Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 1, 3 January 1924 — Page 4

Page PDF (1.71 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

@ka wahine

@ auanei e hele ai ko'u koho aku ma ia ano, aohe a'u @ ae e noonoo iho ai no keia manao ou e haalele i kau @ wale no me ka nana oluolu ana aku o ke kauka @ o kona ike aku i ka huhu loa o ka wahine, oiai nae, @ iho la oia no ke kikoola la o kana mau olelo ma @

            Ua ke aku la ke kauka ia manawa e hooiaio mai ana ka @ ma kona aoao he wahine mareia oia, nolaila hamau @ oia.

            La manawa wehe ae la ka wahine i ke komolima mai kona manamanalima uuku ae he komo daimana i o-aia me na pohaku momi kumukuai nui, a haawi mai la iaia, me ka i pu ana mai:

            "E nana eho oe i kena komolima," wahi a ka wahine o ke luuoha ana mai me ka pokole loa, a ma ke ano hoi e hoike makana i kona konakona loa i ke kauka.

            Hopu aku la no hoi ke kauka a nana iho la, a iaia e lolelole ana a komo ike iho la oia i na huakumu i kakauia maloko o ke kono, "C.ia E. Sept 10, 1858.  Omnia Vinci Amor." he mau huaolelo Latina keia.

            Ma ka ke kauka hoomaopopo iho he komo ia i haawiia mai i ka wahine i ka makahiki mamua aku. "He komo hoopalau keia, "i kamailio aku ai ke kauka, i ka manawa ana i hoihoi aku ai ke komo i ka wahine "Eia nae, aole kena he mea e hoolalo mai ana he wahine oe i mareia."

            Kapou mai la ka wahine, a huki ae la me ka malie loa mai kona manamanalima ae i kekahi komolima gula nui a haawi maila iaia.

            Haikea ae la ka helehelena o ke kauka no kona ike ana iho i ka hewa o kana mea i hana ai, aka hoi oiai ua hanaia ka hana lalau aku la no oia a nana iho la.  Ia manawa e nana ana i ke kama loaa iho la ka noonoo hoahewa iloko on a no kona hana ana aku i kekahi hewa hoohaahaa i ka wahine e hiki ole ai i ke wahine ke huikala mai iaia.

            Ua kuniia maloko o keia komo keia mau huapalaoala: "C S ia E. E., Parisa Maraki 15, 1859."

            Ua hooiaio like key mau komo a elua no ka hoopalauia ana o ka wahine me ke aponoia, a ma ke ano maikai hoi a ku i ka wahaloia, a ua mareia hoi oia me kana kane o ka mare ana @ o ke kanawai nolaila ike iho la ke kauka Tana i kona @ ana aku mao o ka palena kupono, a ua hookomo aku @ iaia iho iloko o kekahi hana e hoohaahaa ana iaia iho

            E noi aku ana au i kau huikala mai ia'u, e ka madame makai, " wahi a Kauka Tana o ke noi ana aku; "e ike mai o keia, no ke kupanaha maoli no o kau kumuhana i maa @ ia i hoakaka mai nei, i loaa iho la ia'u keia mihi ana @ mau olelo kupono ole i kamailio aku nei ia oe, no @ hohuoi mai no ke kumu."

            @kekahi manawa ka nana ana mai o ka lede iaia me ka @ e nae o kona mau maka no kona lanakila ana, @ a o ka hoekeu ana ae i kona mau poohiwi no kekahi @ i mai la:

            Maka paha he mea mau no ia, aka e hoopau kaua i ke @ hou ana aku no ia mea. "Ua lilo au he wahine i @ elike me ia au e ike mai la, aneane he makahiki i @ nei o kuu keiki i hanau ai au i ike ai, ua hanauia @ me ka inoa maemae aka nae, no na kumu e hiki ole ai@ hoakaka aku ia oe, a ke hunakele loa nei au ia mau @ ia'u wale iho no aole au e hoike aku ana, a i ole aole ikeia ana he kaikamahine ponoi na'u, nolaila au i makemake e imi mua i kekahi wahi nona e malamaia ai me kuu @ pu aku i na mea apau nona e pono ai."

            He hana maikai paha ia i kou noonoo, aka nae, he hana @ loa ia au e hana ai i ko'u manao, no ka mea, o oe, @ makuahine ponoi o ke keiki, ka mea kupono loa nana e @ aole o hai, ahi a ke kauka o ka pane ana aku.

            Ke apono aku nei a uia manao ou aka-aole hiki ia'u ke@ wahi hou a ka lede, me ka hoike mai o kona helehelena he manaopaa kona e hiki ole ai ke hoololiia.

            Kunaianeha no ka! E ae mai oe e ninau aku au, ke ola @ anei kau kane?" i ninau kena au e hiki ole a au ke pane aku i kekahi haina," wahi a ka lede, me ka wakea ae la o kona helehelena, me ka upoi pu i kona mau a ehehe.

            A ha alaila ma ka'u hoomaopopo aku he mokuahana ka mawaena o olua, a ua hookaawaleia ko olua noho mare ana, @ paha ea? Ina ua hookaawaleia olua e ke kanawai, alaila, @ anei oe e apono mai ana ko kane i nei hana au? E @ ana anei oia i ko uhaawi ana i ke keiki na hai e malama puu me kona maopopo ole? Ua maopopo ia oe he mea nui he keiki: na makuakane a pau, o kou haawi ana aku i ke keiki mumuli o kou manao inaina paha, a haalele loa aku iaia ma kekahi wahi i maopopo ole kona malamaia mai me ka maikai ka poe hoi i like ole ke aloha iaia me kou ame ko kane, he hana maikai a ku i kealoha anei ia au e hana ai?"

            I ka nana aku a ke kauka i ka lede ia manawa me he mea lahe koko huihui loa elike me ka hau ka i holo puni ae la make kino a puni no ka naka ano e ana ae o kona kino.  Hoo@ ae la ka lede i ke ano o kana noho ana maluna o ka noho.  me ka hui ana aku o kona alo i kahi e, haalulu kona mau lehelehe a ke puliki wale la no i kona mau lima me he mea la ua opu i ke anu.

            A hala he mau minike o kona noho hamau ana, pane mai ka keia mau olelo: "Mamuli o kekahi mau pilikia i ikeia mamua aku nei, he mau pilikia i mau mea koi mau mai ia'u e lawe i keia ano hana a ua manao iho au ua lilo ia mau pilikia i ikeia me ka maopopo loa e ko'u lunaikehala i mea kupono ma na'u e haawi aku ai i ke keiki i kekahi poe.  No kuu kane olike ana no ka hiki ole iaia ke alo ae, elike me ia a'u i ike iho ai ia'u iho"

            Ke ike ole nei au i na pilikia e kupono ai i kau keiki ke haawiia aku ia hai, oiai ua hooiaio mai nei no hoi oe ua maremare me kau kane me ka maikai he makahiki i hala, a iloko o ia manawa o olua i mareia ai i loaa ai kei abebe i ia olua nolaila, in a he bebe keia i hanaia malalo o ke kanawai, ma ke kumu hea iho la oe i makemake ai e haawi aku i kau mea aloha a na hai e hanai a e malama mai? Eia hou ke ike aku nei au ia oe he wahine oe i lako me ke dala ma na ano apau,, a he wahine waiwai hoi ma kekahi olelo ana, a eia nae, ma keia manao ou e haawi aku i kau bebe na hai e malama mai, ua hoike ae oe i kou aloha ole maoli i kau keiki.

            "O keia bebe i hoohuaia mai o kou koko ia ame kou lo, nolaila he hana nau ma ke ano he makuahine, ka hanai, ka ma lama maikai, ame ka hoonaauao ana iaia; aole oia wale, aka, he makana makamae loa ia na ke Akua i haawi mai ia olua me ko kane a e pono ia oe ma ke ano o kona makuahine ponoi oe ke pono ia oe ke haawi iho i kou aloha ame kau malama a pulama maikai iaia ahiki iho i kou aloha ame kau malama a pulama maikai iaia ahiki i kona nui ana, a malia i kona manawa e nui ai a kanaka makua, e lilo mai ana oia i mea nana e malama ia oe, elike me kau malama ana aku iaia.

            "No'u iho me ko'u nana ole aku i na mea alalai a akeakea paha mamua o kou alo,  i ole, heaha la kau mau mea e noonoo a e hana aku ana, ke hoike aku nei au ia oe i ko'u manaoio e pono ia mau kumu a mau mea akeakea a pau e hookaawaleaia mai ia oe aku me ka hoohakalia ole, no ka pono o kau hana ame ka pono o ka hoakanaka," wahi a ke kauka Tana, me ke kuio o kana mau olelo.

            "Ua maikai kou mau manao apau i hoakaka mai nei, aka, no kou unapopo ole i kekahi mea, a in a e hoakakaia aku ana ia oe ia mea , e hoopau koke ae ana no oe i kou mau manao, a e noi aku ana au ia oe, e oluolu oe mai kamailio hou mai maluna o ia kumuhana, e hooki loa ko kaua kamailio hau ana no ia mea," wahi a ka lede o ka pane ana mai ma ke ano poipoi mai i ke kauka, a he helehelena huhu hoi kona ia manawa i ka ke kauka nana aku.

            Haawi aku la ke kauka i kekahi kunou haahaa loa no  ka hooko ana aku ia noi a ka lede, aia no nae iloko o kona noonoo ke ahewa mau la oia i ka lede no kona manao aloha ole i kana bebe: a iaia i hoihoi aku ai i ke komolima mare e paa ana no iloko o kona lima ahiki ia manawa, pane hou aku ai i ke komolima mare e paa ana no iloko o kona lima ahiki ia manawa, pane, hou aku la:

            "O ka inoa au i hoike mai nei aohe i kulike me na huakumu o ko kane e kau nei maluna o keia komolima, pehea iho la i like ole ai?"

            Hoopinana ae la ka lede i kona mau lehelehe e hoike ana i kona hoowahawaha i ke kane me kahi minoaka iki nae, a pane mai la:

            "Manao anei oe e hoike ae ana au i kp'u inoa pololei ma ko'u manawa e hoao ai e hana i keia mea a'u i hoakaka aku nei ia oe? wahi ana." "Aole ia inoa o'u ma keia wahi aole no ma kela wahi.  Ua ike no anei oe i kekahi hale no na keiki makuaole maloko o keia kulanakauhale kahi e aeia mai ai kuu keiki e hoihoiia aku ilaila?" wahi a ka lede me ke ano hiki ole hou iho iaia ke hoomanawanui, me k aluli ana ae o kona poo.

            "Aohe hale o ia ano a'u i ike maloko o keia kulanakauhale e ae mai ana e hooohamama mai i kona mau puka no ka hookipa ana aku i ko bebe ilaila, o na hale e malama mai nei i na keiki ua hamana wale no ko lakou mau ipuka no na keiki makuaole mamuli o ka make ana o na makua, a i ole mamuli o ka loaa ana o na makua i kekahi mau ma'i a ilihune maoli e hiki ole ai ia lakou ke malama i ka lakou mau keiki a ua lawe ke aupuni ia mau keiki nana e malama, aole o na keiki he mau makua lako no ko lakou e ole ana, elike me keia bebe au e manao nei e hoihoi aku maloko o kekahi o ia mau hale no kona malamaia mai, in a no he mau hale o ia ano e ku mai nei aole no au e kuhikuhi aku ana ia oe," wahi o ka pane ana aku a ke kauka me kona piha loa i ka huhu.

            Mahope o ko ke kauka hoomaha ana no kekahi manawa pokole i hou aku la.

            "E ae mai ia'u e waiho aku i keia noi hope imua ou a nau ia e noonoo iho, e ka madame.  Ua hoopuka mai oe i kekahi bebe liilii a ui i keia ao, he kaikamahine a kekahi makuahine a makuakane e haaheo iho ai.

            "He mea hoohauoli mau mai i kou noonoo ame kou mau maka ka ike mau ana iho i kona helehelena imua ou i na la apau, me kou ike mau iho i kona ulu ana ae a nui a lilo hoi i mea hoopiha mai i kou naau i ka hauoli, ke lilo oia he wahi ne kanaka makua e hea mau mai ana ia oe, "Mama." a no na makahiki lehulehu e hoea mai ana e lilo ana oia, me ke kanalua ole, i mea hoonana mau mai i kou noonoo, i ka manawa e hoomaka ai kou ola ana e iho ma kela aoao o ka puu, oia hoi, ma ka olelo maopopo ana ae, i kou mau la kanikoo.

            "E malama ponoi iho oe i kau keiki e Masetona, me ka haawi ole aku iaia na ka poe malihini loa iaia e malama mai, e maopopo ole aku ai kona hopena ke nui ae oia.  E aloha oe iaia me ka hiipoi ame kou noonoo mau he la e hiki mai ana oia ke huli mai ana a malama ia oe; e hanai oe me ke ao iaia ma a ano maikai apau e lilo ai oia i wahine maemae hala ole imua o ke Akua, a mai kau oe i na pilikia i hanaia mawaena ou ame kau kane maluna o kona poo i mea e lilo ai ko olua mau moolelo i mea hookaumaha i ka noonoo e kau kaikamahine ke kanaka makua oia."

            "E hoopau oe i kou haiolelo ana mai me kena, e Mr. Tana," wahi a ka wahine me ke ka ana ae o na lima e anapa ana na komo ma ke ano ua piha oia i ka ehaeha e hiki ole ai ke hoomanawanui hou iho," no ka mea ke hooiaio aku nei au imua ou he mea hoopau makani wale no ia i kou opu me ka loaa ole he hea no kau mau manao ma kou aoao."

            "Alaila, e hoike okoa mai ana no anei oe aohe ou aloha i kau bebe hala ole, he bebe ui e lilo ai i kekahi la i pani hakahaka nou?" i ninau aku ai ke kauka me ke kalakala.

            "Aole au e aa ana e hoike ae ma ke akea he kaikamahine oia na'u-aole no hoi o'u makemake e kapaia mai he makuahine au nona me keia mua aku," wahi o na olelo makona loa a ka wahine i ike ole i ka eha o ka hookohi keiki ana.  Ina au e malama ana iaia e lilo ana au i wahine hoehae mau ia," wahiana.

            "E ka madame, ke maopopo ole nei ia'u ke kumu o kou hoowahahwaha loa ana i ka hua i puka mailoko mai o kou puhaka.  Aloha ino ka ka bebe hala ole! Aloha ino!" i nui iho ai ka hanu o ke kauka."

            "E Mr. Kauka, " wahi a ka wahine, "he mau keiki ponoi no anei kau?"

            "Aohe a'u mau keiki, e madame.  E manao iho ana au he kanaka i hoopomaikaiia mai e na lani, in a he eiki ponoi ka'u," i pane aku ai ke kauka.

            "Ina hoi ha aohe au keiki, e pono hoi oe e hookama i kuu bebe nau, pehea la ia manao? Ke hooiaio aku nei au imua ou i keia manawa he bebe oia i hanauia mai me ke kau ole o kekahi kiko eleele maluna o kona inoa mamuli o ka maemae o kona mau makua nana mai oia, a in a aole kekahi mau mea hookaumaha i ka noonoo o na la i hala aole loa au e ae iki ana e hookaawale aku iaia mae ia'u aku.

            "No kou hoike mai nei i kou mau manao makee a minamina i keia bebe i loaa iho la ia'u keia manao, he oi aku ka pono e haawi aku au i ka bebe nau.  Ke manaoio nei au he kanaka maikai a oiaio no oe, a e ike nei no hoi au me ka maopopo loa e loaa ana no he home kupono a maikai no ka'u bebe a he makua aloha hoi iaia, a e lilo ana oia i wahine maikai ma nei mua aku.  Pehea la ia i kou manao?"

            No keia ninau a ka wahine, pii ae la ka ula ma na papalina o ke kauka a haale mai la na waimaka ma kona mau lihilihi.

            "E Mrs. Masetona in a he eono mahina aku nei i hala ka hanau ana o ko bebe a noi mai oe ia'u elike me keia no ka hookama ana iaia, in a ua pene aku au me ka naau iini oiai na'u io ka bebe, aka, e ike iho no oe he hou loa ka bebe, aole oia wale, o ka mea kupono loa nana e malama i ka bebe maloko o ko'u home aole oia maloko o ko'u home i keia la.  Elima mahina i hala aku nei ka haalele ana mai o ka'u wahine ia'u, o ka piha ana keia o ia manawa, i keia la, nolaila aohe mea hookahi maloko o ko'u home e hiki ai ia'u ke lawe i ka bebe a haawi aku ia anana e malama mai, i lohe mai oe."

            "Alaila, pehea ana la ka au e hana ai?" i namunamu iho ai ka wahine me ka pupuku ana ae o kona lae ame ka upiki ana iho i kona mau lehelehe.

            "Hookahi wale no alahele a'u e hoakaka aku ai ia oe, a ke apono mai oe, alaila o ka loaa ana ia o ka maha i kou noonoo, " i pane aku ai ke kauka

            "Heaha ia alahele ia au i manao ai?" i ninau mai ai ka wahine.

 

HULI AKUA THEOLOGY

 

Ke Ola Kino âme ke Ola Uhana, ke Laua Lilo ana i Hookahi Noko o ke Kanaka, ke Kanaka Heaha Oia?

 

(Kakauia no ke Kuokoa)

(Hoomauia)

            "Very well," wahi a ke kauka.  "A, i mea e make ai kela poe keiki moo iloko ou ea, eia ka laau e pau ai lakou i ka make.

            "E hoi wawae hou no oe no kou home au i haalele aku nei.  I ka la mua loa mahope iho o kou hiki ana aku i kou wahi eia kau hana mau e hana ai: Mahope iho o kou aina kakahiaka, e kapa'i wahie oe na ko kuke 13 hore i kela ame keia la, a mamuli o ia hana hoomau ana au pela, e pau ana kela keiki moo i ka make a nalowale wale, a o ko lakou mau heana kino, e lilo ana i materia make (waste materials) iloko ou a o ka hopena loa i mea o maemae ai ko opu, e puka ana lakou ma kou welau hema (privates) no kahi hooleina moka."

            La lohe ana o ua kanaka nei i keia hoakaka hope a ua kauka nei, ua ku koke ae la oia iluna a kulou hoomaikai aku la i ke kauka, a ua auhee aku la ka maka'u mai iaia aku, elike me he ao kaalelewa la imua o kekahi kikiao makani ikaika.

            I ka hoopau ana i na kukai olelo ana mawaena one ame ke kauka, ua wehe koke ae la oia i kana eke dala gula a uku aku la i ke kauka i kekahi huina dala nui me ka hauoli o kona puuwai no kana mau hoakaka noeau, na mea na lakou i hoopakele iaia mai ka make mai a ka moo me kana mau keiki, elike me ia i hoikeia ae nei mamua.

            I ka wa i hoea aku ai o ua kanaka nei i kona home, ua hooko koke aku la no oia i na kauoha apau a ke kauka.  I ka ike ana o kana kuke i kela mau hana ano malihini a kona haku, ua hele mai la oia e ka'ua i kona lawe ana a hana i kela hana haahaa i kupono ole i kona kulana kiekie a waiwai Pane aku la kona haku.

            "O ko'u laau keia e ola ai ahiki i ko'u make ana."  He oiaio, ua hoomau aku la oia pela, no na makahiki he kanahia ahiki i ka piha ana o na makahiki o kona ola ana i ke 87 me 14 la, a make iho la iloko o ka hauole me ka mau no o ka ikaika o kona kino me ka mikiala mau o kona noonoo me ha mea la, aia no oia iloko o kona mau la opio.

            Manaopili- O ka moo, ma ke ano pili laua, o ia no ka hewa.  O na mahele nui o ka hewa.  O na mahele nui o ka hewa e loaa ai i ke kanaka mamuli o kaua mau hana, he ehiku ko lakou nui i kapaia e ka poe naauao kakau moolelo o na aupuni kahiko o Heleno Kanaana ame Roma.

            O na pakahi o keia mau mahele 7 i kapaia na hewa poo, a o na makuahine hoi e hoohanau mai ana i na hewa e ae, o ia no ka hookiekie, ka puniwaiwai, ke kuko, ka huhu, ka pakelaai a pakelainu, ka eneeneni a kuhalahala, ame ka molowa a palaualelo.

            Ma ka moolelo o ke kauka ame ke kanaka waiwai i hoikeia ae nei mamua, ua maopopo loa ia oe e ka mea heluhelu, ua pili na hewa poo pakelaai ame ka molowa i ke kanaka waiwai, a malia paha ua ko mo pu no iloko o kekahi mau hewa poo e ae elike me ke ano o kona manao, nana ana a kona maka i kekahi mea hewa, a i ole, lawelawe ana paha a kona mau lima i ke kahi mea i ku-e i ke kanawai o ke Akua a o ke aupuni paha; a i ole, hoolohe ana paha a kona au puka pepeiao i kekahi mau olelo ku ole i ka maemae a pela aku.

            O ka luna hooia nui o keia mau hewa apau, o ia no ka puuwai, ka home o ka manaoio, manaolana ame ke aloha.  O ko kakou mau kumuike, ,(sences) o lakou no na puka e komo ai ka pono ame ka hewa iloko o kakou.

            O ko kakou lunamanao (conscience,) ua hui keia me ko kakou noonoo iloko o ka lolo o ko kakou poo, e lawe ana i na lono ana ike ana ete iloko o ko kakou lunamanao.  O keia lunamanao o kakou, o ia no ko kakou mana, makemake kuokoa aia iaia ka ae ame ka hoole ma ka mahele hikimua (primary state) o ko kakou kulana ku i ka pono a hewa paha.

            He mea i ike mau ia he pinepine ka lanakila ana o ka hewa maluna o ka pono iloko o ka hapanui o kna lahuikauaka apau, a ua ike laulahaia ka hopena auhulihia o na aupuni mana nui o keia keneturia e nee nei.

            Ma kekahi mahele e ae hoi, e pili ana i ko kakou lunaikehala, ua lilo ia i kenerala no kakou ma ke ku ana a paio aku i ka hewa ete ete, elike me ka ka Lunaolelo Paulo i hoakuka ai ma kekahi o kna mau leta episetore i ko na aina e.

            Ke ice nei kakou e na Hawaii i keia wa, ua omino loa ka ulu ana o ka lahui e pau nei i ka helelei i ka ohi a ka make, me he pua ilima la ka mimino koke a luhe iho la no ka nele i ke kewai hoomakamaka hou, elike me ka hoakaka a ka poe akeakamai naauao.

            La oe e kuu hoahanau Hawaii, e heluhelu ana i keia manao hoeueu ie oe, ia lakou, a ia kakou no apau, iloko o ko kaua koko hookahi mai ko kaua mau kupuna mai, e akahele me ka noonoo nui e malama ia oe iho mai ka noho uhaai ana.  He oiaio, nole o kakou wale no ka i komo ma keia mahele nui o ko ke kanaka ola ana, "pau pulu aohe lau kanu," me na lahui e ae e noho nei me kakou maluna o ka lepo o kakou one oiwi aloha.

            E lawe i keia mau moto; ka mua, e hooikaika e aloha i ke Akua; ka lua, e aloha i ko kakou Kiaaina Farrington, ke kolu, e aloha ia oe iho ame kou mau luna aupuni e lawelawe nei i na oihana aupuni no ka pono laula o ka lahui, a o ka panina hope loa maluna ae o na mea apau a malalo iho hoi o ke Akua, o ia no kou ohana ponoi, ke kikowaena o kou aloha.

            Ua like no hoi ia me kekahi aupuni liilii i ulu ae maloko o ka hoomalu ana a kekahi kanaka elike paha me oe ame a'u ame lakou iwaena o ko kakou lahui.  A ma ke kahi hoohalike ana hoi ua like no ia me ko kaua mau kino kanaka nei ka hoolohe o na kumuike i ke alakai ana a ka noonoo, i aeia e ka lunamanao a o ka lunamanao hoi i ka lokomaikai (grace) o ke Akua i hahaoia iloko o kakou, ina no ka pono ke ae nae ke kanaka e hana a hana ole paha, oiai aia iaia ia mana kukaokoa (freewill)

            Hana kakou no ka pono e ku-e ole ana i ko kakou kui'o ana elike me ka ke Akua i hahae ai iloko o kakoum i mea e ike ai kakou a hahai malaila, no ke kumu, no ke ola o ke kino, a o kuu uhane paha.  Ina no ka pono, ola kakou; a in a hoi no ka hewa make kakou.

            Ua hoakaka piha o Paulo lunaolelo o ko na aina e no keia mea iloko o kana mau episetore iloko o ke Kauoha Hou.

           

Ka Puuwai.

            O keia ke kumu mikaika hoohana pookela loa a ke Akua i hana ai iloko o kakou.  O keia no hoi Kona heiau luakini ete iloko o kakou, ke hoomaemaeia nae a hooiluhiluia a hoolakolakoia e ke kanaka nona ia puuwai.  Mai ka lunamanao mai, o ia hoi, ma ka olelo maopopo ana ae, he komite hookipa nui la, e lawe ana i na mea apau iloko o ka puuwai.

            Ina he mau manao maemae, olelo hana a waihohana paha, alaila e nohoalii mai ana ka uhana maemae o ke Akua iloko o ke kanaka nona ia puuwai; aka hoi, in a he lepo a haumia i ka hewa aohe e noho ka Uhane o ke Akua iloko o ka puuwai oia kanaka.

            E hoomanao e kuu hoahanau ma keia wahi, eia kahi hoakaka pokole.

            Ina paha ma ka hoohalike ana, a ma ke ano ulia wale, ua hoounaia mai ka lono ia oe, ua makemake ke Kiaaina Farrington e hele mai e komo iloko o kou wahi pupupuhale e noho pu me oe no kekahi mau la, a pehea oe e hana ai i ko wahi apulu hale, e waiho no anei me ia lepo a pelapela me ke kahili ole ia a hoomaemae ole ia!

            Ina pela ea, Auwe no hoi oe e ka la e aloha nei, i kou hoomaopopo ole i kela mea ano nui, i ka hookipa mai i kou kiaaina a alii hoi o keia paeaina i keia wa, - Shame on you, wahi a ka paka-ke a ka haole.

            E ka mea heluhelu, ke kakahele loa aku nei au iloko o ka mahele hoike ano e pili ana i ko kakou uhane, a ano lelele hoi, i paewa i ke kailike ana elike me na mahele o ke poomanao e pili ana i keia kumuhana ano nui, aka nae hoi, i mea e maikai ai ka hoohele ana o na hoakuka ano nui, e pili ana i ko kakou puuwai, e pono no ia'u ke hoopau pono ahiki i kona hopena.

            I kou hookipa ana e kuu hoahanau Hawaii i ke Kiaaina Farrington iloko o kou hale pelapela a kapulu, a pehea iho la ia hana au, maikai anei, aole paha! Eia paha kau pale ma ia wahi, ke ikeia oe e ka lehulehu i ukali aku i ke kiaaina; a nuku ia oe i kau hana ana pela- "Ka, he ilihune au, aole e hiki ia'u ke hoolakolako i ko'u hala i na mea nani i kupono i ka hanohano o ke kiaaina o kakou" "Ahe o ia ea" wahi a ke lehulehu.

            "Ina o ia iho la kumupale ma kou aoao, pehea ke hoi oe i pulumi ole ai i ko hale a holoi no hoi me ka wai ka mea loaa wale, a huna aku no hoi ma ka poopoo i na welu lole lepo ou e kau mai nei ma ka paia o ka rumi au e hookipa aku ai i ke kiaaina o kakou! No ka hana hoohaahaa elike me keia e waia ana kakou ia oe," wahi a kekahi Hawaii iloko o ka aluka kanaka.

            Wa'uwa'u ae la paha ua kanaka nei i kona poo ma ke ano hoke, elike me ka'u i ike pinepine ai i ke kahi poe e hana ana pela.

            Eia ka ninau no ka hana hoohaahaa a keia Hawaii o kakou.  Ua ha na aku anei ola a hoike aku i kona aloha, a mahalo paha i ke kiaaina i ka haawina i kupono i kona hanohano! AOle. Ma keia hoike ano a keia kanaka e maopopo ai ia oe e ka mea heluhelu ke ano o ka puuwai o keia kanaka ma kane hana i hoikeia ae nei.  Alaila, e huli ae kana e ka mea heluhelu i ko kaua manao iluna i ke Akua ka Mea Nana i hana i ko kakou puuwai.

            E hookaulike ana au i na pono pilipaa (perfection) o ke Akua ame ko ke kiaaina Farrington.

            Ka mua, no ke Akua.  Heaha na pono pilipaa o ke Akua! Haina.  O na pono pilipaa o ke AKua o ia no k aike puniole, ikaika puniole, mana puniole, naauao puulole, aloha puniole etc etc, e hiki ole ai i ko'u wahi noono omilumilu ke hoomaopopo ma keia ola ana.

            O na mea ola uhana apau loa.  A pela pu no hoi me na anela apau loa o ka lani, aole loa e loaa hookahi o lakou e hiki e ike a hoomaopopo i ko ke AKua nui ana (greatness) He Mea Kino ole Oia e noho mau ana iloko o ka malamalama, kahi e hiki ole aku ai ke kanaka.  Eia kahi moolelo oiaio a pokole e pili ana no ke Akua.

            I ke au e ola ana o Seneta Augustine ka bihopa o Hipo ma Aferika, a o ke pookela hoi ma ka naauao kuhohonu iloko o kona aina, ua haawi oia i kona noonoo ame kona naauao apau e huli a kuekaa'i mea e loaa ai iaiai ko ke Akua nui ana, o ia hoi keia" Pehea la i lilo ai Ka Makua, Ke Keiki ame ka Uhana Hemolele i hookahi Akua!

            Noonoo nui oia i ka po ame ke ao no keia kumuhana pohihihi.  I mea e hoomama ae ai i kona noonoo, ma kekahi kakahiaka, ua hele holoholo aku la oia ma kekahi kahakai one, me kana buke huli Akua no e paa ana i ka lima.  Mamuli o kekahi ulia, ua halawai aku la oia me kekahi keiki uuku e hoopiha ana i ke kai o ka moana iloko o kekahi lua ana i eli ai iloko o ke one, ma o kekahi iwi opihi la ana e paa ana iloko o kona lima.

            Ku iho la o Augustine e nana i kela hana ano kamalii a noonoo ole a ke keiki e hana la.  Pane aku la oia i ke keiki penei: "E kuu keiki aole anei oe i hoomaopopo i ka hopena o kena hana au e hana nei? Ia oe e kii nei i ke kai o ka moana a hoopiha iloko o kena wahi iwi opihi a lawe mai a ninini iloko o keia lua au i eli ai iloko o keia one, aole anei oe i hoomaopopo, e no ana a kahe hou no iloko o ke kai! Aole loa e hiki ana ia oe ke hana i kena hana elike me kau i makemake ai."

            Aea ae la ke poo o ke keiki a nana mai la i ka bihopa a pane mai la:

            "Ua hiki loa ia'u me ka maalahi ke hookomo i ke kai o keia moana kai nui iloko o keia wahi lua mamua o ka hiki ia oe e hoomaopopo i ka nui ana o ke Akua," a nalowale koke iho la ua keiki nei ia wa.

            Ike koke iho la no ka bihopa ia wa, he mea makehewa wale no kona hoomau ana aku i ka huli ana e hoomaopopo i ko ke Akua nui ana a Kahikolu ana.  He mea pohihihi loa ia, i oi aku mamua o ka noonoo kanaka.  O ke keiki uuku nana kela hana hookuihe i ko ka bihopa noonoo i hoike e a'o mai ana iaia, e hoohaahaa, a e ae a hoomana aku lala.  Ka Mea nui puni ole, o ia hoi, hiki ole ke apoia ma ke ano ku a okipau i ka maikai etc.

            Pau ae la ko ke Akua hoakaka e pili ana i Kona mau pono pilipaa, a e hoi ae ka kaua hoakaka e pili ana no ko kakou kiaaina.

            Ma keia wahi e ka lehulehu e kala mai ia'u mamua o ko'u hoakaka ana e pili ana no ko kakou kiaaina. E hoakaka mua ana au ma ka mahele hoi i komo holookoa ai na lahui kanaka apau loa a ke Akua i hana ai.

 

Ke Kanaka

            "Heaha ke kanaka! O ia no kekahi o na mea i hanaia e ke Akua he kino ame ka uhane i huipuia, a ua hanaia hoi ma ko ke Akua like ana.

            Pehea i like ai ke kanaka me ke Akua! Ma kona uhane; ka mea hiki iaia ke hoomaopopo, aia he Akua ma ka lani a ma na wahi a pau loa, ka Mea hoi Nana ola i hana.

            Heaha ka hopena o ke kanaka, o ia hoi, ua hana ke Akua iaia no Kona nani; a i mea e nohoalii pu ai oia me ke Akua a mau loa aku ma Kona aupuni lani.

            E hoomanao oe e kuu hoahanau Hawaii e heluhelu nei i keia mau ninau ame na haina i hoikeia maluna, ua komo pu iloko olaila ko kakou kui'o ana a pela aku.

            Nolaila, ua lawa loa ka hoakaka e pili ana no ke kanaka ma ka mahele uhane elike me na ninau ame na haina i koikeia ae nei mamua.

            Me keia mau hoakaka pokole i hoikeia ae la, e lawe mai oe a hoopili aku i ke kiaaina o kakou, a ku iho kau ninau malaila, a penei paha oe e ninau iho ai:

            Heaha ke kiaaina Farrington! He kanaka no oia elike mo oe ame na mea e ae i hanaia e ke Akua.

            Heaha kona mau pono pilipaa e hookailike ana me ko ke Akua! Haina, aohe on a mau pono pilipaa e kulike ana me ko ke Akua.

            Kahuhu, ka i no hoi he ike, naauao akaimai a pela aku, kona.  Ae he mea oiaio la, aka nae ma ke ana degree, ma ka hookaulike ana me ko ke Akua, aohe i like, no ka mea, ua kaupalenaia kona kuia ana e ke Akua ka Mea Nana oia i hana Mahope aku la anei keia mau hoakaka ia oe!

            Eia ka hoi kahi hoakaka i koe e pili ana no ke alii kiaaina o kakou.  Ma kona kulana kiekie i loaa iaia ma ke kanawai o na mana honua, e pono ia kakou apau loa o keia Teritore e haawi i ko kakou mahalo, aloha a pela aku, i kupono i kona ihiihi, hanohano, mana hoomalu etc. elike me ka ka lunaolelo nui o ko na aina e Paulo i hoike mai ai iloko o ke Kauoha Hou, ma kekahi o kana mau leta.

HAULE HE KAA KALAKA ILOKO O KE AWA AE NEI

            Mahope iki iho o ke ku ana mai o ka mokuahi Haleakala ma ka Uwapo 2 he kea kalaka Moremona ka i hooluula maloko o ke awa ma ke kakahiaka o ke Sabati aku la o ka pule i hala, a me ka hana nui i hukiia ae ai a kau iluna.

            Ua holo aku he kaa kalaka lawe ukana a ka lehulehu ahiki i ka Uwapo 2 a peki aku la a kokoke loa! kekae o ka uwapo, a hoopaa ihao la ke kalaiwa i ka enekini, a komo aku la iloko o ka hale waiho ukana no ka huli ana i kekahi ukanaa kekahi poe o ke kauoha ana mai iaia e kii a lawe aku i ka hale.  He umikumamalima paha minuke ma la hope iho ua hoi hou aku la eia no kahi o ke kaa kalaka, a no kona manao o ia mau no ka enekini o kona kaa aole i kolohe ia, ua hoomaka mai la oia e hooholo i kekaa eia nae, ma kahi o ka holo mai o ke kaa imua ua peki aku la a haule ana iloko o ke kai.  Ma ka mea i hooamopopoia ua hele aku kekahi mea manao kolohe a ma kahi o kela kaa a hoololi ae la i ka mi kini i ka manawa ana i komo mai ai iloko o ka hale waiho ukane, o ka nele iho o ka uwapo ia manawa: kekahi kanaka kini a i ole maka paha.  Holopono loa ke kolohe ana a ka mea manaoino.

 

KO PHILADELPHIA KUHINIA

            Ia Solomon Hanohano, Lunahooponopono, "KeKuokoa;" Welina kaua:- Ma na papalina lahilahi keia kanana ke paiauma keia kanana ke paiamua aku nei au ia oe i na nuhou kamaiki o nei kihapai.

            Ma ka la 18 o Maraki o keia ma kahiki, ua hoala a kukulu ae na ame na Mahi o Kamehameha i "He Hoolaulea Hawaii," (Hawaiian Social Club) i wahi no na kama Hawaii e hui a houluulu a launa mau ai; i ole e ku a hoopau manawa wale ma na pipa alanui o nei kulanaka'i hale nani a eehia o Philadelphia.

            He Hui kela e kokua ana kekahi keiki Hawaii i kekahi keiki Hawaii iloko o ka nohona kupiliki.

            Mailoko mai o na lala he 13 i ka wa i hookumuia ai keia hui a kalapu ma ka la 18 o Maraki 1923, na nui a mahuahua mai na opio Hawaii i komo mai iloko o keia hui.

            Eia kekahi, oiai no kela hui Hawaii i kona mau la opio ua malama ia ae ka la 11 o Iune, ka la hanaai o ka Na'i Aupuni, Kamehameha Ua malamaia ka ahaaina luau ma Maple Shade, New Jersey, ma ka Lapule Lune 10, a ua lehulehu ma keiki Hawaii i holo mai Nu Loka mai e laule'a pu ai me na keku Hawaii o Philadelphia nei.

            He nui ka poi paloa ake pipi ma ka i'a maka puaa, inamona moa kupa, no meaono pai wai hou ike cream wai lemi, na hua meaai o na ano like ole.

            Elua kalapu himeni Hawaii i hoolaulea ae i ka paina o ka la o ka Na'i Aupuni.  He lehulehu na keiki Hawaii me ka lakou mau lehua ame na malihini lehulehu i launa pumai a ua hoopihaia ka lua o ka inaina a lawa a hu.

            Aole no i poina ia ka wai e ko'u ai ka puu i ka wai o ka au'u i pahee i olu ke iho aku i ka lua o ka inaina; elike no me ka mele a ka Moi Kalakaua:

            Na ke aloha i hanai mai,

            I kuu la pololei

            Na ka hali'a i hooinu mai,

            I kuu la makewai hoi

            Ua nui na haua hoohauoli o ka lahanau o ka Na'i Aupuni aka aole no e loaa aku ka nani ame ka hauoli o ka aina hanau a kulaiwi.

            E o e Hawaii! E hauoli e na opio Hawaii nei, oli ei ua mau ke aloha no Hawaii

            Ua makahiki ia e a'u mai ka M.H. 1919 ahiki i kela la a'u e kakau nei mai na kai puanuanu mai o ka Akika i Lukia ahiki aku i ke Kai pumehana o Mekiko, aohe lua elike aku me Hawaii; i ole loa aku no o Europu ma Ireland Italy Scotland, England, Belgium Hoiland, France Germany, Porto Rico Panama ame Amerika Huipuia.

            Nolaila, e ike mai oukou e na kini ame na lehua o ke onehanau eia na mamo a Kaohaiulamalumaluokeoua i na eheu o ka Aeko.

            He maikai a oluolu loa na kamaaina o keia kulanakauhale ia makouy na keiki Hawaii; o ke poo rigger o ka hale ko paa (Pennsylvania Sugar Co.) o William Henry Kahalewai o Kakaako mamua i noho hana ai malalo o John H. Wilsom luna alanui o Honolulu, oiai au e noho hana ana ma ke ano kikola (time keeper) no ke City of Honolulu.

            O Henry Maui ka peresidena o ke kalapu Hawaii William Iona ka puuku, John Mana ke kakauolelo ohe dala, Samuel Ahai Makai, ame na lunahooia a lunahoomalu o na komite lala ola, hookipa, laulea a pela aku.

            Aole i pau na kuhinia i ka wa e loaa ai ka manawa e hoohanaia ai ka mana o ka peni ame ka makaaila.

            Me oe e kuu hoaloha na kuhoahoa o na keiki lalawai o nei kihapai ame na keiki oniu huakepau o ka papapa'i ko'u adieu

            GOE K LOWE

Lunahoomalua Kakuolelo, "Hawaiian Social Club"