Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 12, 20 March 1924 — KA MOOLELO KAHIKO O HAWAII NEI AME KE KU ANA MAI O NA MOKU MA KA PAEAINA O HAWAII. [ARTICLE]

KA MOOLELO KAHIKO O HAWAII NEI AME KE KU ANA MAI O NA MOKU MA KA PAEAINA O HAWAII.

(Kakauia o J. H. .. (Hoomauia mai.) I ka la 24 o lanuari, hoi mai la o Kalaniopuu mai Maui mai ahiki i Kealakekua i Hawaii, a i kokahi la ae, hookapu aku la oia i na waa, aole e holo i kai o ka moku me na wahine. Nolaila ua holo nui mai na haole iuka o ka ai&a, a ua hana lokomaikai aku o Kalaniopuu ia Lono. Haawi wale ia aku iaia he mau aahu hulumanu ame na kahili. L"a hoomana aku o Kalaniopuu ia Lono. I ka la 4 o Feberuari o ka A. D. 1779, ua haalelo iho la o Lono ia Kealakekua, a holo aku la oia ahiki mawaho ae o Kawaihae, a ike aku la oia ua popopo kekahi kia o kona moku, hoi hou oia ma Kealakekua e kapili ai i ke kia. I ka moku e ku ana ma Kealakekua, ua launa hou aku na kanaka me na haole, aole nae elike ka nui elike me mamua, ua loihi loa kā moe ana a na haolo i na wahine, a ua ku a aloha maoli kekahi poe ■wahino i na haole, a nolaiia ua ku-e aku na kanaka ia Lono, ame kona poa haole apau, a hoomaka na kanaka e ku-e aku i na haole apau, a ki koke mai no na haole i ka pu. Lalau mai la no hoi na haolo i kekahi waa o kekahi alii o Palea kona inoa, leu-e aku oia a hahauia e kekahi haole me ka hoe a hina oia ilalo, alaila ku-e nui aku kona poe kanaka a nou, aku i na pohaku. Ala ae la o Palea me ka maka'u 0 pepehiia mai e Lono a hooki ae Ia 1 kh hakaka ana, a mahope iho, aihue iho ]a o Palea i kekahi %vaapa o ka moku, no ka liuhu paha kona aihue ana, a i ole, no kona makemake paha kekahi i ka hao. 0 ia ke kumu o ke kaua ana; kauoha mai la o Lono i ke alii e imi i ka waapa a e hoihoi aku ma ka moku. Aole e hiki i ke alii ke hoihoi aku i ka waapa, no ka mea, ua pau i ka wawahiia e na kanaka i loaa 'ka hao. Holo o Lono mauka me kona poe kanaka me ka lakou mau pu e kii i ke alii e lawe nia ka moku, i noho oia malaila a hoihoiia mai ka waapa. 1 ke kii ana mai o Lono ia Kalaniopuu o holo ma ka moku, ua holo mai la o Kekuhaupio i Kaawaloa mai Keei mai, n holo pu mai la mo kekahi olii mo kona wfla no, n kl m«i la na haole ma ka moku i ua uel r mako ike In ola, e Kali' mu Uo.n,A ike ae la o Kuhauple i ka m«ke

ana o Kallmu, wikiwiki mai la oia e pae iuka o Kaawaloa, a aana i kaohi aku ia Kalaniopuu, aolo e holo i ka moku. ī ka loho ana o na kanaka ua mako kokahi alii pu'e iho la lakou e kaua ia manawa. Hookokoke aku la kekahi kanaka ia Lono me ka pahoa ma kona lima a maka'u o Lono a ki i ka pu o ke kaua iho la no ia. Hahau mai ia o Lono i ka pahi a inoku kekahi alii o Kalanimanokahoowaha ka inoa o ua alii la. La« lau aku la ua alii la ia Lono me kona mau lima ikaika a paa wale aku no ia Lona me kona pepehi ole iaia, no ka mea ua manaoia aole e make o Lono ho akua, aka no ko T .ono uwe ana ae i kona hina ana alo, manao ae la o Kalaimanokaaoowaha he leanaka. Pau kona manaoio ia Lono ho akua, alaila pepehi iho la ia Lono a mako loa iho la iaia. Alaila ki mai la na haole i koe ;naluna o ka waapa i ka pu, a.,nui na kanaka i make ma ia kiia ana. I'aku- aku la na kanaka i ka moena me ka manao no o paa aku ka poka i ka moena; alaila ki nui mai la na haole oluna o ka moku i na kanaka o ka aina, a nui no ka poe i make. Nolaiia hee aku ]a o Kalaniopuu iuka me na kanaka amo na 'lii, a lawe aku ia lakou i ke kino kupapau o Lono ame na haolo eha i make pu ni me ia, ahiki iluna o ka pali 0 Kaawaloa, alaila hai iho la o Kaianiopuu ia Lono, a pau ka hai ana, holehole iho la lakou i na iwi o Lo--110, a malamaia kona mau iwi ame na peahi lima, ame ka naau, i mea ahamoa. 'Pupuhi aku la lakou i kona i'o 1 ke ahi; ua aiia ka naau o Lono e kekahi poe kanaka i kuhihewa lakou he naau ilio, nolaila ka ai ana o nei poe kanaka, eia ko lakou mau inoa; o Kupa ka mua, nana 1 ai a o Mohoolo aku ame Kaiwikokoole, a hoihoiia aku kekahi mau iwi ona ma ka moku, a malamaia kekahi mau iwi e na kahuna. a ua hoomanaia. I ka la 23 o Fcberuari. holo aku la ka moku mai Kaawaloa aku, a i ka la 20 o ia malama no, ku āku la ka moku ma Kauai, ho mau la kona o ke ku ana pia Kauai a haalele ia Kauai, a holo aku la no Nhhau, a ma ka la 15. o Maraki ka nalowale loa ana o ka moku. (Aole i pau.) .