Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 22, 29 May 1924 — HE MOOLELO NO KEONI MONOTANA A I OLE MAI KA AMANA LIKANAKA MAI A I KA LILO ANA I KANAKA ONAMILIONA WAIWAI LOA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KEONI MONOTANA A I OLE MAI KA AMANA LIKANAKA MAI A I KA LILO ANA I KANAKA ONAMILIONA WAIWAI LOA.

"TCe pono la kena pane au, nolaila e hoomaka koke aku ana au e lawelawe i ke anuu mua loa o ka hana e pono ai oe." "Pela iki iho hoi, e ae ana anei oe e hoike mai ia'u i kekahi mea ano nui loa a'e e makemake nei e ike?" "O ka niea hea la kau i makemake ai e ike e Rolana Kinilala?" "Pehea la au i pulapuia mai ai, ame ko ke ao holookoa, no Va pepehiia ana o Mira Ganeki a make, oiai no nae ua mahuka aku oia no kahi okoa me ka ike ole ia?" "No ka meahuna pohihihi e pili ana i kona make ana elike me ia a ko ke ao holookoa i kuhihewa ai, aole loa ia e ikeia ahiki i ka hopena o ka honua nei, a aole loa no o Mira Ganeki i maopopo iki no kona manaoia ana ua make."' "Malia paha hoi, o oe hookahi wale no ka mea i maopopo, ?ta hiki loa ia oe ke hoike mai ia'u!" "Elike no me ka'u i kamailio mua aku nei ia oe, he meahuna pohihihi loa ia, e hiki ole ai ia'u ke kamailio ae i kekahi mea kino ola," wahi a Monotana me ka hoopinana ana ae i kona mau poohiwi. "E oluolu ana anei oe e hoike mai ia'u i kou ano oiaio maoli?" "Owau iho la no ia au e ike mai la o Keoni Monotana." "Ke huna mai nei oe ia'u i ka mea oiaio loa no ka mea he inoa o Monotana no kekahi mokuaina ma ke komohana loa o Amerika." "Pela i'o no, aka ua kapa pu ia mai kela inoa maluna o'u, a o ka inoa no keia o ko'u mau kupuna." "E hiki ana anei ia oe ke hoakaka mai i ke ano o ka loaa ana aku o na mea oiaio ia oe e pili ana no Keoni Kalakona i kona wa e ola ana?*' z "Ua kamailio mua aku au ia oe, aole o Keoni Kalakona i make, aka ke ola nei no oia, a mai iaia ponoi mai i loaa ai ia'u, na mea oiaio apau e pili ana i kona ola ana." "Aohe o'u wahi manaoio iki i kau mau mea i kamailio mai nei. eia no oia ke ola mai nei. O ka manao o ka'u ninau i waiho aku nei imua ou, e pili ana no ia no na hana i lawelaweia mamua o kona make ana; e hiki ana anei ia oe ke hoakaka mai?" "Aole he mea e ae nana i kamailio mai ia'u, aka. na I£eoni KalaKonā? ponoi nō." ' ° C - • •- S 1 "Ina ke ola i'o mai nei o Keoni Kalakona i keia manawa, e ae ana anei oe e kuhikuhi mai ia'u i kona wahi i noho ai?" "Aohe au e hoike aku ana ia oe i kona wahi i noho ai!" "He makemake hoi ko'u e ike iaia, o keia ke kumu nui o ko'u ninau ana aku nei ia oe e hoike mai." "Xo keaha mai ke kumu?" "I wahi e hiki ai ia'u ke manaoio aku, i ka pololei o kau mau mea i hoakaka mua mai nei e pili ana nona. Ina aole o Keoni Kalakona i make, alaila ua hoomamaia ae ko'u lunaikehala ho kekahi karaima i hanaia." "Ina pela, owau ponoi no ka mea nana e hele aku e hoike iaia. i kau mea i makemake ai, a ina nei no kona ae mai, malia e loaa no he manawa nou e ike ai iaia, mamua o kou haalele ana iho i keia aina, a holo aku'no ka aina mamao." Nana pono loa mai la o Kinikala ma na maka o Monotana no kekahi manawa loihi, alaila i mai la: ' Ma ka'u hoomaopopo aku ma ke ano o kau nana ana mai, ua kulike loa ia me ko Keoni Kalak.ona ano." ; "Aole no ia he mea ano hou, ūiai 'ua lohe no oe i ko'ū lio mua ana aku he mea pili loa au ia Keoni Kalakona, ma ia ano paha i kulike ai kekahi mau ano ona ia'u." "Ke ike i'o aku la au, ma kena ano iho la i like ai oe me Ka'lakona ma kekahi ano, a pehea ua loaa aku anei ka ike ia Uilama Ganeki, aole i make kana kaikamahine?" "Aohe mea i maopopo ia Uilama Kaneki no kana kaikamahine, a iloko o keia manawa a kaua e kamailio nei, he kanaka opulepule oia, me ka maopopo ole o na mea e pili ana i kona mau ano." "Auwe no ka hoi e!" i hooho ae ai o Rolana Kinikala ma ke ano kahaha. "Mai auwe mai paha oe, aka e hoolohe mai i ka mea oiaio loa! He nui wale oukou i komo iloko o kekahi hana ohumu, kela hana au i hooili aku ai i na ahewa ana maluna o Keoni Kalakona, no ke karaima pepehikanaka au i hana ponoi ai. O ua hana ohumu la, o ia no ka lawe ana ma ke ano aihue i na <iala a Keoni Kalakona, a o ia hana ohumu nae, he ekolu wale no oukou, eia nae he elua olua i komo kino, ma ka lawe aihue ana i kana mau dala. O oe maoli o oukou ekolu, ke kanaka hana kaaima oiaio loa, a o kou kokoolua, i ike i na mea oiaio apau, aka i hunakele i ka hoike ana ae i ka mea pololei, eia oia ihea i keia manawa?" "Aole he mea i maopopo ia'u nona!" "O ua kanaka nei o Ikaaka Kukona kona inoa, a ua make oia i keia wa a kaua e kainailio nei." "Hc keu aku maoli a ka mea kupaianaha o ka loaa ana o ka ike ia oe i na mea apau!" "Ae, ua make o Ikaaka Kukona, ua kiia oia e na makai o ke aupuni i ka pu i kona manawa i loaa pono aku ai e lawelawe ana i kekahi hana karaima, mahope iho o kela wa au ame Uilama Ganeki i kipaku aku ai iaia. Eia o Uilama Ganeki i keia manawa ke noho mai nei maloko o ka halepupule, me ka olalau 0 kona noonoo, a nou, e hele kuewa aku ana oe maluna o ka honua. me ka nele i ka hoaloha ame ka home e hoomoeia ai kou poo, a ke hookuku ae i ko oukou hopena, me he mea la o kou hopena kekahi o na hopena i oi aku ke ino, imua o ka mea 1 kau aku maluna o kou mau hoa. "Ma kau mau wahi apau e hele ai, aia mau ke ukali la ke kuni aai o Kaina maluna ou. O ke aka kino wailua o kau mau hana karaima apau i lawelawe ai, e ukali mau ana ia i ke ao ame ka po mahope o kou mau kapuai wawae. O ka leo kumakena o ka poe au i hoolilo aku ai he mau pio nau, e kani oeoe mau ana ia ma kou mau pepeiao, ma na wahi apau au e hele aku ai: a oiai e nana aku ana na mea apau i keia honua, he wahi no ko lakou hauoli, ka lako ame ka oluolu o ka noho ana e nana aku ana oe me na manao hoowahawaha. "Ua kailiia ae keia mau hopena a'u e kukulu aku la imua ou* mai ia Ikaaka Kukona ae, mamuli o kona make ana; ua hoopakele pu ia ae o Uilama Ganeki mai kela hopena mai, no kona loaa ana i ka ma'i pupule, aka nou nae e lilo ana kau mau hoomanao ana no na mea i hanaia, i akua lapu hoomaka'uka'u iloko o kou mau la apau o ke ola ana." MOKUNA XXXII. Me kela mau kamailio hope mawaena o Monotana ame Rolana Kimkala, i haalele iho ai o Monotana ialoko o ke keena

paahao, a iaia i hoea aku ai no ke alanui, e ku mai ana ke kaa me na lede elua, t komo mai ai iloko o ke keena paahao o Rolana Kikikala, a e kakali mai ana iaia. Hakalia no a kau o Monotana iluna o ke kaa, o ka lilo aku la no ia o na lio, aia ka paa ana i kekahi o na uwapo kumoku kahi e kakali mai ana he waapa mokuahi, a maluna o kela waapa i kau aku ai lakou ekolu, a holo pololei aku la no kekahi moku, e ku mai ana ma ka nuku o ke awa. Uoko o ka hapaha hora wale no, ua kau aku la o Monotana ame kona mau hoa iluna o ka mokuahi, me ke alakai ana aku o Monotana ia Mira noloko o kona rumi mahope o ka moku, a ia laua maloko o kela rumi, i hoike aku ai o Monotana i kana wahine, no kona makemake e huli hoi hou mai nouka o ka aina, no ka hoopau pono ana i kekahi mau hana ano nui. Mamua o ka haalele ana aku o Monotana ia Mira maluna o ka moku, ua hoohalaia he mau minuke pokol ee laua ma ka lulumi ana o kekahi me kekahi, me ka pane ana aku o Monotana i keia mau olelo: "Auhea oe e ke aloha, e haalele ana au ia oe no kekahi manawa pokole wale no, aia a pau ka'u mau hana ma keia hapa 0 ka honua, nei, ia wa au e noho paa aku ai ma kahi hookahi, me ke ola ana aku iloko o kou aloha. O ka'u mau hana na mea nana i kono mai ia'u e hooka'ulua iki iho ma keia kulanakauhale, aia nae a kaawale aku ia mau hana, alaila e hooiilo no au 1 ko'u manawa apau, no ka pulama ana aku iloko o kou mau hauoli." "Pehea kuu makuakane, aole au mea i kamailio mai ia'u e pili ana nona? Aole ana anei au e ike hou iaia?" "Aia au a hoea hou aku iuka o ka aina, alaila ninaninau aku i na mea e pili ana iaia; aka no keia manawa, he mea pono no ia oe ke hoomanawanui." "Pehea, e hiki ana anei ia oe ke hoike mai ia'u i ke kumu o kou makemake ana e hoea kino aku au imua o Rolana Kinikala, iloko o ka lole o ka wahine vilikina; a pela hoi ke kumu 0 kona hoopaaia ana maloko o ka halepaahao?" "Ua hoopaaia o Rolana Kinikala maloko o ka halepaahao, no ke karaima pepehikanaka i hookolokoloia ai au, a ahewaia me ka liia ana iluna o ka amana likanaka," i hoike okoa aku ai o Monotana i na mea oiaiō, oiai no kela karaima wale no oia, i hoolala ai, i na hana i hookoia mamua ae nei, elike me ia au e ka makamaka heluhelu i ike ai. I ka lohe ana aku o Mira i kela pane a Monotana, palulu ae la oia i kona mau maka, me ka piha i ka puiwa ame ka hikilele, kau mai la hoi ka weliweli imua ona, no ka mea akahi no oia a hoomaopopo no ka manawa mua loa, i ke ko'iko'i o ke karaima i lawelaweia, ame na hopena awahia i hookauia aku maluna o ka mea hewa ole. "Alaila ua ahewa i'o ia anei o Rolana Kinikala no kona hana ana i na karaima i kahihi wale ia mai mluna ou?" wahi a Mira, iaia i wehe ae ai i na lima mai kona mau maka ae. "O ka mea oiaio loa ia," a no keia pane, aole o Mira i niele ; hou mai, aka lele mai la oia iluna o Monotana me ka puliki kona a-i, a honi mai la no hoi i ke kanaka a kona puuwai i aloha ai, a no ia hana ma ka aoao o Mira, i pane aku ai o Monotana: "E hoomanawanui e kuu aloha, he mau la kakaikahi wale no koe, o ka pau no ia o ka'u mau hana nui i hoolala ai, a mahope aku o ia manawa, hookahi wale no a'u mea nui e nOorio'o~;aiVo ia ke ola aku iloko o kou aloha. Aia a hoea mai ia manawa, kela manawa a kaua e huli hoi hou aku ai e luakaha i ko kaua home, iwaena o ka moana, e hoopauia auanei ka hele auwana ana o ko kaua mau noonoo—no keia manawa la, e hoomanawanui like no kaua a elua, pela wale no e pono aii." "Ae, e hoomanawanui i'o au i ko aloha, aia a hala ae keia mau la ino, hookahi mea nui a'u e kau aku nei na maka, o ia no ke komo ana aku iloko o ka hauoli mau loa." "O ka hauoli a'u e iini nei e loaa ia kaua, aole ia he mea liilii, oiai ke pau ka'u hana maanei nei, e lawe aku ana au ia oe no ka luahuna waiwai, kahi a na o Wanada i noho ai_ a. kula.ivyi, ilaila auanei oe e ike aku ai ! i na nani makamae au i ike ole ai mamua," ma kela wahi, i lulumi iho ai na ao opua i na kihene hoomahie a ko laua mau aloha, a ia hookuu ana ae, i kau aku ai o Monotana iluna o ka waapa mokuahi, a huli hoi aku la nouka o ke kulanakauhale. Hakalia no a pili ka waapa i ka uwapo, ia lele ana aku o Monotana iuka o ka aina, e ku mai ana kona kaa, o ka lilo aku la no ia, aia ke kaohi ana o na lio i ka puka o kona home. E aneane aku ana o Lehua e lawe i ka la, ua hoea aku la ua o Monotana no kona home nani. O na mea apau o kona home, elike no me ia ana o ka haalele ana iho, he o ia mau ko lakou mau kulana ma na ano apau, me he mea la, aole no oia 1 kaawale aku no kekahi wahi mamao. Ua loaa aku la no o Pilipo iaia mawaho o ka puka o kona rumi e ku kiai ana, me he mea la, malaila mau kela kanaka i na la apau, o ka mea oiaio no nae ia, aole i kaawale iki kela kanaka mai kahi mai o kana hana, koe wle no kona manawa hoi ai e hiamoe, ma na hora aumoe o ka po. Komo pololei aku la o Monotana noloko o kona rumi, aia hoi maluna o kekahi pakaukau uuku, ua hele a ku ka paila o na leka, na palapala kono, i hoounaia mai iaia. Nana wale aku la no oia i kela mau leka me na pepa kono, a waiho aku la, me ka lilo ole o kela mau mea, i kumu hoohoihoi mai i kona noonoo. Noho iho la oia ma ka aoao o ke pakaukau me ke kaomi ana aku i ka bele kahea, a i ka oili ana mai o Pilipo imua ona, haawi aku la oia i ke kauoha no kona makemake e ike ia Wanada kana kauwa hoolohe, aole no hoi i emo iho, ku ana no o Wanada, a o ia kana o ka ninau ana aku: "Ua ike anei oe e Wanada ia Setona?" "Ae ua ike au iaia, a ke kakali mai la oia me ka makemake e hele mai e hui pu me oe." , "Mamua o ko'u ae ana aku iaia e hele mai e ike ia'u, heaha kau mau mea i ike ai, e pono ai ia'u ke lohe mua?" "He nui wale na mea a'u i lohe ai, mai na kanaka mai i hoonohoia no ka hakilo ana a no ka hoolohelohe ana i na hana a Setona, i kou manawa i kaawale aku ai no kahi mamao." "Heaha na mea a kela poe kanaka i hoike aku ai ia oe, ke makemake nei au e lohe?" "Eia no ia, ua hoalaia ae kekahi hana ohumuhumu iwaena o na kanaka hoopukapuka dala, no ka powa ana ia oe, a o Setona ke poo o kela poe kanaka." "He mea ano nui i'o kena au e hoakaka mai nei! Heaha ke ano o ka hana a kela puulu i hoolala ai, i wahi e poino ai au ?" "Ua hoemi loa ia ka waiwaiio o na mahele iloko o na oihana apau i komo aku ai oe, a no ka hoopakele ana ae i kou mau mahele mai ke poho ae, ua hoohana aku la o Setona, i kela palapala hookohu hope au i haawi aku ai iaia, ma ke kikoo ana i kau mau dala maloko o na hale banako. Ua unuhi oia i kau mau dala apau, aole he hookahi keneka i koe." "He keu aku maoli keia a ke kanaka kolohe; ua hiki nae hoi, manao paha i kona hana ana pela, e pakele ana oia me kona puulu," i pane aku ai o Monotana me ka piha i ka hoonaukiuki. "Aole paha keia he wahi hana kolohe a uuku ae. ua komo pu na kanaka waiwai a kuonoono iloko o keia ohumu e hoopi-

likia mai ia oe. Me na miliona dala a kela poe kanaka i hoohuihui ae ai, i hookeia ai oe a pilipu i ka paia, a mamuli o ia hana, i panikuia ai kekahi mau oihana i hookomo nui aku ai oe i kau mau dala, a ma na mea i hoikeia mai ia'u, he uuku loa kou mau mahele i koe i keia \va." Aole i lilo kela hoakaka a Wanada i kumu e hoopilikiaia aku ai ko Monotana noonoo, aka noke ae la oia i ka akaaka me ka leo nui, ahiki i kona pane okoa ana aku: "Aole au i ike i kekahi poe kanaka hupo elike rtie kela puulu, 0 ka manao ana pela iho la lakou e hana mai ai i wahi no'u e poino ai. Aole paha lakou i maopopo mua ua hiki loa ia'u ke pa-umi aku i na miliona dala a lakou e waiho mai nei, a kiola aku iloko o ke kai, me ka minamina ole. He mea pono nae e loaa ia'u na dala kuike i keia manawa no ka hoohana ana aku, heaha ka nui o na dala a kaua e waiho nei malalo o kou malu? "Ma kahi o ka miliona a oi." "Heaha ka nui o na dala maluna o ka mokuahi e waiho mai la? "Aia mawaena o ka elua ame ka ekolu miliona dala." "E kuhihewa ana ka hoi au ua oi aku la mamua o kela huina ae la, eia ka he uuku loa; aka ehia ka nui o na dala e waiho mai la maloko o ka banako ma Kapalakiko? "Aia mawaena o ka eha ame ka elima miliona dala." "E aho kela mau dala he mahuahua iki; aka aole anei au mau dala i hoahu ponoi ai ma kou inoa?" "He mau dala no ka'u i hoahu ai, aole nae i hiki aku i ka hookahi miliona dala." "He keu aku maoli no oe e Wanada a ka hoomaopopo ole i ka mea pono e hana ai, aka ma keia hope aku, e hoomahualiua oe i kau huina e hoahu ai, ina no ia e hiki aku ma kahi o ka umi miliona dala. Pehea he mau dala no nae paha kekahi a kaua e waiho nei maloko o keia hale-" Mamua nae o ka pane ana mai o Wanada, kaomi aku la oia 1 ka bele kahea, a komo ana no o Pilipo iloko, a o ia kana o ka ninau ana mai: • "Auhea oe e Pilipo, ma ka manawa a'u i haalele iho ai i ka hale nei, a hele aku no kekahi wahi mainao, ua waiho iho au i kekahi huina dala mahuahua maloko nei o ka hale, eia kela mau dala ihea i keia manawa?" "Ua haawiia aku la kela mau dala apau e a'u ia Setona, elike me kau kauoha." "Aole a'u mau kauoha i haawi aku ai ia oe e hana pela." "Aole i'o np oe i haawi mai i kekahi kauoha ia'u, aka he kelekalapa nae kau o ka hoouna ana ae ia Setona, i kakauinoaia e oe, e olelo ana maloko olaila e haawi aku au i na dala apau iaia; a i hoike aku no au i ka inea oiaio ea, aole mea e ae a'u e hana ai o ka hooko wale aku no elike me kana i koi mai ai." "Ua lawa ae la no ka'u mau mea i makemake ai e ninau aku ia oe, e hoi oe e Pilipo no kahi o kau hana." I ka hala ana aku o Pilipo, a noho kokoolua iho la o Monotana me Wanada, ia wa i kamailio ae ai o Monotana i ka pane ana mai ia Wanada. "Aia mawaena o ka eiwa ame ka umi miliona dala a kaua i makaukau, aole nae kela i lawa." Minoaka iho la o Wanada no kela mau olelo a kona haku, a o ia kana o ka i ana mai: (Aole i pau.)