Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 17, 24 April 1924 — HOONANEA NO KA MANAWA. MOOLELO NO LONOKAMAKAHIKI KE ALII KAE'AE'A AOHE LUA'MA KA HOOPAPA, AME KE KAUA. [ARTICLE]

HOONANEA NO KA MANAWA.

MOOLELO NO LONOKAMAKAHIKI KE ALII KAE'AE'A AOHE LUA'MA KA HOOPAPA, AME KE KAUA.

MOKUNA IV. (Kakauia e Z. P. K. Kawaikaumaiikamakaokaopua) (Hoomauia mai.) Ka holo ana o Lonoikamakahiki i Oahu. Ko Ohaikauwila hiki ana mai ko Lonoikamakahiki hoopapa ana me Kakuhihewa. Mahope iho o ko Kaikilani hoi ana i Hawaii, mai Molokai aku, alaila, ma ka pau ana o na la ino, kupono no ka holo moana, alaila, holo aku la o Lonoikamakahiki, mai Kalaupapa aku, a pae ma Kailua i Koolaupoko ma Oahu. Ia hiki ana aku o Lonoikamakahiki, aia no malaila o Kakuhihewa kahi i noho ai, nialoko o kona halealii. I ka wa e holo aku ana o Lonoikamakahiki, ike mua aku la no o Lanahuimihaku ma i na waa o Kc;iwenuiaumi, alaila olelo aku la ia Kakuhihewa: "O k« alii o Hawaii, o Lonoikamakahiki;" a no ko Kakuhihewa ma lohe ana, he kanaka akamai o Lonoikamakahiki i ka hoopapa, nolaila, hoomakaukau mua o Kakuhihewa ma no ka hoopapa ana. Ahiki aku la o Lonoikamakahiki, a kau na waa iuka, kiiia mai la na ukana ame ke alii pu, hoihoiia aku la a ka hale alii o Kakuhihewa. I kekahi la ae, hiki mai la o OhaikawiKula kekahi aliiwahine mai Kauai mai, a no ka nui akamai o Lonoikamakahiki ame kona naauao loa, nolaila, lawe ae la oia (Lonoikamakahiki) ia Ohaikawiliula i wahine moe nana ia po, i kumu e loaa hou ai iaia kekahi mau kumu hoopapa. A lilo mai la o Ohaikawiliula īna kona poli no ka po hookahi, me kona manao mua ole o hana i kekahi hana hewa me ke alii wahine o Kauai mai, aka, i mea e loaa ai kana kumu hoopapa hou me ke alii o Oahu, nolaila, lawe ae la oia e moe ma ia ano ia Ohaikawiliula. I ka manawa i lawe ao ai o Lonoikamakahiki i ke aliiwahine ma ia po, a mahope iho o ko laua manawa hooluolu no ka ike ana ia laua iho, alaila, niuau aku la o Lonoikamakahiki: "Ia oe i holo mai nei mai Kauai mai, aole anei he wahl mele hou o Kauai i loaa ia oe?" I aku la o Ohaikawiliula: "He wahi mele no, he wahi inoa no nae no'u." IS"inau hou aku la o Lonoikamakahiki: 4< He mele hou anei?" I hou aku la o Ohaikawiliula: " Ae, he mele hou loa, aole i laha aku i ke kuaaina, i ke alo alii wale iho no, a holo wale mai uei au." Ninau hou aku o Lonoikamakahiki. "Owai ua wahi mele la?" Hai aku Ia o Ohaikawiliula: "O Kealialialiu o Mana." Mahope iho o keia mau kamailio ana a laua, alaila, a'o iho la o Lonoikamakahiki i ua mele nei. a ao no hoi ka po, o ka paanaau no hoi ia o ua wahi mele nei. Ma ke ao ana ae, hoomakaukau ae la o Ohaikawiliula e holo i Hawaii e kii ia Manuahi, kekahi keikialii o Napoopoo, e o nei ka inoa ahiki i keia la, pali o Manuahi. Ia manawa i na waa e ioomaka aku ana e holo, aole nae i kau aku ke aliiwahine i aku la o Lanahuimihaku ma ia Kakuhihewa:

"E hele aku oe c noi i ke aliiwahine o Kauai i melo, malia he walii mele hou kekahi o Kauai mai, i loaa iaia, alaila, a'o ae kakou, no ka mea, e lilo aku auanei i ke alii o Hawaii (Lonoikamakahiki), a malia o ae mai o ua o Ohaikawiliula, alaila, nou ka inoa; aia Ia he alii inoa ole." No keia olelo ana a Lanahuimihaku ma pela, nolaila, hele aku la o Kaknhihewa me kona mau kanaka, ahiki i kahi e lana ana na waa, a paa aku la o Kakuhihewa ma na lima o ke aliiwahine (Ohaikawiliula) me ka ninau aku: "Holo mai nei oe mai Kauai mai, aole he wnhi mele hou o Kauai i loaa ia oet" Hai aku la o Ohaikawiliula: "Ke mele ao." I aku la o Kakuhihewa: "He mele hou.loa aole i laha i ke kuaaina?" "Aole i laha i ke kuaaina; i ke alo alii wale iho uo a hele mai Ia au he wahi inoa no no'u." Ninau hou aku la o Kakuliihewa: "Owai ua wahi mele la?" "0 Koalialialiu o Mana." Alaila, a'o aku la ua o Kakuhi-

hewa i ua melo nei, ma ka haawi pakahi ana i ua lalani molo i na kanaka, a pau na kanaka i ka haawiia i ua mele nei. Alaila, liolo aku la la o Ohaikawiliula i Napoopoo, Kona Hema, Hawaii, no ke kii ana ia Manuahi i kane nana; a hoi aku ia no hoi o Kakuhiliewa i ka hale me na kanaka, a hooku'iku'i ae la i na huamele i haawi pakahi ia i na kanaka, a lilo ae la i mele elike me ko lakou a'o ia ana o ka mea nana i a'o mai ia lakou. Aka, i ka manawa i a'o ai o Kakuhihewa me Ohaikawiliula i -ua mele nei ; he mea nani loa i ke aliiwahine ka hai ole aku ia Kakuhihewa, ua a'oia o Lonoikamakahijci i ua niele nei, aole hoi i puka iki aku kekahi huaolelo mai kona waha aku; aka, no ka poina loa ana paha, ina paha ua lia'i oia, ua a'oia ia Lonoileamakahiki ua mele nei, ina ua lilo ole i kumu hoopapa na laua. Mahope iho o ko Kakuhihewa a'o ana i ke melo hele ae la oia me kana mau punahele i ka heenalu, a o Lonoikamakahiki hoi kekahi ma ia heenalu ana. A pau ka Kakuhihewa ma- heenalu ana, hoi aku la lakou a ka hale. Ia manawa, olelo aku • la o Lanahuimihaku ma ia Kakuhihewa: (< E Kakuhihewa, i noho auanei kakou a i pau ka auau ana a ke alii 0 Hawaii, a i kii mai auanei i ka malo ame ke kapa, ala\la, au'a aku auanei 00, me ko olelo aku aole e loaa ka malo ame ke kapa, ke loaa ole keia mele a kakou i a'o iho nei 1 keia kakahiaka. Alaila, ike ae la ke alii Kakuhihewa, ua pono ka olelo a Lanahuimihaku ma, alaila, hooko ae Ia o Kakuhihewa mamuli o ka LanahuimiUaku ma olelo, O Lanahuimihaku ma, he mau kanaka punahele laua imua o Lonoikamakahijvi, a 110 ka hilinai ole o Lonoikamakahiki i keia mau kanaka, haalele ia Lonoikamakahiki a holo i Oahu a noho me Kakuhihewa; oiai, o keia na kanaka nui o ke alo o Lonoikamakahiki; eia nae kp hana epa aku nei ia Kakuhihewa.

0 k-eia nn leanaka i pilikia lon «'ii o TC akuhihowa. 1 ka manawa. i hoi mai ai o Lonoikamnkalūki mai ka auau mai, hoi nku la n ma-waho o ka halealii o Kakuhihewa, i aku la ia Loli i kalii knhu: "E kii aku oe i kuu "wahi malo ame kuu wahi kihei;" a «o keia olelo a ke alii, nolaila, kii aku la 0 Loli i ka malo o Lonoikamakahiki iloko o kona hokeo (Kuwalawala) maloko o ko Kakuhihewa liale, kahi 1 wailio ai, ma ko kala hoi i hookaawallia nona. I ka manawa a Loli i komo aku ai iloko o ka hale, a "weha ae la i ka hokeo kahi i waihoia aku ai na mea o ke alii; a ike aku la o Kakuhihewa ia Loli e wehe ana i ka hokeo alaila, olelo aku la i kona kahu ponoi, me ka i aku: hele oe jT olelo aku i ke kahu 0 Lonoikamakahiki, aole e lawe i ka malo a loaa'ka inoa o ke alii." No ko Kakuhihowa olelo ana pela, alaiila hele aku la ua kaliu nei o Kakiihihewa a halawai me Loli, i aku la ma ka ninau: 1 "Heaha ia au e wehe nei i ka hokeo o ka hanai au? M I mai la o Loli: "E wehe ae ana au i ka malo ame ke kapa o ke alii." Olelo aku la u awahi kahu nei o Kakuliihewa: "E hoi wale oe, aole e loaa ka malo ia oe a loaa ka inoa o ke alii (Kakuhihewa)." Hoi aku la o Loli, ninau mai la o Lonoikamakahiki: "Auhea ka hoi ka malo'? ,, Olelo aku la o Loli: "Aole e lo.in mni ka malo, ua au'aia mai nei e Kakuhihewa, aia a loaa ka inoa o Kakuhih<?wa, alaila, loaa mai ka malo." I aku la o Lonoikamakahiki: "E kii oe i kuu malo, a lawe mai, a ina i ninau mai ia oe, alaila, ninau alvU oe i kona inoa." Hoi aku la o Lo.li a wehe hou no 1 ka hokeo; ninau liou mai ke leahu 0 Kakuhihewa: "Healia kau hana 1 ka hokeo?" I aku la o Loli: "ī kii mai nei no au i ka malo nme ke kapa o ke alii." (Aole i pau.) ,