Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 12, 20 March 1924 — KA HUAKAI MAKAIKAI I KA AINA HOOPULAPULA O MOLOKAI. [ARTICLE]

KA HUAKAI MAKAIKAI I KA AINA HOOPULAPULA O MOLOKAI.

jJr. Lunahooponopono o ka Xupepa. Kuokō2, ke Kilohana Pookela o ka Lahui Ilawaii; Solomon Hanoliano: Aloha kaua: —E ae mai ia'u keu akonui uo kela poomanao e kau w la maluna, nau hoi ia e aha'i muna aku ma ka kaua elelo waha ole la, e hoomaikeīke aku ana i na oiwi Hawaii o kaua, mai ka la hiki ma Ha 'eha ? e i Kuniukahi, a ka xvB- - o ks la i Lehua i ka poli o X iihau. He oiaio is3 ka mahina o lanuari i hala. ma ka aluna ahiahi o ka Poalua, hora 3:30 kau iho la sn n:e ka'u aliiwahine, ame ka maehana keiki maluna o ka S. S. Lik?like. a lia2le]e i ka uwapo 14, j;o kans huakai maamau i ka moku o Hina, i ka ipu makani a kahi luahine a Laan:aomao. O ka \r:i oa no keia o ko'u le'.e kino — - ka'u ohana no ka : :? kmiaka ana i ka aina hoopula- ; i o Molokai; a honi pu no hoi : ea oluolu o ka moana, ajne oaniaei makaai liu'ihu'i e pa mai sna ka hikina, a ua oluolu loa i keia mau mea, me ke ake mau :Irko iho o'u, e hiki i ka hopena o ka'u huak&i, ina paha hoi he mokelele ko'u ina n& hiki mua au i ka 'u wahi i makemake ai, aole hoi e jr.ki. o kahi luahino kahiko no keia o Likelike, ua lu 'ahi 'a na la a haupa'epa'e, na mea hana, mahope k'a halo i ka'u nana iho no ka mea ua poeieele koko iho la no m&kou ma 0 iki akn o Daimana Hila; i ahona 1 ka i mai o ke kukui o ka Lae o Kaiaa.ii, a maopopo iho la ia'n, eia no ka makon ke panee ke holo nei imna, a heomanao ae la au, i keia Ikupiuiaha nui "wale o Kalaau, | o ka moku o Hina a'u i lohe pinepiao ai ma ka olelo hookaau ame na, hula. 1 O kahi keia a na punahele a Kal::ni i hookuu ai i ka ipumakani a kahi kupanawahiae o laua o Laauaomao, a ku iho la ka olelo a ua mau punahele eueu nui walo nei, a ka Lae o Kalaau, pau pono a Kakina. He ui hoi kau. Kaomi eulie ina mea nani o ka aina hoj» pulapola. Sora 9:30 p. m., pili aku la ka inoku i ka uwapo o Kaunakakai, aale a ; ū mea ike oia manawa, no ka mea, ua iho iho la ke kee kaulaaa o kuu aina, o hahapoele ka papa'i o Honolulu; koe wale no ka'u aea i ike aku, o ia no ko'u pokii, "Wiiliam Buah, me kana aliiwahine ke maua mau kamaaina, o ka helo ana aku e ike kumaka i ka -uoku o Hiamoe iho la me na pokii ia koe&a po, a ma kekahi la ae, a aana aku la *u i ka nani o Kala-

mauLa, e oleloia, nei, he aina pohaku »ohe waiwai, he nui ke aa. Ei e kuu mea heluhelu, e kala mai ia 'u, aole aa e kaena wale aku ana mawaho ae o ka J u mea i ike ai, aka, e hoike ana. au i na mea eiaio o ka aina hoopulapula o Molokai aei, no ka mea, ma keia la i hoikeike mai ai ko maua mau pokii i ko laua noho ana o Kalamaula, hana ke kane, hana ka wahine, elike me ea nila o ke au o na kupuna, o ka 'u mea i ike no ko 'u mau pokii, lako a maemae ka noho home ana, na me&kann pu, uala, kapiki, akaakai, holoholo mai na holoholona moa puaa, i loaa ole ma ke taona d Henoialu nei, me na dala nunui irs3e no e loaa ai- % Tan iho la ia,liele aku la maua me iun pokii e nana a makaikai i kahi o na ohana i hoomaka ai noho i Kalamaula nei. Auwe! no hoi ka n*ni o na home, na meakanu e uia na holoholona e holoholo ana, olioli ka maka ke nana aku, haneli no hoi ka naau, oluolu ka uhane i keia mnu mea a : u e iko nei ame ka 'u aliiwahine. Maikai ko ola kino o na makua- 1 hiae aaoe na mikuakane, a o na opio sa opuu pua. aloha o Hawaii, i ikaīka a 00le r a ko lakou kino, i hoea aku i ke kanaono ma ka 'u koho eku. maiwaena mai o keia mau oha•na uuku wale no, o ka hoomaka mua loa aaa e hoau i ka Aina Hoopula--nela. o Kalamaula Molokai nei. He mea hauoli pu no hoi no 'u ame k£ 'n aliiwahine ka ike ana i kekahi hoepaha 'oha 'o niai i ka manso a*u i manaolana - ole ai e ike hou ana au elike me ko'u mau la opio huli so oe e nana ma o a maa-ne-i, he Hawaii oiwi o ka aina, kaz.:o iho la oe ma ka puka o kela keia eome, pa ana kahea, lie Hawaii, loa* aku la ia oe he wahine £tne ke kane i ke alanui, he oiwi Hawaii, a ike aku Ja oe i ka puulu hamalii i ke alanui, a manao aku la ee he lahui e la, eia nae i kou wa e hiki si malaila o kau mea e ike, o na opuu pua kukui o Lanikaula, zui oiwi ponoi hoi o Hawaii aloha. Ea, e kuu mea heluhelu, i knu ike anu i keia mau hiohiona, na hoopaia ko'u uhane, a kau mai la imua o*u, na hoomanao poina ole no ke Alii a}oha a kakou. Ka Elele Alii hoi a kaua e kuu mea heluhelu, J. K. Kalanianaole. ke alii imi aina, a haawi aina hoi no kona lahui po* noi. a moe aku la oia i ka po, me

ka pau pono 010 o. leana mea i iini nui ai, i hoinoia ai ke Alii no na manawa lehulehu, i ka hoolei i kanaka i ka aina pohaku o ia mau 01010 lo waiwai ole a ka poe hoino, ua iilo ia i p&hi e oki tma no i ko lakou mau alelo ponoi iho. I keia la, ke hoikeike maopopo mai nei ka mea a ke Alii i manao nui ai, a o kona iini nui no paha ia ma ka'u koho iho elike me ka'u e ike maka nei i ka ekuwawae mua loa o ke Alii i ka Aina hoopulapula 0 Kaiamaula. Akahi.—l aina nou pono. Alua. 1 home nou ponoi. Akolu.—l haku oe nou iho. Alia.—"Ulu o ka Lahuu He oiaio, o koia mau kumu elia a'u i wae ae la ma ko'u noonoo īho, ua hookoia i keia ia, ua loaa ka aina i kela ame keia ohana pakaki he iwakaiua-kumamalua, iloko o Kalamaula nei, he home no lako'i ponoi, ua piha ka aina me na meakanu liko ole, e hiki ai e hoolawa mai ia Honolulu nei me na meaai, pela pu no hoi me ka holoholona, ua hiki ke lawe a hoolako mai i na makeke o kakou e hoopipii mai nei. Xols/ila, i keia la, ua loaa ia lakou 1 he home, a ke noho haku nei lakou no lakou iho, ina ua loaa na *otomobild ma na -wahi apau o Honolulu nei, loaa no na kaa otomobilo ma Kalamaula nei, e hoiko maopopo mai ana i ka holoinua o ka noho ana o na ohana hoopulapula mua loa o Kalamaula, Molokai nei, i hooia oiaio no keia mea a'u e hoomaikeike aku nei imua o oukou e kuu lahui o ka i'o o kuu mau i'o kuu iwi hoi ame kuu koko. He eha makahiki a oi, o ka huina nui keia o na pua Hawaii a'u i koho ai, i loaa maiwaena mai o keia ohana he kanaono keiki, a ua hiki loa ke ikeia ka ulu hikiwawe o ka lahui, ke ole au e kuhihewa, 0 ka iini nui keia o kl& Alii e hoola hou i kona lahui. Aloha no ko Alii! Pau ae la na mea nani o keia la a'u i ike, mahope mai, ua liele au e makaikai i na aina e wehe hou ia aku ana, no ka hoopulapula ana, o ia o Hoolehua, ame Palaau, ho mau aina maikai wale no keia no ka mahiai, hanai holoholona ana, a ina hoi no Palaau, aia ia wahi 1 kahakai, ho nani tvale no a ka maka e nana aku ai, a ka naau e hoohalahala ole ai. Mai keia wahi aku a Moomomi, ame Kalae, ho nani wale no keia a 'u l e ike la me ka hiaai pu iloko o 'u, [ i ka nani o ka waiho ana o ka aina ame ka momoaa o ka lepo, ma o ka ulu maikai o na meakanu, ma na | wahi i kanuia. I Oiai au e makaikai ana i keia aina nui a ka maikai i noho ai, kaalo iho la ma ke alo o ke kuahiwi o Maunaioa, a hoomanao ae la au, o kahi paha keia a Pakaa i olelo aku ai i ke keiki ia Kuapakaa, e kanu i ai na Keawenui-a-Umi, no ka hele ana mai Hawaii mai e imi ia Pakaa. O ka pilikia, aole poe kahiko o ka aina no ka mea, ua hoopulapula hou kanaka i keia aina a ke kau-

lana nui -wale i noho ai. Ke kuhi nei au o ia wale no la eia hou ae no ka ia nani; ka aina o Halena e nana la i ka Lae o Kalaau. Auxve, he u ? i hoi kau ahc nani mai hoi kau! Iko iho la au, o ia uo ka mea i hoinoinoia ai keia mau aina he pohaku aa, no ka makemake ole ia e haawi i keia aina i na Hawaii, no ka mea ua ike mua ia keia aina waiwai, mahope iho o ke poho ana o kela hui nana i kanu i ke ko i Molokai nei, a laweia i Maui e •wili ai ke ko no ka loaa wale ana no o ka Trai-kai. Mamuli wale no o ka ikaika o ka manao o ko Alii, i loaa ai ia kakou na Hardai keia mau pomaikai, oiai c hoolako nui ana ke aupuni maluna o keia mau aiua apau. O ka palena iho la keia o na aina a'u i makaikai a koe aku no ka hapanui aohe i pau mai; a mai nei aku ka iini nui a ka manao, a hoea loa ka'u hele makaikai ana no ke kukui o Lanikaula, a hoea no hoi i Halaiva, a hui me ia mau hoaloha a makamaka hoi o keia aina a ka nani i noho ai, Mr. Fuller ame Mr. Kalaau, no laua kekahi welina iioko 0 ka'u mau hoomanao ana, ma ka J u huakai makaikai. j Aole au i hoea i ke kumu o ka I wailele o Moanln, aka, ua ike wale aku no i ka lelo mai o ka wai, a i iho la au ia'u iho, ua lawa iho la no ia no'u iho, no ka mea, ua ike i ke kukui o Lanikaula, ka wailele hoi o Moaula, ame ka opihi koele o Halawa. Mawaho ae o keia mau mea apau a'u e ike maka nei, ke kauleo aku nei au imua o oukou e kuu lahui, na oiwi aloha ponoi hoi o ka aina, 1 ka wa a ke komisina aiua hoopulapula. e wehe liou ai i na aina

j no ka hoopulapula ana, mai kanalua a kuihe i ka lawe ana i aina nou, j no ka mea, ua hamama na ipuka I o ka home hookuonoono o Kalanianaole, nou ame a'u e Hawaii, hoi [ a noho iluna o ka aina, hoohua a hoolaupa'i i ka aina, a ka ili o ke Alii a kakou i eha ai i na makaihe welawela o ka hoino. - He kiahoomanao poina ole keia nona, iloko o keia mau la e nee nei, a mahope aku o keia manawa, a i na pua hoopulapula o Hawaii no ka wa mau loa; a loaa iho la na 01010 keha a na keiki o KaUmnula o kaena nei; o ia hoi hana ka uwila ke oni nol kn h»o. Hp meii olalo keU kaeaa s «a ke>

nii o ivuiatnauiu; 110 ka mw, eia o Kalamauia ko uwik nei, tna na mea npau, malolo o kcLa { uiau booraaikeika a Ho oukou mou m&kaik&i. K kuu m@a hēluhelu, mal hoaliewn mai eukeu i k@iā mau haomail'.eīke aku {i-'Ui iw-.o g laki ia : a ke kaehi m&i i na mia a&ai a fe§'u I mm umlui p&«yi i ik@ t*i a ua hoett I mai 1& &u ihā koD§bā oka huakai j m&kaikai, hi§ k§ia mea koakahi | i§ ikā ne 9 kutl p««frai 6 «S Hawail §iwi o ha fliafl, he £§e helomua l§ft, § ka homa hed« ktt§aeo»o Hal&aiaHtt&Le & Eniamaula. Ma ka l f &b. i, 1084, iiaa- •' aku ia waua 1 k§ īuaua iaau ili i Jift uiuweiii 0 ital6Biauid, hd k?wuwap@ s KkUitttkakfli, haalei? ia pe hera Ō, huli hoi mai ia ite ke ka&aa aei, m% kō'u uieeuiiaiie mau ana i ā& in@a apau a'u i hcu;Mo aku la tttali&ge, ĪXora 0 a. w., o kakahlaka, hoo|ii3l aua ka ĪLikeiike »o ka uwapō, 0 ka huli hoi iho k uo ia ne ka home me k& ohaaa, Mamua 0 kuu hooki ana iho 1 ka'u aiakaUila ke pahele aku nei au I ua l§de ame nn, keon'm&n»!. npau lea o Kaiamaula, ame »a keiHi u knkuu, 1 ka'u mau mahalo amo ua hoeamk Ual ana, no ko oukou heeko aaa i ka luhl o ke Alii « kakeu, n e heo= ! piU pu aku ann h&i au i ka o]§'lo keha % ke AHI ka Mol Kamehameh»» ; H E Na'i wwle ao ouleou i kuu poao aolo e pau." Nolaila, e na'ila ka pono o ke Alli a kakou, aolō uo e pau ana, elike me ka Kamohameha, ua jiru kaaa aole wahl mea i koe iho, ua UJo k» ain.i pnu Jon, koo no ka Alll a knkou, kn Kulauianaok. Ke pule noi bu no oukou ajmu, •i no'u pu hol, hooloihi i na la o ko kakou ola ana, hoomahuahua i ka !oaa o ko oukou mau lima hoo» hua nui mai hol ka puhak& o kn oukou aiau alliwahiuo i nn keikl, hoolaupa'i hoi i ka alua, a hoopiha l ka honua o Molekal mo na kana!ta, a elike auanv? mo na hoku o ka lanl ame ko one o ke kahakal, l?ela ka uui o na mamo ma keia hope aku, piha hou o Ilawaii nei i nn kanaka He oinio he aloha ke Akua, ma Ona la aolo loa o knleou inea e ni'lo ai, Amono. Mr. Lunaliooponopono nou p.me na keiki oniu ltua metala hoi o kou papapa'i ka'u muu wolina po!na ole ana. Owau iho no me ka oiaio, JOHN PAL", 984 Kawaiahao St., Kewalo.