Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 22, 29 May 1924 — Ikeia o Pele Iloko o ka Punohu Uwahi [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Ikeia o Pele Iloko o ka Punohu Uwahi

Maiwaena mai o na haneri o na kii i pa'iia o ka luapele, iloko o na la kakaikahi aku la i hala, a no ka mjnawa mua loa no paha, ma ka moolelo o ka a Kilauea, akahi no ikeia ho helehelena o kekahi wahine, iloko o ka uwahi, elike me keia kii e hoopukaia aku nei, a i pa'iia, e Bort Car'soii, ma ka Poaono, ka la 17 iho uei o keia manina. Ua pa'iia keia kii ma ke kakahi'aka o kela Poaono, me kekahi meapaikii maamau nei, o ka mea kupaianaha nae, i ka wa i komo aku ai iloko o na lima o ka poe na lakou e 'hana mai a ku maoli ke kii, ua ikeia āia he helehelena o kekahi wahine iwaena o ka uwahi, ka mea i ike ole ia ma kekahi mau kii e ae, a ka nui o ka poe paikii i pa'i »ku ai. I kinohi, ua manaoia, ma ke ano ulia wale no paha ka like ana o kela wahi o ke kii, me ka helehelena o kekahi wahine, nolaila ua hSonui hou ia kela kii; ma ka hana ana nae pela, ua hooi ia ae ka moakaka 0 ka helehelena waliine, a i ka avu 1 hoikeikeia ae ai o ke kii i ke akea, na holopapa ae la ka olelo ma Hilo, no ka ikeia ana o \ka Madame Pele, o iiaalele iho ana i ka Luapele o Halemaumau. Ma ka hoakaka a na Hawaii i kahiko ko lakou mau makahiki o ke ola ana, o kela helehelena wahine, iloko o ka uwahi o ka pele, o ka Madame P.ele maOli no ia, i hoike okoa mai iaia iho imua o ka lehulehu, a e haalele ana oia ia Halemaumau iloko o kona inaina. Mainuli o kela helehelena wah'ine i ikēia iloko o ke kii, o ka hoikeikeia ana ae ma ka puka aniani o ke keena o ka Lunakanawai H. C. paviff j»jj, alanui Waiamienue, ma ka Poakolu ame ka Poaha, ua nui maoli ka poe i makemake e loaa' aku na. kii o kela ano ia lakou, no keia kumu, i hanaia ai e Mr. Oarlson, he mau Kaneri kii, ua pau loa lakou i ka lilo iloko o na hora kakaikahi wale no. Ma ka ulia laki wale no ka paa ana o kela helehelena iwaena o ka uwahi o ka luapele, oiai e makaukau ana o Mr. Carlson, e huli hoi mai np Hilo, a no' kona manao, o kela kana hioua hope loa e pa'i ai 0 ka luapele, pela oia i pa'i aku ai 1 kana kii, eia ka auanei, ua pololei loa kana pa'i ana aku, i ka manawa a ka Madame Pele, i makemake ai e hoikeike mai iaia iho. Ke Kulana o ka Luapele Ua hala okoa keia mau pule, d

ka hoolalelale ana o ka Madanie Pele, i na halia hookalakupua o ka lua, aka nia ke ano nui nae o kela mau hana, e ikeia no ia ma ka hoakaka ano nui, a Mr. L. A. Kakina mahope ae nei, kekalii o ko Hono-

lulu nei poe, i hoea kino nu ka luapele; a i lioohula i kekalii mau la nuilaila, iloko o ka wa e kiola ana o ka pele, i na pohaku ame ka lehu iluna ō ka lewa. Mahope iho <1 ka 'hoohala ana he

eono la nia Iluwaii, ua liuli hoi niai oiu ma ka Poalinia. aku uei i hala ma kela īnana-wa ana e hoohala ana ma Hawaii, hc elua niau la holookoa,

nie cl'.:a mau hapn la, i hoohala ai ( i.'i m ];a Luapeie. Ua hele pu aku oi.i e makaikai i na apaiia o Puna, K:;u, Kona Akau amo Kona Hema. O kana mau niea i ike ai oiai ma o ka luapele, ua hoouna mau ia msi eia i kela la i ka nupepa Advertiser, ma ke ano nui nae ke o)elo ae, o na kii o na pohukuhuku nwahi «leeie, ka lepo anie ka lehu, f- kiolaia ae ana mailoko mai o ka lua, i ka n*a e pa-hu ai, he mau mea kau lakou o ka weli, aole nae ia i heluia i ka w<|]iweli o na ha'inuu nna o n.i metalia e kiolaia ae ana mai ka lua mai a oili aku la no kahi kiekie loa, m« ka hu ana ka pakau■wili ana iloko o ka manawa pokole loa. <> na pohaku nunui wela, e kiolaia ae ana he mau kaukani kavuai i ka lewa, me ka halulu, o ia r.o oe o kekahi ino ikaika ma na V.apakai. he ku i ka weliweli ke nana .-•ko. Ma ke Sabati ke Pa-hu Ikaika Loa O na pa-hu ikaika loa elua i ikeia mahope koke iho ia o ka liora 11 o ke kakahiaka Sabati 5 hala, a ma ka hora .7:30 o ia ahiahi hookahi ao. Ma ke kakahiaka, owau pu kekahi me kekalii poe e ae, ma ke ,fkahua mokulele", ma kahi he 3,000 ka mamao mai ka lua mai, ma ka pa]cna e haule iho ai ka pohaku. Oiai e ku aku ana a pana, ua itunohr ae la ka uwalii eleele mailo-

ko ae o ka lua, me ke kiolaia ana ae o ka lehu iluna, ho mau sekona mahope iho, ua kiolaia ae la na pohaku nunui iluna o ka lewa, a i ka haule ana iho ilalo, e olokaa aku ana, no na haneri kapuai. Hookahi pohaku nui i haule iho ma ka lakou vrahi e ku ana, nona ka nui o eono kapuai ka loa, eono kapuai laula, ame ekolu kapuai ka manoanoa, a ua kohoia, aia mawaena o ka ewalu ame ka umi tc-na, ke kaumaha. Holo' i Pakele ai O ka poe i ike oku i kela pa-hu ana ae o ka pele, me ke kiolaia o' na pohaku i ka lewa, ua holo lakou elike me ka mama e loa% ana, no ka hoopakele ana i ko lakou mau ola. Ma kahi kokoke i ke ka'e o ka lua o T. A. Dranga, Sr., o Hilo, ame Tajrlor, mea malama buke o Pahala; Tait, mea malama malapua, ame lloog ka enekinia o ka Hale Luapele, mamua koke iho o kela pa-hu s*«a. Ua huli hoi aku nae o Tait ahie Hogg no kahi o ke alanui kaa otomobile, ma kahi he 200 kapuai mai ka lua aku.

Ua haalele iho o Taylor i ke ka'e 0 ka lua, a ma kahi paha he 1500 kapuai kona mamao, i ka manawa i hoomaka ae ai e pa-hu, a e ku ana hoi o Dranga, ma ka aoao e huli ana i ka hale luapele; ua laki nae oia, he kakaikahi wale no na'pohaku 1 haule ma ia aoao. Ua loaa o Taylor kekahi.pohaku nui, ma kahi he 1500 kapuai kona mamao mai ka waha aku o ka lua ; Ua .pepe kona wawae, oiai oia e holo ana, a ua uhiia e ka lehu wela, me ka mo'a o kona kino. Ma kela ame keia manawa e pa-hu ae ai me ka ikaika, e ukali pu mai ana na alelo o ka uwila, iloko o ka punohu uwahi, a ma na wahi mamao aku. Ua hooiia ae ka weliweli o kela hiona, ma o na leo nakolokolo la o ka hekili. Ma ka nanaia ana ma kela Sabati, lje iwakaluakumamakahi mau pou kelepona ma ke alanui o ka luapele i loaa i ka uwila me ka hoopoinoia he holuna nui o lakou. Ua hookoloia aku o Taylor ahiki ,i kona loaa i ka poe hulf, a hookauia maluna o ke kaa otomobile, a hoihoiia aku no ka lapaauia mai, 0 ka hopena i ikeia nona, ua make oia mahope mai. O ke pa-hu ikaika loa o ka pele 1 hoomaopopoia, ma ka hapalua o ka hora ehiku o kela ahiahi Sabati. lloko o ka nanea, ua puoho ae la he punohu eleele a pii aku la no kahi 0 umi-kumamalua milo ke kiekie, iloko no hoi o kela manawa hookahi j e o ana na alelo o ka uwila, me ke I kiola ana i na pohaku wela iluna a iloko o na minuke helu wale no, ua hele o ha'i o ka. lua, a he ula pu wale no o ia no oe o kekahi pele e kahe ana. 1 Mamuli o keia mau hiona ku i ka weliweli, ua konoia aku ka poe ma- j kaikai, e haalele aku i ka hale o ka luaopele, a huli hoi mai la no! Hilo. Haneri a oi i Hala 1 . Ala ka oleloia, iloko o ka makahiki 1790, he 134 makahiki ae nei 1 hala, i pa-hu ai ka pele, elike iho la me keia. llokQ o kela manawa, ua pa-hu holookoa ka Luapele o Kilauea. .Nui na pohaku, ka lepo i kiolaia aku, no kahi o elua mile mahope aku o ka Hale o Kaluapele, a ma kahi o na mile he umi, ma ke alahele e moe lv. i Kav; o keia ke pa-'iu aīia o ka pele, i īukuia ai kekahi hapa o ka pua?il»oa o kekahi «lii o ki'la au kahiko. Aia no na pohaku ano ka lehu pele, o kela manawa ke waiho la, ma kahi he iwakalua mile ka mamao mai ka luapele .i\u » Ua hala aku la nae na la ikaika loa o ke pa-hu ana a ka pele, aka he ma'i hooi.aueue ola'i liāi, ka i ikeia E'.a kela ame keia. wahi. No l;i palekana nae o ka poe makaikai, hookahi j.o alahele, o ia ko lakou lioomamao ana mai ke ka'e mai o lea lua, aole i ikeia aku ka mauawa e pa-hu hou ae ai ka pele me ka ikaika, o ka halawai no, ia me na poino.