Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 45, 8 November 1923 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

He Aoao Keia i Hookaawaleia no na Manao o ke Komisina o na Home Hawaii Hoopulapula Lahui

Ke Ola Mamua, Mahope Ka Hoopukapuka

Na Komisina

W.R. Farrington, Lunahoomalu

Elizabeth K. Kalanianaole, Lala; Rudolph M. Duncan, Lala;

Akaiko Akana, Lala; Geo. P, Cooke, Kakauolelo

Meakakau Nupepa, malalo o ke Kakauolelo

John H. Wise

Malalo o ka lokomaikai o ka on a o keia Nupepa Kuokoa, L.A. Thurston (Kakina), ua haawiia mai keai aoao no ia manao pili i na hana a ke Komisina. Hoopulapula Lahui Hawaii. @@laila @ loaa ana he @au mana pili i ka hana ake Komisina ma keia aoao. Ma keia aoao e ike ai ka poe heluhelu i na hana, na makemake ame ka hoolala ana no ka hoomaka an o na hana maluna o ka Mokupuni O Molokai. Ua hamama no hoi keia aoao @ na ninau pili i kea hana mai na Hawaii mai, e makemake ana e ui i ke Komisina no na mea like @ i makemakeia e ninau mai.

 Na Ohana Nui No Molokai. Aole paha he hoopaapaa ana, no ka holomua on na hana e lawelaweia mai nei no ka pomaikkai o na kanaka Hawaii ma Molokai. I keia la, ua ikeia aku ka huli nui ana mai o ka poe ku-o i keia mau hoolala hana ana, mai o ka poe kue i keia mau hoolala hana ana, a i keia la ke kakoo nei, no ka mea ua maopopo o kekahi keai o na hana pookela i ikeia ma Hawaii nei, no kekahi mau makahiki loihi. Aole wale no keia hana i haawi mai i na kanaka Hawaii he naolana no keia mua aku, aka, ua haawi pu mai he hoopakele an i na aina aupuni o Hawaii nei, mai ke komo ana aku iloko o na lima o ka poe makemake kuai aina, a e imi i ko lakou pomaikai mamuli o ka loaa ana he aina e kuai ai. He hana hoi e heilihune ana i na makaainana o keia aina, a e hoopilikia ana hoi i ke aupuni. Aole no paha ko oukou meakakau @ ku@e ana i ka haawiia ana o na aina i na kanaka no ka hookuonoono ana, aka, o ke kue ma ko'u aoao, @ ia no ka lilo ana aku o keia mau aina iloko o na kanaka, i manao ole no ka hookuonoono ana, aka, no ka makemake hoolilo aku, a loaa mai na dala nunui. Aole o ia ka manao o ka haawina ana o ka aina i kena mau makaainana, aka, i haawiia aku no ko lakou lawe ana ae ia mau aina a kukulu iho i ko lakou mau home maluna o ia aina, a e noho hana maluna o ia aina, aole hoi o ka hoolilo aku, a loaa ke dala hoi no i ko lakou mau aina i hele mai ai. Ma keia mau hana ana, i hoomauia aku, ua hiki e ikeia he mau makahiki pokole wale no koe @ o ka pau no ia o na aina aupuni o Hawaii nei i ka lilo aku, a ua lilo aku no na dala liilii loa. He mau hana hoopilikia aku malalo o na kanawai hookuonoono aina, a o na uku e loaa mai ana no keia mau aina, he uuku loa. O na dala nae @ hooliloia aku ana e ka mea i loaa aku keia mau aina, he puu dala nunui maoli. Mamuli o ke kanawai hoopulapula, ua hoopakeleia mai na Hawaii, mamuli o ka loaa kaokoa ana o na aina ia lakou, a a e hoolilo mai ana hoi i na aina mahi ole ia no na Hawaii. O na aina waiwai nui, ua paa mai no ia i ke aupuni, a o na loaa no ka hoolimalimaia ana aku o keia mau aina, ua komo mai iloko o ka waihona aupuni, a o kekahi hapa, ua hele aku no ka hoaie ana i na kanaka Hawaii maluna o keia mau aina i hookaawaleia no lakou. Ma keia hoolala ana, e ike mai ai kakou, ua loaa iho la he palekana no keia mau aina aupuni, a e paa mau ia ana no hoi no ka pomaikai o na makaainana apau loa. Aole paha na hanauna o keia la i ike i keia mau pomaikai, aka,  o na hanauna o keia mau aku, o lakou ke hoomaikai mai ana, no ka mea no lakou pu keia mau pomaikai i huli ia ai. He oiaio no, ke huli mai nei kekahi poe kue a ke kakoo mai nei i keia mau hana, a ma ka nana aku, i loaa no ka poe kue, mamuli o na olelo hoopunipuni i laweia aku i na Hawaii, e kekahi no o na Hawaii, i lili paha no ka loaa ole ana o keia mau manao ia lakou. Aka, ua pau keia mau kueia ana, a ke holopono mai nei na hana.  O ka manao nui, o ia no keia: I keia mau makahiki e n@o nei, ke hoomaka mai nei ua kanaka Hawaii ma Molokai, e lawelawe i na hana no ka pono o keia alanui no keia mau aku. Eia ke hoomaka mai nei kekahi poe e lawelawe i ka oihana mahi, no ka manawa mua loa. Aole io no keia he oihana liilii, a i ole hiki wale no paha, aka, a he oihana i piha me na kuia he nui wale. He oihana i hiki wale no i ka poe hoomanawanui a  i ike pu hoi i ka hooikaika me ka nana ole i ka nui o na pilikia e hiki mai ana. Aka, i ke ku ana o keia oihana iwaena o na kanaka Hawaii, e ao ia mai ana lakou, i ka mua, i ka ike ana i @a waiwai o na mea liilii.  O keia paha kekahi o na mea nui @@@ e loaa i na kanaka Hawaii poe @@@ i ka waiwai o na mea @@@ hoomaopopo  kakou, mai na @@@ i loaa mai aia na mea nu@@@ a ike ana o ke kanaka o keia kekahi o na naauno i oi aku mamua o na mea e ae. O ka hapanui o na kanaka Hawaii, ua ake aku lakou no na mea nunui wale no, a no ia makemake i keia mau mea nunui, ua hoohemahemaia na mea liilii, na mea hoi e haawi mai ana i ke kanaka i ka naauao oi ae. O keia mau mea liilii o ia na mea hikiwawe o ka loaa ana. A o na mea nunui, me ka hana nui e loaa ai.  Ina na kanaka e ike ana i ka waiwai o namea liilii, e ike ana na kanaka Hawaii i ka hoomanawanui. O ia kekahi o na haawina e loaa mai ana i ke kanaka ma kona hooikaia ana e nui ae keia mau mea liilii. A ma keia wahi no hoi, ua hemahema na Hawaii. Ia kakou e makemake new no na mea nunui ke loaa mai ia kakou, u a kiloiia aku na mea liilii, oiai nae, mai na mea liilii mai i loaa ai na mea nunui. Aole i loaa na waikahe nunui, mai kona nui mai no i kinohi, aka, mai ana paka ua liilii i hoiliili iho ai ia lakou i ko lakou ikaika, a kahe mai la. Pela no ka imi ana o ka wai wai. Aole o na uku nunui ka mea e kuonoono ai ke kanaka, aka, o ka nui o na mea e hokoeia mai ana e ia mai kela uku mai. O ia hoi, in he elima haneri dala ka loaa mahina o kekahi kanaka, aka, ua hoolilo o ia a pau loa kela mau dala o kona uku mahina, e hana wale no kela kanaka no na makahiki he kanaha, a oi aku paha, aole manawa e loaa ai ke kuonoon i kel akanaka. Aka hoi in a kela kanaka e ai ana i kekahi hapa o kela mau dala, a e hookoe ana paha i kekahi; in a kakou e olelo ae ana, hookahi hapalima, o ia hoi hookahi haneri dala i kela ame keia mahina, i ka pau ana o ka makahiki, e koe iho ana makona waihona he hokahi tausani elua haneri dala. A i ka pau ana o kela mau makahiki he kanaha, ua hiki ia kakou e ike iho i ka nui kuonoon o kela kanaka, mai na mea mai i hookoe ia e ia. O ke kahua keia o ka hoomakulii. Aka, hoi in a kela kanaka e hookoe ana i kela mau dala i kela ame keia mahina, a e hookomo ana i kel amau dala, ma kahi e hiki ai e ulu ae, e ike aku ana kakou, e oi ae ana na mea i loaa mai, mamuli o keia hookoe ana, mamua o ka mea e loaa ana i kela kanaka mamuli o kona ikaika hana. O keia ike ame keia hoomakaulii, ua hemahema kakou na Hawaii. Aole kakou i  ike i ka hookoe ana i kekahi, a hoolilo aku kekahi. O ka kakou mea ike, o ka hoolilo no a pau loa. Ua pinepine ko kakou ike ana i na kanaka Hawaii e hele ana mana makeke o kakou, a e kuai ana i kahi @@@ i'a, a in a he hapalua ko kela puu i'a, ua ukuia aku kela hapalua, a in a ho hapalua ko ke eke poi, ua ukia aku la kela eke poi; o ka mew akaaka nae, hookahi dala wale aku la no i lilo no ka meaai, o ke kii aku la no ia i kaa otomobile, a hoihoi keia iaia i kauhale. I kekahi manawa, ua oi aku na holilo no keai hoihoiia ana i kauhale, mamua o na meaai i kuaiia. He hana naauao anei keia? E loaa like mai ana no ia okou ka pane. Aole. Aka, eia ke isa mea ke hana mau ia nei e na kanaka Hawaii i kela ame keia la. Ua ike iho no hoi paha o kahi dala wale no keia i koe, ua kau aku la no ma ke kaa otomobile, a haaleleia iho la ke kaa hapaumi. He oiaio e hiki like ana no i kauhale, aka, aole pela ka mano o na kanaka Hawaii. O ka pau aku o keia mau dala ka mea mua, a mahope noonoo aku na pilikia. Ae. aloha no kakou. O ka lua o na oihana e hoowaiwai mai ana i na kanaka Hawaii ma Molokai, O ia no ka 'oihana hanai holoholona. He oihana ano like no keia me ka mahiai. Ua like no ke komo nui mai o kela haawina o ka hoomanawanui, ame ka hiki an ao malama i na mea liilii.  O ke kanaka e makaala ana i ka hanu ana o kana mau holholona, ame ka hookomo ana ia lakou mana wahi malu i ka manawa ino, o kela ana ke kanaka e holomua.  O ke kanaka ka hoi e hoohemahema ana, i akan amau holoholona, a e makaala ole ana i ka manawa e hiki mai ai ka ino, e make wale ana kana mau holoholona, a e loaa ole ana no na pomaikai iaia.  O ke kanaka naauao, aole ois a e ao ana o ka mahi wale no kana e lawelawe ai, aka, e komo pu ana oia iloko o ka hanai ana i kekahi mau holoholona, ia manawa hookahi o ka mahi ana. No ka mea, e hele like ana keia mau oihana, ma kahi o ka poe i ike a  i hoomaopopo i ka waiwai o keia mea o ka imi ana i ke kuonoon. E ulu ana kekahi mau mea au, a e hiki ole ana e hoolilo aku me ka loaa mai o ka waiwai nui ae, no ia kumu, i ka lilo ole ana o kau mau mea kuai no na dala au i manao ai, ua hiki no e hanaiia aku i na holoholona me ka uuku loa o na hoolilo. O keia mau mea a elua aole e pono e kaawale kekahi mai kekahi ae. Aole paha he aina i like aku me Molokai, ma keia mau oihana i hoikeia ae la, ka mahiai ame ka hanai holoholona ana. Ua ikeia i na lai hala aku o Hawaii nei, a ke lawelaweia nei no ma kekahi mau wahi, o ia hoi ka ahookuu ana aku i na holoholona e hele no lakou iho e ai i na weuweu, me ka nana ole ia aku aia wale no i ka manawa kuni, alaila hoohuliia mai la. Aole hanai ia, a i ka manawa mauu ole, ua pilikia na holholona. Aka, me ka nee ana mai o ka naauao, eia na holoholona ke hanaiia nei, a i mea e hiki ai keia, ke hooulia mai nei na mauu na na holoholona, a hanai lima maoliia maloko o na pa. He hana maamau keia mana Mokuaiana o Amerika nei, a ua nui na wahi hanai holoholona, me ka hoounaia mai o ke ai i keia mau wahi like ole. I hanaia keia no ka mea ua ikeia, o ka mauu hoouluia na mea hiki e ulu maikai ma kekahi mau wahi, a i ka ulu ana, a okiia, ua hikiwawe hou no ka ulu hou ana mai a aka mauu, a in a e hanaiia ana me ka ulu no, ua hehi waleia ke koen, a aua poho wale ia kihapai mauu. I keia la no hoi mahope o ka hoaoia ana o na mauu like ole, ua loaa kekahi mau mauu hikiwawe loa o ka ulu ana, a ua hiki e okiia no 10 manawa o ka makahiki, a ua lawa keia mauu e hanai'aku i na holoholona he nui wale. Ma Molokai eia ke hoouluia nei na mauu alafafa, o keia paha kekahi o na mauu oi aku o ka hoopomaikai i ke kanaka mahiai 'a hanai holoholona. Ua ikeia ka puka pono o keia mauu ma na wahi i kanuia ma Molokai, a ke ikeia nei no hoi ka maikai o kona ulu ana, ame ka manoanoa o ka ulu ana ae. Me keia mauu, ua hiki i ka ohana ke hooulu he mau eka uuku wale no, aka, ua lawa nae no ka hanai ana i na holoholona he lehulehu wale. O kekahi mea maikai no hoi i keia mauu, ua hiki e aiia e na moa, na puaa, na pipi; ame na holoholona like ole e manaoia ana ke kanaka e hanai. Me keia hoomaopopo pono ana i keia mauu waiwai nui i ulu ae ma kela mau aina, ua loaa kekahi kumu nana e hoomakaukau mai i na kanaka me na meaai e hiki ai e loaa ka holomua ana o keia oihana o ka hanai holoholona. A ua hoomaopopo pu ia no hoi, me ka wai i loaa mai kela wai mapuna mai, ua lawa na eka he 600 no ka hooulu ana i na mea i manaoia e na kanaka e hoi aku ana ma kela mau aina. I kela la, ua hoomauia aku ka imi ana i ka hiki pono e loaa ka wai ma na wahi o na aina e paaia nei e ka ohana Cooke, me ka manao no e lilo ko lakou mau aina kupono, no ke kanu ko ana. Aole i pau ka manao ana o kekahi poe e hiki ana e ulu pono a e hoowaiwai ma ana no ke ko, i na kanaka e makemake ana e komo aku i loko o keia oihana. Eia no ke imia mai nei ka wai ma kela mau aina, a eia no ke hoaoia mai nei ka hiki ana e loaa kekahi mahi ko ma Molokai. I na e hiki io ana e kukuluia ke kahi mahiko ma Molokai, oiai no nae, ua hoao mua ia he mau makahiki i hala aku, a u apho, mamuli o ks loss olr o ka wai maikai, ma muli o ka loaa ana ame ka lawa pono i ka wai maikai e ike aku ana kakou i ka loaa hou ana he ipuka e hoohana hou ia aku ai na aina o na kanaka Hawaii, no keia  oihana nana i hoowaiwai nui i ua kanaka o keia mu Mokupuni. Ua loaa no ka wai ma kela aoao ma o aku o Kaunakakai, a eia no he mau luawai i loaa ia Mr. Conant, ke ku'nei, me ka hoohana ole ia. O ka pilikia wale no o ia mau luawai, o ia ke kaawale loa ana mai na aina aku i manaoia e kanu ko, a mamuli o keia kaawale loa ana, ua manaoia e nui loa ana na hoolilo o ka lawe ana mai i ka wai maluna o keia mau aina, no ia kumu ke imiia nei ka wai ma na aina no i manaoia e kanu i ke ko. Ma ka nana iho i ke ano o ka waiho ana o ka aina, ame ka nui o ka wai e puai la mana kahakai, ua hiki  e ikeia, ua nui ka wai o keia aoao ma Kona nei o kela mokupuni, aka, o ka pilikia wale no o ka loaa ana iho o na kumu o keia mau wai e hu nei ma na kahakai. He mau makahiki loihi ka ikeia ana o ka wai e hu ana ma kela uluniu ma Kalamaula, a ua hoomaopopoia kahi o keia wai i loaa mai nei no na kanaka HAwaii. I ka loaa ana o kela mau waipuna, aole no i pau ka hu ana o ka wai o kela waipuna makai iho o ka uluniu. He mau hoailona keia, eia he mau kumu wai e kahe ana malalo o keia mau wahi. Pela no ma na aina o Palalau makai, eia no he mau wai puna e kahe nei ma kela aina, a ua kahe no kekahi mau makahiki loihi loa. Aole i ikeia ka manawa o ke kah@ ana o keia mau wai, aka, ua hiki e ikeia, mai kinohi loa mai no. Me ka nui o keia wai e kahe wale la no, aole he mew paakiki ka ike ana he mau manaolana no kakehi no ka loaa ana o ka wai ma na aina i manaoia no ke kanu ko ma keia mua aku. Ua hoaoia ke ko ma Kaunakakai, a ua ikeia ka ulu maikai ana, ame ka momona pu no hoi o ke ko. Ua ikeia e hiki ana e loaa ma kahi o 16 tona ko o ka eka hookahi. A in a o keia iho  la na hoike a ana hana hoao i hanaia ma Molokai, e hiki ana no ia kakou e ike aku, aia no he la e hiki mai ana, e komo pu aku ana na kanaka ma Molokai iloko o keia oihana nana i haawi mai i ka waiwai nui i na kanaka o keia paeaina. Ma na ano apau, aole e hiki ana i kekahi kanaka e hoole mai i ka waiwai nui o keia mau aina i weheia no kakou na Hawaii ma Molokai. Eia no kakou i na la o ka hoao, aka, ke hiki e nei no e ikeia aku na pomaikai omua akunei, ke komo ka manao hoomanawanui iloko o na kanaka Hawaii. A komo kakou na Hawaii iloko o kekahi mau oihana ano nui o ka aina, e loaa ana ia kakou ke kahua no ke kukulu ana i na mea e hiki ai i na Hawaii e ku iho no lakou iho. A e hiki ana e loaa na kokua ana i na Hawaii iho malalo. No ko kakou nele i na oihana ano nui, kekahi kumu i hiki ole ai ia kaku e hoowaiwaiia, a o ke alanui mua o ka hiki ana e loa keia mea, o ka hiki ana e kukulu ia i mau oihana ano nui no na Hawaii. Aole kakou i nele i ka lolo ame ka naauao e hookele ai i kekahi oihana nui, aka o ka pilikia, o ka hiki ole e hilinaiia mai o ka poe dala. A o ke kaa ana o ke dala ma kela aoao, ua hiki ole iho la e kokuaia mai na manao ana e lalau aku i keia mau oihana. Aka, in a e hiki ana e ukuluia kekahi mau oihana e na Hawaii, a ikeia aku holomua ana, e hiki mai ana no ka la e loaa ai keia hilinai, a e lawa ana kakou me an kokua no ka hoonee ana aku i na mea i makemakeia. I na la mua o ke kiiia ana o keia mau aina, ua piha na nupepa ame na lono e lawe heleia ana, aole he waiwai o ka haawi ana aku i ka aina i na Hawaii, no ka mea aole i ike i ka mahi, a aole no hoi i ikeia aku ko lakou manao nui e hoi mana kuaaina, aka, o ko lakou manao nui o ka lealea, ame kanoho ana mana kulanakauhale. Ua lilo keia mau olelo i mea komo aku iloko o kekahi poe Hawaii; e hooia ana, ua makehewa loa ka haawiia ana mai o na aina ia kakou. A ma ka nana aku, eia no kekahi poe ke manao nei no pela i keia la. Aka e pau ana kela mau manao, no ka mea, eia na kanaka i kue mai ke huli mai nei e koku, no ka mea, ua ikemaka i ka hiki io i na Hawaii ke mahi a ke ku no lakou iho. Ke nohoia mai nei ua mau aina nei e na kanaka Hawaii , a in a paha he inoino io hoi, a he pohaku wale no, ina la aole e paa aku kela mau kanaka ma Molokai, no ka mea, owai hoi ka mea makemake e noho maluna o kekahi aina kupono ole. Aole nae pela na mea e ikeia nei. Eia ke noho mai nei he 26 ohana maluna o kela mau aina a i ka pau ana o keia makahiki e i ke 50. A ke noho nei kekahi poo me ka makaala o ka hemo hou mai o na aina mauka o Palaau ame Hoolehua. A loaa mai ka wai, a wehe ia mai kela mau aina, e ike aku ana no kakou i ka nui a lehulehu o na kanaka e noi mai ana i ka aina, no ka mea, ke ike nei na Hawaii, aole he manaolana no keia noho ana ma na kulanakauhale o kakou, me ka loaa o ka hana i kekahi la, a me ka nele i kekahi mau la. O keia mua mea hiki ole e ikeia aku na pilikia ame na hana e loaa ana i kekahi manawa a e  nele ana i ka hapanui  o ka manawa, na mea nana e hoemi nei i ka manao holomua o na Hawaii. Aka, ke ike e aku nei no kakou i na hana e hiki mai ana. Ke ike nei kakou e hoea mai ana ka la e lawa ole ai na kanaka i ka hana. Ke ike aku nei no kakou i ka pii ae o na meaai. Hookahi manaolana o ka loaa o kou aina nou iho. A ke ku mai nei na hana ma Molokai, me he kanaka la e anipeahi mai ana i na lim a no kou hoi aku e ke kanaka Hawaii ma kela mau aina, no ka loaa ana o kou ola ame kou ohana. Ke ike nei kakou i ke komo nui mai o na kanaka o ko na aina e ma ko kakou nei aina, a o ia komo ana mai, aole e hiki ana ia kakou ke papa aku. Aka, e komo mau mai ana no elike me ke poi ana mai o ka nalu ma na aekai o kou aina hanau, ka hiki ole e paaia aku. pela no keia poe e komo mai nei. A i ka lei ana o na kanaka o Hawaii nei, e opa pu ia aku ana kakou na Hawaii, no ka mea, aole e hiki ana ia kakou e ku pale aku i ko lakou ikaika ame ko lakou ike hana. Aole pu no hoi e hiki ana ia kakou e paonioni aku me lakou ma ke kahua o na hanalima ame na hana kalepa, ame na hana e ae no. No laila me keia mau mea e ike e ia aku nei no e kakou, hookai wale no manaolana no kakou, oia no ka loaa ana o kou wahi apana aina, a ua hiki ia oe e hooulu i kau ai, ame ka loaa ana o kou noho ana nou iho. Aole mea nana e hele mai e hoonioni i kou noho ana, a i ole kipaku aku paha ia oe mai kou aina aku. Aole hookahi. Aole olelo ana no na kanaka i loaa mua ko lakou aina, a ke noho mai nei no lakou iho. Aole no lakou keia mau olelo a'o, aka, no na kanaka e noho ana ma na kulanakauhale, me ka hiki ole e ike aku ia mua. No lakou keia mau hooikaika ana, no ka mea, he mau Hawaii no hoi lakoku ao ke alanui o ka hoomahuahua ana ae i ko kakou heluna kanaka, o ka loaa ana o kekahi mau hana nana e haawi mai i ka ikaika ame ka manaolana i na kanaka. Eia ka hapanui o na Hawaii ke kaukai nei na hai mai ke ola. Eia keia poe ke hana mai nei ma na wahi uuku loa o ka uku. No keia mau pilikia ko kakou opa pu ia ana a pili i ka paia. Aka, ke ku mai nei nae keia mau aina imua o ko kakou alo, elike meke ku ana mai o na aina o Kanaan. Ua makaukau no ko kakou komo aku a lawe ae no kakou. Ua lawa i na mea apau a ka uhane e makemake ai. Ahookai no mea i koe o kou komo kino aku no, e ke kanaka Hawaii, a lalau na lima. Aole e hiki i ko oukou meakakau ke ku iho a olelo iho, ua loaa keia pomaikai ia kakou mamlui o ke aloha ana mai o na hoaloha o kakou ma ka ahaolelo nui ma Amerika aole loa, no ka mea, ina aole he aloha o ke Akua me kakou, ina no la i keiala, aole i loaa mai keia mau pomaikai ia kakou. He oiaio no ua lilo na koku ana i haawiia mai e ua poe la ma ka ahaolelo nui, i mea e hiki ai ia kakou e ike i ka pono o keia mau mea, aka, ina aole no i komo mai ke Akua e kokua, ina la ua nele no kakou. Na keia aloha o ke Akua i haawi mai i keia pomaikia, ae hooia mai ana no hoi Oia ma kona aoao, ua ae Oia i keia kumuhana nui no ko kakou pomaikai. Me ke Akua ma ko kakou mea e maka'u ai. Ke manaoio nei au, eia io no ke Akua me kakou. O na pipi waiu aku koe a loa mai. okekahi ai oi loa keia o ka maikai, o ka waiu o ka pipi. Heea hooikika ana i na keki, a he mea no hoi e hoolawa mai ana ia oe eke kanaka mahiai i ka ai emi o ka hoolilo. E hanu mai ana no hoi ua pipi nei au, a e hoonui ae ana i ka heluna o kou waiwai, ia oe e hana ana ma kekahi hana okoa aku. A e loaa mai ana hoi kau waiupaka, e ono ai kau palaoa pulehu. O keia mau hana hoemi hoolilo apau, he mau mea ia e ala kai ana i ke kanaka e loaa ka noho lako ana. O na huaai kekahi mau mea e hoolalaia nei no ka hoihoi ana aku i na kanaka o Molokai e kanu. Ke ike nei kakou i ka nui o na hua alani e hoounaia mai nei i Hawaii nei. Aka, nae aole i oi aku ka momona o na hua alani o Amerika mai, mamua o ko kakou mau alani o Hawaii nei, aka, ua nele kakou, no ka mea aole no i kanu na hanauna mamua iho o kakou i keia huaai. O na kupuna kakou ka i kanu, aka, o na makua ame kakou, ua palaleha loa, a no keia hewa. ke ike nei kakou i ka nele o keia huaai ma o kakou nei, a e ole na hua alani o Kaleponi, ina ua nele loa kakou. Ke hoolala nei Komisina e koi aku i na kanaka o Molokai e kanu i mau alani no lakou ma na aina kiekie. Aka, eia iho no ia mea nui hokomoia mai nei o ka huawaina. He hua ono, a makahehi ia e na kanaka. He mau tausani o na pahu e hoounaia mai nei i o kakou nei. Ua hiki loa i keia mea e ulu ma Molokai, o ke kanu iho ka mea loaa ai.

Ka Nele I Na Oihana Nunui Kekahi Pilikia O Na Hawaii

Elike no me ka pilikia e loaa ana i kekahi aupuni, ke nele o ia i ka paa ana i kekahi mau oihana nunui, pela no ka pilikia eloaa ana i kekahi lahui, e noho pu ana me na lahui'e aku.  Ua ike kakou, o ke ola o kekahi aupuni, o ia no ka nui o na oihana e lawelawelaia ana o kona mau makaainana, a o ke nawaliwali o kekahi aupuni, o ia no ke kaukani ana aku na waho e hoolako mai i na mea e pono ai ka noho ana o kona mau makaainana. O ke aupuni e oi ana na waiwai ame na loaa o ia mau waiwai, e hemo ana iwaho, a e laweia ana i na aupuni e aku, o ia no ke aupuni kuonoono a waiwai nui. A ma kekahi aoao hoi, o ke aupuni e nele ana i na hana maloko o kona mau palena, ae kaukai ana mai waho mai ana mea apau, e lilo ana kela aupuni i mea komo iloko o ka pilikia. O ke kulana no keia  e loaa ana i ke aupuni ame na makaainana, ma na wahi apau. Eia o Hawaii nei ke hoouna nei i na waiwai i Amerika ame na wahi e aku, i kekahi huina nui o na waiwai i hiki aku i ke $70,000,000 i kela ame keia makahiki, a ke hookomo mai nei i na waiwai i hiki aku ka wawaiio i ka $50,000,000, e hokie mai ana hoi, eia o Hawaii nei ke noho nei maluna o ka waiwai. No ka mea ua oi aku na waiwai i hemo aku mamua o na waiwai i komo mai. I keia la, auhea la ka oihana nunui a an kanaka HAwaii Aole hookahi. E hoomanao iho no nae kakou, aole no na kanaka Hawaii he lahui kanaka i maa i keia mea o ka hoomaopopo oihana ana, a no keia kumu, ua nawaliwali io no kakou ma ka hoomaopopo ana i keia mau mea. I ke au kahiko, aole o kakou mau hale kuai, ai ole mau hale kalepa paha o na ano like ole. Ua noho iho no kela ame keia kanaka Hawaii, he mea hana no na mea i makemakeia e ia. Ina he aahu ka mea i makemakeia ua hana iho no ka wahine a kela mea i makemake i ka aahku. Ina he hale hoi ka mea i makemkeia, ua hele no kela kanaka e kii i kana mau laau ame kana mauu, a ua hana iho no oia i kona hale. A in a he alii, na kona mau hoaaina e hana i keia mau mea nona. Inah hoi o ka Moi, ua lawa oia i na kanaka nana e hana mai i keia mau mea. Aole he wahi i kukuluia no ke kii ana aku  i na laau, a i ole na lako hale paha. Hookahi no hale kuai o na lako e loaa ai, o na kuahiwi ame na awaawa  o Hawaii nei. Pela no hoi i na makemake e ae, e laa ka ono i ka i'a, o ke kii no i ke kai e lawai'a, a i ono ana i opae o na kahawai, o ka hele no e hopu ia mau mea.  Ma ka nana ana i keia kulana o ka noho ana o ko kakou mau kupuna, ua hiki ia kakou mau kupuna, ua hiki ia kakou e ike mai, aole he manawa i komo aku ai o keia ike ame keia makemake e kukulu i kekahi o oihana ano nui o keia manawa. Ia mau la, ua lawa na wahi apau i na mea like ole e loaa ai ka pono i kanaka. Kaai ka i'ai, ka aahu, na lako hale, ame na mea no apau i makemakeia. Aka, i ke komo ana mai nei o na mea hou, a me ka ike ame ka naauao owaho mai, ua hooneleia iho la kakou i ka ike ame ka naauao no ka hiki ana e alualu e pii ae ma na oihana kiekie o keia manawa. I ke au kahiko no hoi, ua laweia no kekahi mau mea e maauua, aku, he kakaikahi loa keia mau mea. Ua ki ia aku na moena maikai ame na umeke laau, ame kekahi mau mea i manaoia he mau mea hiki ole i ka poe apau ke hana a o ia mau mea ka i laweia e kuui, aole nae o ka loaa mai o ke dala, aka, o ka loaa mai o kekahi mau waiwai no, i loaa ole i ka mea kalepa, a i ole i manaoia e ka mea kalepa, e hiki ana e loaa ka puka i kona lawe ana aku ma kekahi wahi okoa aku. O keia iho la na lawelawe oihana ana o na la i hala wale aku. I ke komo ana mai nei o na oihana i ike ole ia e kakou i na la i hala aku, ua loaa iho la kakou, ua hemahema i keia mau ike. A i keia la, ke ike nei kakou, ia he mau oihana wili ko, a kanu ko; eia na oihana kanu halakahiki. a hana kini halakahiki; eia na oihana holo moku; eia na oihana kalepa, o na ano ole. o keia mau mea apau, he mau mea malihini ia kakou apau. A i ka manao ana o na kanaka e lawelawe i kekahi o keia mau oihana, ua nele i hola kakou i ka hiki ana e lawelawe aku me ka holo pono, no ka mea aole i kuluma ia ike iloko o kakou. He kakahikahi wale o na kanaka Hawaii i hiki e lawelawe me ka holomoua i kekahi o keia mau oihana nui, ana ia mea i hoopilikia mai i ka nee mua ana o kekahi o na kanaka Hawaii ma kekahi o keia mau oihana nunui.  I ka nele ana o na kanaka Hawaii i ka hiki ana e noho hoomalu maluna o kekahi o keia mau oihana nunui, ua nele iho la kakou na Hawaii i ka loaa ana o na hoaloha na lakou e kii mai a i ole o hapai ae paha ia kakou ma kekahi mau kulana kiekie, i hiki ai hoi e loaa ka ike ame ka naauao no ka lawelawe ana ame ka hookele ana i keia mau oihana nunui. Ai ko kakou nele ana i keia keehina e hiki ai e loaa ka ike ame na kokua, ua hoihoi hopeia mai la kakou ma kekahi kulana maopopo ole. Pela no na kulana kiekie o ka aina oia hoi na kulana malama dala na banako, ame na wahi hoahu dala. No ka loaa ole no o ka ike hoahu i na kanaka Hawaii, ame ke kulana hoomakulii, pele no i hiki ole ai ia kakou na Hawaii e manao kulana kiekie o keia ano, e laa ka malama ana i ke dala ame na waiwai hoahu. No keia nele o kakou i keia mau kulana kiekie, pela no i nele ai kakou i na kokua ana mai i ka manawa e manao ai kakou e loaa mai kekahi kokua i kakou mau keiki. A i ole i kekahi hoaloha paha. I keia l, i kekahi kanaka o ko na aina oe e hele aku ai e loaa kekahi kulana malalo o keia mau kanaka e paa mai nei i keia mau kulana kiekie. O ia hoi, in a keiki kau i makemake e paa i kekahi kulana kiekie, aole  hiki ana e loaa me ka hana nui ole, a o ka hapa no o ka manawa e nele ana no, no ka mea aole kakou i ikeia mai he lahui hoomaopopo i ke hooholomua ana i kekahi kulana kiekie. Ma keia wahi iho la no ua nele kakou, a ua komo mai la hoi kekahi no o lakou auna. Aole e hiki ia kakou e manao aku ua nana makaia mai kakou , a i ole ua makemake ole ia kakou no ko kakou like ole ana me lakou, aole no ka mea o ka paa ana i kekahi kulana kiekie ma kekahi o keia mau oihana he mea hiki ole e alo ae, o na kanaka hiki e hilinaila na kanaka i makemakeia, a o na kanaka pu no hoi i hiki e manaoia e pii ae ana ko lakou ike ame ka naauao ma ia mau kulana e haawiia mai ana. Pela no hoi na kulana o na hale hoahu dala. He mau kulana makemakeia o na kanaka hilinaiia, e hana ana i ka pono, a e lawelawe ole ana na lima i ko hai waiwai. I ka hiki ole ana e loaa kakaou kekahi o keia mau kulana, mamuli o ka hiki ole e hoomaopopoia mai ko kakou naauao aku e hiki ana ia kakou e kokua mai kekahi o ko kakou lahui. O keia iho la na mea pilikia a hoonele mai i na kanaka Hawaii mai ka loaa ana o na kulana kiekie. He keiki naauao paha hoi kau; aka, nawai e haawi mai ka hana I ka loaa ole ana o kaha, ua noho iho la kau keiki, a e lawe ana paha i kekahi wahi hana haahaa loa, ahiki ole hoike mai i kona naauao. Ua pau ae la ka manao ana o kela keiki e loaa kekahi hana kiekie iaia, a o ka hopena, e paa ana no i kahi hana haahaa no ka manawa mau loa. Aka hoi kekahi aoaoa ae, in a he mau oihanan nunui kekahi e paaia ana e na Hawaii, ua hiki loa e komo aku ka kakou mau keiki malalo i ho i na kulana haahaa, a mai ia kulana e pii aku ai kela  keiki, elike me ka holomua ana i ke pono o kela @@@@ @@@. Ua hiki e @aa ka manaolana i na keiki Hawaii e ae, a ua hiki ia lakou e @@alu i na ike like ole, no ka mea e loaa ana ka hana ana i makemake ai mai kona mau hoa Hawaii mai. O keia iho la na ahaawina e loa ana i na Hawaii, in a he mau oihana kiekie ke kahi e paaia ana e kou lahui. No ka nele ana, ua nele kakou apau. Ina ua makemake oe e loaa kahi kulana no kau keiki, na hai e haawi mai, ke loaa hoi.

NA ANOAL

Eia no paha kekahi poe ke noho mai nei no me na manao kanalua no ka holomua o ka noho ana o na kanaka ma kela mau aina o Molokai. Aole no paha he mea e pau ai o keia mau mana kanalua, aia no a ike maka. O ka mea lapuwale loa nae, o ka hoomau i keia mau manao kanalua, me na mano ino maoli no. Ina ua kanalua, no ka ike ole, aole ia he hewa in loa. O ka pilikia o ka hoomau i keia manao kanalua, me na manao hoonaikola. O ia ka mea inoino loa, a he mau hana ao hewa no hoi e hoopoino mai ana i ka mea maikai. Ina kanalua kekahi mea no kona ike ole, e hele e ike ka mea e pau ai. Ma na lono e laweia mai nei, ua nui na puaa a na kanaka o Molokai e hani mai nei. Ua hanu na puaa mua a kekahi poe, a ua ikeia ka nui maoli o na puaa e hanaiia mai nei. He mua hana naauao keia na kanaka Hawaii. No ka mea, aole kanaka mahi i hiki e hookuonoono i kona noho ana, in a aole he mau puaa kekahi e holo ana makona alo, i hui pu ia hoi me na kinana moa. O na mea keia e hiki ai e loaa i ke kanaka ka noho hauoli ana, o ka ike aku e ulu ana na meakanu, a e ike pu aku ana i ka @@ mai o na holoholona. Eia iho no hoi na kao helu i ke alo o keia poe. He m@@ kumukuai nui keia a ke ho@@@@ mai nei kona malamaia ma na@@@ like ole o ka aina. Ua inu waiu pa'i ole ko keia holoi a he uuku pu no hoi na @@@ kono malamaia ana. Me ukuku loa, ua hiki me@@@ holoholona. Ua kamaaina na @@@@@ ka o na kuaaina i keia m@@@ kao. Aole nae oia ano keia naia mai nei ma Molokai ak@ kao ano hou, i hiki e loaa aku i ka elima kuaka waiu Ua aneane no elike nui !!! waiu me kekahi o na pipi e mai nei e na kanaka malama Aka, me keia mau kao e @@@@ ka waiu ame ka waiaubata @@ ohana nui. Ke hanaiia mai ana Molokai keia mau kao. Ke hookolokoia mai nei kauakane ame na keiki @@@@ Wailuku, no ka make ana Pake on a lokoi'a. Ua piia i i ke 51 ka nui o na kanaka nieleia no ke kupuno e noho kulana kiure. Aole paha I i like me keia ka nui o na i ninauia. I kela la aku nei ua loaa mai na lono, ua hoona@ kukulu ana o na hoike. A hokie mua cockett. Ma ka @@@@ a keia keiki, aole no i ikema oia i ka pepehiia ana o kela no nia kumu, e lilo ana no paakiki ka loaa ana o ka mea na ike, e hiki ai e ahewaia k@ Aka, ua olelo mua mai no k@@@ Nui o na mea hanaia @@@ malu e hoikeia ana make @@@@. Ke lilo nei na hua halakai hoouluia ma Molokai, a e @@@@ mai nei no Honolulu nei e  mo ai iloko o na kini, i !!!!!! nui ia e na kanaka i keia na. Ina e hiki ana e honua ka puka pono, e ike aku ana kou i kekahi mau mahi halai nui ma Molokai i keia mau @@ hiki pokolo mamua aku nei hala keia o Kalae e laweia @@@@ Aole no i nunui loa na hala @@@@ no hoi he momona ma ka anana Aka, in a ua maikai a aeae ua lawa ia, no ka mea o ia oi aku. Aka, aole no @@@@@ ana keia ano maikai ole ka o ka halakahiki i mea e ke@@@ ai ke kanalua iloko o @@@@@ hala, no ka mea o keia mau kanuia mai nei i ka hala, @@@ aina no ike ole i aka ma@@@@ o ka lepo. Aka, eia na ka lae oo ma keia oihana ke @@@ mai nei no ka imi ana i na @@@ e hiki ai e loaa na mea @@@ manaolanaia ma kela mau @@@@@ na e haule ana ma kekahi @@@@ e imi hou ia aku ana no @@@@@ hou. Ma ka hoomomona ana i ka lepo me kekahi mau lepo a i ole ma kekahi ano e ae pai. Ke pii mahuahua ae nei keia hana i kela ame keia makahiki ka oihana halakahiki. eia o K@@@ ke hoonui mai nei i ko laku eka aina hala, a ke pii aku @@@ pahu i ka haneri tausani i keia @@ ka hiki e hoea mai ana, a e oi aku ana no paha maluna o keia @@@ Ke hoomanao nei ko ouku kau i kela mau aina e @@@@@ la i ka halakahiki. He ku@@@@ wale iho no na ka pipi. He mau a holo makani eia  ka li@@@  kihapai waiwai nui. Aole i na kanaka o ia mau la h@@@@ lilo ana i mea hoopomaikai na hanauna e hiki mai ana paha ua lilo mua kekahi aku. Aka, elike me ka ike ana, pela i wahio iho ai @@@@ me ka hoomaopopo ole ia I @@@ ua pii ae kona waiwai a @@@ mamua o na aina kanuko. A @@@ no na mea e ae o keia mau @@ kakou na Hawaii. Ke hanaia mai nei ke a@@@@ malapue ma Lanai, no ka h@@@ kau ana no ka oihana kanu hiki e lawelawe aku ana mokupuni. eia keia awa @@ ao o Komohana Hewa o La@@ pili la me ka Palikoholo. He maluhia io no i na manawa koe paha la kahi makani ma @@ mai. No keia wahi makani ka hoomakaukau ia mai nei, i mea ki ole ai ka pilikia, a polo w@@@ hoi na ukana e hooleleia ana laweia mai ana ma keia awa hiki ia kakou e ike aku ka m@@@ lana o na kanaka na lakou @@ neii keia hana nui. He elima haneli tautaneni dala hoolilo i manao ma keia wahi. He puu dala maoli keia, aka, me na manaeloaa e nui mai ana na hlahiki uluia ma keia aina, pela na @@ i maka'a ole ai i ka hoolilo i keia puu dala nui hewahewa ke awa wale no. Ua oleloia mau tausani eka ka nui o na i hiki e kanuia i ka halakahiki Lanai. Me keia mau aina home hiki ana ia kakou e ike i ka mahuahua ana ae o keia o@@@ ma Hawaii nei, a e lilo oi aku paha, o keia ke alii o na oihana o kakou.