Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 51, 20 December 1923 — HE MOOLELO KAMAHAO No Ko Geofere Lanakila Ana A I OLE KE KEIKI MAKUA OLE I PALUA KA HANA EPAIA. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAMAHAO No Ko Geofere Lanakila Ana A I OLE KE KEIKI MAKUA OLE I PALUA KA HANA EPAIA.

Hjoakaka—Ke hoopukaia aku nei keia moolelo hoonanea hou no ka pomaikai o ko ke Kuokoa poe puni moolelo, me keia manaolana aole e lilo wale ana no keia i mea hoonanea, aka i ♦ mea. a'o pu_kekahi.—Meakakau. MOKUNA I» Ma'kekahi po anu loa o ka hooilo, elike paha me keia mau 'po anu o kakou e ike nei i nei manawa, kalae no hoi ka lani, a e ikeia aku ana he mau miliona o na hoku e imoimo mai ana, a e hoolele mai ana i ko lakou malamalama, ua paa hoi ka honua i ka uhiia e ka hau, ua hele no hoi na kumulaau a luluu I i lea ua mea o ke kaumaha i ka hau e lewalewa iho ana mai na lala iho, oluna no hoi o na kaupaku o na hale he keokeo pu wale no ke nana aku i ka uhipaaia e ka hau. a mamuli o ke anu-loa he meha wale no na alanui aohe maaloalo kanaka, no ka. mea ua hoi mua na kanaka no-ko lakou mau home i na hora no o ka hoahiahi ana iho. O na makai keia e kuw*aki ana ua pipika aku la lakou ma «a wahi kuono a ma kekahi mau wahi e palekana ae ai mai ka makani huihui mai e pa kolonahe mai ana, me he kui la e f houhou mai ana i ka ili; o na kaa e kuku ana ma kahua aohe ikeia aku o na ohua i ka hele ae no ia mau kaa, a no ka hoopakele ana ae o na kalaiwa ia lakou iho mai ke anu mai, ua pnkukui ae Ia a lapee iluna o na kaa me ka paa i na kuka huluhulu manoanoa, me na hulu bea hoopumehana ma ko lakou mau a-i a koe ae na waha ame na pukaihu. Ma ka hora 10 ponoi o keia po oiai ke Kauka Kamaki Tana e liuliu ana no ka hoi aku no kona hale, mahope o kona hoohala ana ia la a po maloko o kona keena hana, ua mahalo iho f la oia ma kekahi ano no ka hoea ole ana aku o kekahi poe ma'i i kona keena a i ole kauoha mai paha iaia e hele aku no kahi o ka mea ma'i, a no kona manaoio loa aohe mea e kii mai ana iaia, a o kona makaukau no hoi koe e oili mailoko aku 0 kona keena, lohe ana no oia i ke kani koha a ka bele me ka ikaika mawaho mai o ka puka. He manawa ia i hoouluhua loa ia iho ai kona noonoo, no ka mea, ke kau la ka weli iaia no kona hele aku iwaho i ke anu a haalele iho i kona keena kahi o ka pumehana, aka mamuli o ka ikaika loa o ka hookaniia ana mai o ka bele, manao £ iho la oia malia, he ma'i pilikia loa paha ka ka elele o ka hoea ana mai la i makemake loa ia ai oia e hele aku, a i ole haawi aku paha i kekahi kokua i ka mea i pilikia, no ia kumu waiho iho la oia i kana eke paalima i piha i leana mau mea paahana ame na omole laau o kela ame keia ano ana o ka hookomo ana me ke akahele loa mamua iho, a hele aku la e pane i ka bcie o ka hookani ia aiia mai mawaho. laia i wehe mai ai i ke panipuka ike koke mai la oia i kekani keiki uuku nona paha na makahiki i kona koho aku aia ma kahi o ka umi-kumamaha a umi-kumamalima. 4 Mc ka hookaulua ole ilio o ke keiki haawi koke mai la no oia i kekahi apana pepa i ka lima o ke kauka:, aohe nae he pane mai. "Komo mai iloko nei," wahi a ke kauka o ke kono ana aku, me kona piha pu i ke aloha iaia, no ka mea, iaia e nana aku ana 1 ke keiki ia manawa, ke naka wale ana no kona kino, a e haukeke ana hoi ka waha me ka uwi o na niho, a no ia ike aku ana ia haawina poino o ke keiki, loaa koke iho la no ka manao iaia ina paha no kona kamailio aku iaia i kekahi mea. a i ole ninau aku i kekahi mea aohe no paha auanei ke keiki e. pane mai ana. Xo keia kono oluolu loa o ke kauka aohe hoololohe hou ana aku a ke keiki, o kona komo koke mai la no ia, no ka niea, o kana no ia e makemake loa ana ia manawa o ke konoia aku; ia komo ana mai a ke keiki kuhikuhi ae la ke kauka iaia e hele ae a ma kahi hoopumehana no ka hoopumehana ana iaia. "Me ka mahalo ia oe," wahi a ke keiki. Alaila hele ae la ke kauka a kaa pono malalo o kahi o ka ipukukui no ka nana ana iho i ka manao i kakauia maloko o ka apana pepa a ke keiki o ka haawi ana mai iaia. laia i nana iho ai i ka pepa, loaa koke iho la no ka ike iaia he pepa ia e hoohanaia ai e na oihana kiekie wale no o ka papa ekahi, aka nae he uuku, a mai kekahi o na hokele maloko o ke kulanakauhale mai ia pepa i kakauia ai a i haawiia mai ai i kahi keiki no ka lawe ana mai iaia, a ma kekahi aoao 0 ia apana pepa e kau ana keia mau lalani. "E hele koke mai oe i ka Hale Evareta me ke kali ole. He ma'i koikoi loa eia ianei a i makemake loa e ike ia oe. A. Pesona. Kupakako." Pupuku ae la ka lae o ke Kauka Tana no kekahi manawa me ke kulou o kona poo ilalo a noonoo no kekahi manawa. He la hana nui nona ka la i hala a ua ike maoli iho no hoi oia i kona maluhiluhi, a mai hoohakalia no oia i ka pane koke ana aku i keia kauoha ina no he la malie. a niahana ia, ke ulu la iloko ona kekahi manao hoowalewale e kauoha aku i kahi keiki e hoi me kona ukali pu ole aku me ia, me kona haawi pu aku i ka apana pepa i kahi keiki a e olelo aku iaia e kii 1 kauka okoa i ole ai oia e hele aku iwaho i ke anu, i mea nona e noho iho ai maloko o ka hale kahi o ka mehana, ua ikaika loa keia manao hoowalewale iaia ia manawa. Aka, oiai oia e nalu nui ana iloko ona, a oiai hoi he kauka oia i hoohiki maluna o kana oihana oia e hooikaika a e hoomau ai i ka hana ana a huli ae kona mau la, a o kekahi no hoi he kanaka oia e hoolohe mau ana i ke koi a ka lunaikehala maikai, a ua ike pu iho no hoi oia o ke kauoha i loaa mai la iaia he mea koikoi loa ia e hiki ole ai ke hoalo wale ia ae, a malia he ma'i paha hoi kela i kiiia mai la ona e hakoko ana mawaena o ke ola ame ka make, a e lilo ana kona hoohakalia a kauoha ana aku e kii i kauka okoa i mea e poino ai ke ola o ka mea ma'i, hooholo iho la oia i kona manao e hele. Huli koke mai la oia a hele mai la no kahi o ke keiki e noho ana maloko o ka holo, a i mai la: "E kakali iki oe maanei. E hele pu aku ana au me oe iloko o kekahi mau minuke kakaikahi." Wehe ae la oia i kana eke paalima no ka nana ana iho aia maloko olaila na mea a pau ana i makemake ai, a i ka ike ana ua hookomoia no eia na mea kupono loa no kana hana, komo ae la i kona kuka hoopumehana, lalau aku la i kona papale kapu hoopumehana a huki iho la i ka mea hoopumehana ma kona niau pepeiao, hoopaa ae la i na mikiuilima huluhulu ma kona mau lima, a i ka makaukau ana u haele like aku la

me ke alakaiia e ke keiki no ka halawai ana mai me na makani huihui o ka po. I ka hoea ana aku o ke Kauka Tana i ka Hale, Evareta ua alakai pololeiia aku la oia noloko o kekahi mau rumi maloko 0 ka papahele ekolu a imua hoi o kekahi lede kulana hanohano, e hilinai ana iluna o ka punee. Aole i ike ke Kauka Tana i kekahi wahine ui kulana hiehie a hanohano elike me ia mamua. I ka nana aku a ke Kauka me he mea la, aia na makahiki o ia lede mawaena o ka iwaka-lua-kumamakahi ame elua. He uliuli nupanupa kona lauoho, he uliuli poniponi na onohimaka, a e hilinai ana oia maluna o kekahi punee weleweka nani, eia nae, ua hele kona helehelena a haikea, aneane elike loa ke aiai o ka pale uluna ana e moe ana me kona helehelena. Ma kona ili a ke kauka e nana iho ana ua like loa me ko ka bebe ka lahilahi ame ka pahee, me ke kau ole o kekahi kiko eleele, he nani kona hiohiona me ka oluolu o kona mau maka ke nana mai. Ma kona aoao, a e noho ana maluna o kekahi noho paipai uuku haahaa, a e paa mai ana hoi i kekahi lima o ka lede opio e hilinai ana iluna o ka punee kekahi wahine okoa aku, me he mea la, he ekolu a eha makahiki paha kona kahiko 1 ko ka ledc e hilinai ana, eia nae, aohe i like kona u'i me ko ka wahine nona ka lima ana e paa ana, a he hiohiona okoa no hoi kona, a ma kona mau maka i ka ke kauka nana aku me he mea la, aia iloko o kona noonoo ke kaumaha ame ke pihoihoi nui kahi i hana ai. Mahope o ko ke kauka ninaninau ana aku i loaa ai ka ike iaia no ke kulana ma'i o ka waliine , alaila kakau iho la oia i kekahi mau lalani huaolelo maluna o ka apana pepa, a hookani aku la i ka bele no kekahi kauwa, a i ka hoea ana mai, kauoha aku la e lawe i ka apana pepa i ka hale malalo a haawi aku i ke kupakako. He hora ma ia hope iho laweia mai ana kekahi wahine aoo kulana hanohano a ano makuahine iloko o ka rumi o ka mea ma'i, a i ka puka ana o ka la ma kekahi kakahiaka nui ae he bebe uuku me kona mau wili oho ehuehu i like me ke gula ka hinuhinu kekahi pu i akoakoa mai maloko o ia rumi. Ma ke kakahiaka ana ae, he bebe uuku ka i hanauia a e lewalewa ana hoi na lauoho ehuehu mahope o kona poo, he uliuli kona mau onohi elike me ke aouli ma ka lewa, he helehelena i kulike ole loa me ko ka makuahine e hilinai ana maluna o ka punee me ka na'waliwali, me ka hoihoi ole o kona helehelena, he oia mau ke ano malohai, a ke nana ak ;u me he mea aole oia o ka makuahine o ka bebe, ka malihini hou i komo mai iloko' o ia rumi. Ekolu pule mamua aku ka hoea ana ae o na lede i kela hale, ua ahiahi loa, a nialoko o ka buke a ke kupakako o ka hoopaaia ana o "Mrs. E. E. Masetona ame kona wahine laweiawe" ka mea i ikeia. Mahope o ke kakau ana iho o ke kupakako i ka inoa o ka lede nana kihi mai la oia iaia me ke ano kahaha, a maluna nae o ka helehelena o ka wahine aoo kana kahaha loa no ka mea, he helehelena kona, me he mea la he lahui okoa kona a he kulana hoi o ka wahine nona kekahi kulana hanohano a i hoonaauao kiekie ia, a he kulana no hoi e hiki ai ke koho mai he hakuwahine oia no kekahi home. Ua hiki like no keia mau lede ke kamailio i na olelo Palani, Kelemania ame Enelani, a he hiki pono ole nae hoi ke koho pololei mai no ka lahui kanaka hea la laua. O ka mea opio o laua aneane elike loa me kekahi o na wahine Paniolo u'i o ka ohana hanohano a waiwai loa, a no ke kokoolua iho me he mea la he wahine Pelekane paha oia, a i ole lahui e ae paha. Ua kahiko like ia laua me na aahu nani a kumukuai kiekie, a no kekahi mau ohana waiwai loa laua ma ka hoomaopopo aku, no ka mea, he mau pohaku momi kumukuai kiekie loa wale no ke kau ana maluna o ko laua kino. O na rumi maikai loa maloko o ia hokele ka laua o ka hoolimalima ana na rumi i noho ole ia e kekahi poe, a o ka laua mau meaai ua kauohaia aku e laweia ae maloko o ka rumi hookipa i kupono no na mea kokoolua, a malaila laua e ai ai. Maniuli o ia nolio kokoolua a hookaawale loa o laua ia laua iho ua ike nui ole ia laua e kekahi poe mahope o ko laua hoea ana ae maloko o ia hale, a mamuli o ia noho huikau ole me ka hookaawale mau ia ua hoalaia ae na manao pahaohao no ko laua mau ano, ka laua mau hana o ka hiki ana malaila, ame ko laua mau lahui pakahi, e ka poe e ae e nolio ana maloko o ia hokele. Mahope o ka hianau ana o ka bebe a Mrs. Masetona, he hana hao ole na ke Kauka Tana ka makaala niau ana ae e nana i kana ma'i no kona maikai ae a nawliwali paha, ina no ka pau o kona pilikia, o ka pau ana no hoi ia o kona liele mau ana ae e hakilo iaia, a iloko o ia mau manawa lehulehu ana e hele mau ae ana e haohao mau ana oia no ke kupanaha o keia mau wahine aohe o laua kamailio wale i kahi mea no laua iho, ko laua wahi hoi o ka liele ana mai, a oki loa aku ko laua makemake ole e launa aku me kekahi poe, o ike wale ia ae paha ka laua mau meahuna. Ekolu pule i kaahope ae, a oiai ke Kauka Tana e noonoo ana no ke kupono o kona waiho ana mai i kana bila no kona uku o ka lapaau ana i ka wahine hanau, oiai ka wahine he mea malihini loa iaia, ua ikeiar aku auanei kona holo mahuka ana aku, malia o haalele koke iho oia ame kona kokoolua ia kulanakauhale, i kekahi kakahiaka loaa aku ana kekahi palapala iaia mai a Lede Masotona aku, e noi aku ana iaia e hele mai imua ona ma kekahi manawa kupono kokoke loa ana e ike ana. Ma ia ahiahi iho hoea ae la ke Kauka Tana i ka hale kahi a na lede e noho ana a kikeke aku la ma ka puka, a i ke kauka e ku ana kakali o ka paneia mai o kana bele ke lelele wale 1 no kona oili, ke ano o ka mea i piha me ke pihoihoi, he haawina hoi i maa ole ka loaa iaia mamua aku. O ka wahine kokoolua o ka wahine opio hanau keiki ka i hele mai e pane i ka bele, a i ka manawa i halawai ae ai ka ike a ko laua mau maka he minoaka o ke ano hoomahie ma ka helehelena o ka lede o ia ike ana mai ana iaia nei, a ia ike ana aku ana, me he mea la i ka ke kauka noonoo iho ia manawa ua oi hou ae ka u'i o ia lede mamua o ka manawa mua ana o ka ike ana, no ia hiona ana o ka ike ana aku i koho koke iho ai oia aole ka ka lede e ku mai ana he wahine malama keiki, a i ole he wahine hana no ka lede opio, aka me he mea la, ua pili oia ma ke koko i ka lede nana ka bebe i hanau ai, koe nae hoi keia, he ku mamao loa ka helehelena o kekahi mai kekahi aku. Ia komo ana aku ana iloko o ka rumi o ka manawa ia o ka Lede Masetona i ku ae ai a hele mai la e hui me ia. Aole i ike ke kauka i ka hiehie o ka Lede Masetona i ke komo lole ahiki i nei manawa ana e ike aku ana, a ua aneane maoli no ua kauka nei e maule iho a i ole e haule iho maluna o k ona mau kuli a hoomaikai aku ika lede no ka mea, he kulana ko ka lede ana e ike aku ana i like loa me ko kekahi aliiwahine. Ile kiekie maikai kona kino me ka ma-lo a pololei, a he hiehie maoli no hoi i kana ike aku. Ma kona mau ano a pau ana e ike aku ana he wahine oia i hoonaauao kiekieia a he lede oiaio hoi i pakaia ma na ano !|iekie loa, a he wahine i maa i ka launa ana me ka poe kiekie wale no. (Aole i pau.)