Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 19, 8 May 1924 — MOOLELO KAHIKO O HAWAII NEI AME KE KU ANA MAI O NA MOKU MA KA O NA MOKU MA KA PAEAINA O HAWAII. [ARTICLE]

MOOLELO KAHIKO O HAWAII NEI AME KE KU ANA MAI O NA MOKU MA KA O NA MOKU MA KA PAEAINA O HAWAII.

Kakauia e J. H. Kawelowai.) (Hoomauia mai.) 'ke o Yanekouwa ia Kahekili ia n-.anawa, e* elemakule oia, a haawi ■ ku oia i na oleloa 'o maikai ia Kah*kili, e hooki i ke kaua ana me Tī*mehameha, a e launa aku a lau* -p. mai, ua makehewa ia mau olelo- & 'o raa:kai a Vanekouwa. A hala kekahi mau la, ua haalele :ko la ka inoku ia Lahaina a holo akn la 1 Oahu. a ku akn la ma Waikiki. i ka la 20 no o la malama. T7a īke oia ia Kalaniknpale, ke alii nui 0 Oaha la manawa, ua a'o aku oia -aia ! aa. oleloa'o maikai, elike me kosa a'o ana ia Kahekili, ma Lah&laa, Mani, aole nae he leo pane jnal, a olelo mai la hoi, he oki ]oa no, a inahope iho, ua ninau aku la o Tfcßekouwa«i ke «lii-ka poe na lakou 1 pepehi i >» kapena ka mea ah» kilo hokn ma Waimea, Oahn, ma k& atan aku o Wkialua, a kena ao 3a ke alii i kona poe kanaka e hele e hali, a e ninan pono aku ia lakou. Ua hele alni la keia poe mai Wai*]ra ahilei i Waimea, ua loaa i'o Alna 1* lea poe na lakou i pepehi i ua liaole i inake ai, a laweia mai 1«. inms o lre alii, e noho ana ma Wailāki. I ka hskl ana mai o keia poe-ka-nnlm. ae la ke alii e hailuku i :T» poe kaaaia nei imna ona am« Vanekou-wa, a hailuknia a pan loa > ka. make. A iala he m*a. la, na haalele iho 1* o Vanekwrwa ia Waikiki, a holo akn la oia ma Kauai, a ku aku la m* Wehnea, no kekahi la kona leu m malaila, no ka hooponopono ana l'ielail-niawhiemahema o kona molnx. a bala kekahi ina.u la, ua haalele iho la oia ia Waimea, Kauai, ft hoio aku la ma ka aoao Komohana akau aku o Amcrika, a ua kokoke * paa ia makahiki, ua hoi hou mai o Vanekottwa i Hawaii nei, a hoea inai la oia makai pono aku o Hilo. 0 lta 3a 9 ia o lanuan o ka maka'niki 1794- 0 ia ke kolu 0 kona ku ana mai ma keia paeaina o «Hawaii neiAole oia i komo iloko o ke awa, ro ka mea e pa ana ka Alualunui ia manawa. no'ka mea he makani ikaika kela, aole pono ke ku ka moku *ia ia awa. E noho ana ke alii o Kamehameia. manawa ma Hilo. Ha holo 1a oia maluna o kona waa me mau kanaka, a pili aku la i ka mokū. ua pii aku la oia maliiia o k3 moku. a ua halawai pu iho la oia 77ie Vnnekouwa maluna o ka moku; ";a manawa no ua haalele koke iho la ka moku ia Hilo, a tolo aku la la, a ku ma Kealakekua, ma ka aoao p Puna, me Kau, ka holo ana. Ku ka moku i ka la 12, o ia maHma no. a ua haawi aku o Vanekouwa ia Kamehameha i mau pipi Veu. a he mau hipa no hoi kekahi, ua makemake nui loa ia ia mau mea e ke alil Kamehameha. * Ma ia hope mai, ua hoolako aku la o Vanekouwa i ua mea apau e r»ono al ke alii o Kamehamoha, no kona noho ana, o ia hoi na pu ame na elau pu. na pahi ame kekahi mau mea like o ia mau ano. Fanolio o Vanekouwa ma Kealakekua ia mau manawa, no ka nana ana i na koa o ke Alii Kamehameha. i ke ao ame ka po, a ua hakilo oia \ ke ao ame ka po, a ua lko pono oia ia mau mea apau loa. 1 ka ike ana o Vanekouwa i ka malama pono ole o na koa o Kamehameha iaia, i ke ao ame ka po, ua a'o aku oia i ke alii i na mea maikai apsra ana i ike ai, he mea peno ia. I ka ike ana o Vanekouwa, ua mahuahua iki ao na pu kanpoohiwi a. Kamehameha, aka he mea mau ao 5 ko Hawaii nei poe alii, mai ka wa kahiko mai, he hookahi no t kiai ai i ka po, a ua kapaia ka inoa oia mea he kiaipo, a pela no me ke ao, a no ia homahema o Kamēliamelia, ua a'o niai 'a o Taaftortwa iaia penel: E 7nalama pono oe i na koa, e "hoonoho papa ia lakou © kiai kekahi papa ia oe i ka po, a 6 moe kekahl papa i k.«i po, a pela no e malama ai ia oe i na la apau ō ko-a ola ana, o keia mua aku." T7a uoho laua me ka maikai kekahi Tne kekahi me he makua la, a īia ]iu waie ia noho ana, ua a'o uiai la o Vanekouwa i sto Kamehameha mau kanaka i ka paikau a makaukau lakou. A ike mai la o Vanekouwa he alii haipule o Kamehameha, ī hou aaai la oia penei: 4< Aia ke Akua ma ka lani, ina e makemake oe e haipule ea, e hoi ob a i Beritania, a na'u no e noi aku i ke alii e haawi mai i kahuna nou, ahiki mai ua kahuna ]& ©a, elaōa e ai noa oe; aole pono ke ai kapu, he mea hoopunipuni no ia, -c>le akna ma ka honua nei, aia ke Akea ma ka lani.'' A ike ae la na kanaka ame naHii, ua a J o oluoln mai o Vanekouwa, ua like me ka makamaka maoli, oluohi na kanaka ame na'lii iaia, a no kona a'o ana mai ia Kamehameha, me ka oluolu, no ia mea i aku o Kamehameha ia Vanekouwa penei: "E auhea oe, e hoi aku oe a i I:e alii o Beritania, a nana e ma-

lania mai i keia aina o kakou," aolo i manao o Kamehameha, e haawi inaoi; aku ana oia ia Hawaii nei, aka ua manao oia nia ke kokua wale no ]a kana haawi ana aku ia Hawaii nei. A hala kekahi mau la o ko laua noho pu ana, ua ku a aloha maoli kekahi i kekahi. Ua holo aku la o Vanekouwa i Kauai, a ku ana ma Waimea, no ekolu Ja o ke ku ana ma Kauai, i ka ha o ka la, ua holo loa aku la no Beritania, aole i ku hou mai i Hawaii nei. O Lehua ka inoa o ke kanaka nana e mahele ka olelo a Vanekouwa me Kamehameha, he holokahiki, ua maikai no na mea apau i hanaia nea ia hope mai, na nui loa na moku i ku mai i Hawaii nei he mau "moku manuwa kekahi, a he mau moku imi aina kekahi, a he mau moku kalepa kekahi, aka o ka nui o na inoku i ku mai he mau moku okohola, a 110 Amerika mai ka nui o na moku i ku mai ianei ia mau la, a no Beritania mai kekahi, a no Farani mai kekahi, 110 Bepania mai kekahi, a no Perusia mai kekahi mau moku, a no na aina e mai kekahi. Aole no ka manawa hookahi keia man mokn i ku mai ai, aka no kahi manawa aku, a pela aku ana, a pela aku ana, he man la, a mau pule kekahi, a he mau malama kekahi. Ma Oahu nei\a hapanui o na moku i ku mai ai iloko o ia mau makahiki, a i kapaia ai ka inoa o ke awa kumoku ia o Kou, a i olelo mau ia al iloko o ia mau la, ahiki mai i keia mau la a kakou «. noho nei; o ka po« iia walea ma ka olelo ana, hui aku na maka i Kou. Ma Lahaina i ku ai kekahi man moku, a ua ku no hoi kekahi mau moku ma Kauai, a pela no hoi kekahi mau moku, ua ku ma Kealakekua, a o kekahi mau moku, ua ku ma Kawaihae, a o kekahi mau moku i ku mai ma Hilo, a ma kekahi mau wahi e ae kekahi, a ma keia mau moku i ku mai ai na ano kanaka like ole o kela ano ame keia ano; a pela hoi me na holoholona 0 kela ano me keia ano. He mau holoholona ino kekahi a he mau holoholona maikai kekahi, a ke ike io nei kakou i keia manawa i na holoholona ma ka pa holoholona ma W.aikiki, a pela no me na kanaka, ua lohe kekahi poe i ka olelo a ke Akua, a o kekahi poe aole 1 malama i ka ke Akua mau kauoha. 4 Pela no na waiwai i loaa mai ai mai na moku mai, he mau waiwai maikai kekahi, a he mau waiwai kekahi e poino ai; kekahi waiwai i loaa mai o ia ka ke Akua pono, a o kekahi mau mea e pono ai, o ia ka lole ame ka hao, a o kekahl o ka aila ame na mea like. 0 na mea e poino ai, a e make ai o ia ka rama ame ka paka, ame kekahi mau mea ano like, o ia mau ano. Ma keia hope aleu, e hoopukaia aku ai ka olelo kauoha a ko kakou alii i hala o ka wa kahiko. (Aole i pau.)