Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 14, 3 April 1924 — HE MOOLELO NO KEONI MONOTANA A I OLE MAI KA AMANA LIKANAKA MAI A I KA LILO ANA I KANAKA ONAMILIONA WAIWAI LOA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KEONI MONOTANA A I OLE MAI KA AMANA LIKANAKA MAI A I KA LILO ANA I KANAKA ONAMILIONA WAIWAI LOA.

Ina paha no ka loaa aku o ka Ike i kela poe hoopukapuka waiwai, he liilii loa na mea a Paulo Sekona i hoomaopopo i ka manao ame ke makemake maoli o kona haku, ina ua hooi loa ia aku ko lakou mau manao kahaha, no ka mea, mawaho ae 0 na kauoha e haawiia aku ana iaia e hooko no kekahi la, aole ana mea i ike no kahi e loaa mai ai ke dala, no ka hoolilo ana aku, a pela hoi ka nui o ka waiwai o kona haku. Ma ka mea oiaio maoli, o na hana apau a Monotana e lawehnre ai, iloko wale no ia o ke pohihihi, elike no me kona ano knpaianaha, nolaila ma ia ano pohihihi, i hookauia aku ai na nanao hopohopo iloko o na kanaka loea ma ka hana hoopukapuka waiwai, me ka maopopo ole ia lakou, o kahi a ka popoki e oiH ae ai. Ua hoea okoa aku la kekahi o kela poe loea hoopukapuka waiwai ma na hale banako, kahi o na bila kikoo a Monotana, ī waihoia aku ai, no ka ninau ana i ka nui o na dala a keia ka- j oaka, o ka pane wale no i loaa mai ia lakou, aia ma kahi o na miliona dala a Monotana i waiho maloko o ka banako, mawaho, ae olaila, aohe he mea a na hale banako i maopopo. Aīa he mau hanako lehulehu matoko o kela kulanakauhale, hookahi oo pane a kela mau batrako apau e haawi mai ai i ka poe e hoea aku ana no ka ninau ana, i ka nui o ka Monotana da3a, o ia ko lakou makaukau, e uku mai i kekahi huina e kikooia aku ana e Monotana, elike me kana i makemake ai, no keia pane mai na hale banako mai, a hui pu iho no hoi me ka maopopo ana, he mau miliona o na dala i hooliloia aku e keia kanaka, ma ke kuai ana i na mahele o kekahi mau hui hoopukapuka waiwai, ua lawa ia no ka hookahaha ana aku i ka manao o na mea apau, no kahi o ka waiwai i lo.aa aku ai 1 keia kanaka, ame ka nui o kana mau dala. Iloko o ka pule hookahi, o ka lawelawe ana o na kanaka hana ma ka lakou mau hana like ole, ua pau iho la na hemahema o ka home o Monotana, a iloko o na manao kahaha o na mea apau, ua wehe hamamaia ae la na ipuka o ua home nei, me ke konoia ana o na mea apau o ke kulanakauhale, e belo mai e makaikai, ma ke ano, he mau malihini hanohano lakou na keia kanaka. Ua hooko i'o mai la ko ke kulanakauhale i kela leo kono, ua hoolimalima na kauwa lawelawe na kiai, na kanaka hookipa he nui. no ka makaala ana i ka pono o na malihmi, a no na la ekolu, ka manawa i hookuu akea ia ai ua home nei, he o īa mau ka piha i ka poe makaikai mai ke kakahiaka mai ahiki i ka po ana. Aohe wahi oloko o kela hale, i nele i ka makaikaiia e na malihini, aka he hookahi wale no rumi, i wehe ole ia, no ko lakou nana ana, o ia no ka rumi moe ponoi o Monotana. I ka ike ana keia o na kanaka waiwai loa maloko o kela ku'anakauhale, i ke ano o ka hanaia ana ame ka ana o kela home, ua hele lakou a piha me ke kahaha, ka pahao'ha'o arr;f ka mahalo pu. Aia he mau pa-ku pale nui i hanaia. i ka v,-a e hooneeia ae ai kela mau pa-ku, a nalowale aku la īloko 0 ka Paia, aia hoi, e waiho mai ana he mau keena lehulehu, s ma'una o na kilina, na paia, e kau mai ana na pohaku momi n.-ik.iniae. i okomoia aku, o ia no oe o na ihoiho kukui uwila e r.na: n mai ana, no ka hoomalamalama ana ialoko o kela mau ! : . ana ma ka waha o na kanaka loea i kamaaina i ke kuni;kuai o kela mau mea hoonani like ole, ko lakou kamailio ana. aia ma kahi o ka miliona dala ka hoolilo no ka rumi hooka:'i i hoohiwahiwaia ai. ' ) ka mea oi loa aku nae o ke kahaha iloko o ka noonoo o na mea apau, aole loa he hookahi iwaena o lakou i maopopo 1 loaa mai ai kela mau pohaku momi makamae loa, no ka mea aole loa he hale oihana e lawelawe ana ma ka hana kuai i na pohaku momi, na lako gula, i hiki ke hoolako i kela mau mea nani, a aole no hoi he loaa maloko o ia mau hale, na niomi kumukuai pipii loa o ko lakou mau kumukuai, mamuli o ka nui hewahewa o kela mau momi makamae, i nana aku ai kela poe ia Monotana, aole oia he kanaka no keia honua, aka he kanaka oia no ke aupuni, he gula ame ka momi, kona Tnatt waiwai, a ma kekahi ano kupaianaha loa, i hoea mai ai oia i ka honua nei, me ka halihali pu ana mai i kona mau waiwai me ia. Aole nae ma ka nui wale no o kona mau wauyai 1 hookaulanaia ae ai ka inoa o Keoni Monotana, aka ua ku'i pu aku kona kaulana, ma kana mau hana kokua aloha i ka poe nele a ilihune. He mau kanaka lawelawe kona, i haawiia aku ke kauoha ia lakou e hele e nana i ka noho ana o ka poe nele, a i ka wa e loaa mai ai na hoike iaia, no ko lakou noho ana, e hoouna aku ana oia i na huina dala mahuahua i loaa ai na mea kupono no lakou e pono ai. Elike me ka pa ana a kekahi makani puahiohio e lawe ana i ea opala apau me ia mamua o kona alahele, pela iho la na hana kokua aloha a keia kanaka i ka poe nele, a iloko o ka pule hookahi wale no, aia na leo pule a na haneri kaukani o ka poe ilihune, ke nonoi la i ke Akua, e hookau mai i na hooppmaikai ana maluna o keia kanaka a ka lokomaikai nui wale, i ioaa ole kona lua ma ka honua nei. O na kanaka opio keia ame na wahine opio, i kupono na kokua e haawiia aku ia lakou, no ka paepae ana aku i ko lakou mau lima ame na wawae, a maloeloe ma ka lakou mau hana e lawelawe ai, aole o Monotana i hoohakalia iho i ka hoomohala ana aku o kona mau lima aloha imua o lakou, nolaila me kela mau hana ku i ke aloha oiaio, ua lilo maoli o Monotana i kanaka nui iloko o ka noonoo o na mea apau. Aole loa hookahi kane, wahine a keiki paha, maloko o kela kulanakauhale holookoa i hoopakeleia ae, mai ko lakou noho nele ana, e hoohakalia iho ana i ka haawi ana aku i na kupale sna no ka pono o Monotana, ina nei no kona komo iloko o ka pilikia no ka mea ua oi loa aku kana mau mea i hana ai no lakou 'mamua o ka mea hiki ia lakou ke panai mai. Ua nana maoli mai kekahi poe o lakou ia Monotana ma ke ano he akua, aka elike no me ko Monotana ano mau, aole i l'lo ka hookaulanaia o kana mau hana maikai i kumu nona e keha wale ae ai iaia; ua hana wale aku no oia i na mea apau i ku i ka pono, elike me kana i manao ai, o kekahi ia o kana mau hana ma ka honua nei. A.ole -wale no o ka haawi maoli ana aku i na dala 1 ka poe rcle kana hana kokua, aka ua kuhikuhi pu aku oia i kekahi poe. i -a'aiahele e ukaliia ai ka lakou mau hana me ka holomua. Ma ke'ia mau hana nae apau, aole o Monotana i komo kino aku

e hooko, aka ua lawelaweia e kona mau akena, na kanaka ana i hoouna aku ai ma na wahi like ole o kela kulanakauhale; a oiai oia e hoowaiwai' aku ana i ka poe ilihune, e hoolilo ana oia iloko o kela manawa hookahi, i ka poe waiwai i poe ilihune. Me he mea la, i ka nana aku, aia ka mileniao iloko o ka lima o keia kanaka a ke aiwaiwa nui wale, a ua halihali mai oia i ka hoopakele i ka manawa kupono loa, oiai na lima kakauha o ka poe waiwai, e hooke aku ana ia lakou a pili £ i ka paia; me kela mana o ke dala ame ka walwai iaia, 1 hookaulike ae ai oia i na mea apau ma ke ana iliwai aole hoi o ka poe wafwai ke kao maluna, a malalo aku ka poe ilihune, aka, ua waiwal like na mea apau, aole hookahi ohana I noho hou malalo o ana a ka nele ame ka hune. No keia mau hana a Monotana, ua hoowahawahaia aku oia e ka poe waiwai, aka iloko nae ia manawa hookahi, ua kau pu aku ka weli maluna o lakou nona. No ka poe nele nae a ilihune, ua aloha aku lakou iaia, a ua mahalo aku i kana mau hana ku i ke aloha oiaio, a i ka hala ana he mahina o kela noho ana o Monotana, hookahi olelo nui ma ka waha o na mea apau, ua hiki loa iaia ke waiho i kona mau waiwai me ka loaa ole o na manao hopohopo, no ka lilo i ka aihueia, mamuli 0 ka makaukau o ka poe ana i kokua aku ai, e hoopakele i kela man waiwai a i kona ola pu. Iloko o keia manawa e pahola nel ke kaulana o Monotana, e ike mau ia ana no oia ma na alanui o ke kulanakauhale, me kela minoaka ma kona mau papalina, me kona nana ole aku i 1 na mea a ka lehulehu e kamailio mai ana nona. Aole ona hui | kamailio wale aku me na kanaka, a hoikeike aku paha i kona mau manao imua o kekahi mea, aka o Wanada hookahi wale no kona hoa kuka, a iaia wale no oia e kamailio aku ai i kona mau makemake apau, a mai ia Wanada aku, e haawiia ai na kauoha i na kanaka he nui, 1 lilo i poe kauwa lawelawe malalo 0 Monotana. Aia no o Rolana Kinikala maloko o ka halepaahao kahi i paa ai, no ke karaima pepehikanaka e kakali ana o ka hoea mai i ka wa a ke kiure kiekie e noho mai ai e noonoo i kona hihia, no ka make ana o kana wahine, me ka moeuhane ole ae, aia ua wahine nei ana ke au la i ka Moana Akelanika, maluna o ka mokuahi o ke kanaka nana na oleloike, i hookomo aku iaia maloko o na pani paa o ka halepaahao. O kela mau miliona dala a Rolana Kinikala, aole loa e hiki ke hoopakele ae iaia mailoko mai o ka halepaahao, ma ka mea oiaio nae, aia ua mau miliona dala nei ana, ke emi mau aku la, mahope mai o kona paa ana i ka hopuia. Mailoko mai no o ka halepaahao o Rolana Kinikala, e haawi mai ai i na kauoha i kona mau akena, no na mea e hana aku ai, me kana mau dala, iloko nae o kona loea me ke akamai ma ka hana hoopukapuka waiwai, ua hoopahu'aia aku ia e kekahi kanaka malihini o ka oili ana mai me he hokulele la, ka mea nana i hoolilo aku i na kanaka laeoo o Nu lok,a i poe ilihune, a i kela ame keia la, e halihali mau ia aku ana na nuhou hoolelehuli imua o Mr. Kinikala no kona komo ana iloko o ke poho, a o ia ka ua kanaka nei o ka hooho ana ae: "E hooneleia mai ana anei au i ka waiwai, ka mana ame ka noho lanakila ana? Owai keia kanaka o Monotana?" "O ke Akua hookahi wale 110 ka Mea i ike iaia," wahi a kona akena. "He diabolo oia, a o ka waiwai o ke diabolo kana e hoohana mai nei, a ke hopohopo loa nei au, mamua o ka pau ana o kana mau hana, e lilo ana kakou apau i poe kanaka ilihune." "Maihea mai keia kanaka o ka hele ana mai?" "Aohe he poe i maopopo." 'No ko'u paa hoi paha iloko nei o ka halepaahao; ina eia au ke hele lanakila nei, ina ua hiki ia'u ke hookolo aku ahiki i ka maopopo ana o kona wahi i hele mai ai. Heaha no hoi ke kumu o kekahi mea i huli ole aku ai i kahi i hele mai ai o keia kanaka?" "Aohe mea hiki ke lawelawe aku ia hana." "Heaha hoi ke kumu e ole ai ? He nui na makaikiu akamai loa a kaulana o Nu īoka nei, heaha ke kumu o ka hoolimalima ole ia ana o leela mau makaikiu, me ka nana ole i ka nui o na dala e uku ai no ko lakou luhi?" "He hana hoopau dala wale no ka hooikaika ana e loaa mai na mea oiaio e pili ana i keia kanaka. Ua hoolimalimaia na makaikiu akamai loa, a ua hookolo aku lakou ahiki i kekahi wahi kauhale uuku, o na kanaka eli gula, ma ka mokuaina o Monotana, malaila iho la no pau ka hiki i kela mau makaikiu ke hana aku. "Elike no me ke kupaianaha o kona hoea ana mai ma keia kulanakauhale, pela no ke kupaianaha o kona hoea ana aky ma kela wahi kauhale, aole he mea a na kanaka o kela wahi i ike nona, koe wale no ko lakou mahalo i kela kanaka, elike no me ia a koonei poe i mahalo aku ai iaia, nolaila e ike mai oe e Mr. Kinikala, heaha ho uaku auanei ka mea hiki ia makou ke hana? Hookahi no olelo nui a na kanaka eli gula, he akua keia kanaka, aole he kino maoli elike me ko kakou." "0 he mau olelo palaualelo wale no kena, aohe waiwai!" "Pela i'o no, aka pehea ka nui o kou hooikaika ana aku e hoohulihuli i ka manao o kela poe kanaka eli gula, aole loa lakou e manaoio mai ia oe, mamuli no o ko lakou ikemaka i na ano aiwaiwa o Monotana," alaila hoomaka aku la ka akena e hoakaka i na mea a kaua i maopopo mua ai, no ka hoea ana aku o Monotana maloko o ka hale inurama, kahi a na kanaka eli gula e piliwaiwai ana, ame ke kono okoa ia ana aku o kela poe kanaka, e hoohana i ka lakou mau pu pnapana, ma ke ki ana a make kekahi kanaka, nana i imi i ke kumu e hu ai ke kaaahi mai ke alahao ae, a i make ai he mau ohua lehulehu. Ke hoolohe loa mai la o Rolana Kinikala i ka moolelo a kona akena e kamailio aku nei iaia, a o ia ka ua o Mf. Kinikala i pane mai ai: "Pehea kela kanaka 1 hoea aku al no ke kauhale o na kanaka eli gula?" "Aohe poe i maopopo/' . "He keu aku maoli oukou a ka poe hupo! Aole e hoea wale aku kekahi kanaka no kela wahi, ke ole oia e hele ae ilaila, mai kekahi wahi okoa mai. w "Ke ae aku nei au i ka pooleloi o kena manao ou, aka maihea mai oia o ka hele ana mai?" "Ina hoi paha no ko*u hemo mai keia wahi aku, malia o hiki ia'u ke huli ahiki i ka loaa pono ana o kona wahi mua i noho ai." "Ke manao nei au, e loaa ana he manawa hou e halawai pu ai me ia, a e kamailio ai he alo a he alo; no ka mea ua heluhelu au maloko o ka nupepa o keia kakahiaka no kona makemake loa e hele makaikai aku maloko o na halepaahao o ke kulanakauhale nei, a ua waiho ae oia i kana palapala noi, no ka haawiia aku he palapala ae iaia, i nehlnei koke aku la no. Ina nei no kona hoea mai ma keia halepaahao, ua hiki loa ia oe ke noi aku iaia e hoohala i kekahi mau minuke ma ke kamailio ana, aole loa kekahi noi a kela e hoole, ua ike au i kona mau ano apau iloko o na la aku nei i hala. "Mai pololei no paha kena mea au e kamailio mai nei, no ka aihueia o kou mau waiwai. ina o oe hookahi wale no ke karts.ka 1 poho, ua pahola like keia haawina pakalaki maluna o na mea apau, a ua oi aku no paha ke poho o kekahi poe e ae mamua ou.

Ua lohe mai nei au, i keia kakahiaka iho nei no, ua hookeia aku o Uilama Ganeki a pilipu ika paia." „ j "Ua maopopo ia'u na mea apau e lawelaweia mai nei, no ka | mea he heluhelu mau no au i na nupepa puka-la apau, ina hoi paha no ko'u hemo mailoko aku nei o keia wahi, aole loa o'u kanalua iki, no ka hiki ia'u ke hoohoka aku i kela kanaka. E hooikaika aku oe imua o ka lunakanawai, no kona ae mai, e hookuuia au malalo o k abona, me ka nana aole i ka huina e kauia mai ana, ina no ia no ka pule hookahi wal€ no/' w Aole waiwai o ka hoao ana aku e hele e ike i ka lunakanawai, aole oia e ae mai ana e hookuu ia oe malalo o ka bona." "Alaila ua haalele maoli ia no ka paha au e noho maloko nei 0 keia luakupapau ahiki i ka popopo ana?" "O keia wale no kahi kupono nou e noho ai, no ka mea aole e loaa ia oe ka palekana, ke noho oe mawaho. Aia no ke makamaka hou la ke karaima au i hana ai maluna o kau wahine, iloko o ka noonoo o na kanaka, a o ka mea oiaio no ea, ua manaoio loa na kanaka apau ua pili maoli no ke karaima pepehikanaka ia oe." "O oe pu anei kekahi iloko o kela manaoio hookahi?" "Aole au i hoakaka i ko'u manao maluna o kela kumuhana, a aole no o'u wahi manao iki e noonoo, no ia mea." M No kou huna i kou manao maoli no kela karaima, me he mea la ma ka'u koho aku, o oe pu kekahi i manaoio no ko'u pili 1 ka hewa. Ke nana aku la au ia oe, aole ou wahi manao iki e hoole mai ika lawe ana aku i ka'u mau dala. Ua maopopo no ia'u, ua manaoio maoli no na mea apau ua pili au i ka hewa, aka o ke Akua hookahi wale no o ka lani, ka Mea i ike, aole ? i paumaele kuu mau lima, i ke koko hala ole o kuu wahine." Aohe pane hou aku o ka akena no kela mau olelo, alaila hoomau hou mai la no o Mr. Kinikala i ke kamailio ana: "Ua hoomaka mai na ulia pakalaki e ukali mahope o ko'u meheu, mai kela manawa mua loa mai i hoea ae ai o Monotana noloko o ko'u rumi ma ka hokele. Aole au i ike mua i kela kanaka, a no ka pahee no hoi o kana mau olelo, ae aku la au i kana noi, e hoea kino ae ma ko'u manawa e mare ai ia Mira, a oiai o ke Akua ka hoike nui ma ko'u aoao, ke manaoio loa nei I au, ua koimo pu keia kanaka iloko o na hana apau, i hoolalaia, | 110 na hiona i ikeia ma kela la poina oie/' | "Ina o ke Akua i'o kou hoike, e lilo no Oia i hoopakele nou, i ka wa pono, ina aole i pili ka hewa ia oe," i loheia aku ai kekahi leo i ka pane ana mai mawaho o ka puka o ke keena paahao o Rolana Kinikala. Huli like aku la na kanaka elua e nana ma ka hakahaka o ke pani puka, aia hoi e ku mai ana o Monotana, ke kanaka a laua i noke ai i ke kamailio i na minuke mamua aku, aia hoi na maka o Monotana ke haka pono mai la maluna o Rolana Kinikala. "Heaha mai nei kau e keia kanaka o keia wahi?" "No ko'u lohe ana ae nei, ua makemake oe e kamailio pu me a'u, pela au i hoea mai la. Pela i'o anei?" MOKUNA XX. "Ua hoakaka i'o ae nei au no kuu makemake e kamailio pu me oe, aka mahope iho o kou lohe pono ana mai i ka'u mau huaolelo i hoopuka aku nei imua o ko'u hoa, ke hoololi hou nei au i kela manao mua o'u, a ke hoole aku nei au i ke kamailio pu ana me oe." "Heaha iho la hoi ke kumu o kou hoololi ana? Aole he hana e ae a'u i makemake ai, ma ka'u misiona no ka halepaahao nei i keia la, no ka ike ana no ia ia oe, a kamailio pu e pili ana i kou mau pilikia." "E ae mai ana anei oe, imua wale no ou au e kamailio aku ai. mc ka hoolohe ole mai o kekahi poe i ka kaua mau kamaiHo?" "Heaha auanei ka'u mea e hoole aku ai, ina o kou makemake ia, oiai ua loaa mai nei ka aeia ia'u e noho maloko o kou keena paahao, no ka hoohala ana i kekahi mau minuke. Ina ua pau ka olua kamailio ana, alaila aia a puka mai ke keonimana e noho pu la me oe iwaho nei, o ko'u wa ia e komo aku ai iloko." Oiai aole he mau kamailio ano nui i koe mawaena o Rolana Kinikala me kona akena, koe wale no ka haawi ana aku o Rolana Kinikala, i na kuhikuhi ana no na mea e hanaia aku ai no kona mau waiwai, ua weheia ae la ka puka e ke kiai o ka halepaahao, ia wa i hemo mai ai ka akena iwaho, a komo aku la hoi o Monotana iloko, me kona ku pono ana aku imua o Rolana Kinikala, oiai ke kiai o ka halepaahao, e ki mai ana i ka puka mawaho mai. I ka maopopo ana ia Monotana, ua paa ka puka i ka lakaia, a ua hele aku hoi ke kiai no kahi okoa, e hoolohe ole mai ai i na mea e kamailioia ana mawaena o laua, ia wa i pane koke aku ai oia: "Heaha keia hana nui au i makemake ai e ike ia'u e Mr. Kinikala?" wahi ana me ka leo kuoo. "Ua makemake au e ike ia oe e pili ana no ke karaima pepehikanaka I" "Pela i'o ka hoi! Heaha kau i makemake ai no ia mea?" "Ke makemake nei au e lohe i kou manao, pehea la, ua manaoio no anei oe, ua pepehi aku au i kuu wahine a make?" "Aohe o'u manaoio ua hana oe i kela karaima!" i poha aku ai ka leo o Monotana me ke kuoo, i ukaliia aku e kona mau maka hulili. Mai hookomoia aku paha ka manao hauoli ame ka hoihoi iloko o Rolana Kinikala no kela pane, ina aole oia i ike mai i na ano uahoa iloko o Monotana, no ka mea ua lilo kela uahoa o ke kanaka malihini, i kumu e kau ai ka weli maluna ona. "Ke olelo mai nei oe, aole ou manaoio, no ka pili o ke karaima pepehikanaka ia'u, heaha kou kumu i manao ai pela?" "Makemake au e hoomaopopo pono mai oe e Mr. Kinikala i ka'u mau olelo. He oiaio aole o'u manaoio ua pili ke karaima pepehikanaka maluna ou, no ka make ana o kau wahine, a ke hooiaio maoli aku nei au imua ou, ua maopopo loa ia'u, aole loa no oe i lawelawe i kela karaima!" Aole no i lilo kela mau olelo a Monotana i kamailio aku ai i kumu e hookomoia aku ai ka manao hauoli iloko o Kinikala, no ka loaa o ka hoike nui ma kona aoao, no ka hoopakele ana ae iaia mai ka make mai, aka ke mau la no kona mau ano kunahihi, me kona ninau okoa ana mai: . "Heaha ka manao maoli o kau mau mea I hoopuka mai nei. Ma kau mau olelo, ina aole ia i ukali pu ia mai me kou mau ano a'u e nana aku nei, ua hiki loa ia'u ke hoomaopopo, aole nae pela ua piha au me ka pohihihi, a o ia ka'u e noi aku nei ia oe e hoakaka pono mai i ka mea oiaio maoli." "Ae, aia he manao nui iloko o ka'u mau olelo i kamaillo mua aku nei ia oe." "Ke mau nei no anei kou manaoio, i pili ka hewa ia'u no ka make ana o kuu wahine?" "Ke manaoio nei au pela, no ka mea aole i make kau wa* hine. aka ke ola nei no oia." "He oiaio loa ānei, eia no o Mira kc ola mai nei?" (Aole i pau.)