O na Hawaii no hoi ka oi, oiai @ o kakou ka heluna haahaa loa @ ka heluna kanaka ma Hawaii nei, e hopuia mai nei no na hana kolohe.  Ina oukou e hele ana ma ke kula hoopololei o Waialee, e ike ana oukou o na keiki Hawaii ka oi aku ma ia wahi.  Pela no ma ke kula ma Moiliili.  Kahi e hoopaaia n@ na kaikamahine kolohe a kakou.  O na Hawaii no ka oi ma keia mau kula a elua.  A no keaha mau ke kumu o keia oi ana?  No ka nana pono ole o na makua.

 

            Ma kela aoao mai o Molokai, ka Mokupuni o Lanai.  Eia ke hoola laia mai nei kekahi awa ku moku no ia mokupuni, no ka lawe ana i waiwai o keia mau makahiki aki e kanuia aku ana, ka halakahiki.  He aina kela i nui na eka momona @ ka lepo.  Ua nui ka manawa i lilo ai mai kekahi poe a i kekahi poe, aka, i keia la nae ke ikeia nei ka nui o ka waiwai o ka halakahiki, a e paa aku ana @@@ mau eka lehulehu o kela aina i keia hua@ ono nui ia.  Mamua he kula holo holona wale no, aka, i keia mau makahiki aku, e loaa ana he mau waiwai okoa.