Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 6, 7 February 1924 — Page 3

Page PDF (1.68 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

HE MOOLELO NO

KEONI MONOTANA

A I OLE

MAI KA AMANA LIKANAKA MAI A I KA LILO

ANA I KANAKA ONA MILIONA

WAIWAI LOA.

--------

MOKUNA VIII

            Ke ike la o Keoni Kalakona, ma o ka malamalama o ke kukui, i ka mokaki mai o na apanapana pohaku liilii liluna o ka paphele, e hooiaio mai ana, i ka hookuʻi ana o na paia pohaku me ka ikaika i kahi hookahi, a paa loa; aole nae i lilo kona halawai ole ana me kekahi poino, i kumu nona e noonoo ai, no ka mea aia mau kona hilinai maluna o ke Akua.

            "Auhea oe e Wanada, e neenee mai a kokoke iaʻu, aohe au mea e makaʻu ai noʻu.  He oiaio o ke Akua, ka mea au i kapa aku ai ka Malamalama Nui.  Oia ka mea Nana i alakai mai iaʻu no keia wahi, a Nana no i hoonoho ia oe maanei, no ka hookipa ana aku iaʻu; a he oiaio no hoi, e loaa ana ia oe ame kou mau kupuna ka makana kiekie loa, no ko oukou kiai makaala loa ana i keia luahuna waiwai.  O kaʻu wale no e nonoi aku nei ia oe, e alakai aku iaʻu, no kahi e loaa ai iaʻu ka ai, a e hooluolu aku ai koʻu kino."

            Me kela kauoha mai ka malihini aku, huli aku la ka Ilikini hele, me ke kau ana ae i ka lamalama maluna o kona poo, ke ike la hoi o Keoni Kalakona, i ka anapa mai o na pohaku momi makamae, ma na wahi apau o kela luahuna, aia ke gula ame ke daimana ke anapa ae la ma kona mau wawae, a ma ka olelo pokole ana ae, ke hele la oia iluna o ke gula.

            Ma keia alahele o Keoni Kalakona e hele nei, ua hele wale no a piha me ke gula ma kona aoao akau ame ka aoao hema, pela maluna ae o kona poo, a malalo o kona mau kapuaiwawae, he memele wale no o ke gula kana e ike aku ana, mai na puupuu gula liilii, ahiki aku i na papaa gula nunui, ame na kia loloa, a iaia e ike la i kela mau waiwai nui hewahewa, olelo wale iho la no oia iloko on a, aole i hiki aku na waiwai o na aupuni apau o ka honua nei ke huiia ae, i ka hapalua o na waiwai o kela luahuna.

            He mea oiaio, ina o ka lima mana o ke Akua, ka mea nana iʻo e alakai nei iaia; alaila ua loaa iaia iloko o kela manawa he mana nui loa, i loaa ole i kekahi meakino ma ka honua nei, koe wale no ke Akua.

            No kekahi manawa loihi kela alakai ana aku a ka Ilikini ia Keoni Kalakona, hoea aku la laua no kekahi wahi, e kau mai ana na ili holoholona, ma ke ano he paku no ka puka, a maloko aku o na ili holoholona, aia hoi e waiho mai ana kekahi keena nui, a ma na hoailona apau ke nana aku, e hoike mai ana ia no ka nohoia ana o kela keena e na kanaka no ka manawa loihi.

            Ua uhiia ka papahele o kela keena, me na ili o na holoholona, e laa ka ili o na liona, ke bufalo, ka bea ame na holoholoa e ae i ikeia a i kamaaina ma na mauna o kela aina.

            He poepoe ke ano o kela keena, a iaia i nana aku ai iluna ike aku la oia i ka malamalama o ka la, e oili mai ana ma kekahi wahi hakahaka o ka pali, ma kahi paha he hookahi haneri kapuai ke kiekie.  Ke nana loa la o KEoni Kalakona i ke ano o kela wahi, a oiai ua hoauheeia aku ka pouli, e ka malamalama o ka la ike aku laoia i kekahi wahi Keena uuku iluna loa a mai keia wahi mai e komo mai ai ka malamalama iloko, aia hoi he alapii kaula, i hanaia me ka ili o na holoholona, e lewalewa ana.

            "O keia anei ke keena a kou mau kupuna ame kou mau makua, i kakali ai no na hanauna lehulehu no koʻu hoea mai?" i nalu wale iho ai no o Keonni Kalakona iloko ona.

            "E hele ae au e Wanada e haawi i na homaikai ana i ka Malamalama aku oe i mau meaai naʻu no ka mea ua hele au a pololi loa," me ka hele ana aku o ua o Keoni Kalakona, a kahi o ke alapii kaula e lewalewa mai ana, o kona hoomaka aku la no la e pii iluna.

            Iaia i hoea ai iluna o kahi i hoopaaia ai ke poo o ke alapii kaula, eia ka o ka puka ia o ka luahuna, e hamama ana iluna o kekahi mauna kiekie.  O kahi ana e ku la, ma kana koho iho aia paha ma kahi o ke kanalima kapuai ke palahalaha, a ke nana la oia , i ka waiho mai o na awawa kuhoho, ma kela ame keia aoao o ka mauna, me ke ku no hoi i ka nani o ka nanaina ke nana aku.

            Ke ire pu la oia i ka waiho mai o na moali alanui liilii, i heleia e na holoholona ahiu, me kona hohewahewa ole no kana wahi o ka hele ana mai, ma ka po mamua iho, ahiki i kona komo ana iloko o ka luahuna ma ke ano pohihihi loa.

            Mahope o ke kilohi ana aku i na hiona nani o ka aina no kekahi mau minuke, haule iho la oia ma kona mau kuli, a hapai ae la i kona mau lima, iluna o ka lani puana ae la oia i keia mau huaolelo.

            "Ke hoomaikai aku nei au ia Oe e kuu Akua, no kou haawi ana mai i ka waiwai a nui iaʻu, a ma Kou inoa ihiihi loa, ke kaena ae nei au, owau ka on a nona keia honua," me kona hoopuka ana i kela mau olelo no na manawa lehulehu.

            No ka hapalua hora paha kela noho ana a Keoni Kalakona iluna o ka piko o ka mauna, hoi hou mai la oia noloko o ke keena ana i haalele aku ai ia Wanada, iaia i hoea mai ai, ua makaukau na meaai, o kona hoomaka aku la no ia e ai, oiai na hele oia a pololi loa, he elua la, aole i komo iki he hunahuna o kekahi meaai iloko o kona opu.

            Hakalia no a pau kana ai ana, hoi ae la oia maluna o kekahi nnoho loihi, o kona haule aku la no ia hiamoe me ka oluolu, a o keia no hoi ka manawa mua loa i loaa ai iaia he moe maikai ana, mahope mai o kona hopuia ana no ke karaima ana i hana ole ai, a i liia ai hoi oia iluna o ka amana likanaka.

            No ka manawa mua loa, mahope iho o ka hoea ana noloko o kela luahuna waiwai akahi no a komo mai ka manao iloko o Keoni Kalakona, ua hoea mai i ka pahuhopu, o kahi a ke Akua i alakai mai ai iala, a mailoko mai o kela wahi, e hoomaka aku ai kona lawelawe ana i na hana a ke Akua i makemake ai iala.

            No kekahi mau hora kela hiamoe ana a Keoni Kalakona, i ka moe kulipolipo, a i ke kaakaa ana ae o kona mau maka, ike mai la oia ia Wanada e noho aku ana ma kona aoao.  Ala ae la oia a noho iluna, alaila ninau mai la ia Wanada:

            "E hoike mai oe i ka moolelo e pili ana ia oe ame kou mau kupuna!  Ke makemake nei au e lohe i ka mea e pili ana i ke ano o ke kaa ana o keia luahuna malalo o kau mau kiai ana, pela hoi me kou kakali ana no koʻu hoea mai  Owai oe, a maihea mai kou mau kupuna, ka poe na lakou i kiai mua i kela mau waiwai?

            "He nui na mea pohihihi aʻu e makemake nei e lohe mai la oe mai, o kekahi o la mau mea, o ia no ke kauoha i haawiia i kou mau kupuna, ame ke ano o ka haawiia ana o kela kauoha a pela hoi ke ano o ke kakali ana o kou mau kupuna, pela me kou mau makua ahiki loa mai la oe, no koʻu hiki mai.  E hoike mai oe iaʻu i na mea oiaio wale no; a maluna ae o na mea apau, ua makemake pu au e lhe i ke ano o ka hiki ana ia oe ke kamailio i ka olelo Enelani."

            "Ua hiki iaʻu ke kamailio i na olelo lehulehu," i hoomaka aku ai o Wanada e hoakaka, no ka pane ana i na mea a ka malihini i makemake mai ai e lohe mai iaia aku.  "O na olelo e ae mawaho o ka olelo Enelani, in a au e kamailio aku ana ia oe, aole no oe e maopopo ana.

            "O ka olelo aʻu e kamailio pu ai me kuu makuakane, nona ke kino puanuanu e waiho mai nei maloko o kekahi keena okoa aku o keia luahuna, he olelo ia i lohe hou ole ia ma keia aina, mahope o ka hiki mua ana mai o ke kanaka ili keokeo ma na kapakai o keia aina, he eha kenekulia makahiki i hala ae nei, aole hoi i kamailioia no na hanauna lehulehu mamua aku o kela manawa, aka o kona manawa i kamailioia ai, mamua aku o na la o ke aupuni kahiko loa, ke aupuni i hoohioloia mamua o ka hoookumuia ana mai o ka moolelo o ka honua nei.

            "Ua hiki iaʻu ke kamailio ma ka olelo Enelani, no ka mea, he makuahine koʻu, noloko mai o kou lahui, a noloko mai no paha o kou lahui, ka makuahine o kaʻu mau keiki, in a aole oe i hoea koke mai nei, a in a no hoi i hana aku au elike me ia a kuu makuakane i hana ai, ma ka lawe koke ana mai i wahine nana, i hiki ai ke hoomauia ke kiai ana i keia luahuna waiwai o ka Malamalama Nui.

            "He mau makahiki lehulehu ae nei i hala, i ka manawa o na kanaka e noho ana ma ka hema aku o keia wahi, he kahuna koʻu kupunakane no ka heia, a he meapaahana oia iloko o na lima o kaMalamalama Nui, ka mea nana e hoomalu ana ia lakou, elike me ke ano o na lahui o ka honua nei e noho hoomalu ia nei.

            "Ma ka moeuhane i hoouna mai ai ka Malamalama Nui i kekahi elele imua on a, e kauoha mai ana iaia e kaahele no ka hoku malamalama e olino mau nei i na po apau iluna o ka iuiu o ka lani, kela hoku mawaena o ka puka ana o ka la ame ka napoo ana o ka la, a ua hooko aku oia ia kauoha.

            "No na makahiki loihi ke kakali ana o kana mau keikikane ame na kaikamahine, o kona hoi mai, ua hoea iʻo mai la oia, mahope nae o ka hala ana aku he umi o lakou ma kela aoao o ka honua.  Ma ke ano kupaianaha kona hoea ana mai, elike no me ke kupaianaha o kona nalowale ana aku.

            "Aole oia i kamailio wale ae i ke ano o kana huakai hele, a oiai oia hookahi wale no ma kela hele ana, a me ka huli hoi hou ana mai, me ka ike ole ia e kekahi kino kanaka hookahi olelo nui iloko o kela mau la, o ia no kona hoea ana aku no ka home o ka Malamalama Nui, malaila oia i aʻoia mai ai i ka naauao, no kela mau olelo nae, aole oia i hoole mai i ka oiaio.

            "Iaia nae i make aku ai, he mau makahiki lehulehu mahope mai, a pii ae kana keiki hiapo, ma ke kulana kahuna nui, oia pu kekahi i kaahele ma ke alahele a kona makuakane i hele ai, no ka hoku malamalama; he mau makahiki kela nalowale ana, ua huli hoi hou mai la oia, elike no me ke ano i hoea mai ai o kona makuakane; ua ike mau ia keia haawina mahope mai, mai ka makuakane aku a i ke keiki, ahiki i ka manao loa ana o na mea apau, he ohana keia i oili mai mai ka papa mai o na akua, a ma ko lakou ano akua, e lawe mau ia ai ke keiki hiapo i kona wa e ola ana imua o ka Malamalama Nui.

            "No na hanauna lehulehu ke ku mau ana o keia ano kuluma maluna o koʻu ohana, aia hoi ua kipa mai la ka maʻi ahulau maluna o ka aina a koʻu mau kupuna e noho ana, na keia pilikia, i kono mai i na kanaka e hoohuli i ko lakou manaoio ma kekahi hoomana hou, o ia ko lakou hoomana ana i kekahi akua hou, he akua i makemake mai, e waihoia aku na mohai, o ia na kino ola o na kanaka imua o kona kuahu.  Aole i puni aku koʻu mau kupuna i keia akua hou, aka mau no ko lakou hoomana ana i ka Malamalama Nui, a oiai aia na mea apau ma ka monoio hou, a i wahi e pakele ai, mai ka pephiia mai, haalele iho la koʻu mau kupuna i ko lakou aina, a holo aku la no kekahi wahi okoa e noho ai.

            "Ma ka moolelo o ka lakou hele auwana ana, ua noho koʻu mau kupuna mua loa ma kapa o kekahi muliwai nui akea, no na hanauna lehulehu, iwaena o kekahi lahui kanaka, no lakou na home i eliia iloko o na mauna, a maanei i huli ai lakou, ma ke ano o ka hoomana ana a kela lahui kanaka.

            "He mau kenekulia makahiki ko lakou noho pu ana me keia lahui kanaka, alaila ua hoea mai la kekahi maʻi ahulau nui, ka mea nana i luku i kela lahui kanaka ma kahi o na kaukani, ahiki i ka pau loa ana i ka make, a koe hookahi wale no koʻu mau kupuna, hookahi nae kumu o ka pakele, mamuli no ia o ka haalele ana i kela wahi, a kaahele aku la ma ke alahele a kona makuakane i kuhikuhi mai ai iaia; aole nae no ka home o ka Malamalama Nui, elike me ka na kanaka i koho wale aku ai, aka no keia luahuna waiwai.

            "O ka lahui Ilikini ka lahui e noho ana ma keia aina, ua noho pu oia me lakou, me ke aʻo ana i alakou i ke ano o ka hoomana ana i ke Akua oiaio; aia mau nae kela ano maikai ole iloko o kona noonoo, nolaila i ka hala ana ae o kekahi mau makahiki, haalele iho la oia i kaa wahine ame ka laua mau keiki, a kaahele aku la no ke kukulu hema; i ka hala ana he mau makahiki loihi mahope mai, hoea hou mai la oia, me ka hoike ana mai, aia he lahui ili keokeo ke noho la ma ka hema aku o kahi a lakou e noho nei, a o kela lahui kanaka, ka mea nana e hoopuehu ia lakou, a hooneoneo i ka aina.

            "Ma kekahi la, i ka wa e makaukau ana ke lahui Ilikini e hele i ke kaua, ka lahui kanaka hoi i pili aloha ai koʻu mau kupuna, hoomaka iho la lakou e huli i kuu kupunakane, me ka manao, e hoopomaikai mua mai oia ia lakou mamua o ka hele ana i ke kaua me na enemi, ua hele wale mai ono lakou ahiki i kek umu o keia mauna, pau ka hiki hou ana ia lakou ke hele aku imua, oiai no nae maloko nei o keia luahuna kuu mau kupuna kahi i noho ai.

            "Ma kela manwa mai kakali ana o kuu mau kpuna no ka hoea mai o ka Malamalama Keokeko, o kona manao ma ka olelo kahiko a koʻu mau kupuna oia o Monotana.  Ma ka mea i hoikeia aku imua o lakou, e hoea mai ana o Monotana imua o lakou, i ka wa e nei ai kekahi olaʻi ikaika loa, elike me kela olaʻi nana i hoohiolo i ke aupuni kahiko, i oili mai ai lakou.

            "Ua kauoha pu ia lakou e malama pono loa i ke ano o ka hoomana ana i ke Akua oiaio hookahi wale no, nolaila mai kela manwa mai ahiki i kou hoea ana mai la, i kukuli aku ai lakou, a hoomana i ka Malamalama Nui hookahi wale no, oiai na lahui like ole o ka honua nei, e kukuli ana, a e hoomana ana i na akua like ole, na akua i hana ole i ka lani ame ka honua, a i hiki ole hoi ke hoopakele ae i na kanaka mai ka inaina mai o ka Malamalama Nui.

            "Mai ka waha ponoi mai o kuu makuakane, i hoike mai ai oia iaʻu , no kou hoea mai; a o oe ka meapaahana a ka Malamalama Nui; a e hele aku ana oe iwaena o na lahui kanaka e noho ana maluna o ka honua nei, a hoike aku i ka oiaio, i pulamaia ai ma keia mauna no ka manawa loihi, e koʻu mau kupuna.

            "Wahi ana i hoike mai ai iaʻu, o oe wale no ka mea i ike i ke ano o ka hoohana  ana i keia mau waiwai makamae, i kapaia he gula, me keia mau waiwai auanei, ame ka mana a ka Malamalama Nui e hoolako mai ai ia oe, me ia mau mea e hiki ai ia oe ke noho hoomalu maluna o ka honua holookoa, a e kulou mai ana na kanaka imua o kou ale.

            "O Monotana kou inoa ka Malamalama Alehilehi.  Aole i hoopunipuni mai kuu makuakane imua oʻu, aka ua hoike mai oia i ka mea elale leo, iaia i hoakaka mai ai e pili i kou hoea ana mai.

            "Aole nae o kela wale ae ia no kana mau mea i kamailio mai ai iaʻu, aka ua hoike pu mai oia, he meapaahana oe na Butana, ka Malamalama Nui, a ua kahikoia oe me kekahi mana i pakaukani ia ae ka nui, mamua o ka mana i loaa i kekahi kanaka ma ka honua nei.  O oe no o Monotana, ke keiki a Butana, a owau o Wanada kau kauwa.

            "Aia ke waiho nei lioko o keia luahuna kekahi kuahu laahia loa, i kukuluia e ka mua loa o koʻu mau kuuna, a oia no hoi ka mea mua loa i hoea mai no keia wahi, he mau kmakahiki koliʻuliʻu aku nei i hala, o ka mea nana oia i alakai mai no keia wahi, na Butana no.  Imua o kela kuahu, i kamailio mai ai kuu makuakane e kukuli aku ai oe, a i ka wa e kau mai ai ka naauao ame ka akamai maluna ou, a ke manao oe e hele aku iwaena o na lahuikanaka o ka honua nei, alaila e lawe pu aku oe iaʻu ame kaʻu mamo, a e loaa ana ia oe ka mana i oi aku omua o ka mana o na moi o ke ao nei, mawaho ae o keia mau mea, e loaa pu ana ia oe ka waiwai nui, e waiho mai nei imua o kou alo, no ka mea ua ike mai ke Akua i ka nui o kou manaoio.

            "He nani ia, ua hoea mai nei oe, ua hoopiha mai oe i kuu naau me ka olioli, no ka mea aole au e noho mehameha ana ma keia wahi, elike me ia a kuu makukane i noho kakali ai me ka hoomanawanui no na makahiki loihi.  E lilo au i mea kokua aku ia oe, ma ka hooko ana i ka inaina o Butana, elike me ia a kuu makuakane i kamailio mai ai, a elike auanei me ke kauoha, pela no au e lilo ai i meapaahana nau, no ka mea he kauwa lawelawe aku au malalo ou, a amalalo hoi on a."

 

MOKUNA IX

 

            No na la lehulehu mahope mai o ka hoea ana aku o Keoni Kalakona, noloko o ka luahuna waiwai o na akua, a i ikeia hoi ma keia hope aku ma ka inoa o Keoni Monotana, aole oia i haalele iho ialoko o kela luahuna waiwai, pela hoi me Wanada ka Ilikini kauwa, a iloko o kela mau la lehulehu, ua hoohala oia i kona manawa, ma ka nana ana i na keena apau oloko o kela wahi, ahiki i kona kamaaina ana i na keena apau i like aku kona ike me ko Wanada.

            Mamuli o na moolelo alehulehu a Wanada i hoike aku ai iaia, i loaa ai ia Keoni Monotana, ka ike no na mea apau, e pili ana i ka luahuna waiwai.

            Hookahi nae moolelo a Wanada o ke kamailio ana aku, i lilo ai i mea noonoo nui na Keoni Monotana, a hooholo iho la oia, e hoohana aku i kela ike i loaa mai, ma ka hooko ana aku i kana hana mua loa, ma ke ano he meapaahana na ke Akua.

            Ke hoomaopopo la no oe e ka makamaka heluhelu, i kela manawa o ka loaa ana o ka ulia i ke kaaahi, ka ulia hoi, i komo aku ai o Keoni Monotana, ma ka haawi ana i na kokua i na ohua i halawai me na poino, a o ka pahuhopu hoi o kana huakai kaahele maluna o na kaaahi; ma kela ulia kaaahi, e huli hoi ana o Wanada no ka luahuna waiwai, me na lako meaai, ana o ka hele ana e kuai, mai ke kulanakauhale kokoke mai.

            Ua halawai mua oia me kekahi poe kanaka ekolu, me ko lakou ike ole mai nae iaia nei, e wehewehe ana i na alahao kaaahi, oiai nae he hookahi wale iho no oia, a he nui hoi kana mau ukana a lawe pu ana me ia, aole oia i komo ake'ake'a wale aku i na hana hoopoino a kela poe kanaka, eia nae ua maopopo ko lakou mau ano apau iaia, a na kamaaina no hoi oia ia lakou, e hiki ole ai iaia ke hoopoina i ko lakou mau inoa.

            Me he mea la nae, ua paa loa ka manao o ka Mea Nana i hoopakele, a i kiai ia Keoni Kalakona, e lilo oia i meapaahana no Kona inaina maluna o ka poe hakihaki i Kona mau kanawai; no ka mea ma kekahi la a laua e noho ana me Wanada maluna o kekahi pohaku palahalaha iluna o ka puka o ka luahuna waiwai, aia hoi, ike aku la oia i kekahi poe kanaka ekolu, e noho ana malalo o ke kumu o kekahi pali, alaila kuhikuhi mai la o Wanada iaia, o kela na kanaka na lakou i imi i na hana e  hoopoino ai i ke ola o na ohua o ke kaaahi, o kekahi o kela poe kanaka, ua ike mua ae nei kaua e ka makamaka heluhelu, i kona make ana maloko o ka hale inurama, kahi a Keoni Monotana, i hele aku ai e hooko i kana hana.

            O Wanada ponoi no ka mea nana i kuhikuhi aku i kahi o na kanaka eli gula i noho ai, aia ma ka aoao komohanaa hema, o ka mokuaina o Monotana, ke kumu hoi o ka loaa ana mai o ka inoa Monotana, a na kupuna o Wanada, i hooili mai ai maluna o keia kanaka malihini.

            O ka manao o ka inoa Monotana, ma ka olelo a na Ilikini.  He Malamalama Keokeo, a o ke kanaka e heaia ana ma kela inoa he meapaahana oia na ke akua Butana.

            Aia iwaena o na waiwai o na ano like ole, e ahu mokaki ana iloko o ka luahuna waiwai kekahi palule i hanaia me ka mekala kila, i pakolu ia kona paa imua o ka hao kila paa loa o ke ao nei, eia nae he keu aku a ka palupalu o kela palule, o ia no oe o na palule e komo mau ia nei ae na kanaka.

            He papule hao kila kela, i hiki ole i ka ikaika o ka poka o ka pu ke komo iloko, pela hoi me ka oi o ka pahikaua, i ka wa i ike ai o Keoni Monotana i kela palule, u alalau aku la oia, a komo iho la, me kona wehe ole mahope mai, aka e paa mau ana ia maluna o kona kino, maloko aku o kona palule keokeo, ma kana mau wahi apau e hele ai.

            Ua ike mua ae nei kaua, i kona hoea ana noloko o ka hale unrama, ame ka hoopaha'oha'oia ana o na kanaka maloko o ka hale inurama, no ka lilo o ka poka o ka pu panapana i mea ole imua on a, pela hoi kona huli hoi hou ana aku noloko o ka luahuna waiwai, a kaua no i ike mua ae nei, no kona haule ana aku hooluolu.

            Ua hooleaku oia i ka hoi ana e hiamoe maloko o ke keena a Wanada kana kauwa e kuhikuhi mai a i iaia, me ke koho ana,  o kela wahi ana e hiamoe la, o kahi kupono loa ia, ana e hiamoe hope loa ai, malalo o ka inoa Keoni Kalakona, a iaia e puoho ae ai mai kona hiamoe ai, aole oia e ike hou ia ma kona inoa kahiko, aka e o aku ka inoa Keoni Monotana maluna on a.

            Oiai ua o Keoni Monotana la e hiamoe ana me ka oluolu loaa aku la he hihi'o moeuhane iaia, o ia kona ike ana aku, i ka hamama ana ae o na paia paa o kela luahuna waiwai, a waiho mai la imua o kona alo, kekahi nanaina ana i koho iho waiho mai la imua o kona alo, kekahi nanaina ana i koho iho ai, me he mea la, o kona ano ia e hele aku ana e hui pu me na kanaka o ka honua nei, iaia e haalele aku ai i ka luahuna waiwai.

            Ike iho la ka hoi oia, i kona piha me ka mana, me ka nui pu o kona waiwai.  Ike pu aku la oia i na hiona, o kela karaima i hookolokoloia ai oia, a ahewaia e make maluna o ka amana likanaka; aia hoi e waiho mai ana imua o kona mau maka, kekahi moolelo, ana i heluhelu aku ai, no na hana ohumu i hoolalaia e hoopoino mai i kona ola, ka hana nana i hookahihi mai i ke karaima pepehikanaka maluna on a.

            Ke ire pu la oia, i na helehelena o ka poe na lakou i hana maoli i ke karaima, i ahewa wale ia mai ai oia, aole lakou he poe i malihini iaia, aka ua kamaaina wale no lakou apau iaia, o lakou no kona mau hoa lawelawe oihana mamua.

            Ke ire pu la oia ia Mira, me kona puoho okoa ana ae mai ka hiamoe mai, iaiai i halawai aku ai me kekahi hiona hoopihoihoi noonoo, o ia no ke alakaiia ana aku o Mira iluna o ke kuahu o ka mare, e ke kanaka hookahi no, nana i imihala e hoopoino laia.

            Me he mea la ma kana hoomaopopo aku e nana okoa mai ana o Mira iaia, a e pahola mai ana kona mau lima, ma ke ano e uwalo mai ana imua on a, e hoopakele ae iaia ai kela kanaka mai.

                                                                                                (Aole I pau.)

 

HE MOOLELO KAMAHAO

No Ko

Geofere Lanakila Ana

A I OLE

KE KEIKI MAKUA OLE I PALUA KA HANA EPAIA.

-------

            Mamua o ke ola ana ae o kahi i okiia ai ua hiki pono loa i ke keiki ke kamailio maikai mai, me ka hiki pu iaia ke hoomanao i na mea apau i hanaia ai maluna ona, me ka hiki pu iaia ke hoomanao i na mea apau mamua aku o kona hahauia ana.

            "E hai aku ana au i kuu papa, o keia ka ke keiki mau huaolelo maopopo mua loa o ke kamailio ana ae mahope iho o ka weheia ana o ka iwi a na kauka o ka lohe maopopo ana iho, a kaakaa pu ae la no hoi na maka mohaha o ke keiki, me ka nana pono ana ae i na kauka, oiai na kauka e nana pono iho ana maluna on a, a he mea hoolana loa ae la ia i na noonoo o na kauka ia manawa.

            "Heaha kau mea e hai aku ai i ko papa?" i ninau iho ai ke Kauka Sereza, me ka leo malie a oluolu loa, a i kekahi hoi o na kauka i oili aku ai nowaho o ka rumi.

            "Na Keaka i haha uia Magare," wahi o kapane pokole a hikiwawae a ke keiki.

            "E ke keiki, owai ka inoa o kou papa?"

            "Auwe; oia no hoi o papa; aole ka oe i ike iaia? Kuu papa maikai!" O keia ka pane ae la a ke keiki, me ka helehelena pahaohao nae ma kona helehelena nananakea.

            Ma ke ano o ke kamailie ana ae a ke keiki i loaa iho ai ka ike i ke Kauka Sereza me he mea la he keiki opiopio loa oia, aole i oi aku kona mau makahiki mamua o ka elima, ma kona manawa i eha ai, a ma ka manawa mai hoi i uhipaaia ai ka moomoo o ke keiki me ka poili ahiki ole ae iaia ke hoomaopopo a i ole ke kamailio mai hoi.

            "Ae; kou papa maikai," i pane iho ai ke kauka, me ka hoonana ana iho me na olelo oluolu loa. "Nolaila ea, e hiamoe aku oe, elike me ka hiamoe ana a ke kanaka makua.

            "O ka Magare kanaka uuku au," wahi hou ana. "Auhea la o Magare?" wahi a kana ninau na ke ano lulumi hiamoe, a upoi koke iho la no kona mau lihilihi maka, a aole i liuliu loa kaia loa ia iho la oia i ka hiamoe kulipolipo loa.

            No kekahi mau minuke eha a elima paha ma ia hope iho ko ma kauka nana ana iho iaia, alaila nana ae la kekahi i kekahi me na maka hauoli, alaila hopu ae la kekahi i ka lima o kekahi a lulu iho la me na manao mahalo a hauoli mo ke holopono o ka laua lawelawe ana maluna o ke keiki, no ka mea in a keia hana a laua i hana iho la maluna o ke keiki a e holopono ana e lilo ana laua i mau kauka kaulana ma ia mua aku, a he hookaulana pu ana ae no hoi ia i ka laua oihana no na manawa apau.

            Ua hala paha he hora hookahi mahope iho o ka hiamoe ana o ke keiki, ua ala hou ae la oia, a o kana mea mua loa no o ka ninau ana ae, "auhea o Magare," a oiai he wahine kahuma'i makaala loa ka i hoonohoia e no kauka no ka makaala ana iaia, ua hoea koke mai la oia ia manawa no ka malama ana iaia.

            I ke kahuma'i wahine i hoea mai ai, me he mea la, ua hiki koke no i ke keiki ke ike iho aole oia o Magare, oiai nae ua hoike mua ae no ke keiki i kona makemake i ke kahuma'i wahine no kona makaala a malama maikai iaia.

            "Auhea o Keaka?" i ninau hou ae ai oia i ke Kauka Sereza, e noho aku ana no ka makaala mau ana iaia.

            "O Keaka, owai ia mea?" i ninau mai ai ke kauka.

            "Auwe, o ka Magare Keaka no hoi; aole ka oe i ike? Aka, aole i like kona maikai me Magare."

            Ma ka ke kauka noonoo iho, me he mea la o Keaka ka Magare kane, a he kanaka huhu paha oia me ka hanaino mau a malama ole ia Magare.

            "O, no Keaka, ua hele oia i kekahi wahi mamao," wahi a ke keiki o ka pane ana ae ma ke ano hoomaopopo ole.

            "Owai kou inoa, e ke keiki?"

            "O Geofere ko'u inoa."

            "O Geofere aha?"

            "Auwe, o Geogere Dela hoi, aole ke oe i ike? Owau ke Dela keikikane ponoi."

            "A auhea ko papa?"

            "Ua hele aku oia no kekahi wahi mamao loa." wahi a ka pane me ka inoino ae la o na maka o ke keiki ma'i ia manawa, "a aole oia e hoi hou mai ana no kekahi manawa loihi."

            Ua nui loa keia mau ninau i ka manao o ke kauka, e lilo ai i mea hoopilikia aku i ka noonoo o ke keiki, nolaila aole oia i niele hou aku; e pono ia lakou e hoomanawanui iho a no kekahi wa hou aku, alaila niele hou aku iaia, no ka mea, ua loihi na la o ka pouli ana o ka noonoo o ke keiki a ua ano palaka loa paha iaia na mea apau, a o kekahi, me he mea la he opiopio loa ke keiki ma kona manawa i halawai ai me ka ulia poino, a he kanalua no ka hiki pono iaia ke hoomanao i na mea apau a lakou i makemake ai e loaa mai ka ike ia lakou e pili ana i kona moolelo o na la i hala.

            He mau pule lehulehu ko Geofere noho ana maloko o ka halema'i me ka malama maikai loa ia, a i ka hala ana o ia manawa no hoike ae la na kauka i kona puka laelae loa ana a ua ola loa hoi oia no ka hoi ana aku no kona home nani e kakali mai ana nona o ka hoi aku ma Burukeline.

            Ua ola loa oia me kekahi wahi kinaunau ole maluna o kona poo a ma kona kino holookoa, a he keikikane nui a pu'ipu'i hoi oia me ka helehelena maikai, ma ia manawa i hoihoiia aku ai.  Ua hoi hou mai kona mau noonoo maikai apau i hanau pu ia mai ai me ia, lamalama kona mau maka, a ua hiki hoi iaia ke hoohana i kona mau mea paahana apau oloko o ke kino me ka poina ole.

            Aka, oiai ua koho na kauka, mamuli o ka ike aku i ka nui o kona kino he keikikane oia nona na makahiki he umikumamalima ia manawa eia nae, ma kona noonoo, me he mea la he keiki opiopio loa oia nona na makahiki elima wale no mamuli o kona eha ana a pouli kona noonoo maikai, mamuli keia o ke ano o ka ke keiki kamailio ana, a he like no hoi kana mau hana me ka kekahi o na keiki o ia mau makahiki.

            Ahiki mai i keia manawa aho mea hiki iki ke ike aku i ka moolelo o kona ola ana mamua aku.  Mamuli o ka paanaau o Magare iloko o okona noonoo i hoomaopopoia aku ai ua noho pu oia me kekahi wahine nona ka inoa o Magare, a me he mea la o kona kahuhanai no paha ia, o ke kanaka nona ka inoa o Keaka, me he mea la o ke kane ia a Magare.

            Ua nui ke aloha o nei keiki ia Magare, pela ka hoomaopopo iho, no ka mea, e kahea mau ae ana oia no Magare, i nei manawa.  No Keaka ua nui kona makau iaia, a he helehelena kona e hoike mai ana ua piha i ka makau ke kamailioia ae kekahi mea nona.

            No ka eha i hooneleia ai oia me ka noonoo maikai a i hiki ole ai hoi iaia ke kamailio maikai mai, i ka nana aku aohe mea hiki iaia ke hoakaka mai i ke kumu o ia eha ana on a, o kahi mea wale no i hiki iaia ke hoike mai, oia kona hooia ana mai ua hoao o Keaka e ku'i e uumi i ke kinia o Magare, a ua makemake oia e pepehi ia Keaka.  "ke kanaka ino," wahi ana.

            No kona makuahine nana mai oia, aole mea hiki iaia ke hoike mai, me he mea la aohe ana mea i ike nona; no kona makuakane hoi o ka inoa wale no ka i paanaau iaia, oiai nae, e kamailio mau ae ana no oia nona, "he papa maikai," a he oki loa hoi ka hiki iaia ke hoakaka ae no kana wahi o ka noho ana, a pela hoi na mea i hanaia nona ame kona hiki ana mai i Nu Ioka.

            Aka nae, he hikiwawe iaia ke hoompaopopo i kekahi mea, a oiai ua loaa a ua hoi hou mai hoi kona noonoo maikai me ia i nei manawa, ua hiki iaia ke hoomaopopo a ke hoopaanaau i na mea hou ana e ike aku ai e hoopuni mai ana i kona home hou.

            I ka ike ana o Mr. Hunetere ua ola maikai loa kana keiki hanai pae hewa, a oiai hoi ua aloha oia iaia i nei manawa me he mea la he keiki ponoi la nana, hooholo iho la oia i kona manao i kekahi la, e hookama i ke keiki, i lilo mai ai oia nana malalo o ke kanawai, a e hooikaika hoi ma na ano apau ma ia mua aku e honaauao i ke keiki i hooneleia ka noonoo me ka pouli pu no kekahi mau makahiki lehulehu.

            Ua ikeia ma keia manawa ka pipili o ka naau ame ke aloha o