Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 46, 15 November 1923 — NA OIHANA KUPONO NO MOLOKAI. [ARTICLE]

NA OIHANA KUPONO NO MOLOKAI.

I keia la, a mai kinohi mai no, o na oihana ano nui i lioohanaia ma Molokai o ia no ka oihana hanai holoholona, ame ka mahiai. Aka, ua hoaoia no ke kanu ko i na makahiki he 20 a oi i hala aku, a mamuli o ka lōaa; ole o ka wai kupono, ua hoopauia keia oihana, a j o ka hanai holoholona wale no ka mea i malamaia. j 1 I keia mau la hoi, ke hoomaka mai nei ke kanu halakahiki ana. Ua ikeia he īnau aina kupono no keia oihana, a ke hoomaka mai nei e hooliloia he mau tausani dala e kekahi mau hu; halakahiki ma keia oihana. A ma ka nana aku e hoomauia aku ana no keia oihana ma keia mua aku, a e ikeia aku ana 'he mau tausani eka i kanuia me keia huaai. Aka, i keia la pu no hoi ke imiia mai nei'ka wai, no ke kanu ko ana. A ina e loaa ana ka wai kupono me ka nui ole o na hoolilo, e ikeia aku ana no ka uliuli mai o na mala ko ma kela aina. Ma ka nana aku i keia la, ke pii mahuahua mai nei ka oihana halakahiki, a ua manao wale kekahi poe, e hoea mai ana ka la e oi ae ai keia oihana mamua o lea oihana kanu ko. Ua hoomaopopoia keia mamuli o ka ikeia ana o ke emi mai o ka loaa 0 lee ko ma kekahi mau aina, a lilo aku aua paha ia mau aina i niau aina halakahiki ma keia mua aku. Ua ikeia no hoi, ua hiki e ulu ka halakahiki ma na wahi hiki ole i lee ko ke ulu, mamuli o ka nele i ka wai. A oiai o na aina i koe aole 1 kanuia i ke ko, no ka nele mai no i ka wai, pela paha e manaoia nei e pau loa ana keia mau aina wai ole i ke kanuia i ka halakahiki. Aka, eia 110 na kanaka kanu ko ke manao nei ua oi aku na pomaikai mamuli o ke ko, mamua o ka halakahiki. O ka ninau wale no o ka loaa o kekahi leo e hiki ana e haaAvi nui mai i ka momona, ame ulu nui ana. Ke loaa keia ano ko, e hoomauia ana no ke kanu ko ma na aina i hiki e ulu pono keia mea. 0 keia mau aina o Molokai kekahi mau aina nui o ka waiwai ke loaa ke ko kupono e liiki ai e haawi mai i ka momona oi aku. Ko loaa keia ano ko, aole no e kuemi hope ana na kanaka e manao nei e loaa ka wai ma Molokai, a e hoomaka aku ana ke kanu nui ia ana o ke ko. 0 i ka wai ams ka loaa o lee ko hou ka inea ano nui o keia mau la e iiniia nei. No Molokai, e loaa ana no ka wai, a e kanuia aku ana ke ko ma kekahi mau aina. No ka mea he momona ka lepo, a he ulu maikai ke ko. O keia mau mea apau, he mau mea e hoolana mai ana i ka manao o ka poe e manao nei iaia ma Molokai ka manaolana o ko kakou lahui. Ina e hiki ana e loaa ka wai, alaila, e papalua ia ana ka pomaikai o na kanaka ma kela mau aina. I keia la, ua ikeia ka waiwai nui o na nina wai o fta kanaka Hawaii ma Molokai. Ke kanu mai nei lakou i na mauu hanai holoholona, a ke ulu io keia mauu, a haawi mai i na pomaikai i manaoia, alaila, aole no ke kan-u ko e lilo ana i' mea hoopilikia mai aka, e lilo ana ma 'kekahi aoao i mea e hoomahualiua mai ana i «ha alanui e hiki ai i ke kanaka noonoo ae i ka mea oi ae o keia mau oihana. Ina e poho ana ma kekahi e loaa ana ka pomaikai ma kekahi aoao e aku. He mau mea maikai keia ma na ano apau. O ke ko, ua ikeia kona ano I ka manawa e ulu nui ai, a paa ka aina i ka lau, ua pau ae la ka hana nui o keia mea o ke kanu ko. 0 ke koena aku Be hookaheleahe wai w-ale no, a he nanā ana i kona ulu maikai ana, me ka liaawi ana i ka lepo momona. Aole pela ke kanu halakahiki. Eia keia mea hou o ka pepa ke hoolaliaia mai nei no ka ka ikeia e palo ana i na nahelehele ka e ulu ao ana ka mea nana i hoonui mai i ka lilo o keia oihana. No ka mea he liaahaa ka ulu ana o keia mea o ka halakaliiki, a o ulu nui ana ka mauu, maloko a mawaho o keia mea. Nolaila ua lilo ka loaa ana o ka pepa i mea makaliehi loa ia i keia mau la, ua ileeia ka ulu ole ana o ka nalielehele. A o ke oki ana no hof i .ka hua kekahi mea hoonui o ka lilo. 0 ka hali' ana mai o Oahu nei e hookomo ai iloko o na kini kekahi mea hoonui i na lilo. Aole pela ke ko, no ka mea e kukuluia ana» i lialo 'wili ma Molokai, a e hele ana no ke ko ilaila e wiliia ai. Nolaila, e hiki mai ana ka manawa e ike aku ai kakou i ka ulu ana ae o keia mau oihana ano nui ma kela aina, a e uuku mai ana ka hanai holoholona ana. Aka, me keia mau mauu i hiki e hoouluia e ike aku ana kakou, aole no e emi mai ana na holoholona, no ka mea i | uuku no no ka uuku o na aina kupono no ka hanai ana i na holoholo- ! na hookuu wale. O keia mauu ka mea aana e hoonui ao i ka hanai 1 paka ana aku i keia mau holoholona, puaa a pipi paha. [ Ke hooikaika ia mai nei no hoi' e lon:i ke nnn ko hou i hiki e hoo-

nui mai i ka wai momona. Ma kekahi mau wahi i lioaoia me ke kanu ana i na ko hou, ua ikeia ka pii mahuahua ana ae o ke koikoi o na ko, a me ka ikaika o ka momona o ka wai. Ke imi nuiia. nei keia mea ma na hoao ana he lehulehu wale. Mamua aku nei o ke ko Lahaina, a heu hoi, ka mea nana i hapai ae ia Hawaii a lilo i aina waiwai ma keia oihana o ke kanu ko. Ua ikeia nae i keia la, ke emi ana o keia ko mamuli o na ma'i like ole, ame ka loihi pu no o kona kanuia ana. i Ua loaa i keia la ho ko hou, i huiia ka Lahaina me ke ko Lehu o kakou, a o ia ke ko e manao nui ia nei e loaa hou ana ka lanakila ma keia mua aku. Aka aole no nae i pau ka minaminaia o ke ko Lahaina, mamuli o kona ulu nui; momona, a nui o ka ainako, ka wahie hoi e mau ai ke ahi, a e hooemi mai ana i na hoolilo wahie/ Ke hoaoia mai nei ka wae ana i na pulapula mai na apana aina j mai i ikeia ka ulu ikaika ana o ke ko. A ma kekahi mau hoike, ikeia ka hoi hou ana mai o ka ika* ika o keia ko. Ke hiki e loaa ks ko hou, a i ole loa paha ka ikaika hou ana o ke ko Lahaina, e nui hou ana ke kanu ko o keia mua aku, aole palia ma lea nui o na eka kanu aka, ma lea hooikaika ana o na aina maikai wale no kahi e kanuia ai no ka mea, eia hou no ia pilikia o ka uuku o na limahana. Nolaila, o ka ikaika ma keia mua aku, aole 0 ka nui o na eka kanu, aka, o ka nui o ka ulu ana o ke ko ame ka ikaika o ka momona o ke ko. He aina maikai o Molokai no ke kanu ko ana. Ua hoaoia ma Kaunakakai, a ua ikeia ua hiki e loaa ka 12 tona o ka eka hookahi. A ua manaoia, e oi aku ana mamua o keia ke loaa ka malama maikai ia o ke ko malaila. Eia na kanaka Hawaii' ke paa mai nei mai ka umi ahiki i ka iwakalua eka aina momona loa, i hiki e haawi mai i keia mau tona i ikeia. Nolaila hou no, „e hiki mai ana ka la e ike ai kakou e komo aku ana kekahi mau Hawaii ma keia oihana, nana i hoowaiwai nui mai ia Hawaii nei. Eia no hoi lie mau eka i hiki aku i ka 10,000 ke waiho wale mai la ma Molpkai i hiki ole e kanuia i kakahi mea no ka n®le i ka wai. Ina e loaa ana ka wai, a e hiki ana e ikeia ka ulu maikai o ke ko, aole no kakou e nele ana ka iko ana aku i ka loaa o na aina ko ma kela mau wahi. He elua alanui e loaa ai ka wai. O ke kii no i- kela waikaho e lele wale la ma kela aoao Hikina o ka aina, a i ole o ka eli no. Ua ikeia he nui na waipuna e kaho la ma na kahakai o Molokai, na hoailona hoi e hoike mai ana he wai ko kela mokupuni i loaa ole ahiki mai'i keia la. Ina o loaa ana ka wai, aole k.Uou i ike aku i ka palena o na pomaikai e ulu ae ana ma kela aina. I keia la, o ka ninau wale no o ka loaa o ka wai. O kela mau kahawai e lele wale la no ma ka aoao hikina o Molokai, ua maopopo me ka nui o ke dala p/ hiki ai e kii aku. A ke kuhihewa ole ko oukou menkakau, e hoea mai ana no ka la'e kiiia aku ai kela mau wai. No ka mea, he nui na aina momona o ka lepo ma Molokai, a 1 nele wale no ka hoohanaia no ka nele i ka wai. Ke loaa, aole i kana mai ka aina waiwai o Molokai. Elike me ka nui ana o na oihana like ole ma kela'aina, pela no ka piha nku i na kanaka. A o ke kanaka ka mea nana o hoowaiwai mai ka aina. I keia la, ua uuku loa na kanaka ma Molokai no ka uuku no hoi ona oihana. Aka, ma keia mua aku, e ike aku ana kakou i ka pii mahuahua ae o keia mau aina ma ko lakou waiwai.