Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 14, 3 April 1924 — Page 3

Page PDF (1.58 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

ia'u, a oiai hoi, e haalele mai ana oia nei ia Nu Ioka nei no Nu Hewene ma ke kakahiaka nui o ka la apopo, he mea pono e loaa ia'u he manawa nui no'u e kamailio pu ai me ia ma keia po mamua o kona kaawale ana aku."

            Ua hookuu koke mai la o Mepelasona i kana paa ana ia manawa me ka pii o ka ula o ka mea i hoka ma kona mau papalina, a haawi mai la i kekahi wahi kunou me ka maikai ole o kona noonoo.

            "O kou makemake ua lawa ia," wahi ana, a huli koke aku la oia hele no ka imi ana aku i pakana nona ma kekahi wahi; aole one mamua o kona nana ana ae me na maka inoino ia Geofere ka mea i lilo aku ai ka ipo a laua.

            "E loaa aku ana kona uku iaia i kekahi la," wahi a ua o Mepelasona i namunamu iho ai, a ke hele la no hoi na wawae; "ua hoopiha mai kela kanaka opio lapuwale ia'u me ka inaina a oi aku mamua o ka mea hiki ia'u ke hoomanawanui. "E hoi aku ana oia i Nu Hewene ma ke kakahiaka o ka la apopo, o ia ana enei? Ina pela e hoohala ana au i ke koena o ko'u manawa hoomaha maanei no ke kanu ana aku i na anoano a nui o ke aloha iloko o Miss Hunatere, i mea e lilo mai ai kona noonoo ia'u, me ko'u hoopipili mau aku iaia."

            Ia hele ana aku la o Mepelasona e huli i pakana nona laki ka loaa ana aku o kekahi lede opio iaia, ka lede opio no i hoolaunaia mai ai iaia, i ka manawa ana o ke komo ana mai i ka hale ma ia ahiahi, a noi aku la e lilo i hoa nona e noho pu ai ma ka papa aina, a iaia i noho iho ai ua makaala mau oia i ka wae ana i kana wahi e noho ai, i hiki ai iaia ke ike mau aku Liko Gelade noho mai ame kana mau wahi apau e hele aku ai.

            Mahope o ka pau ana o ka aina ahiahi ua oili palamimo loa aku la o Gelade ame Geofere, a ma kekahi kihi maaloalo nui ole ia e kanaka i noho iho ai laua, he wahi hoi e hiki ai ia laua ke kamakamailio o laua wale iho no, a o pau pono ai hoi ka laua mau mea i makemake ai mamua o ko laua kaawale ana, no ka mea ua nui ka kela ame keia pakahi mau mea o laua i makemake ai e hoike ae e pili ana i ke kula a me na mea lehulehu e ae.

            Oiai laua e noho kokoolua ana malaila ua hoouluku mau ia ko Geofere noonoo, me ia maikai no o ka laua kamailio ana, no ko Mepelasona hoea ana mai ia hale ia ahiahi, a me kona hoopipili mau ae ia Gelade.

            Aole i lilo ka paee a lawelawe lima ana a laua ma kekahi manawa mamua aku elike me ia au e ka makamaka heluhelu e hoomanao la, i kau mau mea i ike ai ma kekahi o na mokuna i hala, i mea no Geofere e hoomauhala ai ia Mepelasona, aka ua maopopo iaia ko Mepelasona mau ano lapuwale he kanaka opio hoomauhala e hiki ole ai i kona inaina ke hoonauaia, a he kaikamahine hoi o Gelade i oi loa aku ka makamae mamua o na momi e hiki ole ai ke hohemahemaia, o kaa aku auanei malalo o ka mana o kekahi kanaka opio me na ano lapuwale he nui. O keia ke kumu nui i makemake ole ai o Geofere e komo aku o Gelade malalo o ka mana ume o na olelo waipahe hoomalimali a Mepelasona a i makemake ole ai hoi oia e hoopipili mau mai ia kanaka opio ia Gelade.

            Ia laua e u noho hoolai ana a ke lohe mau aku la no hoi oia i ka Gelade noke mai i ke kamailio, ke nalu mau la oia iloko iho ona, heaha la ko Gelade manao no Mepelasona; hooholoiho la oia e ike i ka mea oiaio mamua o kona kaawale ana aku. I ka hala ana o kekahi manawa ia laua ma ke kamailio ana ninau ae la oia, me ka helehelena minoaka ia Gelade:

            "E Gelade, heaha kou manao no ka like ana o ko'u helehelena me Mepelasona?"

            "Ke manao nei au o ia like ana o ko olua mau helehelena o kekahi mea kamahao loa ia a'u i ike ole ai ma keia ao; ua huna maoli no hoi oe ia makou, e Geofere, no keaha kou mea i hoike ole mai ai ia makou no kekahi mea e pili ana nona? Aohe au wahi hoakaka iki nona maloko o kau mau leka o ke kakau ana mai, a no ia kumu ua pouli loa makou i na mea e pili ana nona ahiki i keia manawa iho la akahi no a ikeia keia mea kamahao loa."

            "O ke kumu no o ko'u hoike ole ana mai maloko o ka'u mau leka o ke kakau ana mai no ka nui loa no hoi o kekahi mau mea lehulehu e ae a'u e noonoo ai, a ua palaka loa ko'u noonoo a haupu ana ae nona; o kekahi kumu he kakaikahi loa ko'u manawa e hui ai me ia no ka mea, he papakula okoa no kona. Hookahi a'u mea e hauoli nei aole oia no Nu Ioka nei, a eia hou, heaha no auanei ka mea ano nui e pili ana nona e waiwai ai ka'u hoike ana mai?"

            "No keaha kou mea i makemake ai a i hauoli ai hoi aole o Mepelasona no Nu Ioka nei?"

            "No keia kumu malia o hana mau aku oe i ka hana kuhihewa elike me ia au i hana ai maloko o ka haleaina i kela la aku nei a olua o kahele ana me ko hoaloha, a i kuhihewa ai oe ia Mepelasona owau ia, o kekahi kumu, aole no o'u makemake e hoopipili mau mai oia ia oe, a e lilo hoi ia i mea nau e hilinai a e aloha aku ai."

            "Kahuhu!" wahi a Gelade o ka hooho ana ae, me ka nana kihi ana mai ia Geofere, a ike pu mai la i ka inoino o ko Geofere helehelena. "Aole ka ia he kanaka opio maikai, e Geofere?"

            "Ua lohe mai au he kanaka opio oia i oili mai mailoko mai o kekahi ohana maikai, a no ia kumu i manao ai au aohe pono ia'u ke kamailio i kekahi huaolelo maikai ole e kue ana iaia, aka nae, ma kahi i pili ai ia oe e Gelade, ua loaa ia'u ka manao lili loa o loaa auanei kekahi poino ia oe," i pane ae ai o Geofere.

            "Aole. Ke paa nei ko'u manao aole au e hana kuhihewa hou ana iaia o oe ma nei mua aku; a eia hou, aole o'u manao e hiki ana iaia ke alakai hewa i ko'u noonoo i mea no'u e hilinai a e aloha aku ai paha iaia. O! mai maka'u oe no'u, aka nae no kou pono ke ae aku nei au i kou manao," wahi a Gelade o ka pane ana ae me ka minoaka.

            "Heaha ke kumu o kou manao ana aole oe e kuhihewa hou ana iaia owau?" "He mau hiohiona no kou ma kou helehelena i loaa iaia, a pela no hoi kona ia oe; o kekahi like ole ma ka'u hoomaopopo ana he ano kalakala kana olelo, he mau olelo kekahi ana a'u i lohe aku ai e hoike maopopo mai ana aole ona makemake ia oe, a he mau olelo kekahi ana me he mea la e akeakea mai ana i ko'u launa mau ana aku me oe, he manao iloko ona a'u ike aku ai i ke kohu ole, no ka mea ua oi aku ko'u pili ame ka hui mau ana me oe mamua ona.

            "Ma he mea la o ke kumu paha aole i oi aku ko'u kamaaina iaia mamua ou, he hana paakiki no nana ka hookaawale ana i ko kaua hui mau ana oiai, ua nana mau aku au ia oe ma ke ano he kaikunane, oiai nae aole kaua i pili ma ke koko, aka mamuli wale no o ko kaua hanai like ia ana maloko o ka home hookahi," wahi a Gelade.

            Ua hoanoe iki ia ae ko Geofere noonoo no kekahi manawa i ka manawa ana i lohe aku ai i na huaolelo hope loa a Gelade, a oia kana o ka ninau ana iloko iho ona: "Aole anei he manao e ae iloko ona, o kona aloha wale no ia'u ma ke ano he kaikuahine oia no'u? Ua aloha au iaia aole ma ke ano he kaikamahine i ke kaikuahine, aka i ka mea i oi aku mamua o ia. E na lani! e kokua mai oe ia'u i ole ai au e nele i kona aloha a i kona lilo ana mai hoi na'u ke kino ame ka uhane, ma nei mua aku.

            "Ua oi aku kuu aloha ame kuu minamina iaia mamua o ko'u ola ponoi, a eia nae, aohe loaa iki ia'u o ka manao aa a koa hoi e hoike aku ai ia mea; aohe paha he hana maikai a kupono na'u ka hoao ana e lilo mai ke aloha o ke kaikamahine a ka mea nana au i hoopomaikai mai, ahiki i ka loaa ana o kekahi inoa ia'u ame kekahi kulana kiekie hoi e waiwai ai kona ae ana mai e lilo i wahine na'u aka, aole hiki ia'u ke uumi iho i nei manao, no ka mea eia ianei kekahi alelo hokai e hoao mai nei e kaili aku i ke aloha o ka mea a'u i aloha ai e lilo aku iaia."

            Oiai keia mau manao hookuku e hana la iloko ona aole oia i hoike ae ia mea iwaho ma kona helehelena. Hoololi ae la oia i ka laua mea e kamailio ai, a hoomau aku la ka laua kamailio ana ma na kumuhana e ae me ka hehe o na aka, ahiki i ka hele ana mai o Mr. ame Mrs. Hunatere e hoike e hoi ana laua.

            Ia manawa i haawi aku ai oia i kona aloha po ia Gelade, a kaha aku la hele, me ka ulu mau ae o ke aloha iloko ona no Gelade i oi aku i ko na manawa i kaahope aku me he mea kaumaha loa la nana e haawe ai, a me he mea kaumaha loa la hoi nana e noonoo ai iloko o kona puuwai.

 

MOKUNA XIV. - Ka Hoike Ana i ka Mea Oiaio.

            Ma ia po iho aole i nui ka manawa hiamoe i loaa ia Geofere; o ke kuko, o ka lia, o ka makaala ka moe ole o ka po ka mea hoouluhua nui iaia, no ka noonoo nui ia Gelade o lilo i ke kanaka opio o ka Hema no ka loaa maopopo ole ana o ka ike iaia o ia haawina like ka i loaa pu aku ia Gelade, a i ole ke hoao mai la paha oia e hoonuanua ia aloha iloko ona nona.

            O na ano o ka Gelade mau hana ana e ike aku ana nona ma ke ahiahi mamua iho, kona hauoli, kona hoihoi i ka ike ana mai iaia i komo aku ai i ka rumi hookipa o Mrs. Lorina, ka hoihoi o kana mau olelo e kamailio mai ana oiai laua e noho pu ana, ame ka ula ma kona mau papalina, he mau mea wale no ia e hoike mai ana aole no i nele loa ka manao makemake iloko o Gelade nona, aka nae, aohe ike maopopo i loaa mai iaia no ko Gelade aloha a makemake io iaia e hoopauia ae ai kona kanalua ana.

            Me keia mau hoike maopopo no ana e ike aku ana, aia no he makemake iloko o Gelade nona, eia nae, ua hoomahuahua mau ia aku no kona kanalua me ka ehaeha nui o kona noonoo.

            "E lilo ana ko'u ola i mea hoopoinoia, ina aole e lilo mai ana ko Gelade aloha ia'u," wahi ana me ka helehelena o ka manaolana poho e kau ana maluna ona, oiai oia e noonoo nui ana no ia mea. "Ua hooikaika au ma na ano apau e hoohauoli aku iaia; ua hooikaika au ma na ano apau a ke hooikaika mau nei no hoi, e loaa ka holomua ia'u ma ka'u mau haawina, i mea no'u e hemo koke mai ai mai ke kula mai a huli koke aku i kekahi hana me ka manao e loaa mai kekahi pomaikai nui ia'u no kona pono, a heaha ana ia ka waiwai o ia mau hooikaika ana ina e lilo aku ana oia i ke kanaka e, ina e kailiia aku ana kuu mea i aloha ai mai a'u aku.

            "O, e na Lani, aole hiki ia'u ke hoomanawanui i ka ehaeha; e lilo ana ia i mea alalai a i mea kaohi hoi ia'u mai ka hooko ana aku i ka iini nui iloko o'u e loaa kekahi kulana kiekie, a e loaa pu hoi me ka waiwai a e lilo pu ana i mea hoopoino i kuu ola nei," wahi ana iaia iho.

            Ua hiki ole iaia ke hiamoe maikai ma ia po, he loli wale no ka hana i o a ianei iluna o kona moe me ka hoouluku loa ia o kona noonoo, i kona nana aku ia mua he poeleele loa me ka nele i ka manaolana, a i ka wena ana mai o kaiao, ala ae la oia me ka maikai ole o ka helehelena o ka mea i kaa loihi i ka ma'i ke hoike mai ana ma kona mau maka.

            I ka manawa i kani mai ai o ka bele no ka aina kakahiaka aole iho la ona makemake e iho ilalo i ka rumi aina, no kona makemake ole e ikeia mai kona helehelena e kona mau hoaloha a ninauia mai ke kumu o ia inoino ana, aka no kona manao o haohaoia mai oia, komo iho la i kona mau aahu a iho aku la i ka rumi aina me ke ano kunewanewa o ka mea i lawa pono ole o ka hiamoe ana.

            Iaia nae e aneane loa ana e oili aku iwaho mailoko aku o kona rumi, ku iki iho la oia no kekahi manawa, a lamalama ae la kona helehelena, me he mea la ua haupu ae la oia no kekahi mea.

            "E hana aku no au ia mea," wahi ana iaia iho me ka paa o ka manao. "E hele pololei aku ana au a imua o Anakala Auguseto a hoike aku iaia ua ma'i au i ke aloha no Miss Gelede Hunatere me ka hilahila ole, a me ke ano kanaka makua a keonimana hoi, a ina aole oia e kue mai ana i kuu makemake, a ina paha e kue mai ana oia i ko maua hoohuiia ae ma ka mare, aole au e huna ana i kuu manao ia Gelade, oiai nae, e hala ana paha he mau makahiki lehulehu mamua o ko'u aa ana e noi aku iaia e kaana pu oia me a'u i na waiwai a pau e loaa ana ia'u ma nei mua aku.

            "Ua maopopo ia'u ina nei no ka loaa mai o ka manaolana ia'u no kona lilo mai na'u i kekahi la, a e lilo mai ana hoi oia i wahine mare na'u, aole loa he pahuhopu a'u e alualu aku ai e lilo i mea paakiki mamua o ko'u mau maka, ia manawa o na mea akeakea a pau mamua o ko'u alo i like ke kiekie me na mauna, ua hiki loa ia'u ke hookaawale aku no kona pono, aka hoi, ina e hoole mai ana oia i ka'u noi a e hoohoka mai ana ia'u ma na ano apau, me ka haawi ole mai i kana kaikamahine hookahi wale no i wahine na'u, e hookaawale aku ana au i na manaolana apau no ka huli ana i ka naauao ame ka waiwai ma nei mua aku; o ko'u mau manaolana a pau no Gelade e hoopoina loa ana au, a ia manawa e hookaawale aku ai au ia'u iho ma kekahi wahi mamao loa e ike hou ole mai ai au i na maka o ka mea a'u i aloha ai, e noho aku ana au ma ke ano he kanaka kuewa."

            I ka loaa ana o keia olelo hooholo, i ka nana aku iaia ia manawa me he kanaka opio la oia me na manaolana hou, ua hooniia ae la kona uhane, hoihoi mai la ka nanaina, elike me ke ao panopano i puhiia aku e ka makani a kaawale a kalae mai la ka lani, pela ka hookaawaleia ana aku o na manao kaumaha apau mai iaia aku; mama ae la kona noonoo, a me ia ano hoihoi wale oia o ka iho ana aku a hoea i ka rumi aina, me he mea la aole mea nana i hoopoluluhi i kona noonoo mamua iho.

            Me ia hoihoi no nae o kona helehelena o ia iho ana aku a hoea i ka rumiaina, aole no i nele ka ikeia ana mai o ka nananakea o kona helehelena e na maka kilo o ka makuakane, a pela hoi kona ano hoopepe a wiwo me he mea la ua hana oia i kekahi hewa koikoi loa, ka maka'u a lilo iho la i mea haohao nui na ka makuakane no ka mea, i ke ahiahi mamua iho, maloko o ka hale o ka ohana Lorina, he piha ohohia maoli o Geofere, a no ia mea i nalu iho ai ka makuakane me ka i wale ana iho no iaia:

(Aole i pau.)

 

HAALELE MAI O NED G. LINCOLN, I KEIA OLA ANA

            Mr. S. Hanohano, Aloha kaua a nui loa: - E oluolu mai oe ina he kolamu kaawale kekahi o ka kaua hiwahiwa e hookomo iho hoi i keia poomanao e kau ae la maluna, i ike iho na kini ohana o kuu uncle, e noho ana mai ka la hiki ma Kumukahi a ka la kau e hoeelo aku la i ka ilikai o Lehua.

            Ma ka Lapule Maraki 2, o keia mahina, oiai au e hoomakaukau ana i meaai na makou o ia ahiahi, hoea ana kuu niece Miss Carrie Arthur, a ha'i mai oia ia'u. Ua kelepona ia mai nei o Kuku Mrs. James Fern, ua makeia o Ned Lincoln o Kehena.

            Auwe kuu kaumaha ia manawa. Oiai ua pii aku kuu mama e nana i kona aina, ua ae aku au ia Miss Arthur, a olelo aku la ke kalaiwakaa e kelepono aku e hele mai oia e kii, malia o kuu mama ke hele, no ka mea o ka elua ia o ka mahina o ka'u kane e waiho ana i ka ma'i ame na bebe.

            Ua ae mai no ke kalaiwa.

            Hoi aku laua o ko'u kii no ia i kuu mama a ha'i aku i ka mea kaumaha. Auwe no hoi, na ka waimaka no e hele.

            Aole no ka make mua ana o ko'u papa James J. Fern, ame kuu Aunty Keoho, he mea e poina ai maua ia uncle Ned Lincoln; aole pela, ua like no me ko'u aloha i ko'u makua, a peia no ia uncle Ned.

            Nolaila hoi mai maua me kuu mama a kuka no e hele ia ahiahi, oia wale no. Keia hele ana aku e kelepona. i ke kaa, ha'i mai ana aole hiki ia po, aole kukui o ke kaa.

            Nolaila kauoha aku i ke Kepani kakahiaka Poakahi holo mai e kii. Ua ae mai no oia. Nolaila noho iho maua me ka huhu i o'u pokii kaikaina no ka ha'i ole mai he ma'i o uncle.

            Ma ia po hapalua hora ehiku, hoea hou ana ia opu aloha e ha'i ia maua; o ia hoi ka manikia o ka Parker Ranch, Mr. E. Verdenbug a ha'i ana no i ka lono kaumaha, no ka mea hele aku kuu kaikunane James Lincoln a olelo aku i ke kaikaina o maua ia E. Kekuewa e kelepona mai ia maua. A ua hooko no o E. Kekuewa, a ua wili mai oia ia Mr. Notley o makou nei, me ko'u manao ua ha'iia mai i ka ohana ma Waimea.

            He nui loa ka ohana. Eia ka o maua wale no!

            Ma ke kakahiaka Poakahi, ua olelo mai ka'u kane, o hele oe me mama i kela pilikia; nolaila ua hele aku maua. Ko makou hoea ana i ka halekuai, olelo aku au i kuu mama e wili ia Mrs. D.A. Lindsay, ina ua lohe lakou. I ko'u hai ana aku i ka meahou, ua hoole mai oia aole i ha'iia mai. No ka mea, aia malaila kona mama kahi i noho ai Kehena.

            Ha'i aku au e hele ana maua; kauoha mai oia e kii aku iaia; ua ae aku au.

            Nolaila o makou wale no ka i hele. I ko makou hele ana ninau mai ke kalaiwa o Ned hea la. Hai aku au kahi a kakou e hele mau ai, kuu Auntie o Kehena. Olelo mai ana ke Kepani, hele oia, e hana ana no ka poe hana alanui o Ned ka luna.

            I ko makou hoea ana aku e kau mai ana no ka maka o kuu kaikunane opio James o ko maua hiki aku. Auwe no hoi oe e kuu kaikunane hoomanawanui i ka makua.

            Ua like no oe me a'u e noho nei, oiai ua make mua kou mama, a malama iho oe i ko'u papa, a nana i haalele mai, a peia no hoi au, ua make ko'u papa, a ke malama nei au i kou mama. Auwe no hoi kaua e kuu pokii kaikunane! Hoea ana aku, ua piha i ka ohana. Lohe iho la, aole he ma'i a haalele mai. Ua lohe au i kona moolelo ia manawa.

            Ua hanauia oia ma Waipio, ma ka mahina o Feb. 27, 1858. Mai ka puhaka mai o Lepeka Bell kona mama, Ned W. Lincoln kona papa. Nolaila ua piha iaia na makahiki he 66 me 4 la. Pehea la ua pololei paha keia aole paha, mai kana keiki ponoi au i lohe ai o ia kuu kaikunane John Lincoln o Mahukona.

            Aole no i maopopo loa ia'u kona mau wahi i hele ai. Kahi mea i loaa ia'u, o ia no keia.

            E Kohala i ka makani Apaapaa, ua pau ka holoholo hou ana o kuu unle ma na alanui. E ka Union Mill, kahi a kuu uncle e hana ai i ke oeoe, e kani hone ana, i ka pili o ke ao, e imi ana i pono no ka noho ana; Kehena ame Waiokamalii, aloha wale ia mau wahi a kuu uncle heleloa i luakaha ai.

            O Kehena aia malaila kona home. E na puu haelelua, o Pili me Kalahikiola ua pau ua hala ua wehe i ka pili hooko ialoko ua huna na maka o kuu uncle pee i ka ili, aole loa kuu uncle e hooipo hou ana me ka nani ou e Kohala.

            E Keomoku ka hale malu i ka leo, ilaila no kuu uncle kahi i noho hana ai, e imi ana i ka pono o ka noho ana. Waimea e ame Puukapu i ka Ua Kipuupuu ame ka Ua kilikilihune, ua pau ko olua hoopulu hou ana i na papalina o kuu uncle heleloa.

            Auwe oe e kuu kaikunane Ned Opio ame kaina Meleana, aole olua e ike hou ana ia papa ua haalele mai.

            Ua hoomoeia aku no kuu uncle ma ka aoao o kuu aunty, kana wahine i haalele mua mai.

            Ke haawi nei au i ka'u mahalo a nui ia Miss Arthur, ame E. Verdenbug, a peia me ka Makua Rev. Kamau o Kohala nana i hoomaikai i kuu uncle, ame na waimaka ma kona papalina ame kana aliiwahine, oiai he malihini laua, eia nae ua ike au, kohu mea ua kamaaina loa.

            Haiolelo ka Makua Kamau me na waimaka, me ka hiki ole iaia ke hoopuka hou mai i kekahi huaolelo. Ua ha'i mai oia ekolu ona hele ana ma ka hale o kuu uncle Ned.

            Nolaila ke haawi aku nei au i ko'u mahalo a nui loa i ka ohana apau loa i akoakoa mai. E oluolu e lawe aku i keia hoomaikai, a na ka Haku e hoomaikai mai ia kakou apau me ke aloha.

            Me ka Lunahooponopono o ke Kuokoa, ame na keiki oniuhua metala ko'u mahalo nui.

            Owau kana kaikamahine hanauna,

MRS. ANNIE K. LOUIS,

ame ka ohana

 

ONI O KAHUKU, NAUE O MALAEKAHANA.

            Mr. Lunahooponopono, Aloha nui oe: - Eia mai ka ono, la! na kuhinia inamona o na Koolau. Malia no ka i oni ai o Kahuku, e i aku nei ko Kahuku polopeka ke kakaolelo kau lana Aikake Kanakanui ame kana pua rose i ka Ua Maakua, me kana kamana poo o Kahuku Plantation Mr. Poi Kekauoha, no ke kukulu ana i home nani ponoi no laua.

            E kukuluia aku ana ma Laie kekahi hale e hoahuia ai na mea hanalima noeau o ke au o na tutu kahiko, ahiki mai i keia au holomua e nee aku nei, o na ano like ole apau. Eia no ke ku nei kekahi hui o na wahine humuhumu kapa apana, humu wili, kuiki, he poe polopeka ma ia hana he noeau; aia no he hui mawaho ae o ia hui, ke paaia nei na kapa lau hoopihapiha ame na paleuluna lau hoopihapiha o kona ano like pu no, a he ano hou ae no, aole o kana mai ka noeau hana a ka Hawaii hana nowelo, a ko'u maka i nana aku ai.

            Aole wale ilaila pau mai eia ma ko'u home kekahi kihei lopi kilika hoopihapiha ame paleuluna puahau o Polapola, elike no me ka pua o ka hau, pela no kona lopi i ka noeauia e Mrs. Happy Haupu, e noho mai la i ka la, Ua Poaihale o Kahaluu, Koolaupoko, i kapa Ua Apuupuu, a i ole i kapa Ua Poaihale o Kahaluu, owai apuni o na lahui o oe wale no e ka Hawaii Imiloa!

            Ua wehe ae na makuahina o ka Ahahui Manawalea o Laie i ahamele, i waihona kokua no ka poe ilihune, wahine kane make poe ma'i a nui aku, i kokua pu ia e na kaikamahine haole kumukula o Salt Lake City, o Utah Amerika mai, ka ike o keia poe kumukula i ko lakou a'oia ana ma ko lakou aina, pilipili aina ole aku. O na ono no hoi a ka Hawaii ahiki aku i na kaikamahine Samoa. Ua like ke dala me ka pakaua ka helelei iluna o ke kahua, kahi o na hana o ia po.

            Na komite kuai lei, na pakaukau kuai o na meaono like ole, mai na kula mai o Kamehameha, a mai na alakai wahine mai o Utah, a no ko Laie ponoi iho no hoi ka aikilima pu kekahi, ame na wai pa'ipa'i like ole he nui; ukukomo 25 keneka. O na pualikoa, o oe no hoi kuku, a hu iwaho. Ono ka maka ame ka naau i na nani like ole, a hoi e moe.

            Ea, pehea mai nei o Honolulu e nunu mai nei! O ka pau ae no ia o keia M.H. 1924, auhea ka ninau Enekinia! O i nana aku ka hoi a pau kuhihewa. O i moni aku ka hoi ka haae ono luna alanui, a maloo ko'u puu, aohe pono i koe o ka Repubalika, i ahona i kahi lunakiai hookahi 4 ia 8, he mau kumupaa kahiko loa no o Kalauokalani me Bikanele. I Hana ka po, I Hana ke ao, owai mai!

            Ke holomua loa nei ko Eddie Kekuku halekuai o ke kanaka Hawaii, no Aikake Kanakanui, o ka lihiwai o Waipuhi, ke oni mau nei akahi no a loaa kona ono kamana i mea e hooko pono ia ai kona makemake.

            Eia no o Jos. Luahiwa ke hoohana nei i na limahana oki ko malalo o kana mau kuhikuhi alakai ana.

            Ua nui hewahewa na meahou like ole, i hiki mai mao a maanei o ka honua, ma kou pakaukau, i makaukau e hoopiha i ke Kuokoa mai Kahikiku mai, na nane ono loa o ka puu ma Kahuku, no Kanehunamoku mai, aia a loaa ole mai kahi manu ekekeu, umiumi a Keokimauole, no keia pule ae.

            Mr. Solomon Hanohano, ame kou mau keiki, umiia mai ka hanu i pau pono na alu a kaua, me ke aloha a nui,

J.K.A. KAHUKU,

 

MOOLELO KAHIKO O HAWAII NEI AME KE KU ANA MAI O NA MOKU MA KA PAEAINA O HAWAII.

(Kakauia e J.H. Kawelowai.)

(Hoomauia mai.)

            Hoakaka iki aku ka meakakau; mahope o ka make ana o Lono, ua hoi aku la ka moku ame na haole aku i koe i ko lakou wahi i holo mai ai o ia o Amerika; ua kuku'i aku la ka lohe i na aupuni naauao no ka make ana o Kapena Kuke.

            Nolaila ua maka'u lakou, aole holo mai, ua manao lakou he lahuikanaka naaupo a he pekana, o ia ko lakou manao.

            A hala kekahi mau malama o ko lakou kali ana; oiai o Kalaniopuu ke alii o Hawaii ia manawa, a ua li'u wale ka noho ana mahope mai, ua make o Kalaniopuu, a ua lilo ae ka noho alii ia Kamehameha.

            I ke kau o ke alii e noho ana ua holo mai la kekahi moku, a ua ike lakou i ka lokomaikai o ke alii ame ka oluolu o na kanaka Hawaii; ua kuai aku a kuai mai me ka maluhia. Ma ia hope mai aole i maka'u na moku i ke ku mai ma Hawaii nei, no ka mea ua ike pono lakou i ka lokomaikai o ke alii ame na kanaka.

            Keia ke ku ana mai o na moku mahope mai o ka make ana o Lono. Eia na inoa o na moku i ku mai ma Kealakekua ia mau makahiki, o na inoa ia ma ke kapa ana aku a ko Hawaii nei poe o ka wa kahiko, okoa na inoa haole.

            Ua ku mai elua moku o Olo ka inoa o ia mau moku o ia na moku i loaa mua mai ai ka lei i Hawaii nei, a ku hou mai kekahi moku mahope mai o laua o Kanikani ka inoa o ia moku, o ia ka moku i loaa mai ai ka pahi okioki i Hawaii nei.

            Mahope mai ona, ku hou mai he moku, ua kapaia aku kona inoa o Kapilipakela. A hala kekahi mau malama mahope mai, ua ku hou mai la kekahi moku a ua kapaia aku kona inoa Alomakani.

            Ma ka hoi ana aku o keia mau moku ame na kanaka maluna, a ninau mai la ka poe ouka, pehea o Hawaii? Pehea mai hoi kau, he oluolu maoli kela alii ame na kanaka aole pela o Kalaniopuu, he huhu oia, o keia alii o Kamehameha, he alii malama kanaka a he lokomaikai.

            Mamuli o keia lohe, ua ku nui mai na moku ma ia hope mai, ua ku mai o Kane a hala he mau malama, ua ku mai o Alika, a pela aku ana, ua ku mai o Palaunu, a mahope mai ua ku mai o Kapilimoka, a mahope mai o Vanekouwa.

            Ma Kealakekua wale no kahi i ku ai keia mau moku. Ku mai no hoi kekahi mau moku ma Kauai a ma Oahu kekahi, a ma Maui no hoi kekahi, aole i paa na inoa o na moku i ku mai ia manawa i kapaia ai o ko Hawaii nei.

            O kekahi moku i ku mai ma Maui ia mau makahiki o Eleanola kona inoa, o Olohana kekahi mea maluna o ia moku.

            I ka malama o Feberuari o ka makahiki 1790 ke ku ana mai o ia moku ma Honuaula, kahi i ku mai ai ua moku la. A lohe aku la nalii e noho ana ma Olowalu oia o Kalola ame kana kane o Kaopuiki, ua ku mai la he moku haole aia i Honuaua, makemake ae la o Kaopuiki e holo e ike ia moku haole.

            Hoomakaukau iho la oia ame kona mau kanaka no ka holo ana i Honuaula; ua holo aku la lakou ahiki i Honuaula, aole nae oia i pii iluna o ka moku, ua noho no oia iuka o ka aina ia koena la. A po iho la ua kii aku la oia i ka waapa e aihue, oia ame kona mau kanaka ia lakou i holo aku ai a kokoke i ka moku, e nana ana lakou i ka waapa ua nakiikiiia a paa, ua hiamoe nae ke kiai waapa, ua oki ae la lakou i ke kaula o ka waapa me ka ike ole ia mai e kekahi poe o ka moku.

            I ko lakou hoe ana ua ala ae la ke kiai waapa, a kahea aku la ke kiai waapa i kona poe aole nae he lohe mai, alaila lalau aku la o Kaopuiki i ka haole a pepehi iho la lakou, a make iho la ua kiai waapa la, a wawahi iho la lakou i ka waapa a pau ae la na kui i ka ohiia i makau, a i kui houhou kekahi a olelo ae la kekahi ua pomaikai kakou.

            Alaila hoi mai la o Kaopuiki ma ahiki i Olowalu, me ka hauoli me ka paa mau no o kela olele ia lakou pomaikai kakou, i na mea i loaa ia kakou, loaa ka kakou mau mea e hana ai.

            A hala kekahi la, lohe aku la lakou ua kauaia mai la o Honuaula, no ka lilo ana o ka waapa ame ka make ana o ka haole a make iho la kekahi kanaka no Maui waena, oia ka apana o Wailuku o Keoho kona inoa, i hele oia i ka piele i'a, he kuai i'a hoi ma kahi olelo ana i Honuaula, a ku i ka poka pu, pela oia i make ai, a elua kanaka i hopuia a paa laweia ma ka moku no Honuaula kekahi, a no Olowalu kekahi.

            O ia paha ka mea nana i kuhikuhi i ka poe na lakou i aihue i ka waapa ame ka pepehi ana i ka haole.

            A pau ke kaua ana, alaila hoomakaukau iho la ka poe o ka moku i ka holo ana, ua holo aku la lakou a ku aku la ka moku ma Olowalu, i ke ahiahi ke ku ana aku o ka moku, a kakahiaka ae, ike aku la kouka aku nei poe i ke ku mai o ka moku hookapu iho la ke alii wahine o Kalola, kau iho la i ke kanawai penei:

            Aole auwaa holo i kai o ka moku, o ka mea hoolohe ole i keia kauoha, o puhiia i ke ahi, o ia ka uku o ka mea hookuli a malama ole i ka olelo kauoha, a ua kapaia ka inoa o ia kanawai o ka Mauumae.

            Ekolu la i kapu ai i ka ha o ka la noa kanawai o ke alii. alaila ua holo aku la na waa he nui mo na mea kuai i ua moku la, no Lanai mai kekahi auwaa, a no Lahaina mai kekahi auwaa, a no Kaanapali mai kekahi auwaa, a piha pu olalo o ka moku i na auwaa.

            Aole lakou i ike ko hoomakaukaa nei na haole e ki i ka pu, eia ka lakou mea i ike, ina e holo kekahi waa mamua a mahope paha o pehi ana na haole i ka pohaku. Alaila akoakoa loa ae la ka auwaa mawaena o ka moku a nana ae la lakou i ke kuai ana.

            Holo aku la Oakakane maiuka aku nei o ka aina a pili i ka moku pi akula oia iluna o ka moku, a ku iho la ma ka palekai o ka hoomaka ihe la no ia o na haole e ki pu, a pau loa iho la na kanaka i ka make.

            Holo aku na kino make iloko o ka hohonu o ka moana kai.

            I mai la Olohana, ka mea i ike maka, nui loa ka poe i make, a i ka aina awakea, holo aku no ua moku la. Ua hoolouia i ka makaa kekahi poe i holo ilalo, a pae aku iuka kekahi poe; ahu iho la i kahakai kekahi poe, hu ae la ka lolo, ua kapaia ka inoa o ka Lalopahu. I ka la hookolokolo nui e halawai ai ke kapena o ua moku la, me ka poe i make iaia, na ka Lunakanawai Kiekie loa e hooponopono mai i ka ame ka hewa o ia hana ana i hana ai.

            Holo ua moku la ma Hawaii ahiki pu aku ilaila me kekahi moku kiakahi uuku. Malaila lele aku la o Olohana iuka o ka aina a ike mai la ke alii iaia manao iho la oia iloke ona, he mea maikai nana e hana i kahi mea, a i ka makemake ana o Olohana o hoi i ka moku, aole hiki ua au'a iho la o Kamehameha iaia.

            Eia ke kumu i a'ua ai o Kamehameha, no kona makemake i ke kanaka ili keokeo, a o kona maka'u kekahi o hoi aku o Olohana a ha'i aku i ke pio ana o ka moku kiakahi ia Kameeiamoku.

            Ua malama no o Kamehameha iaia me ka lokomaikai, o ka hoomaau, o ia ke kumu i make ai, no ka pii ana o Kameeiamoku iluna o kekahi moku haole, hahauia kona kua i ko kaula e ka haole, o ia kona mea i hoomaauia ai.

            I iho la oia, ina o loaa ia'u kekahi moku haole, make wale no ka hopena.

            Ma Kaupulehu kahi i noho ai o Kameeiamoku, a i kekahi la ike mai la oia i kahi moku kiakahi o holo aku ana a ku ma Kaupulehu, manao ae Ia oia e kii e pepehi i ka poo oluna o ka moku, kena ae la oia i kona mau kanaka e hapai i na waa ae holo aku i ka moku haole.

            Hapaiia ae la na waa, holo aku la lakou a pii iluna o ka moku. Eia na inoa o na kanaka i holo pu ai me Kameeiamoku.

            Mauki, Kuaiwa, Kuahiku, Manohili, Noluhi, Ahuole ame Pee, ame kekahi poe e ae he nui wale a he mau hoahanau kekahi no ke alii o Kalaukoa, o Manukoa, o Kanuha o Keakaokalani.

            Kena ae la ke alii e lalau a pepehi i ka haole a make, o ka make iho la no la o ua poe haole nei elima haole, o ke kapena ola ke ono. Ola mahunehune aku o Aikake mai ko lakou lima aku; malama no hoi oia i ka moku me ka manao o hoihoi ke kii mai na haole.

(Aole i pau.)

 

POE LAWELAWE OIHANA

ma ka inoa

COSMOPOLITAN BUSINESS AGENCY

            Oihana Loio, Huli i na Aina Pohihihi; Noteri Hooiaio Palapala, Kakau i na ano Palapala apau; Akena Kuai Aina; Ohi Aie ame na hana e ae.

            Keena Oihana? Rumi 5 Hale Lincoln, aoao mauka o ke Alanui Moi, mawaena o ka Hokele Young ame ka Hale Kapiolani, Helu 178. Kelepona 6310.

6601 - 1m.

 

MA KA HANA O KA HOOPAU ANA I KA PAUWELA STORE LTD.,

Hoolaha i ka Poe Paa Alo.

            Ma kela ko hoikeia aku nei ka lohe i ka poe paa aie apau o ka Pauwela Store, Ltd., o waiho mai i ka lakou mau koi i ka mea nona ka inoa malalo iho nei ma Wailuku, Maui, T.H., iloko o kanaiwa la mai ka la aku o ka hoopuka mua ia ana o keia hoolaha, o hoole mau loa ia aku auanei lakou.

            La o ka hoopuka mua ana, Maraki 27, 1924.

K. C. WONG,

Kahu no ka poe paa aie ame ka poe paa mahele o ka

PAUWELA STORE, LTD.,

6601-Mar. 27; Apr. 6, 10, 17, 24.

 

HOOLAHA AHA MOKUPUNI HOOMANA NAAUAO O HAWAII.

            He leo hea i na hoahanau o Pa Hoomana Naauao o ka mokupuni o Oahu nei, o hoouna ae i na elele kihapai, me ko lakou mau hookohu, ma ia aha e malamaia ana ma ke Alaula o ka Malamalama, Hoomana Nauao o Hawaii, 743 Kanoa Lane, Honolulu, ma ka Poakolu la 16 o Aperila, 1924, hora 10:00 a.m., a ma ke Sabati aku la 20 e malamaia ai ho hoike Kula Euanelio Mokupuni.

            E alu mai e na keiki o ka naauao i kupaa ma ka pono me na Makua Rev. John K. Maia ame Rev. John E.K. Maia i moe.

DICK K. DIAMOND,

Hope Pres. Aha M. o Oahu.

6601 - Mar. 27; Apr. 3, 10.