Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 12, 20 March 1924 — HOONANEA NO KA MANAWA. MOOLELO NO LONOKAMAKAHIKI KE ALII KAE'AE'A AOHE LUA MA KA HOOPAPA, AME KE KAUA. [ARTICLE]

HOONANEA NO KA MANAWA.

MOOLELO NO LONOKAMAKAHIKI KE ALII KAE'AE'A AOHE LUA MA KA HOOPAPA, AME KE KAUA.

MOKUNA I. (Kakauia o Z. P. K. Kawaikaumaiikamakaokaopua) Ua hnnauia o Lonoikamakahiki ma ka aiua o Napoopoo, i ke kumu o ka pali o Manualii, Kona Hema, Hawaii. 0 Keawenuiaumi ka makuakane, a o Koihalawai ka makuahine; a ma Napoopoo no oia i hanaiia ai, a nui a kanaka makua e kona mau kahu hanai Hauna, ame Loli kona kaikayia. He hookahi no wahine a keia mau kanaka elua. Aole o laua makemakc elua wahine, a he mau kanaka maikai loa laua; aole hakaka, aole heopaapaa, aole he ku-ee mawaena 0 laua no keia wahine hookahi. I ko Lonoikamakahiki wa opiopio, ua hoomaka ao kona noonoo ana. Ia manawa nana ae la o Lonoikamakahiki, e kau ana na mea lealea a kona makuakane, lie nui a lehulehu maloko o ka lialealii; a ike ae la oia e leau ana na ihe-pahee, nana loihi ae la oia a liuliu, alaila, ninau aku la oia i kona mau kahu: "Heaha keia mau mea loloa e kau nei iluna o ka hale?" I aku la na kahu: "He ihe-pa-hee." Ninau hou aku la o Lonoikamakahiki: "Heaha kana waiwai?" Alaila, ha'i aku la na kahu: Elua mau kanaka e manao ana e lealea pili waiwai, alaila, hele laua a ma ke kahua pahee; a i ka hiki ana malaila, alaila, olelo ka pili a holo. Ina he mau waiwai ka pili, a i ole, ho mau aina paha; a ina aole 1 piliia ma ia mau waiwai, alaila, 0 ka pili no i na iwi ka pili, alaila, paheo; ina he umi-kumamalima ka ai (ka helu), a ina ua hiki e aku keleahi i ka ai eo (i ka helu pau) a emi mai paha kona hoa pahee, alailn, o ka eo ae la no ia o ka waiwai. Tna o ka waiwai ke kumu pili; ' ina ua nui ka waiwai o ka pili ana, ekolu, eha hale, e piha i ka waiwai. Aka, ina o na kjno o laua ka pili, alaiia, o kh make no o kekahi o laua ka hope. Aole nae he pili nui ia o ia mea; aia «o a ku ka hoopaapaa mawaena o na aoao elua. e hoole ana j kekahi ame kekahi i na akamai o laua. alaila. pili kino ia: a o ia la, ! pela iho la ka waiwai o ia mea. A lohe ae la o Lonoikamakahiki i keia mea, olelo oe la oia: "Aolo ana waiwai; aka, ho wai* wal no, hooknhi no hewa, o ka pili ana i na iwi kp hiki mai i ka ma* nawa e hoopaapaa ni na mea pahee 1 ko laua mau ike, nolaila ka wiilwal ple o " j 1 aku lfl iia '• Q i a iho la I no ka waiwal o īa mea (pahee) h

malamaia ai kou makuakane. *' Ia mana-wa, nana liou ae Ia oia, a ike i ka olohu (ulu maika) ninau hou ao la oia: "Heaha kela mea?" Hai aku la no na kahu: "He olohu." Ninau aku ia o Lonoikamakahiki: "Heaha hoi ka waiwai o ia mea? ,, Alaila, hai aku la no na kahu elike me ka olelo ana no ka ihe pahee. I hou aku la o Lonoikamakahiki: "E kiol'a, aole ana wai"V7ai." Nana hou ae la no ua o Lonoikamkaahiki, a ike i ka pua»ke 'a, ninau hou aku la no i na kahu: "Heaha hoi kel&ī" Hai aku la na kalAi: "He pua* ko'a." Ninau hou aku no ua o Lonoikamakahiki: "A pehea hoi kana hana?" Hai aku la no na kahu; "He mea lealea no ia; ina elua a ekolu paha mau mea e ke'a pua aua, a iua i iele ka kekahi a oi loa mamua o ka kekahi mau mea, alaila, o ka eo ae la no ia. A ina he pili ma ka waiwai, ua like no ka waiwai me ko"ka pahee ana, ke nui no hoi ka pili ana." X aku la o Lonoikamaleahikl: "Aole ana w.aiwai, e pono ke ha'iha'i a kiola aku." Nan3 hou ae la no na o Lonoikamakahiki, a ike ae la i ka laau palau, ninau ae l'a: "Keaha hoi kela?" I aku na kahu: <f He laau palaut" Ninau hou aku la no o Lonoikamakahiki: "Heaha kana liana?" Hai aku la na kah\i: "He mea pepehi aleu i na kanaka, ina paha he hoouka kaua mai ko kekahi aoao, a hoouka aku ko leekahi aoao, ala'ila, o ka laau palau ka mea e luku aku ai; a ina e kaua aku me ua laau palau nei, alaila, ho kanaha kanalea e make i ka laau palau hookahi, a ina no he nui aku, o ia no." I aku la o Lonoikamakahiki: "Aole no ana waiwai, hookahi no ana waiwai, he ulu imu." Nana hou ae la no ua o Lonoikas makahiki e kau ana ka ihe kaua, ninau ao la: "Heaha kela?" | I aku la na kahu: "He mea luku kanaka no, ho mea luku aku i na kanaka ke kaua mai, ina i kahi e e hou aku ai ku aku la no ke kanaka; a ina he akamai mai kekahi aoao i ka pale ana i ka ihe, alaila aole e ku." I aku la o Lonoikamaleahiki: "Ae, he mea waiwai ia, nka, o ka mea akamai i ka alo ihe ke kanaka waiwai; nolaila, lie hana waiwai ia a kuu niakuakane; nolaila ina eia no kuu piko ke waiho nei, alaila e nileii pu i kuu piko me ka pu-a ihe a kuu makuakane." Nana hou oe la no ua o Lonoikamakahiki, a o ke kau o 'ke kaula maa ninau ae la: '' Heaha ka waiwai o kela mau kaula e lewalewa mai nei?" Hai aku la na kahu: "He maa." Ninau liou aku o Lonoikamakahiki: "Heaha hoi kona waiwai?" Hai aku la na kahu: "E hookomo i ka pohaku ma ka puka o ke kaula 0 ka maa, alaila, e pelu mai i na piko elua o ua maa la, a e hoopaa ae i ka piko o na kaula o ua maa la i ka poho o ka lima e makaukau ana i ka hana. Alaila o wili, a kowali ae, a elike me kona manawa i manaoia ai e hoolele aku i ka pohoku, he kanaha a oi aku na anana e lele ai, a ina 1 pa aku i ka pohaku, make loa kekahi kanaka. I hanaia no nao no ke kaua." I aku la o Lonoikamakahiki: "Alua mea waiwai a kuu makuakane; nakii pu ia aku me ka pu-a ihe a kuu makuakane." Pela iho la kona ninau ana i na mea lealea apau a kona makuakane; ua hooleia ka waiwai o na mea apau, a elua wale no mau mea a Lonoikamakahiki i mahalo. I kekahi manawa ae, hele aku Ia no o Lonoikamakahiki a ka hale i waiho ai na tnea lealea nana ae la q kau ana no na mea ana i olelo ai i na kahu, e ha'iha'i a kiola; no- 4 laila, hoi aku la oia a kona mau kahu, olelo aku la: "Ka i no ua kiola olua i na mea a'u i olelo aku ai ia olua?" I aku Ia kona mau kahu: "Aole e hiki ia maua ke kiola i na mea a ko makuakane; mahope auanei make mai maua, no ka mea, o ka laau palau a ko makuakane, he laau ha'i kanaka ia." No ka paakiki loa o Lonoikamakahiki, nolaila, hele aku la na leahu, a ha 'i aku la ia Keawenuiaumi, i ( keia mau hana a kana keiki. Ia manawa lohe o Keawenuiaumi, alaila, haohao iho la oia i keia hana j kupanaha a kana keiki; nolaila, hele i &ku la oia e ninau maopopo ia Lonoikamakahiki i ke kumu o kona manao ana pela. Nolaila, i ka hiki ana aku ilaila o Keawenuiaumi i kahl i hanaiia ai e na kahu, aia nae o Lonoikamaka : hiki i ka hooholoholowaa me kekahi kahu ona. A hoi mai la ua o Lonoikamakahiki, e noho aku ana o Keawenuiaumi, hele mai Ia ke keikl a noho iho la iluna o na uha o ka makuakone; nlaila, i mea o maopopo ai ia KeawBr.uiaumt ko Lonoikamakahlkl ma. nao, nolaUa, lawe ao Ift kona maknaU«n« lalo. I kahl l wa!he r1 »a mea nlnau aku la o K«awenula« wm'li <'Ueaha keu magae ne keia mau

mea lealea, a me na mea kaua e kau nei?" I aku la ke keiki (Lonoikamakahiki): "Aole he waiwai iki o keia mau mea, ua olelo aku an ia laua la (Haunā ame Loli) e kiola kela mau mea apau." (Aole i pau.) -M-