Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 50, 13 December 1923 — NA MANAOLANA MA MOLOKAI. [ARTICLE]

NA MANAOLANA MA MOLOKAI.

Ua hooikaikaia e haawiia mai o Molokai. no na kanaka Hawaii, 0 ia hoi na aina aupuoi 0 wailio la malaila, i hiki i ke 30,000 eka a oi, no ka manaoia aūa mahope 0 na ku*e i ko kanawai mua, e weiieia no i aina ma.kela ame keia mokupuni, no ka mea, ua hoomaopopoia ka waiwai o kela mau aina ma Molokai, e na kanaka na lakou 1 hooikaika e liolo kekahi kanawai, liaawi aina i na kanaka Hawaii. E hoomaopopo kakou, 0 ke kauawai me ka ikaika, a ua hiki ole e puka ia kanawai. Aka, i ka imiia ana aku 0 kokahi mau ku-e ua ikeia, 0 ke k*u-e nui loa, 0 ka weheia o ra aina ma na mokupuni like ole. a ina e weheia ana ma Molokai wale no no na makahiki mua elimn e nanaia ai, a ke holopono, alaila, ua hiki no e kii hou aku i Wakinekona, i ke kakauolelo kalaiaina a ua hiki e wehe liou ia na aina. ma na mokuaina 0 aku. Xolaila, ua ike kakou, 0 ke kanawai e ku nei, ua hanaia i mea e holo ai, aole no ka makemako ole e aina ma na mokupuni like ole.

I J wahi e ike ai kakouu ka mai- [ l:::i o ka noonoo 0 ka poe nana i hooikaika e holo keia kanawai, e I ike kakou, i ke kulana 0 keia mau niiin ma Molokai, a me ka hiki ana i ko kanaka ke holomua ma kana hana. O ka mua, aole he wai 1 i ikeia ma na aina e ae ma na mo« kupuni e aku. Me ka hana nui e | hiki ai e loaa ka wai. a e lawa ole r ana no paha. Ina oia iho la ke kuiana. alaila. pehea la na kanaka e paakiki mai nei e weheia no na aina ma na mokupuni like ole? Ua hiki i ka poe manao maikai ke ike mai, ua hemahema kela mau manao ana pela. Ma Molokai, ua loaa ka wai hoopulu meakanu, he leulana i loaa ole i na aina ma na mokupuni e ae. Ua lawa i ka wai inu. He kulana hou no i loaa ole i na mokupuni like ole e ae. Ua momona ka lepo no na oihana mahi like ole. He kulana no i loaa ole i kekahi mau mokupuni 0 aku. Ua kokoke i ka makeke 0 Honolulu nei. he kulana hou no i loaa ole i na mokupuni e ae. U l * nui n.a aina mahi, he kulana i loaa ole 1 na mokupuni e ae. Xa keia mau kumu e hooia mai ia kakou, ua oi io no ka maikai 0 keia kii ana ia Molokai, »0 ka hoaoia ana 0 na kanaka Hawaii. He mea hiki wale no i na kanaka 1 komo ole mai e noonoo i keia mau kumu, ke lilo i poe loiloi mai, aka, auhea ka lakou mau kumu kupono ne keia ku-e anaf Ua lohe mau ko oukou meakakau i na ku-e i ke kanawai, no ka ae ole ia ana ka e weheia na .aina ma na mokupuni like ele. Alaila, ina 0 ia iho la ke ku-e, pehea e loaa mai ai ke kanawai i na i waihoia ke kanawai mua. elike me keia i makemakeia! Aole anei «a oi aku ka loaa ana mai o ke kanawai e haawi ana i na aina. mamua o ka

nele loa? Ua m#kemake anei kakou e nele mamuli 0 ko kakou paakiki ana, e weheia na aina ma na mokupuni apau* X i ka loaa ole ana mai, ua waihoia iho la kakou ma ke kulana mua. I keia la, mahope o elima makahiki, ina e ikeia ana ka holomua 0 na hana ma Molokai, e wehe io ia ana na aina ma na mokupuni e aku. >"o ka mea ke ku nei ke kanawai me na aina niai Ha-waii a Kauai. A 0 ka mea mna e imi kakou i ka holomua o keia mau hana i hoomakaia ma Molokai. Ma na ku-e apau a ko oukou meakakau i lohe ai, aole he, hookahi i lilo i njea hiki e hooliloia i nioe ■waiTrai no na Ha-waii. O ka mua 0 keia mau ku-e he m*u aina pohaku keia 0 Molokai. Ua hoea mai keia ku-e, mamuli o ka manao ino, ame ka imi ole ana ika oiaio. Aka, 1 ka hele ana a kekahi poe i makemake e loaa ka oiaio, ua ikeia ko lakou hoihoi hou ana mai i kela mau manao ku-e, a ua ikeia ko lakou hoomaikai mai i ka aina. Ka lua o na ku-e no ke alolia no i ka aina 0 lakou e noho ana, a no keaha la i Tvche ole ia ai na aina ma na mokupuni like olef O keia ku-e ua hiki ia kakou ke ike iho, ua lilo no i mea Tvaiwai ole. I na kakou i paakiki e -n-eheia na aina ma na Mokupuni like ole, ina aole he kanawai i keia la, Nolaila. 0 ka ninau maikai e kukulu ibo ai, alaila, ua oi aku anei ka nele mamua 0 ka loaa ana he elima wal? uo makahiki e hoaoia ai, a i ka holomua ana. ua hiki io e weheia na aina ma kela ame keia mokupuni. I ke kanaka manao maikai a kau!ike, aole e nele kona apono mai i keia kanawai. Xo ka mea, e hoea io mai ana no ka la 0 welieia ai ka aina ma kona mokupupi, a e pau ana kona manao ku-e. Aka, 1 ka nana ana iho i ka oiaio 0 keia aloha i ka aina, ua lilo no i mea ole. Ua oi aku anei ka maikai e noho piliwale ke kanaka no ka mea ua aloha i ka aina? Wahaheo kola mau maoao. Oko kii aku i ka. aina me ka nana ole i ka mokupuni ka hana naauao. Ua. jke kakou, i ka weheia ana 0 na aina ma TVaiakea, aolo na kanaka i paa iho no ke aloha i ka aina. Ua hele aku e kii i na aina i ireheia mai. Ua oi aku ia mamua 0 ka nele loa ana. E huli ae kakou e nana i keia mau aina ma Molokai, ame na manaolana no ka holomua 0 na hana malaila, i mea e hiki io ai e loaa ka weheia ana 0 na aina ma na mokupuni e aku. Ua hoike iho uei kakou maluna ae, he mau aina i lako i ka wai. I keia la, ke kah.' nei he 3,000,000 galani wai hoopulu meakauu. Aole ho aina i weheia no ka haawi ana mai i na makaainana i hiki e loaa mai keia. Aole he wai ma na aina i wehe mua ia no ka hookuonoono ana, i loaa ka wai, aole 110 i ka -wai inu, umo ka wai hoopulu meakanu. Ma keia kumu hookahi vrale no, ua lawa kakou ma ka ike ana, i ka oi ana 0 ka waiwai 0 keia mau aina ma Molokai, i ko na aina e ae ma na mokupuni e aku. I keia la, ua weheia he 23 apana aina, a ua pau loa keia mau apana i ka laweia e na kanaka. Aole hookahi i koe. Aole no hoi he hookahi kanaka i hele e hana, a hoi mai me na olelo ua maikai ole ka aina ; a ua hiki ole e holomua na hana malaila. Na. leeia mau hana e hiki ai ia kakou ke ike maka ilio, ina no aolo kakou i hele aku 0 nana i keia mau aina, i ka Traitrai io 0 vrehe mua ia aDa ma Molokai. Ma na, aina e ae, ua nele i ka vrai iou. Aole he mau aina i weheia no ka hookuonoono ana, i lavre mua ia aku ka wai ahiki i ka aina mamua 0 lea weheia ana. Eia bou no ia kumu maikai. O ka nele 0 ka wai ka mea oi aku o ka pilikia, a ina he aina uuku o ka haule ua ana, ua pilikia loa iho la ke kanaka. Ia kakou e nana aku ai i ke kumu 0 ka haaleleia ana 0 na aina hookuonoono i vrebeia mamua aku nei e ike ana kakou, 0 keia ninau wai, ka ninau ikaika hookahi nana i hoonele i k» nohoia ana 0 ke kanaka. Aole e loaa keia pilikia ma Molokai, no ka mea, ua loaa mua ka wai mamua 0 ka weheia ana 0 na aina. Ka loaa sna 0 ka lepo momona maikai no na oihana mahi like ole. Aole no he mau aina ma na mokupuni r ae i loaa m;u ka momona o k.i lepo elike me keia. O keia uiau

aina i ■wehe mua ia iho la, aia ma kahi haahaa, a ua lawa pono i ka wai hoopulu. Ua hiki e hoouluia na mea like ole i kela ame keia la 0 ka makahiki. Auhea la ka aina e loaa mai keia, i vrehe mua ia no ka hookuonoono ana? Aole hookahi. O na aina i vrehe mua ia, ua kanuia no i ko ko, aka, aole nae i na mea e ae, no ka mea, ua nele i ka wai. O keia mau apana he 23 i weheia, aia ka awalike 0 na eka. ma ka 20 a oi aku. He mau t'ka i lawa me ka wai, a ua hiki i ke kanaka ke kanu i kana mau mea me ka maka'u ole i ke kaupapaala. Ua ulu na mea apau. Ina 0 kanuia ana ke' ko ma Molokai, e loaa ana i keia mau apana he 23 kekahi mau eka ko helu ekahi loa 0 ka waiwai, e hiki ana i ka 16 tona 0 ka eka hookalii A ina ua maka 'u ke kanaka no ka hiki ole e lo'aa ka maopopo 0 kona pomaikai ma keia mea 0 ke ko, ua hiki iaia ke kanu i na mea e ae, a e hanai i na holoholoua like ole no ka mea, ua haawiia mai he 1,000 eka no ka hanai holoholona ana. Ma na aina 0 Palaau ame Hoolehua, a e kiiia aku ana i wai no keia mau aina mamua 0 ka weheia ana, he hana naauao a pololei, e loaa ana he 5,000, eka mahi halakahiki. Eia he mau eka i hiki i ka 14,000 nia keia mau aina a elua. Aole aina f ikeia ka maikai ame ka palalialaha e loaa mai keia mau aina. Ua hiki i ke kaa otomobile ke holo mai kekahi pea 0 ka aina ahiki aku i kekahi pea, Ua akea a ua nui keia aina. Ua hiki e loaa ka wai inu no hookahi haneri ohana. A ke loaa keia wai, e weheia mai ana na aina mauka 0 keia mau wahi. Ua hiki e hoouluia ke kulioa, ka huika, ame ka halakahiki. Ke ike nei kakOu, ua pii ao ka waiwai 0 na aina kanu halakahiki 0 kakou. I keia la, ke kiiia mai nei keia mau aioa e na hui halakahiki, no ka manao ana e haawi mai i na kanaka Hawaii i na kokua ana ahiki aku i ka hanoū dala 0 ka eka hookahi. Auhea la na aina ma na mokupuni e aku i hiki e loaa na kokua ana elike mo keia? Aole hookahi.

Ina e poho ana keia ha.na o ke kauu halakahiki, a he ninau paa kiki nae keia, ua hiki loa i kela mau aina ko kanuia i ko kulina ame ka huika, a 0 komo aku na kanaka ma ka hanai holoholona ana. O ke koena aku 0 keia mau aina 0 Palaau ame Hoolehua 0 10,000 eka, e pa ia ana a e lilo ana i wahi h'anai holoholona iTa keia poe e iawe ana i keia mau eka kanu halakahiki. Alaila ua hiki i ke kanaka e maka'u ana i ke kānu halakahiki e komo nui aku ma ka lianai lioloholona ana. I keia mau la o ka pii ana. ae 0 ka ike ame ka naauao ma na oihana hanai holoholoua, e ike ana kak6u, ua oi aku ka pomaikai e loaa ana i ke kanaka e kanu ana i na meaai a kana mau holoholona, mamua o ka hookuu wale ana aku no ia lakou e hele e huli i ka lakou ai. Ho alanui e hoike niai ana ia kakou, aole o ka nui 0 na, eka ka nioa 0 waiwai ai ke kanaka hanai holoholona, aka, mamuli 0 kona hooikaika aua e loaa ka ai kanuia na kana mau holoholona. Ua kokoke i na makeke o Honolulu nei. Aolo paha he ninau oi akn 0 ka paakiki mapiua 0 keia ninau makeke. Ina e nui wale 110 kau mau meakauu, a holoholona paha, a nele oe i na makeke kupono ua poho iho la keia ikaika nui 0 ko kanaka. Ma keia waeia ana 0 Molokai, ua komo nui mai keia ninau, makeke. Eia ma Ilonolulu nei kahi e hoounaia mai nei na mea apau, no ke kuaiia ana aku. A eia koke no 0 Molokai ke wailio kokoke mai nei me keia makeke. I keia mau mahina aku, e hanaia ana ka uwapo 0 Molokai, a i ka paa ana ame ka eliia ana 0 ke aira, ua hiki i na moku nuhui lee komo aku a pili i ka uwapo. Aole awa e loaa mai ka maikai elike me keia ma Molokai. Eia no hoi i keia mau la ke holo nei he mau waapa aila mai keia awa mai, e hiki ana i ka ekolu i ka pule hookahi, ame hookahi nioku 0 ka hui mokuahi holo pili aina 0 kakou. Auhea la ka aina i lawa 1 na moku e holo pinepino ana e loaa mai keiat Eia ma Molokai he 30,000 a oi na eka i haawiia mai no na Hawaii. He mau aina mahi ame hanai holoholona. Ma kekahi mau aina, aole he mea e ae 0 ka hanai holoholona wale no. O ka 9>ooo eka 0 Palaau ame Hoolehua, ina e loaa ana ka wai aole palia he mau eka oi aku o ka momona mamua 0 keia. īna e hiki e loaa ka wax mai kela aoao mai 0 ka mokupuni 0 Molokai, e hiki ana e weheia keia mau aina, no na mahi like ole 0 kela ame keia ano. O ke kanu ko paha ka mea oi aku o ka waiwai mamua o na mea e ae. Aka, ua hiki loa e loaa ka pomaikai ma na hana mahi apau e makemakeia ana. Me keia mau hoomaikeike ana aku 1 ka poe heluhelu o keia mau kolamu. aole e liiki e ikeia kekahi ku-f kupono no keia- mau.hana 0 lea hoomaka ana ma Molokai, ame na

ku-e hoi no ka wehe ole ia 0 na aina ma na. mokupuni apau. . O ka oiaio ka mea e ola ai ka lahui, aole 0 iia hana hoopunipuni, ame na imi epa ana no na hana kalaiaina. A ina kakou e alunlu ana ma ka oiaio, aole he manawa e pilikia ai na kanaka Hawaii. Hc mea oiaio no paha, ua ulu ae he poe hoopunipuni iwaena 0. kakou, aka, na kakou no i hooiohe aku, aole na hai.