Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 10, 6 March 1924 — HE MOOLELO NO KEONI MONOTANA A I OLE MAI KA AMANA LIKANAKA MAI A I KA LILO ANA I KANAKA ONAMILIONA WAIWAI LOA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KEONI MONOTANA A I OLE MAI KA AMANA LIKANAKA MAI A I KA LILO ANA I KANAKA ONAMILIONA WAIWAI LOA.

j "O kel* kekthi o na hani naaupo au i manao ai e hooko aku, , fo ke ake wale no e ike i k* oiaio ame ka pololei o ka moolelo ī pili i na pine elua." * 4 He hana naaupo paha ia i kou noonoo ana, aka he mea ano nui nae ia ia'u." ' Alaila o kou hoao ana e kuai i kela pine a lilo aku ia oe, ka uku ana i kekihi huina dala mahuahua loa, ua like pu ia meiee kiola wale ana i ke dala i ka makani, me ka ohi mai i ka puahiohīo.'' "He mau dala wale i'o paha kela i ka makani i kamanao © kekahi poe. aka he hunahuna wale no ia i ko'u manao; a fU e hiki ana ia oe ke koi aku i kau kaikamahine, e hoolilo mai i kela pine omou ia'u, alaila e haawi no au ia oe ma ke ano "re uku no kou luhi, i hapa miliona dala." Ua hoopukaia aku keia mau olelo no ka uku makana o hapa]ua miliona dala me he mea liilii loa Ia ia, ke kumu nana i kono :a Uilama Ganeki e nana mai maluna o Monotana ma ke ano kahaha me ka piha pu me ke paha'oha'o, me ka pane ana mai nae: "Aole loa e ae ana ka'u kaikamahine e kuai hoolilo i kela Ipme. ina ia ua loaa aku iaia, ma ke ano he makana mai kekahi mai, a o kekahi no hoi, he nui ka waiwai o kana kane, na ka mea neie paha ia i ke dala, e komo ai ka manao e hoolilo aku i kela pine!" (Ea, e huikala mai oe no ka'u mau olelo kupono ole i kamai]*o mua aku nei ia oe, ua pupuahulu loa au i ka hoopuka ana aku nei i kela manao kuai. me kuu noono mua ole, o kau kaikekahi o na wahine waiwai a kuonoono maloko nei o keia kulanakauhale/ Mai hele loa aku paha na kamailio ana mawaena o Monotana iame Uilama Ganeki i ka nui. ina aole i komo koke mai o Roiana Kinikala, iloko o kela manawa me ke kunahihi o kona helehelena. o ia no oe o kekahi kanaka i ike i ke akua lapu fhoomaka ? uka'u o ka po. T kela ike a.na aku o Uilama Ganeki, oia pu kekahi i loaa * na manao maikai ole, mamuli o na mea ana o ka lohe ana j mai ia Monotana aku. i na minuke mamua iho, me ke kau pu 0 ka weli iaia no kela kanaka , i ke komo ana mai o kana hunona, ku ino ae la oia iluna. a ninau aku la me ka leo pihoi- : "Heaha keia pilikia nui?" wahi ana me ka hopu okoa ana f mai ma na poohiwi o Rolana Kinikala. f "I hele mai la au e hoike aku ia oe. ua nalowale o Mira, aole i eia maloko o kona rumi!" wahi a Mr. Kinikala me ka nuku okoa ana mai ia Uilama Ganeki no kona komo pu ana ma ke*kahi hana apuhi. no ka hoohoka ana mai iaia. ma ka imi ana 1 ke alahele e mahuka ai o Mira me ka ike ole ia. **Ea. ua nalowale anei kuu kaikamahine? Aole e hiki ia'u ke manaoio aku i kena mau olelo au!" i pane ae ai o Uilama Ganeki me kona hele a piha loa i ke kahaha. "Mai hoao oe e hoopunipuni mai ia'u e Mr. Ganeki, me ko | \nanao e puni wale aku au ia oe. Aole he mea e ae i maopopo no kela nalowale ana o Mira. o oe hookahi wale no, a ua hoolala kahiko olua. me ko kaikamahine, e hoohoka mai ia'u, ke hoihoi hou aku au i kou mau waiwai a pili me oe!" Oiai na kanaka elua e noke la i ka hoopaapaa, ua hookaawale taku la o Monotana iaia iho mai ia laua mai, a ke ku mai la oia | hoolohe. i na mea apau e kamailioia ana, me ka pahola mau 0 ka minoaka ma kona mau papalina. Ua hele maoli o Rolana Kinikala a piha i ka inaina. aia hoi ka hulili ma kona mau maka kahi i nohoalii ai, me kona kamailio hou ana mai me ka leo o ke kanaka i aneane loa e uluahia me ka inaina: * *'He hana keia au ame ko kaikamahine i kukakuka ai mawaena o olua e hoohoka mai ia'u. aka e ike ana nae oe. maluna īho o ko poo. e ili aku ai ke ko'iko'i o kau mea i hana ai," alaHa huli mai la ua o Kinikala no kahi a Monotana e ku aku ana, a T>ane hou mai la : \ huikala mai oe ia'u e Mr. Monotana, no kou ike ana mai 1 kekahi hiona maikai ole mawaena o u ame Mr. Ganeki.. aole tiae e "hiki ia'u ke uumi iho i ko'u inaina, no ka epa maoli o ka hana a keia kanaka ino." "Auhea olua e na keonimana. e aeia mai au. e komo aku e hooponopono i keia pilikia, malia o hoopauia ae no ia me ka £maalahi loa.'' i pane aku ai o Monotana, me kona mau maka hulili, o ia no oe o na puupuu hau., e oiliili mai ana mailoko mai . kekahi ki'owai aliali lana malie. "He oiaio anei na mea i lohe aku nei ia oe. i ke kamailio ana ae nei ia Mr. Ganeki?" "Ae. he oiaio loa na huaolelo apau a'u i kamailio aku nei iaia. Aole o Mira maloko o kona rumi i keia manawa. Ma|hope iho o kela maule ana o Mira maloko o ka rumi hookipa, i hoi pololei loa aku ai oia noloko o kona rumi, a aole oia i ike hou ia mahope mai e kekahi mea oloko nei o keia hale." "Malia paha aia no oia maloko o kona rumi kahi i noho ai? Heaha auanei ke kumu e holo mahuka aku ai oia mai ia oe aku?" i ninau aku ai o Monotana. \ "E ninau aku oe i ka makuakane o Mira, oia ka mea nana e pane mai i na haina o kau mau ninau. lja hele kena kanaka a kau ka weli ia'u. aka no kana kaikamahine. ua piha oia me ka hoowahawaha ia'u. malalo iho la o keia mau ano a'u i īke ai no iaua nei, ua paa loa kuu manao, ua holo mahuka aku n Mira. no kekahi wahi i hooholo like ia mawaena o laua. Ua * hele kino aku nei au noloko o ka rumi o Mira. aole oia maloko olaila. a ua huli au ma na wahi apau. aole nae oia i loaa aku nei ia'u." wahi a Kolana Kinikala me ka pihoihoi. MOKUNA XIV. ! ' Aia o Mr. Kinikala ame Ganeki ke ku la me ka makaukau I 3oa e lele aku kekahi maluna o kekahi no ka uumi ana i ke ■ kania-i no ka piha like laua a elua i ka inaina, mamuli; wale no o ko laua ike mai ia Monotana. pela iho la i hoohana ! o!c ai ua mau kanaka nei i na aahuki wikani o ko laua mau p jpma: a ia Monotana e nana aku la i kela hiona. ua hele oia a j pīha me ka olioli iloko o kona naau; aka ma kona mau ano | nae mawaho ke nana aku me he mea !a, aia ke kaumaha maluna ona no ka oili ana ae la o kela mea maikai ole, mawaena rt ka hunona ame ka makuahonowai. a ua niakaukau loa hoi *>ia. e hoomalielie aku. i wahi e maalili ai ka inaina o ua mau ► kanaka nei ī wahi e hoopauia ai ko kakou pohihihi no keia mea, ke ma-

nao nei au, e hele kakou apau noloko oka rumi o Mira, malia paha aia kekahi kuhihewa i hanaia," i hoakaka ae ai o Monotana i kona manao, no ka hoopau ana i ka hoopaapaa mawaenii o Kinikala ame Ganeki. "He mea makehewa wale no ko kakou hele ana aku iloko o ka rumi o Mira, ilaila mua aku nei au, aole oia i loaa ia'u," i puoho mai ai o Mr Kinikala me kela ano okalakala no ona. "He keu aku maoli ka keia a ka mea kupaianaha! Ke ninau hou aku nei au ia oe e Mr. Kinikala, heaha ke kumu e holo mahuka ai o Mira mai ia oe aku?" No keia ninau a Monotana, me he mea la, ua hoopoina ae la o Kinikala i kona manao inaina no Mr. Ganeki, a hookau mai la i na ahewa ana maluna o Monotana i ka i ana mai: "Heaha kou ike e pili ana i keia hana? Aole loa he pilikia i ikeia mamua aku, ahiki i kou hoike ana mai i ko pine omou daimana, mai ia wa mai i oili ae ai keia hana pohihihi, a o ia ka'u e ninau aku nei ia oe: Owai oe?"

Aole o Monotana i pane aku no kela niuau a Mr. Kinikala, aka nana maikai wale aku la no oia maluna ona, me kela minoaka mau ma kona mau papalina, ka mea hoi nana i hooi loa aku | i ka inaina o Mr. Kinikala, a pane hou niai la: ! "Ke manaoio nei au, ua komo pu oe iloko o kekahi hana ohuj mu me Mr. Ganeki e hoohoka mai ia'u, no ka mea mai kela manawa mai au i komo ae ai iloko o ka rumi hookipa, mai ia wa [ mai ka hoomaka ana e oili ke kulana maikai o)e o na mea apau i hooialaia, ahiki i ke komo okoa ana iloko o ka pohihihi. "I kou manawa i komo mai ai, aia na mea apau ke nana pono la maluna ou, a i kou manawa i hoikeike ae ai i ke pine omou daimana, a hoopuka ae i ka inoa o kekahi kanaka, i kupono ole e hooloheia aku e ka poe maikai; ua kaualako aku oe i kuu wahine iloko o kekahi kulana kupilikii ahiki i kona maule okoa ana, a o ka hopena o kau mau hana, o ia no kona nalowale ana mai ia'u aku. "Me ka maopopo ole nae ia'u o kou wahi i hele aku ai, ua loaa mai nei oe ia'u e kamailio pu ana me Mr. Ganeki ma keia wahi, nolaila ma ke ola ana o na akua lapu o ka po, owai oe e Mr. Monotana?" Me he mea la, ua hooiia ae ke kiekie o Monotana, iaia e hoolohe aku la i na olelo hoahewa e hailukuia mai la e Mr. Kinikala maluna ona. Auhee koke aku la ka minoaka mai kona mau papalina aku, a nohoalii iho la ka inaina ame ke kuoo maluna ona, alaila hapai ae la oia i kekahi lima iluna, a kuhikuhi aku la i kekahi o na manamanalima imua o Kinikala, me ka pane ana aku: "Ke huikala aku nei au ia oe e Mr. Kinikala, no kau mau olelo hailuku maluna o'u, no ka mea ua maopopo loa ia'u, i aole nou ponoi iho ka manao e hana pela, aka mamuli o kou piha i ka inaina. ka huhu ame ka pihoihoi; aia a hoi pono mai kou noonoo maikai, ke upu aku nei au, e loaa aku ka ike ia oe, no ke ko'iko'i o ka hewa au i hana mai ai ia'u, a e nonoi mai hoi i ka'u mau liuikala ana aku," alaila kulou aku la o Monotana ilnua, me ka haalele ana iho ialoko o kela keena, a hoi mai la noloko o ka rumi hookipa, kahi a ka nui o ua malihini, e noho ana me na manao pioloke, no kela nalowale honua ana 0 Mira.'mc ka pohihihi loa. Aia ua o Monotana ke holoholo la maloko o kela keena akea, me ka maalo ana aku imua o na malihini apau, o ka manao nae o kona hana ana pela aole ia no kekahi kumu e ae, aka no kona makemake, e lilo na malihini apau i poe hoike ma kona aoao, ke ala mai kekahi mau hoohuoi ana maluna ona, no ko lakou ike ana iaia maloko o ka rumi hookipa, mahope o ka nalowale ana o Mira. No kekahi mau minuke kela holoholo ana o ua o Monotana, a hele aku Ia oia no kahi o ka puka, me he mea la, e huli hoi ana oia uo ka hokele, alaila huli hoi hou mai la oia noloko o ka hale me ke komo ana aku maloko o ka rumi a Kinikala ame Ganeki e noho ana, me ko laua no i ka hoopaapaa. "O oe kekahi kanaka hoopunipuni ino loa," i lohe aku ai o Monotana, i ke kamailio ana ae o Mr. Kii\ikala ia Uilama Ganeki. Ua ohumuhumu maoli no oe me ko kaikamahine anie keia kanaka me Monotana, e liolo mahuka o Mira mai ia'u aku, no ia hana nae au i lawelawe aku ai, aole loa oe e pakeie ana, a i ole e pomaikai paha. no ka mea e kauoha aku ana au 1 na hale hanako apau, aole e ukuia mai ia oe i hookahi keneka, o kau mau kikoo dala e waiho aku ai imua o kela mau hanako." Akaaka aku la o Mr. Ganeki no kela mau olelo kaena a Mr. Kinikala, alaila pane aku la: Mai hoopilikia i kou noonoo e Mr. Kinikala e pili ana i na bila kikoo o na hanako, ua pau mua kela mau mea i ka hooponoponoia e a'u. Xo ka hiki ole no ia u ke hilinai ia oe, a hui pu iho me ko u hoohuoi, e ae mai ana oe, ua hoouna mua aku nei au i na bila kikoo i na hale banako, a ua hoihoiia ae na dala apau ma ko u inoa. No na mea e pili ana i na mahele iloko o na hui hoopukapuka, ua pau loa lakou i ka hoololiia ma kuu inoa; o ka'u nonoi wale no ia oe. o ia kou hoike okoa ana mai j ka mea oiaio loa, o oe ponoi no ka mea nana i hoomahuka aku ia Mira, i wahi e hookoia ai kou manao imihala maluna o'u." Hiki hou ole iho la ia Mr. Kinikala ke uumi i kona inaina, mamuli o na olelo a Ganeki o ke kamailio ana aku iaia, nolaila ka'ika i ae la oia i kona lima akau iluna, no ke ku'i ana mai īa Mr. Ganeki, mamua nae o ka pa ana aku o kela kanaka iaia. ua paa mua mai la kana puupuu i ka hopuia, e na lima wikam o Monotana, a luikiia aku Ja ia a kaawale, e hiki hou ole at laia ke hoopilikia akii ia Ganeki, me ke kamailio ana aku o ua o Monotana. "Auhea oiua e na keonimana, ua hopohopo mua no au, e hoea mai ana i ko olua manawa e lawelawe lima maoli ai, no ia kumu ī huli hoi hou mai nei au. no ka uwao ana. Ua poina anei oe e Mr. Kmikala, no kau mau malihini e kakali inai la ,a maloko o ka rumi hookipa. a ke hoopau manawa wale nei uo oe ma keia wahi, me ka hoolimalima ole i na makaikiu, a i ole kauoha aku i na kauwa e huli i kau wahine." "Eia hou no oe—" wahi a Mr. Kinikala, me ka hiki hou ole nae iaia .ke&pane mai. oiai na maka hulili o Monotana e haka P°no aku ana iaia, ka mea nana i hookau aku i ka lia maeele! o ka maka u maluna ona, a o ia ka Monotana o ka pane ana aku: | "La lawa kou kamailio ana mai i na olelo hoohaahaa iau no hookahi manawa e Mr. Kinikala, ke kakali aku nei au o kou mihi mai no ia mea'au i hana mai ai ia'u. Ina aole oe e mihi mai ana ma ka la apopo. e ike no oe, ua hiki loa ia'u ke hoohilahila ia oe imua o ke akea," alaila huli ae la oia imua o Mr. Ganeki a i aku la: "He mea hiki anei kekahi ia'u e hana aku nou?" "E noi aku ana au i kou oluolu, ina e ae mai ana oe e hele pu me a u noloko o ka rumi o ka'u kaikamahine, no ka<mea aole e hiki ia u ke hilinai i na olelo a Mr! Kinikala e kamailio mai nei." Ua like pu no ko'u hilinai ole no na mea apau ana o ke

kamailio ana mai nei, aole loa he wahi kanalua iki iloko o'u, aia no kau kaikamahine maloko o kona rumi kahi i noho ai, a e loaa aku ana no oia ia kaua," wahi a Monotana, me kona ukali ana aku mahope o Uilama Ganeki, noloko o ke keena hookipa. ■ Aia na ninau lehulehu, mai na malihini mai, ke waihoia mai la imua ona, aote nae he wahi mea a hoolohe aku o Monotana ia mau ninau, a i ole nana aku paha i kekahi o lakou, aka ke ukali la no oia mahope o Mr. Oaneki, me ko laua pii ana aku no ka hale maluna, aia hoi na maiihini ke hahai mai la mahope o laua iioko o na manao pihoihoi. I ka hoea ana aku o na mea apau no ka puka o ka rumi o Mira, kikeke aku la o Mr. Ganeki'mawaho o ka puka, aohe nae he pane mai o kekahi mea maloko. Kikeke hou aku la oia no ka elua o ka manawa, aole no he pane leo mai o kekahi mea, a i ole weheia mai paha ka puka, no kela kumu, i weht okoa aku ai oia i ka puka, a e anehe aku ana oia e komo iloko, aia hoi, oili mai la ke kaikamahine lawelawe a Mira, a ake'ake'a mai Ja iaia, a o ia ka Mr. Ganeki o ka pane ana aku: "Eia ihea o Mira kuu kaikamahine ?" "Eia no oia maloko nei o kona rumi/' wahi a ke kaikamahine lawelawe, a i ka lohe ana aku o ka lehulehu i kela pane, akahi no a hoomamaia mai ko lakou noonoo pihoihoi, a mai huli hoi hou aku paha lakou noloko o ke keena hookipa, ina aole o Rolana Kinikala, i komo koke aku iloko o ka rumi, a paa aku la ma kekahi lima o ke kaikamahine lawelawe, me ka hoopuka ana aku i na olelo ikaika: "He keu oe ake kaikamahine hoopunipuni! Maloko mua iho nei au o keia rumi, aole nae o'u ike i kuu wahine!" "Eia ihea ke ki e hemo ai ka puka o keia rumi?" i kamailio ae ai o Rolana Kinikala, aole nae he mea i pane ae no kana mua, a ua paa ka puka i ke kiia. Ua komo aku la ka nui o na malihini iloko o kela rumi, aia hoi he rumi hou aku matoko o kela rumi, ninau me kona hopu okoa ana aku i ka lima, o ke kaikamahine lawelawe, a kamailio aku la me na olelo o ke kanaka i piha i ka huhu: "E wehe koke oe i keia puka a hemo!" "Aole e hiki ia'u ke wehe i ka puka, no ka mea aole a'u ki; a ua lakaia ka puka maloko mai. E kuhihewa ana au la o oe pu kekahi me kuu haku maloko o ka rumi!" "Iloko i'o au o keia rumi, aoie nae kuu wahine maloko olaila." "Maloko mau no kuu haku o kona rumi, a ua loaa mai no oia ia oe, i kou komo ana mai. Aole oia i hemo hou mai nei iwaho, mai kela manawa mai ana o ke komo ana aku iloko, a o ko'u manao maoli, o oe pu no kekahi me ia iloko o ka rumi, pela au i ake'ake'a aku nei ia Mr. Ganeki, aole e komo iloko." "Pehea i maopopo ai ia oe, ua lakaia mai ka puka maloko? la'u i haalele iho nei i keia rumi, aole i kiia ka puka, a ke ike nei au ua paa i ke kiia." "No ko'u manao, aia no oe me kau wahine, pela au i hoomaopopo ai, ua kiia mai ka puka maloko." Hoao hou aku la o Rolana Kinikala e wehe i ka puka, aole no he hemo, me kona noke ana aku i ke ku'iku'i i ka paia, aole wahi mea a loheia aku kekahi leo pane maloko mai. No kela hemo ole o ke panipuka, kamailio okoa ae la kekahi o na malihini, o ke alahele maalahi wale no e hana ai, o ia ke kii ana i kekahi kanaka hana ki, a nana e hele niai e hoao i kana mau ki, malia o hemo kela puka. I-Ie manao maikai i'o kela, aka iloko nae o ia manawa hookahi, i hawanawana aku ai o Monotana ia Uilama Ganeki i keia mau olelo:

[ "Malia paha, o Mr. Kinikala ponoi no ka mea nana ikii ka puka o keia rumi, iaia i liemo mai ai iwaho, me ka hookomo ana i ke ki iloko'o ka pakeke o kona kuka, a no ka nui loa o kona manao pihoihoi, pela oia i poina ai i ka mea i hanaia eia." Mamuli o kela niau olelo a Monotana o ke kamailio ana aku, me ka lohe ole ia mai nae e kekahi mea, koe wale no o Mr. Oaneki, ia wa i pane okoa aku ai o Mr. Ganeki i ka i ana aku: "Malia paha aia no ke ki o kena puka, iloko o ko pakeke e Mr. Kinikala e nana iho ana oe?" Ua hookahahaia aku ka manao o na mea apau no keia ninau a Mr. Ganeki. a o Mr. Kinikala nae ka mea oi loa aku o ke kaliaha me ka hoonaukiuki pu, no kela hoonaukiuki, aole e hiki iaia ke pane mai, aka hookomo iho la oia i kona lima maloko 0 kekahi pakeke o kona kuka, ana no i ike mua ai aole he ki iloko olaila, aole no ka huli ana i ua ki nei, aka no ka hooko ana aku i ke kauoha, ka mea hiki ole iaia ke pale ae, oiai na maka hulili o Monotana e haka pono mai ana maluna ona. Ma kela manawa o ka hookomo ana iho o Mr. Kinikala i kona lima akau maloko o ka pakeke o kona kuka, pahola ae la ka nanaina kaumaha ma kona helehelena, me ka maopopo loa 1 na malihini apau, aia i'o ke ki maloko o ka pakeke o ke kuka, a oiai na mea apau e kakali aku ana o kona unuhi hou ae i kona lima iwaho, aia hoi, wehe ae la ua p Mr. Kinikala, i kekahi ki, me ka paa ana iloko o kona iima. MOKUNA XV. No kekahi mau sckona, mahope iho o kela paa ana ae o Mr. Kinikala i ke ki iloko o kona lima, aole e hiki i kekahi mea ke pane mai, aole no hoi he leo i puai ae mai ia Mr. Kinikala mai, o ka meha ame ke anoano ke halii la maloko o ka rumi. Aia iloko o kela ame keia mea i hoea aku mamua o ka puka, o ka rumi moe o Mira, na manao hopohopo no ko lakou halawai mai me kekahi hiona ku i ka menemene ame ka manaonao, nolaila i ka manawa i ikeia ae ai aia he ki iloko o ka pakeke o ke kuka o Mr. Kinikala, -ua hooiaio loa ia mai la kela manao hopohopo o lakou, koe wale no ke kakali aku. o ko lakou ike me na maka maoli, i ka hopena o ka mea a lakou i hoohuoi mua ai. Aole he maopopo iki ia Mr. Kinikala kana me?L e hana ai, mahope iho o ka loaa ana o kela ki, a iaia i kamailio mai ai, ua loli ae kona leo, mai kela leo mai o ke kanaka noonoo maikai, i ka pane ana mai: "Oiai o ke Akua o ka lani ko'u hoike, ke kamaiiio aku nei au i ka mea oiaio loa, aole i maopopo mua ia'u, aia maloko nei oka pakeke o kuu kuka, ke ki o keia puka. He oiaio maloko au o keia rumi i na minuke ae nei i hala, a ia'u i hemo mai ai iwaho nei, aole au i pani i ka puka, a e kau ana no ke ki i ka puka; o ke ano nae i hoea mai ai malalo o ko'u malu, o kekahi ia o na mea pohihihi loa i kuu noonoo." "E wehe koke aku i ka puka!" i pane mai ai kekahi leo maiwaena ae o na malihini. "Ae. e wehe koke aku ika puka i keia manawa!" i olowalu like mai ai na leo maiwaena mai o kela puulu kanaka. "Mamua o kuu wehe ana i keia puka, ke makemake nei au e hoomaopopo mai oukou—" i kamailio hou ae ai o Kinikala, me ke kahamahaia ana mai nae o kana mau mea i manao ai e hoakaka mai, i kau a mea o ka hele o na malihini a piha me ke pihoihoi, me ka hookikina ana mai iaia e wehe aku i ka puka. (Aole i pau.) ]