Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 48, 29 November 1923 — UA MAKE ANEI KA MANAO KOKUA O KE KANAKA HAWAII I KONA HOA KANAKA? [ARTICLE]

UA MAKE ANEI KA MANAO KOKUA O KE KANAKA HAWAII I KONA HOA KANAKA?

0 keia ninau fe kau ae 1» maluna. kekahi o na ninau ano nui iwaena o na Hawaii o keia mau la. He uinau ano koikoi mamuli o ka ike mau ana aku i na kanaka Hawaii e nanjynaka ana i kona hoa kanaka. A ma ka hoike a kekahi poe Hawaii, ua niake io 110 keia manao iwaena o keia laliui. He olelo kaulana na kahiko, "E ike i kou hoa kanaka o kipa hewa ke aloha i ka ilio, hje ilio hoi kela he kanaka au." A ma ka nana aku i ua hana a na kanaka Hawaii 0 keia la, me he mea la ua kipn hewa io paha ke aloha o ka Hawaii 1 ka ilio. No ka mea ua nele io niaoli no keia haawina o ke kokua ana o kekahi kanaka Hawaii i kona hoa kanaka. 1 keia la o ke komo nui ana mai 0 na kanaka o ko na aina e, a e hoike mai ana lakou i kei:i haawina, kokua o kekahi i kekahi, ua lilo ke kunana ana o na Hawaii me ko kokua ole, i mea nana e hoikje mai ana i ka oi loa ana o ka pilikia no keia mua aku, ke mau keia haawina iwaena o kakou. Eia na lahui o ko na aina e ke ku mai nei mahope o ko lakou poe, ma na ninau apau. Ina paha he nin&u imi pomaikai kalepa, a i ole uma.u kalaiaina paha. A ma ka na na aku, ua like no lakou apau ma, keia ninau. I ko kakou nana ana aku maloko o na hale'kalepa, aole kakou e ike ana i kekahi kanaka Hawaii e hoohanaia ana maloko oia mau hale, koe wale no a he hale no na ilipuakea. 0 keia. lahui k;i lahui hookahi e haawi mai nei i ko kakou lahui i na oihana, ma na wahi apau a kakou e komo aku ai. Maloko o na hale Kepani, a Pake, a Pu.kiki, aole he kanaka Hawaii maloko oia mau hale kalepa. Pela no na oihana e ae. Malia paha o kahi knlaiwa kaa kahi hana e haawiia mai ana, aka, mawaho o keia, ua nele maoli no ka loaa hana i na Hawaii. Ma na oihana lawelawe lima, aole he ikeia aku o na Hawail e hana mai ana me na kanaka o keia m.iu lahui. O na haole wale no. Aka, 1 ko kakou nana ana aku nae ma na hana kalaiaina, eia no na kanaka Hawaii ke pipili n£i me na lahu; 0 ko na aina e, me ka ike aku no aole o kakou hoihoiia mai e lakou. Aole kekahi Pukiki e puka ma na kulana like ole o ko kakou kulanakauhale a i ole kalana paha, ke ike na Hawaii i keia mea. Eia kekahi poe o keia lahui ke hoike maoli mai nei no i ko lakou makemake ole ia kakou. Ua lohe mau ia aku ka lakou mau olelo e hoino mai ana 1 na moho Hawaii e hapaiia mai ana. Aka, aole no nae na Hawaii i ike i keia mea, a i ole hoomaopopo naha i ka mea e hanaia mai nei ia kakou. Aole haawina nana e hoopilikia loa nei ia kakou na Hawaii, elike nie keia o ka ike ole ana o kakou ; ke kokua ana i ko kakou hoa kanaka iho. He liilii wale no na mea «. ae e ikeia nei ho mau mea ia e pe pehi mai ana i ko kakou mau manaolana no keia mua aku, o kela ka oi aku, no ka mea ke nele kakou i na kokua mai ko kakou poe ponoi mai, aole e loaa ana kekahi mai na poe e aku. 0 ka manaolana o ke kanaka m:i kana mau hana, o ka loaa o na kokua mai na hoa mai. Ke nele keia mea, e Hlo aua k«la kanaka i mea haalele i kana mau mea i manno ai, he mau mea ia e hoopii ae ana iaia iluna, a i kona mau hoa hoi o ka lahui hookahi. He mea keia e hoopau mai ana i ka hoihoi iloko o ke kan&ka no ka hoao hou ana o loa& lala kekahl kulana maluna ne, no ka mea, ina aole e hiki i kona mnu hoa lahul ke kokua mai, alaila, nawai e kokua mall

ī keln mau la d kakou ē noHo nol f ka lke muu nei kakou i ke ku mai e na olhana liko ole iwaena o ke ntt lahul o aku, Aole no ka nul e ka walwal o keia poo ke kumu o ke ku ana o kela mau olhana, aka, no ko lakou iko ana e loaa ana na kokua nna mal ko lakou mau hoa mai. Eia kakou k« ik« nei i ka nui hewahewa o na haiekuai e kukuluin mai nei e na Pake ame na Kepani. Aele no ka nui o ka lakou dala, aka, ua ike lakou, e helē aku ana ee e ke kanaka Hawaii e kuai maleko a kela halekuai, a ua ike oia, ua neie kakeu na Hawaii i na halekuai, a e na mea e makemakeia ann e kakeu, aaJe ana ; koe wale no c heie aku kakou maloko o ko lakou mtu haiekuai, No k«ia ike, pela iakou 1 na ai e kukulu i keia mau wahi, A. o kakou hoi na Hawaii, mamuli o ke kakeu kokua ole i na kanaka. Hawail e kukuiu mai ana i mftu wahi laweiawe no lukou, ua ulu ae ne j|p kekahi manawa pokoīe, a ua pohe no ka mea. aole kanaka nana i hele aku e kuai. Holo ho na Kepani i ko lakou mau hoa* kanaka, a pela ne na Pake ame na Pukiki, a o na kanaka Hawaii, na iakeu e hoewaiwai nei keia mau lahui o ke na aina e, Ua maa maoli ae kakeu i ka nanamak» i ke ka-

kou lahui ame na kanaka o kakou lahui e hoao ana e hana i kekahi mea e loaa ai na oihana i nele ia kakou i keia la. Aole kakou e ike ana i na ha!ekuai o na lahui o piha ana i na kanaka Hawaii, ina i maa kakou i ke kokua ana i ko kakou mau hoa kanaka iho. Aole kakou e lilo i poe kaukai aku ia hai no na kokua ana ia mai no na mea like ole. ina he poe kakou i ike i ke kokua ana i ko kakou mau hoa Hawaii iho. I keia la, i ka manawa e makemakeia ai kekuhi mau kokua manawale'a, no na hana kokua, i na kanaka paha iloko o ka pilikia, e laa me keia mau la e nee nei no na dala kokua i na hana maikai e lawelaweia mai nei no ka pono o na kanaka apau iwaena o ko kakou noho ana. I keia la, ina kakou i makeniake i kekahi mau kokua, ia hai kakou e hele aku ai e noi. Aole wale 110 keia i ikeia ma na hana a ke Akua, aka ma na hana no apau no na mea pili manawalea. A i ulu mai no keia mamuli o ko kakou nele ana ma na mea e hiki ai e loaa aku na kokua. A o keia ku-. mu nele, mamuli mai no ia o ko kakou nele i na mea e haawi aku ai. a o keia kumu nele, no ka loaa ole o na oihana ano nui a koikoi iwaena o kakou na Hawaii. I ko kakou huli ana e ilana iho ehia la kanaka Hawaii e noho mai nei maluna o na kulana kuokoa no lakou iho, e ike ana kakou i ka j nele maoli. Hookahi wale no paha «oihana e paaia mai nei e na kanaka kuokoa, oia no ka oihana hanai holoholona ma Hawaii nei. Aia nn Hawaii he mau kanaka Hawaii e paa ana i kekahi mau aina hanai holoholona no iho. A aia m> hoi ma Hawaii he mau halekuai r I paa ia ana e kekahi mau kanaka I Hawaii. Ma Honolulu nei, eia kekahi mau kanaka Hawaii e paa ana i kekahi mau oihana kakaika-hi loa. A i hiki mai no koia kulana neje i oa oihana like" ole, mamuli o ka loaa ole o ka like ame ka manao kokua iwaena o keia lahui kanaka. Ma ka nana aku, hookahi wali 1 no liana i koe ia kakou na Hawaii. e loaa ai paha ke kulana kuoko'i oia no ka lawe ana ae o na kanaka HawiHi i na kulana hanai holoholona ame na oihana lawai'a. Hi"mau oihana keia i kamaaina ia ka kou, mai na la mai o ko kakqu m.u; kupuna. 1. īfe mau oihana i hiki i> e na kanaka apau me ka uuku oke kumu hoohana. Hookahi no mea nui iloko o keia mau oihana, oia no ka ikaika o ke kanaka ame kona hoomanawanui. A aole no hoi e koi mai ana i mau aina nunui aku. I7a hiki no ina he niau eka uuku wale no, a ua oi aku na loaa ina ke kanaka e lawelawe ana nona iho, mo ke kaukai 010 aku ia hai. O keia oihana no hoi, aolo e koi aku ana i kou mau hoa kanaka <? lilo i poe kokua mai ia oe. No ka mea ua hiki loa e hooliloia aku kau niHu mea i hanai ai a i hooulu ai me kekahi poe e aku, mawaho o na kanaka Haw;iii. Ua hiki loa no hoi ia oe e ke kanaka lawai'a ke hoolilo aku i kau mau i'a i loaa mai i ka mea dala, no ka mea aole ke kanaku dala e nana ana owai la ka mea nana keia i'a. j Ma keia wahi no kakou e ike iho ai, o na oihana i kaukai 010 ia aku na kokua ana mai ko kakou mau hoa kanaka mai, oia na oihana hiki ia kakou ke holopono. He mea kupanaha keia, he oiaio nae. O ka mea nui, pehea la e pau ai keia mau hana kupanaha a ko kakou lahui? Ua ikeia keia pilikia mai kinohi loa mai no. Ua oi ka makemakeia o na mea kuai a na kanaka o ko na aina e mamua o na mea o'ko kakou mau hoa Hawaii.