Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 16, 17 April 1924 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Koi ka Wahine i ka Hapa

O ka Waiwai o Ah Leong

 

Hua'i Pau Kela Wahine i ka Moolelo o ko L.

Ah Leong Ola Ana me Kana Mau Wahine

Lehulehu i Noho ai Maanei

 

            @ok@ @ ka aha kaapuni ma ka @oaha aku nei i hala, i hookomo ae ai @ Mrs. fung Dai Kim, ka wahine ma@e mua a L. Ah Leong, kekahi Pake kuonoono a waiwai o keia kulanakauhale, i kana hoopii, e koi ana i ka aha, e haawiia aku iaia kona mahele, ma ke ano he wahine mare. @@oko o na waiwai apau o L. Ah Leong ma Hawaii nei, i hiki aku ma kahi o ka ehiku haneri me kanalima kaukani dala.

            Ma kahi o ke kanalima mau apana i kikokikoia, ma kana hoopii koi imua o ka aha, e hoakaka ana i ka moolelo piha, o kona noho pu ana me Ah Leong, mai ka wa nele mai ahiki i ka lilo ana o Ah Leong i Pake waiwai.

            Ma kana hoakaka na hoea mua mai oia no Hawaii nei, i ka 1887, oiai oia i ka 17 o kona mau makahiki@ no ka mare ana me Ah Leong. @a mare i'o ia laua ma Kohala, Hawaii, kahi a Ah Leong e lawelawe ana i ka oihana halekuai malaila.

            Ma ko laua marcia ana, a i kulike ai me ka rula paa iwaena o na Pake, ua haawiia aku iaia he elua haneri dala@ ma ke ano he hapa kela no ka a@like mare.

            Ua malama loa oia i kela mau haneri dala elua me ka hoolilo ole.

            I ke poho ana nae o ka halekuai o Ah Leong ma Kohala, ua hoi mai @a laua ma Honolulu nei e noho ai, me ka noho hana ana aku o Ah Leong@ maloko o ka halekuai o L. Ah L@@ ma ke ano he mea kuai, a ua noho hana aku hoi o Mrs. Ah Leong ma ke ano he kuke, no ka uku mahina o umi kumamalima dala.

            Ua noho hana laua malalo o L. Ah Lo, ahiki i ka loaa ana he kanawalu dala, i hoiliili liilii ia e laua, ia wa i waiho aku ai i ka noho hana ana me Ah Lo, a me kela mau dala he kanawalu@ ame ka elua haneri dala a Mrs. L. Ah Leong o ka malama ana, ua wehe ae la laua he halekuai ma Kakaako.

            Ma kela noho ana wahi a Mrs. Ah Leong, e hooikaika ana oia, ma ka holoi ana, ke kuke ana ame ka malama ana i ka hale, ame na keiki, pela me ka halekuai, oiai ka o Ah Leong e hele wale ana no e hoohala i kona manawa me na hoaloha.

            Ua holomua kela halekuai ma Kakaako, me ke ku he mau halekuai hou, a mailaila mai i pii mai ai ka waiwai o Ah Leong, ahiki i ka nui loa ana elike me ia e ikeia nei i keia manawa, a o ia ka Mrs. Ah Leong i olelo ae ai, ua loaa mai kela mau waiwai, mamuli o kona kokua pu ana, aole me kana mau dala ponoi, aka mamuli o kona hana kino ana, me ka hoomakaulii i ka noho ana.

            Iloko o kela noho mare ana, ma ka hoakaka a Mrs. Ah Leong ma kana hoopii, he umi-kumamaha mau keiki i loaa mai, ua pau lakou i ke kanaka makua i keia wa.

            No na makahiki he 32, o kela noho mare ana, ua noho pu aku o Ah Leong me na wahine lehulehu, he ekolu mau wahine i hoikeia ae ko lakou mau inoa, me ka loaa ana o na keiki mai kela mau wahine mai.

            No ka hooiaio ana i ka pololei o kela mau hoakaka maluna ae, ua kuhikuhi ae o Mrs. Ah Leong, no ka hopuia ana o Ah Leong no ka hewa @oekolohe, a hoopa'iia pela me ka hewa mare lehulehu, a hoopa'i@a.

            No kona pono nae ame kana mau keiki, ma ke ano he wahine mare, a i kokua pu aku ma ka huli ana i ka waiwai me ka hoomanawanui, a ikeia ae ai o Ah Leong he Pake kuonoono i keia la, pela iho la o Mrs. Ah Leong i hookomo ae ai i kana hoopii, no ka ae aku o ka aha, e haawi iaia i kekahi mahele o na waiwai o kana kane.

 

ANEANE E HAALELE NA MAKAI I KA HANA

            Aneane loa ka e @haalele na makai kuikawa i ohiia ai no ke ku k@ai ana i na Pilipino limahana olohani, ma ka pule aku, la i hala, elike me ka lono o ka loaa ana ae i ka Advertiser mai Kauai mai o ke kumu @e elua wale no ka manawa ai i haawiia aku ia lakou. Ua haawiia aku ia lakou ma ko lakou manawa @ ka hele ana ae i ka hana ma ke k@kahiaka ka lakou mau meaai no ka ainakakahiaka ame ka aina awakea a koe ka loaa ana aku ia lakou o ka aina ahiahi. Ma ka hora 4 @ ka auwina la @ pau ai ko lakou manawa e ku kiai ai a ma ia manawa e ku mai ai na makai kiai o ka @@ @@@@ no he aina ahiahi i haawiia aku ia poe, ua hoohalahala lakou no ia nele ana i ka aina ahiahi, aka @@@@ ua pau ia pilikia mahope iho i ka hooponoponoia ma@uli o ka haawiia ana aku o ka lakou mea i @@@ ae ai.

            O na makai kuikawa ka i ohiia ai a i hoohikiia ai hoi @ ka Makai Nui ma ka la 1 o Aperila no ka hoomakaukau mua ana in a no ke ala mai o ka haunele a mau hana hoopilikia e ae paha a na limahana Pilipino@ ua hoopaaia aku lakou ma@oke o ka halekoa ma Lihue, a oiai aohe mau haunaele i hanaia e na limahana ua loaa ka he manwa maikai a oluolu loa no ia poe maloko o ka halekoa, a he kinipopo ka lakou hana.

            O na makai kiai ma ka po he he@una nui @ lakou he mau makai kumau@ o ka lakou @aua o ia ke kiai ana i na malako o puhi ia e na limahana olohani i ke ahi, me ka makaala pu ia o ka hale aupuni Kalana ia manawa hookahi ahiki i ke ao ana.

            Ma ka hoakaka ma ka lono mai Kauai mai, he maluhia loa na limahana aohe mau haunaele i ikeia, aole hookahi Pilipino i haalele i ka hana aka nae, ua hoike mua ae kekahi poe a@akai @ na Pilipino e haalele a@a na limahana Pilipino o na mahiko@ a ma ka hoomaopopo ana he kakaikahi loa na limahana e haalele ana i ka hana.

 

            I ke kaona iho nei o Mr. W. K. Apuakehau o Lualualei, a wahi ana, @a hoopoinoia na meakanu a ka poe hookuonoono, mamuli o ke kuaua ko'iko'i i haule iho ai ma na la aku la i hal@.

 

HOOKUU NA KIURE IA HONG CHACK

            Iloko o na minuke wale no he iwakalua, mahope iho o ke komo ana aku o ka hihia iloko o ko lakou mau lima, i hoopuka mai ai na kiure o ka aha a ka Lunakanawai Federala Rawlins, i ka lakou olelo hooholo, e hookuu ana ia Hong Chack, kekahi o na Pake kalepa kuonoono o keia kulanakauhale, no ka pili ole o ka hewa kuai waiona iaia.

            Ua hopuia kela Pake e ka Lunahooko i ke Kanawai Hookapu Waiona Wise ame kona mau kanaka, malalo o ka mana o ka palapala huli, a ua loaa aku hoi ka waiona maloko o ka hale e noho ana o kela Pake mauka ae nei o ke alanui Nuuanu.

            He mau la i noho ai ka aha @ hoolohe i kela hihia, me ka lilo o kekahi Kepani kiakaa, ka mea nana e halihali ana i ka waiona mamuli o ke kauoha a Hong Chack, i hoike ano nui ma ka aoao o ke aupuni.

            Ma ka moolelo o ka hopuia ana @ k@la Pake, na kekahi kiu i haawi i na bila dala ekolu, ia Ikeda, ke kiakaa otomobile, e hele e kuai i wi@ake ia Hong Chack, a i ka manawa i loaa mai ai o ka waiona, ua hoea mai la na kanaka o ke aupuni, a hopu aku la ia Ikeda.

            Mai kela Kepani kiakaa aku, i hoike ae ai oia, i kahi o ka waiona i loaa ai, ia wa i @anaia ai he palapala huli, a me ia mana, i huliia ai ka hale o Hong Chack, me ka loaa i'o ana aku o ka waiona.

            Ma ka buke hoomanao a Ikeda, ke Kepani kiakaa otomobile, nana e halihali ana i ka waiona, i ikeia a@ ai, imua o ka aha, na wahi like ole ana i lawe ai i ka wisake maloko o na hale oihana ano nui o keia kulanakauhale.

            Me na ike nae apau ma ka aoao o ke aupuni, ua kue mau aku ka Loio Davis, ma ka aoao o ka mea i hoopiiia, a ua aeia mai ia mau kue ana e ka aha, o ia ka hemahema, ma kekahi mau wahi o ka palapala huli, a o ka hopena i ikeia ma kela hihia, o ia no ka lokahi ana o na kiure, e hookuu i ka mea i hoopiiia.

 

            He wahi paina puaa ka ke Komite Hoeueu o ka Ahahui Kamehameha o ka panee ana mai imua o na lala o ka Ahahui ma k@ Sabati @@o nei mauka ae nei o Kalihi ma ka home o Kapena Lui Self ame kana Ewa.

 

Lawe i ke Ola Ma ka Inu Ana I ka Laaumake

I Ole ai e Auamo i ka Hoopa'i

Pela o Acosta i Ake ai

e Make

 

HOLO MAHUKA ME KA MANAO E PAKELE ANA

 

Hoihoiia Mai Nae ma ke Ano he Paahao e na Luna Oihana Federala

 

          No ka hoopakaele ana ae iaia, mai na hopena ehaeha e kau aku ana maluna on a, no na hewa ana i hana ai, e noho ai oia malako o ka hale paahao no kekahi mau makahiki lehulehu, i inu okoa ae ai o Antonio R. Acosta i ka laaumake ma ke kakahiaka o ka Poaha aku nei i hala, a ma ka hora ewalu o ke ahiahi o kela la, i haalele mai ai ka hanu ola i kona kino, maloko o ka Halema'i Moiwahine.

          O ka hewa i hopuia ai o A. R. Acosta, o ia no kona mare ana ia Isabella Iona, me ke ola no o kana wahine mua, a mawaho ae o kela hewa, o ia no kona lawe ana ma ke ano kolohe, i na dala ma kahi o ke kaukani, a kekahi poe Pilipino i haawi aku ai nana e paa, no ke kuai i mau tikiki ukumoku no lak@@.

          Ma ka la 17 o ka mahina aku nei o Feberuari i hala, i kau aku ai o Acosta maluna o ka mokuahi Sonoma, me Isabella mahope o ko laua mareia ana ma keia kulanakauhale no Kapalakiko.

          Ma ka manawa nae i hoea ole aku ai oia no ke keena o ka Ahahui o ka Poe Kanuko kahi i noho hana ai oia, ma kekahi la ae, ua ha'oha'oia kona wahi o ka nalowale ana, a ia wa i oili ae ai kekahi hoike, no ka lawe ana o Acosta i kekahi huina dala mahuahua a na Pilipino i waiho aku ai malalo o kona malu.

          Ua nokeia oia i ka huli e na makai ma Honolulu nei, ma ia huliia ana, i loaa mai ai ka lohe, no ka mare ana o Acosta me Isabella Iona, a ua holo like aku laua no Kapalakiko, oiai no nae e ola ana no kana wahine mare ma Honolulu nei, me ka laua mau keiki liilii elua.

          Ua waihoia aku ka hihia o Acosta i ka Loio Amerika Carden, a nana i hoouna aku i ke kauoha i na luna oihana federala ma Kapalakiko, e hopu mai ia Mr. Acosta; pela oia i hoihoi hou ia mai ai i keia kulanakauhale, no ka hookolokoloia aku.

          Oiai e kakali ana no ka hooloheia o kona hihia, ua hookuuia o Acosta e noho mawaho nei, malalo o ka @ona. Maloko o kekahi hale hoolimalima ma ke alanui Beritania oia i noho ai, a ma ka Poalima nei e hoea aku ai oia imua o ka aha federala, no ka pane ana i kona hihia.

          Ma ke kakahiaka nae o kela Poaha, ua lohe mai la ka poe e noho pu ana maloko o ka hale hoolimalima hookahi me Acosta, i ke kuwo maloko o kona rumi, ke ano o ka mea i piha me na haawina o ka ehaeha, a ia lakou i hele mai ai, e waiho ana oia iloko o ke kulana kupilikii.

          Ua hoike loa ia mai la ka lohe i ka halewai, a hoounaia ke kaa makai no ka lawe ana mai ia Acosta i ka halema'i o na poino ulia, malaila i hoaoia ai na hana hoopakele i kona ola, @ka mamuli nae o ka nui loa o kana laaumake o ka inu ana, a hui pu iho me ka loihi loa o ka manawa @ hana ai ka laaumake iloko o ka opu, ua hopohopoia kona palekana.

          Mai ka halema'i aku o na poino ulia, i hoihoi loa ia aku ai no ka Halema'i Maiwahine, a malaila oia i pauaho mai ai i keia ola ana, me kona koho ana, ua oi aku ka make, mamua o ka noho paahao ana.

          Wahi a A. M. Brown, ka loio o Acosta, in a nei no ka hoea maoli aku o Acosta imua o ka aha, hookahi wale no ana pane e haawi aku ai, o ia ka ae ana i kona hewa, mamuli o kona ike, aole on a wahi e pakele ai, aka iloko o ia manawa hookahi i olelo pu aku ai, ua oi aku kona make ana, mamua o ka noho hana ana no kona hoopa'i.

 

          Ma ka Poalua iho nei, i loaa mai ai he kelekalapa mai ka El@le Lahui Jarrett mai, e hoike ana no kona huki ana i kona inoa, mai ke kulana komite lahui aku, nolaila ua malaelae ke alahele no ka Meia Wilson, e koho hou ia i komite lahui e ka ahaelele Demokarata e noho mai ana, ma keia Poaha ae.

 

Elua Lunanana Hoopae Limahana i Kapaeia

Ikeia ka Hookomoia Ana Mai o na Pake ma ke Ano Kolohe- Paa Elua Mau Pake i ka Hopuia no ka Hoihoiia i Kina

          Mahope iho o ka noii ana me ke akahele loa, no kekahi manawa ae nei i hala, i ke kulana o na hana i lawelaweia maloko o ka oihana hoopae limahana ma Honolulu nei, i hoikeia ae ai ka lohe i ke akea, no ke kapaeia ana aku he elua mau lunanana mai ka laua hana aku, malalo o na kumu hoopii hoohalahala i waihoia aku imua o na luna oihana federala, me ka paaia ana hoi he elua mau Pake malalo o palapala hopu, no ko laua hoihoi hou ia aku no Kina.

          O na lunanana o ka oihana hoopae limahana ma Honolulu nei, i kapaeia mai kela oihana aku, oia o Harry B. Brown ame J.L. Milligan.

          O na kumu hoopii hoohalahala e kue ana i kela mau lunanana elua, aole ia i hoikeia ae, hookahi nae mea i hoomaopopoia, ua komo pu aku laua me kekahi poe ma Kin@, ma ka hoolala ana e hookomo malu mai i na Pake iloko o Amerika, me ka ukuia aku o na dala mahuahua ma ke ano kipe, ma kahi o ka hapalua miliona, ahiki i ka miliona dala.

          O na Pake i paa i ka hopuia, no ko laua hoihoi hou ia aku no Kina, oia o Wong Wong ame Sue Lum, ua hookuuia mai nae o Wong Wong malalo o ekolu kaukani dala bona, ma ka Poalua iho nei, o ka Lunakanwai James L. Coke kona loio.

          Ma ka hoakaka a Mr. I. F. Wixon, ke poo o ka oihana hoopae limahana maanei i keia manawa, o ke ano o ka hookomo ana mai i na Pake no Hawaii nei, a hala loa aku i Amerika, aole ia ma ke ano hoopae malu, aka malalo o ka mana o na palapala hookupa makaainana Amerika.

          Eia ka he puulu o keia poe hookomo mai i na Pake ma ke ano kolohe ma Honolulu nei, a he mau akena ko lakou ma Kina, a no kela ame keia Pake e hookomoia mai ana i Hawaii nei, ma kahi o ka hookahi kaukani ekolu haneri me kanalima dala e ukuia ai i keia puulu kolohe.

          Me na pepa hookupa makaainana, i hoopukaia aku no na Pake i hanauia ma Hawaii nei, a i haawiia aku i na Pake ma Kina, i hookomoia mai ai lakou ma Honolulu nei me ka maalahi loa, a mai keia kulanakauhale aku, e holo ai no Amerika me ka loaa ole o na manao hoohuoi i na luna oihana o na keena hoopae limahana ma Amerika, no kela poe Pake.

          Ma ka huli pono ia ana o na moolelo o ka oihana hoopae limahana maanei nei i loaa ae ai ka ike, ma kahi o ka iwakalua-kumamalua mau Pake o Kina i hookomoia mai, malalo o ka mana o na palapala hookupa makaainana, o na Pake i hanauia maanei, a i huli hoi aku no Kina.

          Ma kekahi mau hana kolohe i ikeia ae ai, ua hooliloia ka palapala no ka hanau ana o kekahi Pake maanei nei, i alahele maalahi e hookomoia mai ai na Pake he nui mai Kina mai.

          He mau la ae nei i hala, ua hui aku la o Mr. Wixon me ka Makaikiu Kellett, no ke kokua ana mai iaia, ma ka hopu ana i na Pake elua, i manaoia eia no ma keia kulanakauhale he oiaio, ma ka manawa a ka Makaikiu Apana i hookolo aku ai mahope o ko laua meheu, ua paa i'o ua mau Pake nei i ka hopuia, a mamuli o ka bona ana o kekahi, i hookuuia mai ai, e noho mawaho nei, a hookahi i kaa aku malalo o ka malu o na luna oihana federala, ahiki i ka hooloheia ana o ko laua hihia.

          Mamuli nae o ka hua'iia ana ae o keia hana kolohe, i lawelaweia e na luna oihana kahiko o ka oihana hoopae limahana maanei nei; i ala ae ai na manao hoohuoi@ aole no ka makemake ole o ka Lunanana Halsey, no kona hoihoiia aku he wahi okoa, ke kumu o kona lawe okoa ana ae i kona ola iho, he mau pule aku nei i hala, aka no ko hopohopo o loaa pono aku ke kolohe i hanaia.

 

AOHE PAONIONI NO KE KOMITE LAHUI

          Mamuli o ka unuhi ana o ka Elele Lahui Jarrett i kona inoa, mai ka lilo ana oia kekahi moho no ke kulana komite lahui, ma ka ahaelele a na Demokarata e noho mai ana ma keia Poaha ae, ua malaelae ke alahele no ke koho hou ia o ka Meia John H. Wilson, no kela kulana no keia mau makahiki e nee aku nei.

          Ma ka Poalua aku la i hala, ka loaa ana mai he kelekalapa mai ka Elele Lahui Jarrett, i ke Kakauolelo Harris o ke komite kuwaena teritore Demokarata e hoakaka mai ana, no kona hoopau ana i ka manao e alualu i ke kulana komite lahui.

          O ke kumu nui o ka unuhi hou ana o ka Elele Jarrett i kona inoa, elike me kana kelekalaka, o ia no makemake e holo hou no ke kula na elele lahui, ma keia kau koho baloka kuloko, a i wahi e malaelae ai kona alahele, aole he mea maikai, ka hoala ana mai i na hana paonioni iwaena o na mahele like ole o ka aoao Demokarata.

          Oiai nae ua poho wale na manaolana o na hoaloha o ka Elele Jarrett, no ke kaa o ka lanakila o ka paio komite lahui iaia; ua hoohauoliia aku no nae ko lakou manao, mamuli o ka hoomaopopo ana iho, aole he mau alalai mamua o kona alahele, ma ke koho baloka e hoea mai ana, no ke kulana elele lahui.

          Iloko o na la i hala aku nei, nui wale na mea i loheia ae no ke kulana paonioni iwaena o na hoaloha o ka Meia Wilson ame ka Elele Jarrett, o ia ka hooukaia o kekahi paio hahana maloko o ka ahaelelo, akahi nae a malu ke kula, aohe pueo lele, ua koe hookahi ka Meia Wilson no kela kulana.

          Aole no nae he kanalua iloko o na hoaloha o ka Meia Wilson, no kona lanakila, in a nei no ka unuhi ole o ka Elele Jarrett i kona inoa; ua mahalo nae lakou no keia unuhi ana, no ka mea ma ia ano, e hoolokahiia ai na Demokarata apau, no ke kulana ikaika o ka aoao kalaiaina no keia nee ana aku.

 

UKUIA KA INISUA NO KA MOKU POINO

          Ma ka hora eha o ka auwina la o ka Poalima aku i hala, i ukuia ae ai ka huina o hookahi haneri kaukani dala inisua no ke piholo ana o ka mokuahi Bee o ka Hawaiian Meat Company, e ka Hui Inisua o Bihopa ma, ka akena no ka hui Inisua Fireman's Fund Co.

          Ma ka hora umi-kumamalua a oi o ka po o ka Poakahi, o ka pule aku nei i hala, i hooku'i ai ka mokuahi Bee i ka pohaku ma na kapakai o Maui, me ka haaleleia ana o kela moku e na luina, me kona ike hou ole ia mahope mai, a ma ka auwina la o ka Poalima, i ukuia ae ai na dala inisua i na on a o kela mokuahi.

          Hookahi kumu o ka hikiwawe loa o ka ukuia ana ae o kela mau kaukani dala inisua, mamuli no ia o ka hoea ana mai o ke kakauolelo o ka hui inisua no Honolulu nei, he mau la ae nei i hala, nolaila aole he mau hoololoiahili wale ana, e hoouna palapala ai mawaena o Honolulu nei ame Kapalakiko, aka ua haawi koke ia ae ke kauoha e uku i kela huina dala mahuahua.

          No ke pani ana aku ma kahi o ka mokuahi Bee i holoai'a i ka moana, he elua mau akena o ka Hawaiian Meat Company, e nana mai la i kekahi mokuahi hou ma Amerika, me ka manaoia, iloko o keia mau pule kakaikahi aku, e loaa ai @@ moku hou no kela hui, a hoomau aku i ka halihali ana i na ukan@, ma na awakumoku i kipa mau aku ai ka mokuahi Bee.

          Mawaho ae o ka hana halihali ukana, ua hoike ae na lunanui o kela hui, no ko lakou manao e kuai i kekahi moku, e hiki ai ke halihali i na ukana ame na ohua, mamuli o ko lakou manaoio, aia kekahi pomaikai nui e loaa mai ana, mai ka hana halihali ohua mai kekahi mokupuni a i kekahi, elike me na mokuahi o ka hui mokuahi holo pili aina e hoohanaia nei i keia manawa.

 

          Ma ka noho ana o ka halawai kuikawa a ka Ahahui Kamehameha ma ke Sabati iho nei, he 79 mau lala hou i hoohikiia, a ma na mea i loheia mai e oi aku ana na lala komo hou i keia mahina ae mamua o keia.

 

Ku he Luina i Ka Pu ma ke Ano Ulia Wale

Oiai e Wehe Ana i ka Poka i Kani Hewa ae ai ka Pu Panapana

MANAOIA NAE AOLE OIA E POINO ANA

Ku ka Poka ma Kona Opu me ka Puka Ana o ka Naau he Ekolu Wahi

 

          Oiai e wehewehe ana i na poka mailoko mai o kekahi pu panapana, i kani hewa ae ai kela pu, me ka lele ana aku o ka poka a ku ma ka opu o J. J. Gomes, he luina no ka mokuahi Niihau, ma ka auwina la o ke Sabati i hala, me ka manao nae o na kauka o ka halema'i Moiwahine, kahi i hoihoiia aku ai kela luina no ka lapaauia mai, e palekana ana no oia mai ka poino mai i kau aku maluna on a.

          I kulike ai me ka moolelo e pili ana i kela ulia, ua hoea aku o J. J. Gomes @oluna o ka mokuahi Niihau, ma ka hora ekolu o ka auwina la o kela Sabati, me ka pu panapana iloko o ka pakeke o kona l@l@wawae.

          I ka wa i ike mai ai o W. Keawe, he alliiwaapa noluna o ka Niihau ua hoike mai la oia i kona manao, o ia ka ae ole ia o Gomes e noho maluna o ka mokuahi, me ka pu panapana.

          Ua pono no kela manao o W. Keawe i ko Gomes noonoo, nolaila haawi aku la oia i ka pu panapana ia Keawe, me ka olelo ana mai, e waiho aku ma kekahi wahi kupono.

          I ka wa i kaa mai ai ka pu panapana malalo o W. Keawe, ua hoomaka iho @la oia e wehewehe i na poka, a oiai e lawelawe ana i kela hana, i kani hewa ae ai ka pua panapana, me ka lele ana aku o ka poka, a ku ma ka aoao malalo o ka opu o Gomes.

          Ua hoihoi awiwi ia o Gomes noloko o ka Halema'i Moiwahine, a malaila i kahaia ai kona kino, no ka huli ana i ka poka, o ka mea nae i hoomaopopoia, o ia no ka puka ana o ka naau, ma na wahi ekolu.

          O ka hopena o ka nana ana a na kauka i ka poino maluna o Gomes, o ia no ka hoikeia ana ae mai ka Halema'i Moiwahine mai, ma kela po Sabati, aia he manaolana nui, no kona palekana mai ka make mai.

 

HOLO MAHUKA AKU IA PAAHAO

          Mailoko aku o ka Halema'i Moiwahine, i holo mahuka ai he haole paahao nona ka inoa o Edward C. Gillgus, me ka nokeia ana i ka huli e na makai no kekahi mau la lehualehu, aka ma ka Poakolu nae o ka pule aku la i hala, i loaa mai ai he hoike mai ke kapena mai o ka mokuahi Edgefield, i haalele mai ai ia Honolulu nei ma ke kakahiaka o kela pule no, no ka ikeia ana o kekahi haol @ahuka maluna o kela moku, i kulike kona mau ano apau, me na hoakaka i hoounai@ aku iaia ma ke kelekalapa uwea ole.

          O ka hewa i hopuia ai kela haole, a i hoopa'iia ai, o ia no kona hoopoino ana i kekahi kaikamahine Kepani o umi-kumamalua makahiki maluna o ka mokuahi Haleakala, oiai kela mokuahi, ma kona alahele no Honolulu nei, mai Hilo mai.

          Ua ae okoa kela haole i kona @ewa imua o ka aha, a ua kau mai ka Lunakanawai De B@lt i ka hoopa'i maluna on a, he elima makahiki e noho ai maloko o ka halepaahao, me ka lawelawe ana i na hana ikaika.

          Oiai nae e noho hana ana no kona hoopa'i maloko o ka halepaahao, ua loohia iho la oia i ka ma'i, no ia kumu i hoihoiia mai ai oia, no kona lapaauia aku maloko o ka Halema'i Moiwahine, me ka hoonoho @le ia o kekahi mea e kiai iaia.

          Mamuli paha o ka ike o kela haole i kona kiai ole ia, ua kakali oia ahiki i kona ike ana, ua malaelae kona alahele, o kona holo mahuka no ia mailoko aku o ka halema'i, me ka ike ole ia.

          Ua huliia no ka mokuahi Edgefield e ka Makaikiu Kellett, ma ke kakahiaka Poaono, ka manawa a kela mokuahi i haalele iho ai ia Honolulu nei, me ka loaa ole nae o kela haole.

 

Make Elima Mau Koa ma Kekahi Ulia Kaa Kalaka

Kahuli ke Kaa Kalaka ma Kahi Kokoke i ka Hokele Haleiwa ma Waialua- Kukonukonu na Poino o Eha Koa

          Ma kahi kokoke i ka Hokele o Haleiwa, Waialua, ma ka Poakahi aku la i hala i halawai a@ ai elima mau koa, me ka make, me ke kukonukonu hoi o na poino i kau aku maluna o kekahi mau koa eha, mamuli o ke kahuli ana o ke kaa kalaka a lakou e kau ana, a pakele aku hoi he eono mau koa, me ka liilii loa o na pilikia i loaa ia lakou.

          Hookahi kumu o ke kahuli ana o ke kaa kalaka, elike me ia i hoi keia ae, o ia no ka pakikakika o ke alanui i ka ua, a oiai he uakee kela wahi i kahuli ai o ke kaa kalaka; i ka manawa i holo aku ai o ke kaa kalaka, a hoea no kela wahi o ke alanui, ua pakika aku la na uila, pela i kahuli ai ke kaa kalaka, a haule ma kapa o ke alanui, no kahi he ekolu kapuai ke kiekie, me ka paa ana o na koa malalo.

          He ekolu mau kaa kalaka nunui o ka oihana koa, i haalele iho ia Leilehua me ka piha i na koa, no Haleiwa ma kela la, no kekahi hana hoomanao i hoolalaia e ka oihana koa, ma ka hokele, o ka hopena nae o ka huakai a kela mau kaa, o ia @o ka halawai ana o kela mau koa elima me ka make.

          Ma ka manawa o ke kaa kalaka mua i hoea ai no kela uakee o ke alanui, ua oili ia ma kekahi aoao me ka maalahi, aka i ka wa nae i hoea aku ai o ke kaa kalaka elua, ua kaa pono ae la na huila o kela kaa, ma kahi pakikakika o ke alanui, o ka manawa no ia i holo kekee aku ai o ke kaa, ua hooikaika no nae ke kiakaa, ahiki i ka hoi pono ana a@ o na huila mua o ke kaa, ma ke kulana e pakika hou ole ai, eia nae iaia i hookupono ai i na huila mua, o ka wa ia i kapeke ai o na huila hope, o ke kahuli aku la no ia o ke kaa holookoa.

          Ma kela kahuli ana o ke kaa ua paa loa na ko@ @lima malalo, a no ke kau pono ana iho o ke kaa kalaka kaumaha maluna o lakou, ua halewai koke no kela mau koa me ka make, a i pakele na koa eha mai ka make mai, no ka loaa hapa ana o ko lakou mau kino i ke kaa.

          @ookahi nae o kela poe koa eha, i oi loa aku ke kukonukonu o kona mau poino, me kona hoihoi awiwi ia ana mai no ka halema'i o na koa ma Lelehua, a o na koa ekolu aku i @oe, ua hoihoiia lakou ma Waialua e lapaauia mai ai; a no ko lakou mau hoa aku i koe@ he mau pilikia liilii no ko lakou e hiki ai ke @@@manawanui, me ka hoihoi ole ia no kekahi halema'i.

          Ma ka oleloia, o kela wahi i loaa ai ka ulia poino, nana i hoopokole ae i ke ola ana o kela poe koa elima, he wahi hopohopo mau ia no kela no ka palekana o na kaa, a ua manaoia, ma kela wahi no, @ kahuli ai ke kaa otomobile o k@ kiaaina, ma kekahi manawa ae nei i hala.

          O ka ulia, nana i kaili ae i ke ol@ mai kela mau koa mai elima i ka manawa hookahi, o kekahi ia o na ulia poino ano nui loa, i ik@ia ma Honolulu nei, a ua lilo ia i kumu, e hookaumahaia ai ka manao o ka oihana koa maanei nei; aka@ nae, na keia poino, e kono mai, e han@@@ aku kela wahi o ke alanui ma ke ano e halawa@ ole ai ka lehulehu me na ulia poino o kela ano, ma keia mua aku.

          Ua hoihoiia mai na koa i make no @@ taona n@i, @ ua h@@@@naia @@@ ka lono kaumaha i ko lakou m@@ ohana ma Amerika, no na mea pono @ hana aku ai maluna o ko lakou mau kino, in a paha no ke kan@@@ maanei, @ i ole no ka hoounaia aku paha no ko lakou mau ainahanau.

 

POHOLO I KA UPENA A NA MAKAI

          Me ka hana maalea ka Makaikiu Kellett o ke pahele ana i kekahi Kepani kuai okolehao, ahiki i kona paa ana i ka hopuia, no ke kuhihewa o kela Kepani o ka mea nona ka okolehao ana @ ka halihali ana mai no Honolulu nei mai Heeia mai o ka lunanui ia o ka Hokele Iana, @ia ka auanei o ka Makaikiu Kellett, ua lohi loa nae kona ike ana i ke kanaka o ke aupuni, e hiki ole ai e hoopakeleia oia mai na umii aku a ke kanawai.

          Ma kekahi manawa ae nei i hala, ua lohe he Kepani nona ka inoa o Konsuki Nichiyama, he makemake ka lunanui o ka Hokele Iana i ka okolehao, nolaila hoouna mai la oia i kekahi mea ana i hilinai ai, no ka ninau ana i kela lunanui, o ka mea apiki nae, aole me ka lunanui o ka hokele, i kamailio pu ai ke kanaka o ka hoounaia ana mai e ninau no ka makemake okolehao, a i ole ia, me ke kupakako paha o ka hokele, aka ua halawai iho la oia me ka Makaikiu Kellett ame ke Kakiana Makaikiu Ross.

          Ma kela kukakuka pu ana, ua hoouna okoa ia he kalaka mai ka halewai aku nolalo o Heeia, a hookauia mai na galani okolehao he hookahi haneri malu@@@ kela kaa kalaka, me ka ukali pa ana mai o ka on a nona kela waiwai mahope o ke kalaka.

          I ka hoea ana no ke alanui Hokele, ma ka@i o ka Hokele Iana@ ua loaa i'o mai la ka Makaikiu Kellett ame ke Kakiana Makaikiu Ross, a ukuia aku la na dala he elima haneri ma ka bila, i ka-kaia, a iloko o ia manawa hookahi, i hopuia aku ai kela Kepani.

          Mahope nae o ka hopuia ana, i bela ae ai kela Kepani, i ka huina o ekolu haneri me kanalima dala, me ka haaleleia ana o kela mau dala bela, no ka m@a a@ole i hoea ae oia imua o ka aha@ ma ka manawa i kaheaia mai ai kona hihia.

 

          Ma ka hora elua o ka auwina la o keia Sabati iho, Aperila 20, e malama ae ana ke Kalapu Demokarata o ka mahele 20, apana elima, he halawai ma ka hale puhiohe o ka bana, ma ka paumawai o Kalihi, a ua makemakeia na lala apau o kela kalapu @ hoea a@ ma ia halawai.

 

LOAA HE HALE NUI NO NA PILIPINO OLOHAN@

          O ka hale waiho ukana mauka ae nei o Kalihi, i opaia e ka h@i Service Supply, ua lilo mai ma ka hoolimalima, no na mahina ekolu ia Pablo Manlapit , ke alakai o na Pilipino olohan@ o na mahiko, i wahino na Pilipino e noho ai, o ke k@ pakuia ana mai na mahiko Oahu nei.

          I wahi nae e kupono ai kela hale no ka nohoia, ma kahi o ka ewalu kaukani dala i hooliloia aku, i na la aku la i hala, no ka hana hou ana, ame ke kukulu ana i na paku@ e kaawale ai kahi e moe ai, pela hoi kahi e kuke ai, a @ auau ai, elike me na rula o ka papa ola.

          Ma ka Poaha iho nei, he la ia no na limahana, o ka lawelawe ana i na hana ma kela hale ukana, me ka noho paa o ka lunanana o ka papa ola, e nana i ke kupono o na mea apau e hanaia ana.

          Ma kahi o ka an@@ne @ piha ka eha haneri mau Pilipino oloh@@@ ame ko lakou mau ohana ma kela wahi a o ka nui ae o na Pilipino, aia ma Iwilei, ame kekahi mau hale hoo@@malima e ae.

 

EMI KE ANA MAKE ILOKO O MARAKI

          Ma ka hookuku ana i ke ana m@ ke no ka mahina o Maraki aka la i hala elike me na huahelu i hoonohonohoia malok@ o ke keena o ka papa ola, i loaa mai ai ka ike, @@ emi iho ka make iloko o kela mahina, mai ko Maraki mai o ka makahiki aku nei i hala.

          O na make no ka mahina aku la o Maraki i pau, he 144, he @@ mau kane a he 58 wahine. Na make iloko o Maraki, o ka 1923, h@ 153.

          No na make nae ma na lahui @ na Hawaii no ke kiekie, ke hui@a na Hawaii piha ame na hapa, ua hiki aku ma kahi o ke 5@, na Kepani he 31; na Amerika, 18; Pake, 17; Pukiki, 13; Pilipino@ 6, Korea, 4; Poto Riko, 3; Rukini, 2.

          No na hanau hoi, he 375 iloko @ ka mahina o Maraki, a no keia mahina hookahi ma ka makahiki aku nei i hala, he 342, ua oi ae na hanau ma keia makahiki, mamua o ko kela mahina i ka makahiki i hala.

          He 161 ka nui o na paamare iloko o kela mahina o keia makahiki, a he 121 hoi no ka mahina o Maraki o ka makahiki i pau.