Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 45, 8 November 1923 — KA NELE I NA OIHANA NUNUI KEKAHI PILIKIA O NA HAWAII [ARTICLE]

KA NELE I NA OIHANA NUNUI KEKAHI PILIKIA O NA HAWAII

Elike no me ka pilikia e loaa ana i kekalii aupuni, ke ;.cl!f 0 ia i ka paa ana i kekahi mau oihana nunui, pela 110 lea pilikia e loaa ana i kekahi lahui, e nolio pu ana me na lahui' 0 aku. Ua ike kakou, 0 ke ola 0 kekahi aupuni, 0 ia no ka nui 0 na oihana e lawelaweia\ana 0 kona mau maleaainana, a 0 ka nawaliwali 0 kekahi aupuni, 0 ia no ke kaukai ana aku na waho e hoolako mai i na m?a e pono ai ka noho ana 0 kona mau mukaainana. O ke aupuni e ol ana na waiwai amo na loaa 0 ia mau waiwai, e hemo ana iwaho, a e laweia ana i na aupuni o aku, 0 ia 110 ke aupuni kuonoono a waiwai nui. A ma kekahi aoao hoi, 0 ke aupuni e nele ana i na hana maloko 0 kona mau palena, a e kaukai! ana mai waho mai na mea apau, e lilo ana kela aupuni i mea konio iloko 0 ka pilikia. 0 ke kulana no keia e lona ana i lee aupuni ame na makaninana, ma na wilii apau. Eia o Hawaii nei ke lioouna nei ina waiwai i Amerika ame na wahi 0 aku, i kekalii huina nui o na wniwai i hiki nku i ke $70,000,000, 1 kela ame leeia makahiki, a ke hookomo mai nei i na wniwai i hi- ! ki aku ka wniwaiia i ka $50,000,000, e- hoike aua lioi, eia 0 Hawaii nei ko noho nei maluna 0 ka ! waiwai. No ka mea ua oi aku na waiwai i hemo aku mamua o na waiwAi i leomo mai. | I keia ln, auliea la lea oihan'a nunui a na kanaka Hawaiil Aole hooleahi. E hoomanao iho no nae kakou, aole no na kanaka Hawaii lie laliui kanaka i maa i keia mea 0 ka hoomaopopo oihana ana, a no keia kumu, ua nawaliwali io no kakou ma ka hoomaopopo ana i keia mau mea. I lee au kahiko, uole 0 kakou mau hale kuai, a i ole mau hale knlepa paha 0 na ano lilee ole. ITa noho iho no kela ame keia kanaka Hawaii, he mea hana no na mea i makemakeia e ia. Ina he aahu ka mea i makemakeia ua hana iho uo ka wahine a kela mea i maleemake i ka aahu. Ina he hale hoi ka mea i makemakeia, ua hele no kela kanaka e kii i kana mau laau ame kana niauu, a ua hana iho no oia i kona hale. A ina ho alii, na kona mau hoaaina e hana i keia mau mea nona. Ina hoi 0 ka Mol, ua lawa oia i na kanaka nana e hana mai i keia mau mea. Aolo he wahi i kuleuluia no ke kii ana nku 1 na laa\i, a i ole na lako hale paha. Hookahi no hale kuai 0 na lako e lona ai, 0 na kuahiwi ame na awaawa Hawaii nel. Pela no hoi i na makemake e ae, e laa ka ouo i ka i'a, 0 ke kii 110 i ko kai e lawai'a ai, a i ka ono ana i na opae 0 na kahawai. 0 lea hele no e hopu ia mau mea. Ma ka nana ana i k'eia kulana 0 lea noho ana o ko kakou mau kupuna, ua hiki ia kakou e ike mai, aolo he manawa i komo aku ai 0 keia ike ame keia makemake e kukulu i kekahi 0 na oihana ano nui 0 keia manawa. Ia niau la, ua lawa na wahi apau i na mea liko ole e loaa ai ka pono i na kanaka. Ka ai, ka i'a, ka aahu, na lako hale, ame na mea no apau i makemakeia. Aka, i ke komo ana mai nei 0 na mea hou. ame ka ike ame ka naauao ow-aho mai, ua hooneleia iho la kakou i ka ike ame ka naauao no ka hiki ana e alualu pu aku i na mea e hiki ai ia kakou e pii ae ma na oiliana kiekie o keia manawa.

I ke au kaliiko no hoi, ua laweia no leekahi mau mea e maauaua, aka, he kakaikahi loa keia mau mea. Ua kii ia aku na nioena maikai nme na umeke laau, ame kekahi

mau mea i manaoia ho mau mea hiki ole i ka poe apau ke hana, a o ia mau mea ka i lnweia e kuai, nole nae 0 ka loaa mai 0 ke dala, nka, 0 ka loaa mai 0 kekahi mnu waiwai no, i loaa ole i ka mea kalepa, a i ole i manaoia e ka mea kalepa, e hiki ana e loaa ka puka i kona lawo ana aku ma kekahi wahi okoa aku. O keia iho la na lawolawe oihana ana o na la i hala wale aku.

I ke komo ana mai nei o na oihana i ike ole ia e kakou i jia la i hala aku, ua loaa iho la kakou, ua hemahema i keia mau ike» A i keia la, ke ike nei kakou, eia he mau oihana wili ko, a kanu ko; eia na oihana kanu halakahiki. a hana kini halakahiki; eia na holo moku; eia na oihana kalepa, 0 na ano like ole. O keia mau mea apau, he mau mea. malihini ia kakou apau. A i ka manao ana o na kanaka e, lawelawe i kekahi o keia mau oihana., ua nele iho la kakou 1 ka hiki ana e lawelawe aku me ka holo pono, no ka mea aole i kuluma ia ike iloko o kakou. Ile kakaikahi -wale o na kapaka Hawaii i hiki e lawelawe me ka holomujf i kekahi o keia mau oihana nui, a na ia mea i hoopilikia mai i ka nee mua ana o kekahi o na kanaka Hawaii ma kekahi o keia mau oihana nunni. I ka nele ana o na kanaka Hawaii i ka hiki ana e noho hoomalu maluna o kekahi o keia mau

oihaua nunui, ua nele iho la kakou na Hawaii i ka loaa ana 0 na hoaloha na lakou e kii māi a i ole e hapai ae paha ia kakou ma kekahi niHU kulaua kiekie, i liiki ai hoi e loaa ka ike ame ka naauao 110 ka lawelawo ana ame ka hookele ana i keia mau oihana nunui. A i ko kakou nele ana i keia keehina e hiki ai e loaa ka ike amo na kokua, ua hoihoi hopeia mai la kakou ma kekahi kulaua maopopo ole. Pela no na kulaua kiekio 0 ka aina 0 ia hoi na kulana malama dala na banako, amo ria wahi hoahu dala. No ka loaa ole 110 0 ka iko hoaku i na kanaka Hawali, ame ke kulana hoomakaulii, pela no i hiki ole ai ia kakou na Hawaii e manao aku e liiki ana e hookele i kekahi kula'na kiekie 0 keia ano, e laa ka ma* lama ann i ke dala ame na wniwai hoahu. No keia nelo 0 kakou i keia mau kulana kieleie, pela 110 i nele ai kakou i na kokua ana mai i ka mauawa e manao ai kakou e loaa mai kekahi kokua i ka kakou mUU leeiki. • A i ole i kekahi hoaloha paha. I keia la, i kekahi kanaka o ko na aina oe e helo aku ai e loaa kekahi kulana malalo o keia mau kanaka e paa niai nei i keia mau kulana kiekio. O ia hoi, ina he keiki kau i makemake e paa i kekahi kulana kiekie, aolo e hiki ana e lona mo ka hana nul ole, a 0 ka hapa no 0 ka mannwa e nele ana no, no ka mea aole kakou i ikeia mai ho lahui hoomaopopo i ka hooholomua ana i kekahi kulana kiokie. Ma keia wahi iho la no ua nele kakou, a ua komo mai la hoi kekaHi no 0 ko lakou auna. Aolo e hiki ia kakou e manao aku ua nana makaia mai kakou, a i ole ua makemako ole ia kakou no ko kakou

like ole ana me lakou, aole no ka mea 0 ka paa ana i kekahi kulana kiekie ma kekahi 0 keia mau oihana he mea hiki ole e alo ae, o na kanaka hiki e hilinaiia na kanaka i makemakeia, a 0 na kanaka pu no hoi i hiki e manaoia e pii ae ana ko lakou ike ame ka naauao ma ia mau kulana 0 haawiia mai ana. Pela no hoi na kulana 0 na halo hoahu dala. He mau kulana makemakeia 0 na kanaka hilinaiia, e hana ana i ka pono, a e lawelawe ole ana na lima i ko liai waiwai. I lea hiki ole ana e lona ia kakou kekahi 0 keia mau kulana, mamuli 0 ka hiki ole e hoomaopopoia mni ko kakou nnnuao, pela no ka hiki 010 ana e manaoia aku e hiki ann ia kakou 0 kokua mai i kekalii 0 ko kakou lahui. O keia iho la na mea pilikia a hoonele mai i na kanaka Hawaii mai ka loaa ann 0 na kulana kiekie. He keiki naauao paha hoi kau) akn, nawai e haawi mai ka hann? Ika loaa ole ana 0 ka hana, ua noho iho la kau keiki, a e lawo ana paha i kekahi wahi hana haahaa loa, ahiki ole 0 hoiJrtT mai i kona nanuao. Ua pau ae la ka mar.ao ana o kela keiki e loaa kekahi hana kiokie iaia, a 0 ka hopena, e paa ana no i kahi hana haahan no ka manawa mau loa. Aka hoi ma kekahi aoao ao, ina he mau oihana nunui kekahi e paaia ana e na Hawaii, ua hiki loa e Uomo aku ka kakou mau keiki malalo iho 1 na kulana haahaa, a mai ia kulana e pii aku ai kela keiki, elike me ka holomua 0 kona nnnuao ame kana hoohana ana i ka pcro o kela h.-.ku < na. Ua luki e haa ka 1110* iiaolana i na keiki Llnwaii e ne, a un r 11ki ia lakou e i na ike like ole, no ka mea e loaa ana ka hana ana i makemake ai mai kona mau hoa Hawaii mai. O keia iho la na haawina e loaa ana i na Ilawaii, inn lie mnu oihana kiokie kekahi e paaia ana e kou lahui. No ka nele ana, ua nele kakou apau. Ina ua makemake oe e loaa kahi kulana no kau keiki, na hai e liaawi mai, ke loaa hoi.