Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 47, 22 November 1923 — KA MAKE IWAENA O NA KEIKI AI WAIU HAWAII. [ARTICLE]

KA MAKE IWAENA O NA KEIKI AI WAIU HAWAII.

(Hoomauia mai.) O ka niea nana e hōiko fliai i ka| pilikia o keia opu lauoho, o ia no ka hanau hou ana o keia xrahinc i ke keiki, a hanai iaia a nui a' liele a wela ke poo i ka la, alaila mao]>opo i ke kahuna, ua pau ka pilikia o ka opu o keia Wāhino a o na keiki lianau mahofe mai, o puka ana me ka malkai, a m&muH o ka hemaliema 0 ka malama ana, e lofta ai na kuia. Ka Hookumu Ana o ka Ma'i Iloko ō ke Kanakft, Ua mauao na kahuna o keia lahui lianoka, o ka hookumu ana o ka ma'i iloko o ke kino o ko kanaka, j ka wa no ia o ka wahine e hapai 1 i i ke keiki, aia a paa ke kino o ]:e kanaka iloko o ka opu o ka makUaliine , alaila hoōmaka ke kei.ki o kaawale mai kona honua aina j hookumuia ai, o ia ka mea i kaI»aia e keia lahui he iewe, ia Ava e inau ana ke ku pololei o ke kino, a na kaawale mai ia kino mai ka iewe mai, a e paa ana hoi ka iewe ame ke kino i kd kaulii mawama o laua i kapaia plko. 0 ka wa ia o ka makuahiiie e ono ai i kekahi mea, i na hua meaai paha, elike me ka Holēi, ka Ulei, ka Hualama ka Ohelo ame ke Akulikuli, na hua kamaaina o keia mau paemoku. A i keia la hoi, he nui na hua ]ike ole e ulu nei, a i aiia e keia ]ahui, ua lilo ia mau hua ano hou i mea e kau ai i ka ono hookauhua 0 ka wahine hapai i kekahi o ia mau mea. Eia na' ano o ka hookauliua o ka v ahine i lta wa e hapai ai i ke keiki: (1) Ka hookauhua puui. (2) Ka hookahua' ono. (3) Ka hookauhua hoopailua, (4) Ka hookauhua huhu. 0 keia mrtu hookauhua apau, ua kapaia he iloli keiki. Ka Hookauhua Puni. O kein liookauliua, aole ia he hookauhua i na mea e aiia at, alTa he hookauhua ia i ikeia he makemake. Ina ho lei kana niea i makemake nni ai, e hele ana oia e imi a loaa iit mea a kiiu i kona a-i. Ho pahii, lie lei lehua paha aia i ka lei i ku i kona makemake, a e moe pu ana me ia lei i ka po. Hc hookauhua huhu keia o na makua o keia kaikamahine no kft hihia o ka piko i ka a-i, o ke keiki ! i ka wa e hahau ai, aka aole e hiki 1 kela mea hapai ke alo ae, oiai ka nakemnko ame ke kaunui o kona manao ia mea, aia no a pili mai i

koha kino alaila pono iho la i kona manao, 120 ka mea, ua hookoia koHa iini. 0 ka mea nae nana i hookokonO iaia 6 loai kela lel aūa 6 kāUnai loa nei, 0 kela keiki iloko o kona opu, ua hamama ka waha, a ua holu ka manawa 0 ke keiki, a 0 kona hanu hoi ka paumu aana e hoopii i ke koko ame ke ea 0 na mea apau a ka makuahine i ai ai mailoko mai 0 ka iewe, ma ka piko 0 paa ana a komo i ke kino. 0 ke ea 0 keia lei a ka makuahine 1 lei ai> elike me kona ala, ua holo aku la ia a komo i ka waha 0 ke keiki 0 hamama ana, ua moni aku ke keiki ia ea i ita manawa apau a ka mama e lei al :a lei, ahiki i ka piha nna 0 ke kino o kela keiki me ka ma'i, alaila upiki ka tvaha 0 ke keiki a hooinaka oia e kulOu ilalo ahild i ke komo ana 0 kona poo mawaeiia 0 kona mau kuli, ia wa e poepoe ai 0 ke kino 0 ke keiki elikē' me ka liuamoa kā poepoe 01010, alaila hoomaka ke kaa ana 0 ke keiki iloko 0 kona iho, kā opu 0 ka makuahine. 1 ka iva e huli ai 0 ka eiemu 0 ke keiki iluna, ia m&natrft 6 hemō niai ai kela ea 0 ka lei a ka makuahine i lei ai mai ka pukā ēleuiu ināi 0 kela keiki, hoomaka ka awaawā 0 ka puu 0 ka makuahine, a i ole wela ka umauma 0 ka mama i ka awaawa 0 kela ea, 0 ka lei ana i lēi ai, a i lilo hoi ia ea i hookumu mai no ia keiki i kona wa e hanau mai ai. tJa kapaia ia wela he haoa a he puhi kukaeweka no ke keiki. Ua kaulana kekahi poe 0 keia lahui i ka puni lei, a i keia la hoi ua/lilo ia mea 0 lea-lei i mea hoohiwahiwa i na malihini kipa mai nei i na kaiaulu aloha 0 itawaii. Anoai paha 0 loaa he manawa i ka mealeakau e hoike aku ai i ka moolelo 0 ia poe puni lei i kaulana i ke alo o kekahi mau moi ai aupuni 0 Hawnii nei. ELa Hookauhua Ono. 0 keia hookauhua, he hookauhua hoouluhua keia ō ka wahine i ke kane nmo ka ohana, ho hookauhua ai hoi 0 ka mama, ina e loaa kaiia 'mea i ono ai, eia tiae ina e ono 3 na mea o ka aina aole he olelo ana, aka i oiio i na mea 0 ke kai ilaila ka pilikia. *

Ina i ono i ko lee kai kohola aole olelo, aka i ono i ka i'ft o ka moana )uikaika, i keleahi manawa ua make ia kano i ka hele ati«l o kii i ka i'a mo a ka wahine i hookauhua ai. O keia hookauhua ka meā i lilo ai o Hemā iiifii ka poli ftku o Hinahanaiakamalama, a rt<Jho i Nukllani, a lilo kilpuna no iā lahui. t Elike no mo na hioAa i loaa i kd keiki a ka mea puni pela no k6 keiki a ka mea hookauhua ono. Ka Hookauhua Hoopailua. He hookauhua maikai ole keia, aole e paa ka meaai iloko o ka wahine liapai, aia no ka, paa a upoi ka waha o ke keiki alaila paa kana ai, a o ia ea hohono ana i hoopailua ai, 0 ia ka ke keiki i moni ai a lilo 1 kumu ma'i nona i kona wa e hanau mai ai. Ka Hookauhua Huhu. He hookauhua ino keia, ina e kaa i ka wahine, he nuku aohe mea lili ole, ina i 'ke kane ia ano o ka wahine, aole e pono iaia e helo a kamailio paha i kekahi wahine, ina ho he inoa makuahine ia, a kaikuahine paha, uā lilo keia hookauliua o ka wahine i fnea hoopoino i leona ola mamuli o ka nui lōa o kela liuhu lili a hana naaupo iaia iho i kekahi manawa. Ina hoi e kaa keia hookauhua i ke kane o ka noke mau iho la ia i ka pepehi i ka wahine, aia no ka pau a piha ke keiki oloko o £a opu i ka ea e hookumu ai ka ma'i iloko o ia kino, alāila pau iho la. Nolaila o kela ea i moniia e ke keiki i wa iloko o ka opu, a i kona hanau ana mai a hala na la eono i ka ehiku a ewalu o na la e hoike mai ai ka hiohiona o ka ma'i oia keiki, o ia hoi he ea.

Ua kapa na kahuna paaoao i ka nui'i ea, he muhee, eia ka nui o na muhee i hoikeia e lakou: 1 Muhee lehua. 2 Muhee makoko. 3 Muhea Kualau. 4 Muhee Kea. 5 Muhee umauma. 6 Muhee huhu. Mailoko mai o keia mau muhee ma'i e pili ana i ke kino o ke keiki i hanauia mai, i puka mai ai na ea like ole, elike me ka like ole o na ono a ka mea hapai i ai ai, i hoopailua ai, a pela aku. Hookahi hookauh\ia i koe o ia hoi ka hookauhua naaupo. 0 keia hookauhua, he hookauhua ia aolo hoomaopopo o ka Trahine i ke kane, a pela hoi ke kane i ka wahine ina paha ua hele ke kane i Kalia, i ke kowelowelo papa'i, ha'iia aku ia lono i kana wahine, aole la he hiea no ka wahine e ulu ae ai o ka iuanao inaina no ke kane, pela hoi ke kane i ka wahine aolo e liiki lu laua ke hoomaopopo no ko laua noho ana kftne ā iVahino ana, iha no o ka hanau ka palena o ia nolio hoomaopopo ole aaia., o ia iho la no. Mamuli o ia ano noho hoomaopopo ole, na kapaia ia hookauhua he hookauhua naaupo. Ka manawa e hoomaopopoia ai ka ma'i ea iluna o ke kama i hanāuia mni. Ka Hoohanau ana i ka Wahine Hapai. Ka hoomaka ana e nahunahu o ka wahine, ua hoohaihuia oia i ka laau i maa mau i ka hanaiia i na 'wahine hanau keiki o ka oi aku nae,

i ka lapa bou, 0 ia boi ka wāhiae akahi no a haflau. keiki. 0 ke koiki makahiapo o ka hnnau ana a ka wahine, he keiki paakiki ia a loihl 110 hoi o ka hookohl ana, oiai oia keiki ka mea nana e hoonaele i ke kino o ka makuahine ahiki i ka olu pono ana o na wahi apau 0 ka wahine, e puka aku ai ke kanaka iwaho rae ka pilikia ole o ka niakuahine, i hoohainuia oia i ka laau, i mea hooikaika i kona kino, a liooikaika pu hoi i ke kuakoko, ka hookohi hanau ana ahiki i ka wa e puka ai o ko keiki hv&ho, pan ka pilikia. 1 kekahi manawa, ua hookohi ka Tvahine hanau keiki 4 la a ehiku 1 kekhhi manawa; a ina ho mea ike i ko p&le keiki aha ua kiiia ke palo keiki nana e hana ahiki i ka puka ana o ke kama. He nui no ka poe kanaka i a'o kuiliu i keia ike kahuna, aka ua kauliilii 110 ko lakou noho ana mao a maanei o keia mau mokupuni. 0 na ike apau o na oiliana'kahuna o keia lahui kftft»ka, ftia no ia iwaena o ka pnpa kiekie i kapaia na alii ame na kaukaualii, a maiwaena mai o lakou e loaa ai ka ike i ka papa malaio iho, i kapaia he hu. Nolaila ina he kahu&a kokoke 8 noho ana i kahi o ka ttea hanau, alaila malalo o kana lawelawe ana e pau ai ka pilikia o keia lapa hou akahi a lianau keiki.

Elua no keiki paakiki o ka hanau ana o ka hiapo no ame kona hope aku, a o na keiki hope, aohē olelo ana, oiai ua na6le ke kino o kā nu.kuahine i na keiki mua. I ka lieino mai o ke keiki, iwahō, aia ma ktt puk'i ihu o ke keilji liē mau mea keokeo elua Uia keftahi puka ihu flme kekahi puka ihu. L r a kapaia keia mau inea, he nalu, 0 ka hana a na kupuna o keia lahui, i na moopuna i puka mai lie mamo na lakou, o ke omo i ka ihu o keiā bebe hou, i hana lakou pela, 1 maikai ka leo ke kamailio ā i le'a ka leo i ko oli ame ka liula, ame iia ano le'ale'a apau a keia lahui 5 ōle e hānuna ka leo ke kamailiō mai. Aia a hemo keia mea i kapaia he nalu, mai ka ihu mai o ko alaila hamama ka puka ihu 6 omo ;rku ai i ka ea makani a kakou e hanu nei, a o ia ea ka mea nana e hanai i na mea paahana o kona kino i pili i ka ea. I ke oki ana. i ka piko o ke keiki a inoku, ua pau ka m<Sa e lōaa ai ka ai a ke keiki mai kā ieWē mai, nolaila ō ka. oihaka wāiu o kā makuahine ke pani ma kahi o ka iewe i nioku, a o hookumu ana hoi i na mea honua no ke kino kanaka lionua e ku ana i ka honua nei. Nolaila he eono la a ke ea e halai ai i na wahi ō kē kino i paa potio ole i ha Wa e kU anā iloko o ka opu, a pēla hoi mē ka wa'iu o ka mama ē hooikaikā ana i ke kino honua o ke keiki, I ka ehiku o na la, ua paa na mea apau o ke - kino honua' o ko kanaka, ia manawa e nana ai ko kahuna haha paaoao i ke kino o ke keiki, a maopopo iaia ke ea (ma'i) o ko keiki e kau ana iluna o ko kino o kē keiki. Ma keia wahi la, e hiki ai kākou 5 kahi ko'iko'i o na hana lapaau a kēia kahunā 6 pili ana i ke aUo 0 ke ea ftia'i, e kau ana ilunā o ke keiki. Ka Muhee Lēhua, 0 leo kumu ia o kekahi mau ma'i ēa i ulu iloko o ke koko o ke kanaka, a na ia koko e hanai ana i ke kino o ke keiki i loaā mailoleo aku ō ka waiu o ka makuahinē mā na mea apau a ka makuahine i ai ai, 1 mea e kau ai kona waiu, no ka hanai ana i ke keiki. O keia ea nae i pili i ke kino o ke keiki, e lawe hele pu ia ana 'a iloko o ke koko o ke kino o ke keiki, e hanai ana i ka i'o, ka iwi, ame na mea paahana apau o ke kino o ko keiki, a ina aole e loaa ka laau kupono nana ē pepehi i kēla mā'i ea iloko o kela e hiki mai ana i ka la o kela kino ē lilo ai i kino hakahaka a nawallwali hoi, mamuli o ka lawe hēle Rna o ke li*ko i lilo i mēa ino ma o ka hui pu ana me ke ea īna'i, e ku ana ilōko o kela kino i hanau pu ia mai ai. (Aole i pau.) —4-H