Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 1, 3 January 1924 — HE MOOLELO KAMAHAO No Ko Geofere Lanakila Ana A I OLE KE KEIKI MAKUA OLE I PALUA KA HANA EPAIA. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAMAHAO No Ko Geofere Lanakila Ana A I OLE KE KEIKI MAKUA OLE I PALUA KA HANA EPAIA.

Ua ika!lca loa leeia mau olelo a ke kauka o ka pane ana alcit lfc a tia eha maoli ka wahine, nolaila papa mai la ka wahine me ke kau pu ana mai o kona mau lima, me he mea la e i mai ana i ke kauka e papani loa i kona mau lehelehe, a mai hoopuka hou aku i kekahi mau huaolelo o ia ano. i -Aia ka ula ke naholo la ma kona lae a ma kona mau papalina a he ike wale ia aku no ia ula mā kona a-i, me ka pu- j puku ae la o kona mau maka, a he hiohiona kona e hoike mai ' ana ua piha loa oia i ka huhu a no ka hiki ole iaia ke uumi iho, i mai la me ka leo kakana: f "Pehea oe i aa ai e kamailio mai ia'u elike me kena? Ina aole oe i hoike mai i kou mau ano oluolu mamua ina aole au | e huikala iki aku ana ia oe. Ma ka'u koho aku aia kekahi manao hoohuoi iloko ou he wahine au 1 mare kane ole, aole j nae oia ka mea oiaio, he wahine au i mareia e noho aku la. "O ka bebe a'u e makemake nei e hookaawale aku he kama - ia i loaa ia'u iloko o ko'u manawa i mareia a'i, i \ohe mai oe,"

•. a ka v.*ah:r.e. . auanei c nele ai ko'u koho aku ma ia ano, aohe a'u j t se e noonoo iho ai no keia manao ou e haalele i kau \ :a wale no," me ka nana oluolu ana aku oke kauka - o kona :ke aku i ka huhu loa o ka wahine, oiai nae, he-u iho la oīa no ke kikoola la o kana mau olelo ma:ke aku !a ke kauka ia manawa e hooiaio mai ana ka r:a kona aoao he wahine mareia oia, nolaila hamau rr.2r.3wa wehe ae la ka wahine i ke komolima mai kona ar:a]irr.a uuku ae. he komo daimana i o-aia me na pomomi kumukuai nui, a haawi mai la iaia, me ka i pu ~ai: | na-na iho oe i kena komolima," \vahi a ka wahine o ke y.---r' r ,z ar,a mai me ka pokole loa, ama ke ano hoi e hoike j rr.a: sr.a i keea konakona loa i ke kauka. K :ru aku la r.o hoi ke a nana iho la, a iaia e lolelole :a korro ike iho la oia i na huakumu i kakauia maloko o v c kon:o, "C. ia E., Sept. 10, 1858. Omnia Vinci Amor." he tzzzi huaolelo Latina keia. ka ke kauka hoomaopopo iho he komo ia i haawiia mai i wihhe ika makahiki mamua aku. "He komo hoopalau i kamailio aku ai ke kauka, i ka manawa ana i hoihoi i ke komo i ka wahine. "Eia nae, aole kena he inea t h.Do:i\o mai ana he wahine oe i mareia." Kunou mai la ka wahine, a huki ae la me ka malie loa mai nianamanaiima ae i kekahi komolima gula nui a haawi iz2.i la ia:aHaīkea ae la ka heleh.elena o ke kauka no kona ike ana iho 5 ka hewa o kana mea i hana ai, aka hoi oiai ua hanaia ka hana la'au aku la no oia a nana iho la. Ia manawa e nana ana i ke -oaa iho la ka noonoo hoahewa iloko ona no kona ana aku i kekahi hewa hoohaahaa i ka wahine e hiki ele ai i ka wahine ke hnikala mai iaia. knniia maloko o keia komo keia mau huapalapala: "C. £. :a E. E., Parisa Maraki 15, 1859." Va heoiaio like keia mau komo a elua no ka hoopalauia ana o ka wahine me ke aponoia, a ma ke ano maikai hoi a ku i ka rr..--haloia, a ua mareia hoi oia me kana kane o ka mare ana r-- -:o o ke kanavsrai, nolaila ike iho la ke kauka Tana i kona : --a ana aku mao o ka palena kupono, a ua hookomo aku ; :a iaia iho iloko o kekahi hana e hoohaahaa ana iaia iho. r.oi aku ana au i kau huikala mai ia'u, e ka madame rr.:;<a: t " wahi a Kauka Tana oke noi ana aku; "e ike mai : keia, no ke kupanaha maoli no o kau kumuhana i maa r : e'.e ia i hoakaka mai nei, i loaa iho la ia'u keia mihi ana r :.mau olelo kupono ole i kamailio aku nei ia oe, no . mai no ke kumu." : - kekahi manawa ka nana ana mai o ka lede iaia me ka > - ar.o e nae o kona mau maka no kona lanakila ana, a r- . r" o ka hoekeu ana ae i kona mau poohiwi no kekahi i mai la:

paha he mea mau no ia, aka e hoopau kaua i ke i\:o hou ana aku no ia mea. "Ua lilo au he wahine i c!:ke me ia au e ike mai la, aneane he makahiki i . nei. a o kuu keiki i hanau ai au i ike ai, ua hanauia - ka :noa maemae aka nae, no na kumu e hiki ole ai . \c heakaka aku ia oe, a ke hunakele loa nei au ia mau • ... :a - u no, aole au e hoike aku ana, a i ole aole i"-:e:a ana he kaikamahine ponoi na'u, nolaila au i make- ■. -;c ;--i e :mi rai;a i kekahi wahi nona e malamaia ai me kuu ; • pu aku ī na mea apau nona e pono ai." : "hana maikai paha ia i kou noonoo, aka nae, he hana — .k.-.i ~:e loa ia au e hana ai i ko'u manao, no ka mea, o oe, — :.r:v.ahine ponoi o ke keiki, ka mea kupono loa nana e : •a-ie o hai.*' wahi a ke kauka o ka pane ana aku. K? apono aku nei a uia manao ou. aka—aole hiki ia'u ke r. se. wahi hou a ka lcde, me ka hoike mai o kona heleheler h ? kona e hiki ole ai ke hoololiia, no ka! E ae mai oe e ninau aku au, ke ola — : r-nei kau kane:" i ninau aku ai ke Kauka Tana, maho- ; - - k noonoo ana no kekahi minuke. 'Auhea ee. e kala mai oe ia'u, he ninau kena au e hiki ole r. i u ke pane aku i kekahi haina," wahi a ka lede, me ka r -:r.i ae la o kona helehelena, me ka upoi pu i kona mau ::a! a'.aila ma ka'u hoomaopopo aku he mokuahana ka r..v.vitna o olua, a ua hookaawaleia ko olua noho mare ana, e 7«\hā ear Ina ua hookaawaleia olua e ke kanawai, alaila, — anei oe e apono mai ana ko kane i nei hana au? E t. " r.rs. anei oia i ko uhaawi ana i ke keiki na hai e malama : rr.e kona maopopo ole. - ' Ua maopopo ia oe he mea nui h: keīki : na makuakane a pau, o kou haawi ana aku i ke keiki mrr.ui: o koti maeao inaina paha, a haalele loa aku iaia ma k<--:ah: wah: i maopopo ole kona malamaia mai me ka maikai -. r ka poe ho: i like ole ke aloha iaia me kou ame ko kane, he hi-.a rvaikai a ku i k ealoha anei ia au e hana ai?" I ka nana aku a ke kauka i ka lede ia manawa me he mea he koko huihui loa elike me ka hau ka i holo puni ae la " ■ ~ r - - e k:no a puni no ka naka ano e ana ae o kona kino. Hoo- \ . s■- ka lede i ke ano o kana noho ana maluna o ka noho. r* i- .~:z. r.u.i ana aku o kona alo i kahi e, haalulu kona mau leheIthc, a ke puliki wale la no i kona mau lima me he mea la ua c~ 1: i ke anu. A r.s..a he mau minuke o kona noho hamau ana, pane mai I* : Ke*a mau olelo: "Mamuli o kekahi mau pilikia i ikeia mar.: :a sku nei, he mau pilikia hoi a'u e hiki ole ai ke hoomana■v.' a i līlo ai hoi ia mau pilikia i mau mea koi mau mai ia'u e .awe i keia ano hana a ua manao iho au ua lilo ia mau pilikia : :kc:3. me ka maopopo loa e ko'u lunaikehala i mea kupono * "u e haawi aku ai i ke keiki i kekahi poe. No kuu kane e. .K.e ana no hiki ole iaia ke alo ae, elike me ia a'u i ike :hcv a; ja 7 u iho." ' Ke ike ele nei au ī na pilikia e kupono ai i kau keiki ke >r-aw::a aku ia hai, oiai ua hooiaio mai nei no hoi oe ua maree kau kane me ka maikai he makahikl i hala, a iloko e :manawa o olua i mareia/si i loaa ai kei abebe i ia olua, r.o:a:la, ma he bebe keia i hanauia malalo o ke kanawai, ma ke V.:rm hea iho la oe i makemake ai e haawi aku i kau mea ?-*cha a na hai e hanai a e malama mai? Eia hou ke ike aku r.f:: au ia oe he wahine oe i lako me ke dala ma na ano apau„ a he wahine "waiwai hoi ma kekahi olelo ana, a eia nae, ma Keia manao ou e haawi aku i kau bebe na hai e malama mai, ua hoike ae oe i kou aloha ole maoli i kau keiki. "O keia bebe i hoohuaia mai o kou koko ia ame kou io, nob;.ā. he hana nau ma ke ano he makuahine, ka hanai. ka ma]2.~a maikai, ame ka hoonaauao ana iaia; aole oia wale, aka, h? makana makamae loa ia na ke Akua i haawi mai ia olua rre ko kane a e pono ia oe ma ke ano o kona makuahine ponoi rr. he pono ia oe ke haawi iho i kou aloha ame kau malama a pulama maikai iaia ahiki i kona nui ana, a malia i kona marawa e nui ai a kanaka makua, e lilo mai ana oia i mea nana i e malama ia oe, elike me kau malama ana aku iaia. "Xo'u iho, me ko'u nana ole aku i na mea alalai a akeakea paha mamua o kou alo, a i ole, heaha la kau mau mea e noor >o a e hana aku ana, ke hoike aku nei au ia oe i ko'u manaoio e pono ia mau kumu a mau mea akeakea a pau e hookaawaleia

mai ia oe aku me ka hoohakalia ole, no ka pono o kau hana I ame ka pono o ka hoakanaka," ke kauka Tana, me ke i kuio o kana mau olelo. "Ua maikai kou mau manao apau i hoakaka mai nei, aka, no kou inaopopo ole i kekahi mea, a ina e hoakakaia aku ana ia oe ia mea, e hoopau koke ae ana no oe i kou mau manao, a c noi aku ana au ia oe, e oluolu oe mai kamailio hou mai maluna o ia kumuhana, e hooki loa ko kaua kamailio hou ana no ia mea." wahi a ka lede o ka pane ana mai ma ke ano poipoi mai i ke kauka, a lie helehelena huhu hoi kona ia mana-i \va i ka ke kauka nana aku. Haawi aku la ke kauka i kekahi kunou haahaa loa no ka hooko ana aku ia noi a ka lede, aia no nae iloko o kona noonoo ke ahewa mau la oia i ka lede no kona manao aloha ole i kana bebe; a iaia i hoihoi aku ai i ke komolima mare e paa ana no iloko o kona lima ahiki ia manawa, pane hou aku la: "O ka inoa au i hoike mai nei aohe i kulike me na huakumu 0 ko kane e kau nei maluna o keia komolima, pehea iho la 1 like ole ai?" Hoopinana ae la ka lede i kona mau lehelehe e hoike ana i kona hoowahawnha i ke kane me kahi minoaka iki nae, a pane mai la: "Manao anei oe e hoīke ae ana au i ko'u inoa pololei ma ko'u manawa e hoao ai e hana i keia inea a'u i hoakaka aku nei ia oe? wahi ana." "Aole ia inoa o'u ma keia wahi aole no ma kela wahi. Ua ike no anei oe i kekahi hale no na keiki makuaole maloko o keia kulanakauhale kahi e aeia mai ai kuu keiki e hoihoiia aku ilaila?" wahi a ka lede me ke ano hiki ole hou iho iaia ke hoonianawanui, me k aluli ana ae o kona poo. "Aohe hale o ia ano a'u i ike maloko o keia kulanakauhale e ae mai ana e hoohamama mai i kona mau puka no ka hookipa ana aku i ko bebe ilaila, o na hale e malama mai nei i na keiki ua hamama wale no ko iakou mau ipuka no na keiki makuaole mamuli o ka make ana o na makua, a i ole mamuli o ka loaa ana o na makua i kekahi mau ma'i a ilihune maoli e hiki ole ai ia lakou ke malama i ka lakou mau keiki a ua lawe ke aupuni ia mau keiki nana e malama, aole o na keiki he mau makua lako no ko lakou e ola ana, elike me keia bebe au e manao nei e hoihoi aku maloko o kekahi o ia mau hale no kona malamaia mai, ina no he mau hale o ia ano e ku mai nei aole no au e kuhikuhi aku ana ia oe," wahi o ka pane ana aku a ke kauka me kona piha loa i ka huhu. Mahope o ko ke kauka hooinaha ana no kekahi manawa pokole i hou aku la. "E ae mai ia'u e waiho aku i keia noi hope imua ou a nau ia e noonoo iho, eka madame. Ua hoopuka mai oe i kekahi bebe liilii a ui i keia ao, he kaikamahine a kekahi makuahine a makuakane e haaheo iho ai. "He mea hoohauoli mau mai i kou noonoo ame kou mau maka ka ike mau ana iho i kona helehelena imua ou i na la apau, me kou ike mau iho i kona ulu ana ae a nui a lilo hoi i mea hoopiha mai i kou naau i ka hauoli, ke lilo oia he wahi ne kanaka makua e hea mau mai ana ia oe, "Mama", a no na makahiki lehulehu e hoea mai ana e lilo ana oia, me ke kanalua ole, i mea hoonana inau mai i kou noonoo, i ka manawa e hoomaka ai kou ola ana e iho ma kela aoao o ka puu, oia hoi. ma ka olelo maopopo ana ae, i kou mau la kanikoo.

"E malama ponoi iho oe i kau keiki e Masetona, me ka haawi ole aku iaia na ka poe malihini loa iaia e malama mai, e maopopo ole aku ai kona hopena ke nui ae oia. E aloha oe iaia me ka hiipoi ame kou noonoo mau he la e hiki mai ana oia ke huli mai ana a malama ia oe; e hanai oe ine ke ao iaia ma na ano maikai apau e lilo ai oia i wahine maemae hala ole imua o ke Akua, a mai kau oe i na pilikia i hanaia mawaena ou ame kau kane maluna o kona poo i mea e lilo ai ko olua mau moolelo i mea hookaumaha i ka noonoo e kau kaikamahine ke kanaka makua oia." "E hoopau oe i kou haiolelo ana mai me kena, e Mr. Tana," wahi a ka wahine me ke ka ana ae o na lima e anapa ana na komo ma ke ano ua piha oia i ka ehaeha e hiki ole ai ke hoomanawanui hou iho," no ka mea ke hooiaio aku nei au imua ou,.he mea hoopau makani wale no ia i kou opu me loaa ole he hua no kou mau manao ma kou aoao." "Alaila, e hoike okoa mai ana no anei oe aohe ou aloha i kau bebe hala ole, he bebe ui e lilo ai i kekahi la i pani hakahaka nou?" i ninau aku ai ke kauka me ke kalakala. "Aole au e aa ana e hoike ae ma ke akea he kaikainahine oia na'u—aole no hoi o'u makemake e kapaia mai he makuahine au nona ma keia mua aku," wahi o na olelo makona loa a ka wahine i ike ole i ka eha o ka hookohi keiki ana. Ina au e malama ana iaia e lilo ana au i wahine hoehaeha mau ia," wahi ana. "E ka madame, ke maopopo ole nei ia'u ke kumu o kou hoowahawaha loa ana i ka hua i puka mailoko mai o kou puhaka. Aloha ino ka ka bebe hala ole! Aloha ino!" i nui iho ai ka hanu o ke kauka. "E Mr. Kauka," wahi a ka wahine, "he mau keiki ponoi no anei kau?" • "Aohe a'u mau keiki, e madame. E manao iho ana au he kanaka i hoopomaikaiia mai e na lani, ina he eiki ponoi ka'u," i pane aku ai ke kauka. "Ina hoi ha aohe au keiki, e pono hoi oe e hookama i kuu bebe nau, pehea la ia manao? Ke hooiaio aku nei au imua ou i keia manawa he bebe oia i hanauia mai me ke kau ole o kekahi kiko, eleele maluna o kona inoa mamuli o ka maemae 0 kona mau makua nana mai oia, a ina aole kekahi mau mea hookaumaha i ka noonoo o na la i hala aole loa au e ae iki ana e hookaawale aku iaia mai ia'u aku. "No kou hoike mai nei i kou mau manao makee a minamina 1 keia bebe i loaa iho la ia'u keia manao, he oi aku ka pono e haawi aku au ika bebe nau. Ke manaoio nei au he kanaka maikai a oiaio no oe, a ke ike nei no hoi au me ka maopopo loa e loaa ana no he home kupono a maikai no ka'u bebe a he makua aloha hoi iaia, a e lilo ana oia i wahine maikai ma nei mua aku. Pehea la ia i kou manao?" No keia ninau a ka wahine, pii ae la ka ula ma na papalina 0 ke kauka a haale mai la na waimaka ma kona mau lihilihi. "E Mrs. Masetona ina he eono mahina aku nei i hala ka hanau ana o ko bebe a noi mai oe ia'u elike me keia no ka hookama ana iaia, īna ua pane aku au me ka naau iini oiaio na'u io ka bebe, aka, e ike iho no oe he hou loa ka bebe, aole oia wale, o ka mea kupono loa nana e malama i ka bebe maloko o kou home aole oia maloko o ko'u home i keia la. Elima mahina i hala aku nei ka haalele ana mai o ka'u wahine ia'u, o ka piha ana keia o ia manawa, i keia la, nolaila aohe mea hookahi maloko o ko'u home e hiki ai ia'u ke lawe i ka bebe a haawi aku iaia nana e malama mai, i lohe mai oe." "Alaila, pehea ana la ka au e hana ai? M i namunamu iho ai ka wahine me ka pupuku ana ae o kona lae ame ka upiki ana iho i kona mau lehelehe. "Hookahi wale no alahele a'u e hoakaka aku ai ia oe, a ke apono mai oe, alaila o ka loaa ana ia o ka maha i kou noonoo," 1 pane aku ai ke kauka. "Heaha ia alahele la au i manao ai?" i ninau mai ai ka wahine. (Aole i pftu»i