Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 43, 25 October 1923 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

ELUA NUPEPA KUOKOA HONOLULU, T. H., POAHA, OKATOBA 25, 1923.

He Aoao Keia i Hookaawaleia no na Manao o ke Komisina o na Home Hawaii Hoopulapula Lahui

Ke Ola Mamua, Mahope ka Hoopukapuka

 

NA KOMISINA

W. R. Farrington, Lunahoomalu;

Elizabeth K. Kalanianaole, Lala;        Rudolph M. Duncan, Lala;

Akaiko Akana, Lala;               Geo. P. Cooke, Kakauolelo.

Meakakau Nupepa, malalo o ke Kakauolelo,

JOHN H. WISE.

            Malalo o ka lokomaikai o ka ona o keia Nupepa Kuokoa, L. A. Thurston (Kakina), ua haawiia mai keia aoao no @a manao pili i na hana a ke Komisina Eoopulapula Lahui Hawaii.  N@laila @ loaa ana he @au mana ‘ pili i ka hana a ke Komisina ma keia aoao.

            Ma keia aoao e ike ai ka poe heluhelu i na hana, na makemake, ame ka hoolala ana no ka hoomaka ana o na hana maluna o ka Mokupuni o Molokai.

            Ua hamama no hoi keia aoao @ na ninau pili @ keia hana mai na Hawaii mai, @ ma@emake ana @ ui i ke Komisina no na mea like @ i makemakeia e ninau mai.

 

KE KUMU O NA KANAWAI I HANIA AI.

 

            No kekahi mau makahiki loihi, h@ mau kenekulia no paha, aole kanawai i ikeia a i hoomaopopo e na kanaka e ola ana ia mau la.  Aka, mahope mai o kekahi mau makahiki, ua ike ia he mau kanawai kekahi.  A o ke kumu o ke kukuluia ana o na kanawai, he alanui ia i hoomaopopoia e na aina like ole ma ia manawa mai.

            I hanaia na kanawai i mea e alakai ana i na kanaka e hana i na mea ku i ka pono, a e papa ana @oi i na hana hewa.  O na hana hewa, o ia no na hana i lilo he mau mea e hoopilikia ana i na hoa kanaka.  A ua ikeia, i ka manawa e akoakoa ai na kanaka ma kekahi wahi, @ lilo ana kekahi poe i poe ku-e i ka makemake o kekahi @ na kanaka oia wahi.  Ua ikeia ka hoohaunaele ana; ka aihue ana;, ka hoeha ana; ka hao ana ame na mea like.  I mea e hoopauia ai keia mau hana, iwaena o keia aluka kanaka ua kukuluia na kanawai.

            I kinohi, na na alii e kuahaua mai na kanawai.  @a mau la, o na a@ ke poo o ke aupuni, a no keia kumu.  ua lilo na lakou e hoopuka mai i na kanawai i mea e loaa ai i @a kanaka he mea mana nana e hooko mai. ina e ku-eia ana keia @au kanawai.  Ma kehaki olelo ana @ na kanawai apau, he hoopa’i kekahi.  O ia hoi, i ka manawa e maop@p@ ai ua hewa ke kanaka, @paaiia ana oia.  A i na la kinohi @ keia mea he kanawai, ua kakai@ahi wale no ia mau kanawai, aka.@ ikaika ka hoopa’i i hoakakaia @ ia mau hewa, a i ka manawa @ @aa ai ke kanaka i hana hewa, o ka make no ka hoopa’i.  Aka, i ka @ ana ae o ka naauao ma ka ho@ n@i.  ua nui ae na kanawai, a @ weheweheia keia mau kanawai.  @ hoomaopopo ana i ke ano o kela ame keia kanawai.

            I ka hoomaka ana mai o na kanaka Isaraela e hele mai Aigupika @ai.  aole no i manaoia i mau kanawai kekahi no lakou.  Aka, i ka manawa i panee aku ai ko lakou hoea ana i ka aina i haawiia mai no ko lakou mau kupuna, a i ko lakou akoakoa ana ma na wahi puulu, ua ikeia aole e hiki ana i keia la@ui kanaka nui e noho like, a maluhia paha ke ole @ loaa kekahi mau kanawai no ko lakou hoomaluia ana.  No ia kumu ua haawi mai ke Akua i na kanawai mua loa, no ka hoomaluia ana o kona lahui kanaka.

            Aole keia mau kanawai i nui loa, aku, aka ua lilo nae i mea hiki ke hoomaopopo iho, i ko lakou kii ana mai i ka naau o ke kanaka a wa@o wale ae.  O ia hoi ua akoakoa no na kanawai o ke Akua, ame ka hoomana ana aku o ke kanaka iaia, a ua kaawale no hoi na kanawai a ke Akua i makemake ai i kona poe kanaka e lilo i mau mea e hoomalu ana ia lakou.  Ua ike kakou he elima kanawai no ke Akua, a he elima no na kanaka.  A o keia mau kanawai elima, he kaukahi, aka, nae ua piha pono ma ko ke kanaka aoao, ke lilo oia i mea hahai aku.  Aole he nui o keia mau kanawai i haawiia mai, aka, ua ike ke Akua, ua lawa ia mau kanawai no ka hoomalu ana.  A ua lawe ae na aupuni apau o ka honua nei i keia mau kanawai. a i keia ia ua lilo i mau kanawai no ka hoomalu ana i ko lakou mau makaainana.

            O ke kumu nui nae i makemakeia @ kakou, o ka ike ana i na kumu nui o ka hanaia ana oia mea @ kanawai.  Ua ike kakou, o ka mua i m@a @ papa mai ana i ke kanaka @ @ hana aku ia mau mea, no ka m@a, ua ku-e i ka noho maluhia @ o na kanaka.   A no ia kumu, @ ikeia he mea @ maluhia ai ka @.  Aka. aole he kanawai i hana@ me ka loaa ole o kona hoopa’i.  @ kekahi manawa he elua ano o ka @pa’i.  aka o ka mea maamau he @kahi no.  Aka, i keia pii ana a@ o ka naauao o ka honua, ua ikeia ka lilo ole ana o ke kanawai i mea e hoomalu ana i na kanaka, a ua hoonohoia na lunakanawai, i poe e wehewehe ana i ka manao o k@ kanawai.  A ia manawa hookahi no ua loaa he mau kanaka na lakou @ hooko aku i keia mau kanawai. 

O ia hoi, ua ku kaawale n@ ka mea hana kanawai, a ua ku kaawale no hoi ka mea nana @ hooko aku @ n@ kanawai; a pela no hoi ka mea nana @ wehewehe i ka manao o na kanawai.

            No ia kumu, ua ike kakou i ka hopuia ana o kekahi kanaka no kana mau hana hewa a hana hewa ole paha, ua hopuia oia e ka mana hooko kanawai.  Ua hoopaaia oia maloko o kahi paa, i hiki ole ai iaia ke holo hou aku.  Ua hoikeia mai ka manawa e noho ai ka aha no ka imi ana mamuli o na ike maka i na hana i hana iaia, ina paha ua ku ka hewa iaia, a aloe paha.  No keia kumu, ua komo mai la ka lunakanawai ka mea wehewehe ka nawai, e ike i ka uhakiia ana paha o ua kanawai la.  A o keia mana hookolokolo, oia no na aha a kakou e ike mai nei.

            I na la nae o ka hoomakaia ana o keia mea o k@ kanawai, aole i kaawale aku ka mea hooko ame ka mea wehewehe kanawai, mai ke kino hookahi aku.  Ua pau keia mau mana a ekolu iloko o ka lima o ke kanaka hookahi.  Aka, mahope mai ua ikeia, ua lilo keia paaia ana o keia mau mana iloko o ka lima o ke kanaka hookahi, i kona lilo ana i mea kolohe, a i kekahi manawa hana ole mai i na hana pololei.  No keia mau kumu ua kailiia ae keia mau mana mai ke kino hookahi ae, a haawiia iloko o ka lima o ekolu kanaka.  A ia manawa hookahi no hoi, mamuli no o keia pii nui ana ae o ka naauao, ua koiia mai e haawiia aku i kela kanaka hana hewa ame keia kanaka hana hewa, he kuleana e ku imua o na kanaka nana i lawe mai i ke kumu hoopii, a kupale aku no keia mau hoopii i laweia mai imua o ka aha.  O keia haawiia ana mai i ke kanaka hewa he manawa e ku ai a e pale nona iho, he mea ho’u loa iho nei keia.  A i ulu mai no keia mamuli o ka hoopa’iia ana o kekahi poe i hewa ole.  Aka, aole no he manawa @ pau loa ai na kanaka hana hewa, i ka paa, a aole no hoi i pau loa na kanaka pono i ka hookuuia.  I kekahi manawa ua ahewa ia ke kanaka pono, a i kekahi manawa ua hookuuia ke kanaka hewa.  Aka, aole no paha he manawa e pau ai ia mau hana.

            Iloko o keia mau kanawai apau, he mau hoopa’i, i hanaia i mea e papa mai ana i ke kanaka e noonoo ana, he hana keia e pilikia ai oia, ke ku-e aku.  Aka, ma kekahi aoao, ua manaoia keia mau hoopa’i he mau mea e kaohi mai ana i k@ kanaka aole e hana ia mau hana i lilo i mau mea e ku-e ana i ka maluhia o ka noho ana oia mau puulu kanaka.

            He oiaio no nae, aole he manawa i maka’uia ai ka haihai ana i keia mau kanawai, mamuli  paha o ka makauia ana o na hoopa’i.  Aka, o kekahi mau hewa i manaoia h@ mau hewa inoino loa, a ikeia no hoi he mau hana e pono @ hoopauia, ua hookauia mai he mau hoopa’i ikaika a kaumaha maoli.  Ua ike kakou, o ka pepehikanaka he kanawai koikoi loa, a ua lilo keia hewa @ mea kauoha mai no e make pu ka mea pepehikanaka.

            Nolaila, o ke kumu o k@ kukuluia ana o ka hoopa’i no na kanawai apau, na manaoia oia k@ kumu o pau ai ia mau hana ino.  Aka, aole no nae he manawa a kakou e ike aku ai i ka hookoia o keia iini.  A e imi aku kakou i na kumu o keia ulu mau ana o na hana hewa, ame ka hiki ole ana e pau, oiai no nae, he mau kanawai kekahi e papa mai ana @ he mau hoopa’i no hoi kekahi, ina @ uhakiia ana.

            O ka mua, ua lilo io no na kanawai i mea uhaki kakaikahi loa ia, i ka manawa e koikoi loa ana na hoopa’i.  Ua ike kakou i ka manawa i hoomakaia mai ai na kanawai e hanaia, ua koikoi maoli no na hoopa’i.  A ina ua hanaia na hoopa’i i mea e pau ai keia mau hana haihai kanawai, alaila, ua pono maoli ke kaumaha ana o keia mau hoopa’i.  I ka manawa i ike ai o Kamehameha, ua nui na hana haihai kanawai, a ua maluhia ole ke ola o ka poe @ hele ana ma na alaloa, ua hana mai oia i kekahi ka nawai, ano nui no ka mea, ua oleloia h@ lahui naaupo maoli keia, a he lahui pokana no hoi.  O ka hoopa’i o keia kanawai ke uhakiia, oia no ka mak@.  A mai ke kukulu@a ana o keia kanawai ahiki mai i ka la o ka make ana o ka mea @ana i kukulu, aole he mau hana ku-e aku i keia kanawai i ikeia.  Ua ku oia me kona lilo i kiahoomanao no ia kanaka naauao, a ike malama kanaka.

            Mamuli o keia kanawai i haawiia mai e Kamehameha, ua hiki i na kanaka o keia la ke hoomaopopo iho, ua hewa a ua kupono ole na olelo, he lahui naaupo a pekana keia.  Ua hiki e ikeia, aole ma na kanawai e ikeia ai ka naauao o kekahi aupuni, ame kona noho pono ana, aka, mamuli o ka malamaia o kona mau kanawai.  Heaha ka waiwai o kekahi mau buke kanawai i hanaia, ina aole i hiki e hoomaluia ia aupuni me ua kanawai la@  Ua hiki ia kakou e hoomaopopo iho, aole he waiwai.  Aka, o ke aupuni e malama ana i ka maluhia, mamuli o kona mau kanawai kakaikahi, o ia ke aupuni naauao hoopono.  Nolaila, ma keia malamaia ana o ke kanawai a Kamehameha, ua ike kakou i keia la , ua huhewa na a’o i haawiia mai ia kakou, he lahui hupo a pekana keia.

            O ka ninau nui, ua hiki anei i na hoopa’i o kekahi kanawai e lilo i mea e hookuemi mai ana i ke kanaka aole e uhaki ia kanawai@  Ke manao nei ko oukou meakakau ua hiki.  A i mea hoohalike, e nana i k@ kanawai a Kamehameha.

            E hoomanao kakou, aole he mau makai a Kamehameha, e ku ki@i ana ma na alaloa, i ikeia ai ka poe ku-e i keia kanawai, aka, ua ku iho no keia kanawai maluna o kona ihiihi ame kona ikaika, a ua lilo no i mea hookoia a maka’uia hoi e na kanaka haihai kanawai.  E hoomanao iho kakou, ia mau la, aole ka hikiwawe o ka hele ana o na kanaka ma na alanui, e hiki ai @ laweia mai na lono no ia uhakiia o ke kanawai.  Ia mau la, ma na wawae wale no ka hele ana.  H@ mau la e hele ai mai kekahi kihi a i kekahi lihi.  A ua hiki @ ikeia, ina e hanaia ana kekahi haihai kanawai, aole mea nana e lawe mai kela lono, i hiki aku ai paha ke kanaka o ke alii no ka hooko ana i ke kanawai.  Aole loa, aka, ua maluhia nae ka aina mai kekahi pe’a a i kekahi pe’a.

            I keia la, aole he maluhia o ka noho ana o na kanaka.  Ua nui a hihipea na kanawai i hauaia mai kinohi mai aole nae i loaa keia mea o ka maluhia.  Ua hiki no ia kakou e ike iho i na kumu o keia laha mau ana o keia mau hana ku-e kanawai.  O ka mua, ua hemahema ka malamaia ana e na kanaka i hookohuia aku e malama i ka maluhia o na kanaka.  O ka lua, aole i koikoi kupono ke kanawai no ka hoopa’i ana i ke kanaka i hana hewa.  Maluna o keia mau mea elua ka pilikia o keia noho ana.  Ua nanamaka wale aku ke kanaka i kohoia no keia hoomalu ana mai.  Ua ae wale aku oia i na hana hewa e lanakila mai.  Ua komo pu aku kekahi poe e lawelawe no i keia mau hana i papaia.  A o ka hopena ua hoowahawahaia na kanawai, a ua hooko ole aku na kanaka o ke aupuni i kohoia aku e hooko mai ia mau kanawai.

            Aole wale no keia ma Honolulu nei, aka, ke ikeia mai nei ma na aina apau o ka honua nei.  Ke ikeia mai nei ka nui o na hana karaima ma ke aupuni o Amerika nei o kakou.  Mamuli o ka loaa ana o na alanui maikai a pakika, ame na kaa mama elike me na otomobile, ua hele aku na kanaka haihai kanawai ma kela kihi o ke kulanakauhale, a i ka pau ana o ka lakou mau hana hewa, ua na lowale koke iho la mamuli o ka holo o ko lakou mau kaa.  Aka, o keia mau hana apau, ua hiki loa e lilo i mea liilii loa, ina ua lawa ke kaumaha o ka hoopa’i no keia mau hana karaima e hanaia mai nei.

            A mamuli o ka ulolohi ame ka haawiia aku o ka manawa a nui i ka mea hewa, ua lilo pu keia i mau mea e hoolana ana i ka manao o ke kanaka makemake haihai kanawai.  I keia la, ua nui wale na kanaka haihai kanawai e hele laelae ana, me ka maka’u ole.

            I kela la aku nei, ua ike kakou, i ka nui o na palapalanoi i hiki aku imua o ke Kiaaina e hoololiia ka hoopa’i make, i kauia aku maluna o ka Poto Riko nana i ki ia Keonaona, kekahi makai, ma Ewa ae nei.  O ke kumu hoi i waihoia aku e kekahi poe no ka makemake ole ka i ka hoopa’i make.  Aka, ia ka manawa i hiki aku ai keia palapala imua o ka Loio Kuhina, ua waiho mai oia i kana olelo hooholo, o hoole ana i ka palapala noi, a @ koi mai ana e hokoia aku ka hoopa’i a ka aha, e make ka mea p@pehikanaka.

            I ka noiiia ana aku o keia hihia, eia ka mea i loaa aku:  Ua pepehi mua keia kanaka i kekahi kanaka ma Maui.  Ua hookolokoloia, a ua hoopa’iia e paa ma ka halepaahao no 20 makahiki.  Ua’ mahuka keia lawehala, a no 14 mahina o kona hele laula ana.  I kekahi kakahiaka, ua ikeia oia e Keonaona, a ua hele aku e hopu.  Ua lawe keia makai i kana pu, a ua hapai ae na lima o keia lawehala i ka manawa i kaheaia aku ai e hapai i na lima iluna.  Aka, ua koi mai e aeia aku oia e hana i kikilika nona, a me keia ae maikaiia aku, ua lalau iho oia i kana pu panapana, a ki mai la i ka makai i ae aku i kana noi.  Ua make keia makai mamuli o keia ae ana aku i ka makemake o keia kanaka pepehikanaka.  A ua mahuka hou, aka, ua paa nae, a ua hookolokoloia iho nei, a ua ku ka hewa, a ua hooholo ka lunakanawai e make oia.  Ua hiki anei ia kakou e manao aku e aeia ke noi e hoopaaia keia kanaka ma Kawa no ke koena o kona mau la, ma kahi o ka hoopa’i make?  He ninau keia.  Ke manao nei nae kekahi hapa o na kanaka Amerika ua hewa loa ke kanawai make, a e pono e hoololiia a e paa ma Kawa no ke koena o kona mau la.  Ua paa mua no hoi, a ua mahuka.  Aole anei e mahuka hou ana?  A e manao anei kakou e hoololiia keia hoopa’i make, a i ka paa no ke koena o kona mau la?

            Na keia mau hana e manaoia nei he hana aloha aku, e hoolana mai nei na kanaka pepehikanaka, a e maka’u ole mai nei na kanaka haihai kanawai i ke kanawai o ka aina.  Aka, ina e kaumaha ana ka hoopa’i, oia wale no ka mea nanae kaohi mai i ka manao o ka mea popehikanaka.

            Na keia lawa ole o na hoopa’i ka nui o na kanaka maka’u ole i ka haihai ana i na kanawai.  Ua ike kakou i ka pii mahuahua mai o na hana karaima.  Ua ike kakou i na e mau ana ka pii mahuahua ana o keia mau hana, e hiki mai ana i ka manawa e lilo ai na kanawai i mea maka’u ole ia e ka mea makemake e haihai.  A o ka laau lapaau ma ko kakou aoao, o ka loaa ana o ka ike ame ka maka’u ole e hooko aku i keia mau kanawai i hoopaaia ma na buke kanawai o kakou

            A o ke alanui mua o ka hookoia ana o keia mea, oia no ka loaa ana i mau luna aupuni maka’u ole, a hoopilimeaai ole, a hookuu paha no ke kii makanunui ana, a hopu no ka mea he wahi kanaka hoaloha ole.  Eia keia mana iloko o na lima o na makaainana.  Ina e loaa ole ana na kanaka kupono, a loaa na pilikia, aole he mea e aku a kakou e ahewa ai, aka, o kakou iho no, no ka mea, ua hoohemahema kakou i ka mana i haawiia mai iloko o ko kakou mau lima.

            Aole paha he mau la haihai kanawai e loaa mai keia a kakou e noho nei.  Ua oi aku ka piliwaiwai mamua o na la i hala aku.  Ua oi aku ka ikeia ana ame ka loaa ana o na hale hookamakama mamua o na la i hala aku.  Ua oi aku ka inu rama mamua o na la i hala aku.  A o keia mau hewa ke lanakila mau mai nei o ia no na hewa nana e ume ka ikaika o ka lahui, a lilo i mea ole, a lilo pu hoi na kanawai i mea akaakaia.  He mau mea keia e koi mai ana i ka ikaika o ke kanaka ma ka manao ana e koho i na kanaka hiki e hilinai ia, aole no kona kanaka ana, a i ole hoaloha ana paha, a i ole no kona ku ana ma kou aoao kalaiaina.

            Ia kakou nae e huli aku ai i hope, a ike iho, he mau kanawai no kekahi i hanaia e na Moi o kakou i hala wale aku i ka make, a e noho ana lakou iloko o ka nele i na ike ame na naauao o keia la, e ike ana nae kakou, ua oi aku ka maluhia oia mau la mamua o keia a kakou e noho nei.

            Ke hoomanao nei no paha oukou i na la e hoopaa ole ia ana na hale o kakou me ka lakaia o na puka komo?  Ke hoomanao nei no paha oukou i na la e hiki ana i ke kanaka ke hele me ka hoohalua ole ia o kona ola?  Ua hala aku ia mau la, aka, ua oleloia he mau la ia o ka noho hupo ana o na kanaka.  A i keia mau la hoi o ka naauao ame ka nui o ka ike, ke ike nei kakou, aole no e paa ana kou hale, a i ole e lanakila ana paha, ke ki oe a hoopaa i ka hale me na kaulahao.  No keaha mai keia?  No ka hemahema o ka hokoia ana o na kanawai o ka aina.

            O ka lanakila o na hewa ka mea e nawaliwali ai kekahi aupuni.  Ina he oiaio keia, alaila, ua nawaliwali kakou ma ko kakou noho aupuni ana.  Ipa oiaio ko kakou kulana i keia mau la, hookahi no laau lapaau, o ia no ke ala ana ae o na kanaka koho aku i na luna aupuni hiki e hooko mai i ke kanawai, i haawiia aku ai lakou e hooko mai.

            E ike mai kakou, aole keia he mau mea hiki wale no ia kakou e kapae ae, a e noho aku nana.  O ke ola keia o ka noho aupuni ana.  O ka mea keia nana e omo nei ke koko o keia aupuni.  Aole wale no keia mea e ikeia nei ma Hawaii nei, aka, ma na wahi like ole no o keia aupuni o kakou, ke aupuni oi aku o ka waiwai ma ke ao holookoa nei, ke aupuni Amerika.  He mea keia na kakou na kanaka makemake maluhia e nalu nui ai.

 

NA HANA I MANAOIA NO NA KEIKI LIILII.

 

            He mau helu i hala aku nei, ua hoopuka aku ko oukou meakakau i kekahi mau hana i manaoia no ka hoopakele ana i na keiki liilii ai waiu a kakou.  Ua kukulu iho nei ka Hui o na Hawaii, i kekahi mau hana ma ka Paka o Aala, a ua manaoia o na loaa e loaa mai ana, e hookaawaleia kekahi hapa no ka pono o keia kumuhana.  O ka apiki nae, aole i holo pono kela kumuhana, ua poho ka hui nana keia la ua oi aku ka nele mamua o ka nele mamua.

            Aka, aole no keia nele ana, e hoi hope ana kakou i ka manao ana @ lele mai e kokua i keia hana maikai.  I keia mau la, aole no i emi mai keia pilikia iwaena o ko kakou noho ana lahui ana.  A o ka pono, e imi mai kakou i kekahi mau kumuhana no ka imi dala ana no keia hana.  O ke ano o ke kumu hana, aole i maopopo i ko oukou meakakau, aka, eia no ka Hui o na Hawaii, ke hoolala nei no ka wehe hou aku no i mau kumuhana ma keia mua koke iho, i loaa ai na dala no keia pilikia.  A o ka oi aku o ka imi ana i mea e hiki ai e hookoia keia manao maikai.

            Ua ike kakou, o na keiki na makua o keia mua aku.  Ua kamaaina kakou i keia mea, a ua hiki ole ia kakou e hoole i ka oiaio o keia mau olelo.  Aka, ina eia no i na la opiopio pau e keia poe makua i ka make, auhea hou aku ka manaolana o keia lahui@  Aole manaolana.  O ka hopena e ko io ana paha kela mau olelo a ke Diabolo, “he mau makahiki helu wale no koe, a pau aku keia lahui i ka nalowale.”

            No keia pilikia i hoikaika ai ko oukou meakakau e loaa ka aina paa o na Hawaii, i kaawale aku ai kakou mai na wahi aku e ikeia ka make o kahi kumu ia e loaa nei ka make nui iwaena o ko kakou lahui.  Ina e hiki ana i na kanaka makua o keia la, e ike i ka oiaio o keia mea, ina la aole no ko oukou meakakau e kalai nui no ka pono o na keiki liilii, no ka mea eia io aku no i keia mau aina e loaa ai keia mau manaolana ana.  Aka, aole pela.  Eia no keia kumuhana o ka hoihoi ana aku i na kanaka ma na aina no lakou iho, i na la o ka hoaoia.  E loaa ana paha ka holomua, aole paha.  Aka, aole he maka’u ana no ka loaa ole o ka holomua, i ka poe i hiki e manaoio i keia kumuhana.  Aka, eia ka pilikia i ka poe e manaoio ole mai nei, a hala ae paha na la o ka aleale ana o ka wai.

            O ka loaa ana o ka ikaika i na makuahine, ame ka hiki ana e loaa ia lakou o ka ai maikai kekahi kumu nui e hiki ai e loaa ke ola i na keiki liilii a kakou.  O ka hiki ana e loaa ka ai kupono, ame na ea huihui maikai i kaawale mai na anoano mai o ka ma’i, kekahi alanui e hiki ai e loaa keia ikaika i ka ulu ana o ka lahui.  Elike me ka noho mau ana o na kanaka maloko o na kauhale liilii, e honi ana i na ea ma’i, pela no e mau ai ka ikeia o keia nele o ka ulu ana ae o ko kakou lahui.

            Aole keia he nuhou hou loa, aka, he mea kahiko keia e kamailio mau ia nei e kakou.  Aka, heaha la ia i ka manao o kekahi poe o kakou mai nei.  Ua hoohemahemaia keia mau ike, ame keia mau koi a kakou e lohe mau nei.  Malia paha no ka lohe mau ia, ua kuli na pepeiao o kakou.  Aka, aole ia he kumu maikai na kakou e hoohemahema mai ai, ina io ua aloha kakou i ko kakou lahui, a ua makee no kona ulu hou ana mai.  Eia kakou ke hooikaika nei i ka loaa ana o ke ola no kakou iho.  Ina i manao ko kakou Akua he mea maikai ia, ina la aole oia e hoouna mai i kana keiki e make no kakou.  Aka, ua manao oia o ke kokua ana mai kekahi o na hana pookela loa a ka mana kahikolu e hana mai ai.  Ma ka aoao nae o ke kanaka, ke nanamaka aku nei kekahi i kekahi, me ka manao nui ana o kou ola iho ka moa oi aku.  E ke kanaka hupo e, e ala mai oe mai kou hiamoe ana.  E ike oe, o ka ike ana aku e ola ana kekahi kanaka me oe, ka mea oi aku mamua o kou ola wale ana iho no nou wale no.

            Ua olelo ae kekahi kanaka naauao o keia aupuni nui o kakou, “Mamua aku nei ua manao wale au, o ka noho ana nou iho, ame ka hookuu ana aku i kou hoa kanaka e ola oia, nona iho, oia la ka mea oi aku a kekahi kanaka e hana ai.  Aka, ua pau kela manao ana o’u pela.  @e ike nei au, aole oia ka mea a ke Akua i makemake ai ia kakou e hana, aka, o ka hiki ana ia kakou e kokua aku kekahi i kekahi ka mea oi aku.”

            Nani wale ka nui o ka naauao ame ka ike Akua o keia kanaka.  Aole io no o ke ola wale no o kou hoalauna Kana i makemake ai, aka, o ka hiki ana ia kakou e kokua aku i kekahi i kekahi.  A o keia ka’u e koi nei me ka ikaika.  Aole o ka ike ana aku e ola ana kakou ka mea nui, no ka mea, aole kakou i ike aku i na make o kakou.  Aka, o ke komo ana aku e kokua kekahi i kekahi ka mea oi aku, a o ia ka mea i komo mai iloko o ko oukou meakakau i na la o ka noho ana he wahaolelo no ka lah@ maloko o ko kakou hale kaukanawai.  Ke koi ikaika aku nei ko oukou meakakau, e noonoo nui kakou i keia moto hou e hapaiia mai nei e keia kanaka naauao.  Ua ike no kakou i ka maikai o keia manao ana pela, aka, aole he mea nana i kukikuhi mua mai ia kakou e noonoo pela.  I keia la, ua ike kakou, aole io no he mea oi aku mamua o keia.

            Aka, ehia la kanaka i ike i keia mea maikai.  Ke manao nei ko oukou meakakau, he uuku wale no.  Aka, i ko kakou huli ana aku e nana, e ike ana kakou, o na kanaka o kakou e noho mai ana me ka hamau, oia na kanaka e makemakeia mai nei e na kanaka o kakou.  A o na kanaka e ui ana, a e huli ana i mea e loaa io ai ka mea oi aku o keia noho lahui ana o kakou, ua kapaeia ae ia poe mahope.  Ae, makapo io no kakou.  Ua make io no kakou.  E hookuu aku anei kakou i keia mau hana make o kakoue lanakila mai, a e noho aku anei kakou i keia mau hana make o kakou e lanakila mai, a e noho nuha ae ka poe e kapaeia mai nei mahope?  Ka, pela ko oukou meakakau i manao wale ai, aka, ke ike nei, aole ia o ka hana maikai.  Ke hapaiia mai nei kona manao, a ke leha aku nei kona mau maka, i kela kanaka i huikala mai i na kanaka i kau aku iaia ma ke ke’a, me keia mau olelo kaulana, “E huikala mai i ko lakou hewa no ka mea aole lakou i ike i ka lakou mea e hana nei.”  Ae oia io no na olelo manao Akua.  Aole no paha ia e lilo ana i mea paa mau iloko o ka manao o na keiki a kanaka.  Aole io no paha o hahaiia ana kela mau olelo maikai.  Aka, e hoao no hoi paha kakou.  he hewa o ka hoao ana.  Aole he mea e lilo aku ana mai ia oe aku.  Aka, o ke komo ana o na manao uhane o ke Akua iloko o kekahi kanaka, he mea ia e hapai ae ana iaia iluna a e leha aku ana kona mau maka i kela mea i kauia ma ke kea.

            I ko kakou leha ana ae ma ko kakou mau aoao, a ike no kakou iho, i na mea i pahemo aku mai ko kakou mau lima aku, a e ike ana kakou i ka ehaeha o ka naau.  He eha no hoi i hiki ole e hoomama mai i ko kakou noho pilikia ana ma ke ano he lahui.  No kakou keia mau mea apau e ku ana, aka, i keia la, ua ikemaka wale aku no kakou, elike me ka ikemaka wale ana o Mose i ka aina o Kanaana.  Ua lohe wale no kakou no kakou io ka keia mau mea apau.  Ua kaawale aku nae, me ka hiki ole e hoi hoi ia mai no kakou.  O ka noho uwe aku anei ka hana maikai ma ko kakou aoao.  O ka noho paiauma kakou aoao, e helu ana i ka makani?  Aole, aka, o ka hopu ana aku i na mea e loaa ana ma ko kakou mau lima, a e hana me ka ikaika i loaa mai ia kakou.

            Ina ua laweia aku na mea apau mai o kakou aku, aole anei i haawi ia mai ia kakou ka ikaika o ke kino?  Ia kakou e nana aku ai i na kanaka opiopio o kakou e ku ana imua o na kahua hooikaika kino o kakou, aole anei i ike kakou, eia no na kanaka Hawaii ke ku mai nei me na kino ikaika?  Aole io no paha i loaa aku na kino kilakila o ko kakou mau kupuna, aka, ua loaa no nae i kekahi poe, a o ka hana mua o ke kulike ana, ame ko ku ana he poohiwi he poohiwi, he umauma he umauma.  O ka loaa o ka manao like ka mea e hiki ai e loaa keia mau mea i nele ia kakou i keia la.  O ka hiki ana i ke kanaka Hawaii ke ike iho, o kou hoahanaa kela, a e koi mai ana i na kokua ana mai ia oe aku.  O ka mea e ike ana i keia, aole no e nele ana ka loaa o keia mau mea ia kakou.

            Ae, minamina wale ko kakou like ole ana.  Minamina wale ko kakou ike ole iho o ke kumu o ko kakou nawaliwali ana o ia no ka like ole.  Aloha no paha na kanaka manao ikaika o ko kakou lahui, @ ka ike ole ia aku o ka maikai o ka lakou hana e hana mai nei.  Eia no kakou i kahi paukuiwi kahi i puauu ai.  A lilo kakou i ka hakaka, ua lilo aku na mea momona mai o kakou aku.  A kuhikuhi kakou i make ia mea ma.

            I ka manawa hea la kakou e ike ai i keia mau mea?  Ke olelo mai nei o Keopulupulu, aole e ike ana ko keia hanauna, no ka mea he welo na ka paakiki.  Make io no kakou la?  Kahaha!  make no ina e hoomau i ka paakiki ana.  Aole io no e loaa ana he puulena.  Aka, ina e huli iho kakou iloko iho, e loaa ana no ka ike, a e loaa ana no ke ola.  Aole mai make ke loaa kona laau.  He laau no hoi ko na ano ma’i apau.  Na kahiko no keia, a ke manaoio nei ko oukou meakakau i ka oiaio o keia mau ao.

            Aole no @ pau ana ka mahakea i ke kalaiia, ke ku wale aku no kakou nana i ke kanaka @ mahi ana.  Aka, ina kakou e lele aku ana e kokua, ke manao nei, e lele liilii ana ka lepo o kapuahi, a e loaa ana ka pau koke o kela mahakea i ka mahiia.  Pela no keia mau hana ano koikoi a kakou e ike nei no ko kakou lahui.  O ka hoao ka hana mua, a i ike kakou i ka hiki ole, alaila, aole iho i ka ka hiki ole, alaila, olelo iho i ka kakou, ua maka’u honua e, a o ka olelo iho la ia e hiki ole ana.  O ka’u e a’o aku nei, mai ike i ka nele ana mamua a hoopau i ka hoao ana.  Ke olelo mai nei kela mau lalani naauao, “O ka mea e nele ana, e hoao hou no oia.”  Pela au e koi ikaika aku nei ia kakou, e komo kakou i ka hoao hou ana.

            Ua make no kakou, aka, na ia ike ana i ka make, @ hooikaika mai i na aoao o kakou no ka nee ana aku imua, malia hoi o ke ola aku ia, hoi hope e hoi kakou.  Aole koa i lanakila i kona holo mau ana.  Aka, e ola ana paha oia, aole nae oia e ola i ke ola a kakou i makemake ai.  Ke ku nei kakou ma ke kae o ka lua o ka make mau loa.  Aka, aole nae i pauaho kakou.  E hooikaika e pae aku ma kela aoao. 

            Eia no me kakou i keia mau la he poe, e noho ana iluna o ke kuonoono, a ke paa mai nei i na mea e hiki ai e loaa ke ola i keia lahui.  Aole ko oukou meakakau he kanaka i hoopomaikaiia mai me na waiwai o keia ao, aka, ua haawiia mai nae iaia he manao paa, a he manao ikaika e hana i kekahi mea no kona lahui.  Aole no e hiki ana iaia wale iho no keia auamo, aka, ke koi aku nei e komo pu, mai hoi ko oukou mau hokua, a e paa like ae kakou i keia auamo.

            Aole mea ano nui i hakaka ole ia.  I ka manawa i hoomaka mua ai ka mokuahi e hooholo, ua nui ka poe i akaaka iho me ka henehene.  I keia la nae ke ike nei kakou, aole wale no i holo ka mokuahi, aka, ke lele nei na mokulele.  Ina la nae i hala aku, ua manao ia he mau hana hoopunipuni.  Pela no keia mau mea no ka pono o ko kakou lahui.  Ke akaaka mai nei kekahi poe, aka, aole ia he kumu no kakou e hoopau ai i ko kakou imi ana i na mea e loaa ai ia kakou ke ola.  O ka Kamehameha kahea, “Imua e na pokii a inu i ka wai awaawa”, o ia no ka’u e kahea aku nei.

 

E HOOPAUIA ANEI KE KANAWAI MAKE?

 

            I kela ame keia manawa e hoopa’iia ai kekahi kanaka pepehikanaka, e na aha hookolokolo o kakou, e ulu mau mai ana na hoopii noi e hoololiia kela hoopa’i a i ka hoopaa i Kawa a pau ke ola.  I ulu mai keia mau hoopii no ka manao ana o kekahi poe he mau hana mainoino ka li ana a i ole ka hoomake ana i kekahi kanaka, oiai no nae ua ku ka hewa pepehi kanaka iaia.

            Ke manao nei kekahi poe, he mea pono no e hoololiia ke kanawai, a e hoopauia keia li ana a i ole hana make ana i kekahi kanaka.  Ke manao nei kekahi poe, ua lawa no ka hoopaa ana i kela kanaka ma Kawa a pau kona mau la i koe makeia ao.  Ke manao nei kekahi poe, o ka li ame ka hana ana aku a make kekahi kanaka, he hanaia na na kupuna o kakou, i ke au naaupo.  A no keia mau kumu, manaoia e hoopau i keia kanawai ame keia mau hana, no ka mea he hana no na la pouli.

            Ke ku nei na kanawai o Moke, e make no ke kanaka i lawe i ke ola o kekahi kanaka.  I ke au kahiko ma Enelani, ina e aihu@ kekahi kanaka i ka hipa a kekahi kanaka ua liia.  Ke lalau mai nei no hoi na haole o ka Hema i na Nekelo no na hana i hookolokolo ole ia, ina paha he pu’e, a ua li ia kela kanaka Nekelo me ka loaa ole he manawa no kela kanaka @ ku pale ai i kona ahewaia ana.  No ke aha hoi i koikoi loa ai na kanawai ma Enelani no keia hewa o ka aihue wale no?  No ka mea ua manaoia oia wale no ke kumu e pau ai keia mau hana aihue.  I keia la ke mapao nei kakou, ua koikoi loa kela kanawai.  Ua hoea mai kakou i ke au maamaama, a ke hoomaopopo nei he mea pono no e haawiia i kela ame keia kanaka he manawa no kona ku pale ana i na hoopii i kauia aku maluna ona.  Ua hookomoia iloko o ke kumukanawai o kela ame keia aupuni naauao, keia kumu nui, o ka hookolokoloia o kela ame keia kanaka i ahewaia no kekahi karaima, a ua hoonuiia aku na kumu e hiki ai iaia ke hemo, no ka mea, ua koiia mai ma ke kanawai, @ loaa no i loio pale no kela kanaka, me ka lilo na ke aupuni @ uku na hoolilo o kela loio.

            O keia mau hana a ke aupuni ua hanaia no ka hiki ole ana @ hookomo wal@ia kekahi hanaka hewa ole iloko o ka halepaahao, a i ole e make mau wale paha, no ka mea he mea makamae ke ola o ke kanaka a ke Akua i hana m@ ai.  He oiaio no paha ua make mauwale kekahi mau ola mamuli o ka imi pono ole ia ana o ka hewa o kela kanaka.  A pela no hoi, ua hemo wale kekahi poe pepehikanaka.  i maopopo l@ ua hewa lakou.  Aka, ke ike mai la kakou i ka hooikaik@ ana o ke aupuni @ loaa ka ike maopopoia ana o ka hewa o kekahi kanaka mamua o kona ku ana i kahi o ka ahewaia.

            Aka, h@ nui na ano o ka pepehikanaka ana.  Ina ua hakaka kekahi mau mea, a ua make kona hoa aole e manaoia ua ku ka hewa p@pehikanaka i kela mea.  A pela no hoi ina o ka make ana o kekahi mea, ua make ulia wale.  A pela no hoi ina i make m@ ka manao i@ ole.  O keia mau make apau, ua hoakaka mai no ke kanawai, aole @make ka mea nana i pepehi a i ole i loaa wale paha ka ulia.

            Aka, iaia no he poe i hele ma na alanui @ powa ai.  H@ poe lakou i lawe a@ i ka maluhia o ka aina maloko o ko lakou mau lima, a ua pepehi wale aku no ka makemake e loaa mai ko lakou ola ma ka aih@ ana.  O keia poe, ua olelo mai @ kanawai e make no lakou.  A @ la no hoi ke kanaka e hana make wale aku ana i kekahi mea m@ k@ kumu ole.  A o keia mau hewa @ make no ka hoopa’i.

            Ina ka hoi ua hookaawale ma@ no ke kanawai i na kek@l@ like ole o keia mea o ka pepehikanaka, ala ila, he mea pono anei ia kakou @ hoololi a@ i keia kanawai, a e h@ paahao aku i ke kanaka elike paha me keia kanaka o Luiz i ki pu i@ nei i ka makai Keonaona, ma Ewa a@ nei?  Ke kahea mai nei ke kok@ o kela keiki kanaka i hooko ak@ i ko kauoha a ke kanawai, ka mea ana i hoohiki ai e hooko aku, aole e pono @ ola na kanaka pepehikanaka o kela ano, no ka mea he mau mea ia e hoihoi aku ana i na kanaka manaoino o k@a ano, e hana hou no i kela hana, no ka mea aole no e make ana.  A i ka nohoana aku paha o kela kanaka ma Kawa, a no kona noho mali@, ua komo hou mai he Kiaaina hou, a ua hookuuia aku keia kanaka @ hele laelae hou.

            Ina paha o ka mua keia o ka hana pepehianaka a keia kanaka, ina paha ua lilo na koi ana e hoopaaia a pau kona ola i mea ano nui i ka noonoo o ke kanaka noonoo maikai.  Aka, aole pela, ua pepehi mua oia i ke ola o kekahi kanaka, a ua mahuka no kekahi mau mahina he 14.  A i kona ikeia ana.  a heleia aku e hopu, ua ki mai oia i ke kanaka e hooko ana i kana oihana.  A o ke ano o ke ki ana aole no i lilo i mea hiki @ aloha ia aku oia.  Ina ua hele aku k@ kanaka o ke kanawai me kana @ a ua ki mua aku iaia, a ua ki mai oia, aole no e lilo ana i mea ku loa i ke ahewaia.  Aka, aole n@ pela.  Ua noi mai cia @ ae ia aku e hana i kikilika nona, a oiai k@ kanaka o ke kanawai e walewale ana me ka ae aku i kana noi, ua unuhi @ oia i kana pu a ua ki aku i kela kanaka a make.  Ke olelo nei ko oukou meakakau, aole o hiki @ hoomanaoia e haawi aku i ka manao aloha i ke kanaka o keia an@.  Ua oi aku e hele oia imua o kona Akua me ka hikiwaw@ loa.  He ka naka limakoko keia i kupono ole e ola ma keia honua nani a ke Akua i hana mai ai.

            Ke hoomaikai nei ko oukou meakakau i na olelo a ka Loio Kuhina no ka mea ua naauao a ua ku i ka pono.

 

NA ANOAI

 

            Ma ka nana ana iho i na hana a ka poe koho baloka o Maui, ua lawe ae lakou i ko lakou mana heluna nui, a ua hooneleia mai o Molokai i ka wahaolelo ole ma na hana a na Lunakiai oia Kalana.  Ae, aole no e nele ana, no ka mea e alualu ana kela kanaka ame keia kanaka i keia kulana, a ua koho@ aku e na kanaka @ manao ana oia ka mea e hiki e hana mai i @ kou makemake.  Aka, ua nana @ ia iho lr nae ke kaulike o na ha@.  He haawina no keia @ hoike mai ana i na kanaka koho baloka o Molokai, e koho hou ole aku i kekahi kanaka no Maui mai.  E nana @ imua, no keia wanana a ko oukou meakakau.

            Puali nae hoi ka hau nui i @ hau iki.  Ke hele la a helelei na kumu hau nui o Oahu nei i manaoia aole kau e haule ai.  Ae, no ka hoohemahema no i ka hana i hooka@a aku e na makaainana maluna o @ kou.  Elike me ka hooko ana mai o ke kanaka luna aupuni i na hana i kohoia aku ai oia e hoko mai pela no ka loaa ole ana iaia o ka hilinaiia e na makaainana.  E hoike mai ana no hoi, ina ua makemake kekahi kanaka e paa i kana oihana @ pono oia @ hooko i ke kanawai i haawiia aku iaia e hooko mai.  No ka mea elike me ka loihi o kona paa ana i ke kulana @ lilo ana no oia i mea hoohemahema i kana hana.  He mea kahiko keia.  A oia hoohemahema ana, oia ke kumu nui o ka pau ana o ka hilinaiia ana o kekahi poe.