Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 16, 17 April 1924 — HOONANEA NO KA MANAWA. MOOLELO NO LONOKAMAKAHIKI KE ALII KAE'AE'A AOHE LUA MA KA HOOPAPA, AME KE KAUA. [ARTICLE]

HOONANEA NO KA MANAWA.

MOOLELO NO LONOKAMAKAHIKI KE ALII KAE'AE'A AOHE LUA MA KA HOOPAPA, AME KE KAUA.

MOKUNA 11. (Kakauia e Z. P. K. Kawaijvaumaiikamakaokaopua) (Hoomauia mai.) Mahope iho o ko Kanaloakuaana hoao ana ia LonoikamaJj;ahiki, nolaila, olelo aku la o Kanaloakuaana ia Kaikilanir "E hoihoi ka aina ia LonoikamakahikV no ka mea, ua maopopo ia Kanaloakuaana ke akamai ma na mea e pili ana i ke aupuni. Nolaila, olelo aku la o Kanaloakuaana ia Lonoikamakahiki e pani ma ka hakahaka o Keawenuaumi; a noho iho la o Lonoikamakahiki ma ka noho alii o kona makuakane. Noho iho la o Lonoikamakahiki me kana wahine ma na aina apau o Hawaii, he mau poo no ke aupuni. A liuliu ko Lonoikamakahiki noho alii ana, aole he kaua >a kipi hoi ma ia hope mai, aole no hoi i kulanalana kona noho ana me kana waliiue. . 0 Kaikilani, oia o laua ka mea i hana i ka hewa, no ka mea, ua lawe ae oia ia Heakekoa ke keiki a Kalaulipali, me Uli i kane moekolohe nana, me ka ike ole o Lonoikamakahiki; a i ka manawa i manao ai o Lonoikamakahiki e holo makaikai ia Maui, ahiki i Kauai, nolnila, iawe ae la oia i kana wahine ia Kaikilani, e hele pu ma ia huakai hele a ke alii; a i ka manawa i makaukau ai o ka huakai a ke alii lawe ae la oia i kona mau hoewaa, ame kona kahu me Loli. O ka manao nui o Lonoikamakahiki ma ia huakai, i mea e hoike aku ai i kana mau hana hoopapa i a'o ai a oo ka lae o ke keiki o Napoopoo. No ia mea, lawe ae la oia i kana hokeo o Kuwalawala ka inoa o ua hokeo la; ai na maloko o ua hokeo la, na mea hoopapapa apau, na ukana o kela ame keia ano. A lawe ae la no hoi i kana kahili o Eleeleualani, he kahiki nui ia. A makaukau ka huakai a ke alii, alaila, holo aku la lakou a Maui, aole i liuliu ma Maui, alaila, holo aku la ma Molokai, a ma Koolau, ka lakou holo ana a noho ma Kalaupapa, Molokai. Ia kau ana o lakou nei malaila, aole i manao o Lonoikamakahiki e liuliu ka noho ana malaila, aka, no ka loohia ana o lakou e ka maj kani ino, nolaila, liuliu ai lakou maj laila, lie mau malama paha eha. Ia I manawa no a laua i noho ai ma Kalaupapa he konane ka laua hana nui ia mau malama. E Kaikilani alii wahine o Pu*a e, ia a mai nei ia oa o ke ku a j Kalaulipali o Uli o Heakekoa. Ina i loha ole mai, alaila, hea hou aku oukou. "E Kaikilani alii wahine o Puna e,' "E aa mai ana ko ipo ia oe, O ke ku a Kalaulipali o Uli o Heakekoa.'' •Pela auanei oukou e hea aku ai," a lohe ae la lakou i keia olelo a Heakekoa, alaila, hoi aku la ua mau kanaka nei. Ia hoi ana aluna o ka pali o Kalaupapa, ma Kaomilani, alaila kahea aku la ua mau kanaka nei elike me ke kauoha a Heakekoa. Ma ia kahea mua ana, ia manawa, lohe aku la no o Kaikilani i keia leo kahea ma ka pali, alaila, manao ae la oia, ua liiki mai kana ipo. Ia manawa a Kaikilani i lohe aku ai. e konane ana laua, aka, i mea o nalowale ai ke ano o keia leo e pae nei iluna o ka pali ia Lonoika-

makahiki, nolaila, hoonalonalo ae la ua o Kaikilani me ka walaau ana ae ma ke konane ana, ma ka hoopuka ana i keia mau huaolelo: "O ke ku'i keia, o ka holo leela, mau ka wa, ninole ka luna, hapala ka ele, na ke kea ka ai." Ko ka manao o na kanaka na lakou i kahea aku, aole i lohe o Kaikilani, nolaila, kahea hou aku la ua poe kanaka nei: "E Kaikilani alii wahine o Puna e, E aa niai ana ko ipo ia oe, O ke ku a Kalaulipali o Uli o Heakekoa.'' Ia manawa lohe ae la o Lonoikamakahiki he kane o Heakekoa na Kaikil.'ini, me ka manao no ua pae mai ma kekahi wahi o Molokai Muhope iho o ka lohe ana o Lonoikamakahiki i keia leo, alaila, ninau aku oia i ka wahine kaikuahine ona: "E, aloha mai la nae hoi ko ipo ia oe o Heakekoa." Aole nae he ekemu aku o Kaikilani, aka, ua loho no i ke kamailio mai a ke kane, hoolalau wale iho la no ua o Kaikilani. <( 0 ke ku'i keia, oka holo īeela, mau ka wa, ninole ka luna, hapala ka ele, na ke kea ka ai." Ia manawa, lalaxl aku la ua o Lonoikamakahiki i ka papa konane, a hahau aku la i ke poo o ka wahine, a eha aku la o Kaikilani, aka, ua koe no nae ke ola. Nolaila, huhu nui loa iho la o Lonoikamakahiki, a pono ole kona manao, me ka manao e hoohiki, aole •? launa hou me Kaikilani, aka, iloko wale iho no ia ona, aole i hoopuka i ke akea, alaila, hoomaau ae la oia i kana wahine, a hookaawale aku la. A no keia mea, hoi aku la o Kaikilani i Hawaii, aole i launa 'hou

me Heakekoa, no ka mea, i iho la o Kaikilani, aole e launa hou me Heakekoa; a no ka mea hoi, ina e launa hou me Heakekoa, alaila, o ka make ka hope a ko kane (Lonoikamakahiki) ke hana mai mahope, nolaila, haalele loa o Kaikilani ia Heakekoa. ( No keia hana ana a Lonoikamakahiki i ka wahine, nolaila, ua ku'i aku ka lono a lohe o Kanaloakuaana, nolaila, manao ae la na'lii o Hawaii e kipi aku ia Lonoikamakahiki a i ka hoi ana aku o Kaikilani mai Molokai aku, ahiki ma Hawaii, ia hiki ana aku, ua hoonoho ae la o Kanaloakuaana i na alii apuni na awapae waa o Hawaii, mamuli o ka olelo kauoha a Kanaloakuaana ame na alii apau; no ka mea, ua menemene ae la na alii apau i ka lohe ana, mai make o Kaikilani. Hoi loa o Kaikilani i Napoopoo, ua hao ae la na alii apau o Hawaii e kipi ia Lonoikamakahiki, a no <da he nui loa ko K&ikilani aloha no Lonoikamakahiki, no ka mea, aohe like o kona manao me ko Kanaloakuaana ma, ame na alii e ae; a ua imi hou o Kaikilani ia Lonoikamakahiki, aole i loaa ua hala i Oahu. > (Aole i pau.)