Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 18, 1 May 1924 — HE MOOLELO KAMAHAO No Ko Geofere Lanakila Ana A I OLE KE KEIKI MAKUA OLE I PALUA KA HANA EPAIA. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAMAHAO No Ko Geofere Lanakila Ana A I OLE KE KEIKI MAKUA OLE I PALUA KA HANA EPAIA.

N Aole; o ko'u manao, a o ka'u no ia e upu mau nel, e loaa kekahi home nani ame kekahi kulana hana kiekie a ko'u mau lima ame ko'u 1010 e hoohana aku ai; aka nae, no ka hookoia nei o ia makemake ea, e hala ana no he manawa loihi mamua o ka hookoia ana." "Pehea ana ka loihi o ia manawa?" "E hala ana paha he mau makahiki lehulehu. ke ole e halawai me na ulia pomaikai o ke au o ka manawa." "Hliia ana ka nui o ia niau makahiki l«i?" "Ka, he ninau paakiki loa kena au. aka, malia paha, maloko 0 elima a eono makahiki, ina e holomua ana au ma ka'u niau hookele hana ana; a e oi aku ana ina e holomua ole ana; e hoomaka koke aku ana au i ka huli ana i ko'u mau pomaikai mahope koke iho o ka pau ana o ko'u manawa maloko o ke kula a loaa hoi ia'u kekahi degere kiekie," wahi a Geofere. "A iloko o ia manawa pehea iho la ka pono o kau wahi kauwa nei? Ihea ana au e noho ai? Aole ana anei au e lilo ana 1 mea hooluhiia e ka manao, a i kauwa kuapaa hoi na ko aloha?" "O oe, e Gelade, auwe! O ka home au e noho nei i nei manawa o kou home mau aku ana no ia, a o kou mau hoaloha 0 keia la o lakou ana no kou mau hoaloha, a o lakou ana no ka poe na lakou e hoonana mai i kou mau manao uiha a lele pauki paha i kekahi manawa, aohe au mea e kaumaha iho ai." 1 pane ae ai o Geofere me ka aka iki ana iho. "Alaila, o oe ke auwana hele ma kela a ma keia wahi o ke ao ea, no ka hana ana me ka ikaika ame ka hoomanawanui no ko'u pono, oia anei?" wahi a Gelade o ka ninau ana ae, me ke oi pono ana ae o kana noho ana a huli papu mai la kona alo imua o kana aloha. "Pela ana no ka hoi paha, oia wale no ka mea maopopo e kau nui ia aku ai, a pehea iho la ia manao, he hauoli no anei oe a i ole ua lilo iho la paha ia 1 mea hookaumaha nui aku i kou noonoo?" Aohe pane koke ae o Geladc a hala paha he minuke, alaila nana pono mai la, a i mai la: "Aohe. Aole au he mea kanu iloko o ka hale o na meakanu e koi mauia mai ai e loaa mau aku ka ea huihui maikai i mea e ikeika ai ka ulu ana. Manao anei oe e ae aku ana au e hoohala wale no oe i na la omaka hauoli mua loa iloko o kou ola ana e hoohala wale ia ma ka hana a t hookaawale mau ia aku ai oe mai ia'u aku, me kou hooluhi mau ia oe iho ma ka hana i ka po ame ke ao no ka huli ana i na mea e pono ai au. no ka huli ana i na mea e nani ai au, no ka huli ana i na niea e lako ai au, no ka huli ana i na mea e kuonoono ai au, a no ka huli ana i na mea e hanohano ai au, me ka loaa ole he manawa maikai nou e hoomaha a e hoohauoli ai ia oe iho iloko o i.i mau makahiki? O, aole, aole loa!" "Ma ia kaawale loihi ana aku ou ua hoonele mai oe i na mea e hoohauoliia ai ka home, ua hoonele mai oe i kekahi hoaloha maikai e hauoli ae ka noho ana maloko o ka home, a o ia mau mea la, e noonoo iho oe, he mau mea ole wale no anei ia ia oe. "No kuu mau makua ua hoomaka ko laua ola ana ilnko- o ke ano haahaa loa, ua noho a ua hana no laua no laua iho me ka hooikaika i ka huli ana i ko laua mau pomaikai ma ke ano haahaa loa, a e ikē pu mai oe i keia, o laua like ka i huli i ko laua mau pomaikai a kaua e ike aku nei i nei manawa, a e olelo nei hoi he mau mea lako kuonoono a waiwai laua. "Ina ua loaa ka pomaikai ia laua mamuli o ia hui a hana like ana aole ana anei hoi e loaa pu ia kaua ia mau pomaikai, ke hana like no hoi kaua, ke hooikaika like no hoi kaua. a ke hoomanawanui like no hoi kaua iloko o ka wa ilihune a mahope aku e loaa ai ka waiwai, elike me ka loaa ana o ka waiuai ia laua mamuli o ia hooikaika a hoomanawanui ana o laua? "No'u iho, aole au he lepo palolo i oi aku ka maemae mainua o laua ame oe. ua like wale nr>, ina au i manaoia mai he wahine e kaana a i ole e auamo pu ole ana hoi i na kaumaha o keia ola ana me oe, a i ole e hauoli like ole ana hoi ma na ano a pau me oe, alaila, he wahine waiwai ole loa maoli ka au e lilo aku ai nau ; elike ana au me kekahi moena weleweka e lir>li«>la ia ana maluna o ka papahele a na wawae lehulehu e hehihehi iho ai, a i ole, me kekahi kii palolo paha i hanaia e ka mea ka'ai kii, i ka wa e haule ai e pau ana i ka nahaha," a hooki iho la 0 Gelade i kana helu ana, me kela manaopaa iloko ona, elike me ka paa o ka manao o kekahi alihikaua kaulana no ka lu»o---nee ana aku i kona mau pualikoa imua, a i lilo ai hoi ia inanan. paa a nie ia olelo hooholo ana i mea hookahaha loa i ko Geofcre noonoo. "E kuu Gelade maikai no hoi e, e noonoo iho oe me ke koikoi Ioa; ina e noi koke aku ana au ia oe e mare kaua, heaha ana ka na kanaka mea e kamailio mai ana no'u mahope iho, me ia ike no o'u aohe a'u mea mamua a mahope o kuu kua e hoolako aku ai ia oe, aohe no hoi o'u home ka punana hoi a'u e hoihoi aku ai ia oe a hoonoho malaila, i makuahine no ia home, a i mea hoi nana e rula i na mea apau. "Aole anei ou manao he hana pono na'u ka hoolako mua ana i home nou e hoi mai ai a noho? Ua ike na manu ia mea. 1 ka manawa e makaukau ai ka manu wahine e hanau, e hoomakaukau mua ana ka manu kane i punana nona e hanau ai i kana hua a e lilo ai hoi ia punana i home no ka laua mau inanu keiki ke kiko ae. Ina ua loaa ia ike i na manu ka mea uhane ole, pehea ke kanaka ka mea uhane?" "O, aole au i manao e hana ana oe ia; aka e ike mai oe t keia aole ka nolio ulakolako ana ame ka nani o na mea apau oia k aoi loa aku o ka waiwai. Ma ko'u manao aole ia he aloha kaulike ma kahi a kekahi mea e-haawi ai i na mea maikai loa a pau i kekahi aoao a nele hoi kekahi; e loaa ka pono kaulike ma na aoao a elua e pono ai. "E kuu aloha, aole au i manao iki eia no iloko o kena wahi poo uuku ou kekahi mau manao koikoi elike me ia au i hoakaka mai la," me ka nee ana ae o Geofere i ka akaaka. "Pela? * Aohe no oe i noonoo iki la no ia mea mamua? Ina pela e hoopau ko kaua kamailio ana no ia mea i nei manawa, malia o loaa he manawa hou ma nei mua aku a hoehaeha hou aku no au i kou noonoo. "Eia hou, ke manao nei au ua hikimua loa ko kaua /īoonoo

keia man mea a kaua e kamailio nei i nei manawa, ke noonoo ' e nei kaua i nei manawa i na mea i kupono c noonooia ma nei mua aku, na mea a kaua e hoolala e nei, me ko kaua ike no hc elua o kaua mau makahiki i koe e hele aku ai i ke kula. "Mawaho ae o ia, he manawa kupono keia no'u e hoomakaukau ai no ka hoi ana aku i ka home, a eia no nae kaua maanei kahi i noho ai a e kamailio nei a hala he manawa loihi." "Aia mai paha ia oe; ooe ka mea i ike i ka manawa kupono no kaua e hoi aku ai," i pane ae ai o Geofere. Ma ke ahiahi ana iho o ia la i u hoi like aku ai laua no Burukeline, a i ko laua hoea like ana aku, ua apo aloha ia mai laua, me ka hookipaia aku e na makua me ka hauoli, elike me ke ano hana a na makua i piha ka naau i ke aloha no ka lakou mau keiki i kaawale no kekahi manawa, a i ka manawa e hui ae ai me hc waipuna la ka waimaka e hiolo ana. Hookahi kumu o ka hauoli loa ana o na- makua, oia ka ae like ana o ka laua mau hanaiahuhu e lilo kekahi na kekahi i ka manawa pono c hiki mai ana, na la hoi o na manaolana e kau aku ana o ka liīki mai. a ke hiki mai olu iho loko he wai kolalo. MOKUNA XVI.—Ka Hemo Ana Mai ke Kula Nui Mai. Ua kaahope ae la na makahiki elua me ka hikiwawe loa, a iloko o ia mau makahiki a Geofere ame Gelatle o ka hooikaika ana mc ke hoomanawanui maloko o ke kula ua holomua loa laua ma ka laua mau haawina i mea e loaa ai ia laua ka naau-

so no ka hookupono ana ia laua no ke ola ana no ia mua aku,. a ua hookuuia mai hoi me ka hanohano. Iloko o ia manawa loihi a laua o ka noho ana maloko o na kula he kakaikahi loa ka manawa hiki ia laua ke ike aku kekahi i kekahi. mainuli keia o ko Geofcre nohopaa maoli ana maloko o ke kula i ka hapanui o ka manawa hooinalia liilii ame ka hoomaha nui o ke kau wela. Eia nae, iloko o ia manawa e holo leka mau ae ana laua kekahi i kekahi, a he hana haule ole ia ia laua a i elua, a e ike mau ana laua pakahi i ke ano o kela ame keia pule, a ua lilo no hoi ia holo leka mau o laua i mea hoomama loa i ko laua mau noonoo,, me ka hoike ae o kela ame keia pakahi o laua i na kulana pakahi iloko o na papakula, ka holomua ma na haawina, ka maikai o ko laua mau ola kino, a me ka pio ole o ia mea he aloha, he iini a he makemake, me ke kau mau aku o na manaolana no kela la hauoli loa, ka la e hoohuiia ae ai na opua. Aole o Geofere wale no l<a i hooikaika ma na ano apau, i mea e hemo koke ai oia, o Everete Mepelasona pu kekahi ma ia hana he hooikaika ana hoi ana i ike ole ia kekahi mea elike me ia mamua aku. O ke kumu mai o keia hooikaika loa o Mepelasona mamuli ro ia o ka hoolalapaia ana ae o kona lunamanao mamuli o ka Gelade mau mea o ke kamailio ana ae iaia ma kela ahiahi a laua i hui ai ma ka home o ka ohana Lorina, au no e ka makamaka heluhelu. e poina ole la, a mai ia manawa mai kona hoohiki paa ana e hooikaika oia ma na ano apau i mea e loaa ai iaia na hoohanohano ana no kona papakula a oia ka mua loa e lGaa ia hanohano. Mai hooikaika ole paha o Mepelasona i kona mau haawina ma i ike oia aohe holomua o Geofere; no ka mea, i ka manawa i pii mai ai o Geofere mai ka papa ekolu a ka papa elua, ua lilo o Geofere i mea lili a huahua nana, mamuli keia o kona manaoino lioomau no no Geoferc, aka nae, no Geofere iho, aole ona nana aku ia manaoino mai ona iaia, o kana niau haawina no kana mea hooikaika mau i mea nona e hemo koke aku ai. Ma ka manawa mua loa o ko Mepelasona hui ana ae me Geofcre maloko o ko laua papa kula like ua pii kona ula o ka inaina. a me kela ano nanaina o ke ano hookae oia e nana mau ae ni ia Geoferc. Aole Jaua i hui iki mai kela ahiahi mai a lakou o ka akoakoa pu ana ae ma ka home o ka ohana Lorina, o ka makamua loa iho la keia, a iloko o ia makahiki a laua o ka noho like ana maloko o ia papakula like aohe maikai iki o ko laua launa ana, me ka hiki ole ia Mepclasona ke hoomanao iho he mau haumana like laua maloko o ia papa hookahi, me he mea la, ua nana mai oia ia Geofere me he kanaka opio la aole oia i hui mua me ia. Iloko o keia mau makahiki elua he lehulehu na manawa a Mepelasona i hui ai me Gelade, aole ma ke kino, aka ma ka leka i kekahi manawa, a no ka mea e ike iho no oe, e ka makamaka heluhelu, nou iho, he makemake mau o Mepelasona e kanu mau i kana anoano, na manao hoalohaloha a hookauna o ke ano hooipoipo, i mea e kaili mai ai i ko Geladc noonoo a lilo iaia. oiai nae. he ola kino wale iho no ko Gelade ia manawa, ua lilo mua kona uhane ia Geofere ma o ka laua hoohiki hoo]>alati la. i hakalia wale no i ka hoea mai o Mahealani, ka mahina piha, o ka hoohuiia ae no ia o na opua. lloko o na manawa hoomaha loihi o na kula o ka makahiki, e ukali mau ae ana o Everete Mepelasona i na makua o Gelade oiai o Gelade me kona mau makua ma ia mau manawa, ma na ■wahi apau a ka ohana Hunatere e liele ai ma na kapa kahakai a i ole ma na kuahiwi paha, a i ole iloko o na anaina o ka poe kiekie. a mamuli o keia hui mau ona me lakou ua kuakamaaina maoliia oia, a ua nanaia mai hoi ma ke ano he hoaloha. E ike mau ia ana oia ma kona mau manawa hoomaha pokole maloko o ke kulanakauhale o Nu loka, a oiai ua lilo oia he mea punahele ia e kolaila poe koikoi, ua loaa mau iaia he manawa kupono a maikai loa e hui mau mai ai me Gelade, a e kanu mau aku ana no hoi oia i kana mau anoano iloko o ke kaikamahine i mea e lilo mai ai kona noonoo, kona uhane ame kona puuwai iaia. l~ia nae. iloko o keia hui mau o Mepelasona me Gelade aole i holopono iki kana apuhi noonoo ana ma ke ano e kuonoono loa aku ai kona hilinai a aloha ia mai, a e loaa ilio ai hoi ka nianaolana iaia 110 ka lilo o Gelade iaia. Elike me ka maikai loa a Gelade e ike ana pela mau no oia e hana mai ai i ua o Mepelasona, e hoike mau mai ana no oia i kona ano he hoaloha. eia nae, e hoomamao mau ana no oia iaia iho. no ia kumu aohe manawa maikai iki i loaa ia Mepela--sona e hoike aku ai i hookahi huaolelo o ke aloha, ka makemake ame ka iini iloko ona no ko laua hoopalau a i ole no ko laua hoohuiia ae paha ma ka mare, he oki loa. Ua lilo i mea hoohoka a hoomakae i ua o Mepelasona ka holomua ole ana o kana mau lVana kaili noonoo. Ua lilo i mea hilahila nona ka hiki ole ana iaia ke lanakila maluna o ka manao kupaa a luli ole o Gelade. Ahiki mai i keia manawa oia mau no kela manao lili a huahuwa iloko ona no Geofere, me ia hana ole mai o Geofere iaia i kekahi mea e nini ai oia, a e makaala mau ana o GeQfere nona iho ma na ano apau i mea e hiki ole ai ia Mepelasona ke hoopoino aku iaia oiai, ua maopopo mau iaia ko Mepelasona manaoino nona. a e'kaohi mau ana oia iloko iho ona i na majiao inaina no Mepelasona elike me ka hiki iaia.

No na manawa lehulehu, oiai o Mepelasona maloko o Nu loka, ua iini nui oia e loaa iaia kela wahine kuai pua i halawai ai me ia mamua a nona hoi ka inoa e paanaau ana iioko ona, o Magare, me ka manao, ina no kona loaa nei, e noke aku ana oia i ka ninaninau iaia i na mea apau e pili ana no Geofere, i mea c loaa ai iaia ko Geofere moolelo piha mai kona manawa mai o ka hanau ana, a no ia ioaa ole iaia loaa iho la iaia ka manao ua make paha ua wahine la, a ina he mea oiaio ia, aohe manawa iki e loaa ana ka ike iaia no na meahuna e pili ana i ko Geofere moolelo. Ua hoea mai la ka la mua oka mahina o Aperila. He ekolu Wale no mahina i koe mamua o ka hiki atia mai i ka la e hoike ai ke kula nui lale, a iloko o ia mau mahina pokole ua haawi kela ame keia haumana o ka papa ekahi e puka ana i ka hapa nui o ko lakou mau manawa kaawale a pau maluna o ka lakou mau haawina i mea e loaa ai ia lakou ka hookuu hanohano ia mai ke kula mai. Eia nae, no Geofere iho aole oia i hooikaika loa iloko o keia mau mahina, elike me ia iloko o na makahiki mua aku elua i hala; iloko o ia mau makahiki, o na haawina a pau ua hoaoia kona ikaika, kona hoomanawanui a ua loaa no hoi iaia ka holomua. Ma ka pau ana o ka makahiki o kona noho ana ma na papa ekolu ua liilii loa ke kanaluaia o kona komo aku i ka papa ekahi, mamuli keia o ka hopohopo o na kumupoo no kona ola kino, a ua a'oia mai oia e lakou aole e hooikaika loa i ka huli ana i kana mau haawina o lilo auanei i mea hoopilikia i kona ola

kino. 0 Mrs. Hunatere pu kekahi i loaa keia manao hopohopo nona, no ka mea, no kekahi mau mahina lehulehu ka ikeia ana mai o ke emi pu wale mai no o kona ola.kino, nananakea kona helehelena, a eia nae ua hoolana mau aku no oia i kana mau kumu aole e hookaumaha i ko lakou nonoo nona, no ka mea iloko o ka manawa hoomaha e hoomakaukau ai oia iaia iho no kona hoike a ninaninauia no kona kupono no ke komo ana aku i ka papa ekahi, a ina e haule ana oia ma ia hoikeia ana ua hauoli no oia i ka noho aku i hookahi makahiki hou, no ka hoopau pono ana i kona manawa kula ame kana mau haawina. Iloko o keia manawa aohe maikai o ko Mr. Hunatere noonoo no ka ike aku i ke ano e o ke ola kino o kana keiki hookama, no ia kumu aole oia i hoohemahema wale me ka haawi ole i kekahi mau kokua i mea pono ai kana keiki; no ia kumu, ua hoouna aku la oia ia Geofere i kekahi wahi maikai a oluolu aua i manao ai ma kuaaina me kekahi kumukula, me kekahi waapa ame kekahi mau lio kau elua a ma ia wahi i hoohala mau aku ai o Geofere i kona manawa hoomaha me ka hoohauoli mau ana iaia ma ka holoholo waapa ana a i kekahi manawa ma ka hololio ana. Ma ka manawa o ka hoomaka hou ana o ke kula e komo a ninaninauia o Geofere kona kupono e komo aku i ka papa ekahi, ua ikeia kona makaukau maoli ame ke kupono no ia papa, me ka loaa ole o kekahi kumu kanalua i na kumu, alaila loaa iho la ka ike iaia ua hala kana hana koikoi loa e hooikaika aku ai, aohe waiwai o kona ho-a ana i ka ipukukui aila i ka po no ka huli haawina ana, a i ka hoea ana mai o kekahi manawa hoomaha liilii, ua loaa iaia he manawa maikai loa e hele ai e hoohauoli iaia iho elike me na keiki e ae, me ka loaa pu iaia he wahi manawa hoomaha liilii i makemake nui ia nona. Eia nae, iloko o keia manawa i loaa ai he wahi hoomaha iaia aoie no oia i noho palaualelo wale. IMa ka hoomaka ana o ka makahiki ua nanaia mai o Geofere Hunatere ame Everete Mepelasona me he mea la he mau hoahanau mahoe, no ka aneane 110 hoi e kulike loa ko laua mau helehelena, pela me ko laua nui a kiekie, a he mau "Mahoe" wale iho la no ko laua olelo ana maloko o ko laua papakula, a aole i liala kekahi manawa ma ia hope mai ua wawaia ae la mawaena iho o na kumu aneane e kulike loa ko Geofere kulana holomua maloko o ko laua papa me Mepelasona. Ma ka aoao o kekahi poe o ISlepelasona ke lanakila ana, a oia no hoi ke puka mua ana; o ka kekahi hoi o Geofere ke lanakila ana a oia ke puka mua ana. 1 ka manawa keia o ka olelo hooholo i hoikeia mai ai, mahope, e haawi ana i ka mea i oi oia ma ko Geofere aoao ua piha loa o Mepelasona i ka inaina, a hoopuka ae la i kekahi mau huaolelo hailiili, oiai nae, ua lilo hoi iaia ka helu elua ma ka papainoa o na haumana i lanakila. "I ka'u nana iho me he mea la ka hoi, he uhane ino kekahi e hahai mau mai ana mahope o'u me ka manao e hoopoino mau ia'u, mai ka manawa no o ke komo ana mai o kela keiki (Geofcrc) iloko o keia kula," wahi a Mepelasona i namunamu iho ai me ke kohu ole. "Ina nei no ka loaa o kela wahine (Magare) ia'u a loaa ia'u na meahuna apau i maopopo ole ia'u i keia la e pili ana i ke ola ana o Geofere mai kona mau la pokeo mai. malia, e hiki ana no ia'u ke hoopoino aku i koi?a ola ma o ka hookaulana ana ae i kekahi moolelo maikai ole nona mamua o ka pau ana o keia makahiki kula, o ka'u wale no e hopohopo nei oia ka loaa ole aku o kela wahine a'u e manao nei i nei manawa ua make oia, a ina p«la, alaila, ua kanu pu ia aku me ia na meahuna apau e pili ana i ko Geofere moolelo, no ka mea, oia w r ale no ka mea i maopopo ia moolelo ona. "Aka, o ko Geofere haawina laki no nae paha ia, nolaila e pono n ia'u e haawi aku i ka mahalo iaia no kona lanakila ana, a e lilo mau oia i mea lanakila maluna o na haumana e ae o ko'u papakula. oiai ua loaa no hoi ia'u ka hanohano mamuli o ka lilo ana o ka helu elua ia'u," wahi hou ana. "Ua hooikaika au elike me ka maikai loa a'u i ike ai e loaa ia'u ka lanakila a eia nae, ua lilo ia'u ka helu elua, a he mea hooluolu mai no hoi ia i ko'u noonoo, he oki loa ka haule hope loa elike me na haumana e ae. Ina i lilo mai la ia'u ka helu ekahi, ina ua liele aku au a imua o Gelade a olelo aku iaia ua hooikaika au i ka'u mau haawina a lanakila no kona pono, a malia nia ia hoike ana aku paha e maliu mai ai oia ia'u a haawi mai i kona noonoo, kona aloha ame kona puuwai ia'u. "Pehea la kona kulana maloko o kona papakula, o ia ka'u e makemake nei e ike, oia paha ka haumana helu ekahi o kona papa a aole paha? E pono no au e holo aku i Pokipisi (he kulanakauhale keia) i mea e hiki ai ia'u ke ike aku i ua wahi !ede liilii la ma kona manawa e puka ai mai kana kula mai; no ka mea he mau la kakaikahi ko ia kula e hoike mua ai mamua o ka makou kula nei i keia makahiki." Me keia nui iho la o ka ehaeha i loaa ia Mepelasona no ka hooko ole ia ana o kona makemake, oia hoi ke kaa mai iaia o ka helu ekahi, a o ka helu hanohano loa no hoi ia i kona manao, eia nae, iloko wale iho no'ia mea ona e nu ai, me he kuaua la e nu hele ana ma ka-moana, ma kahi waiwai ole o ka wai. (Aole i pau.)