Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 23, 5 June 1924 — HE MOOLELO NO KEONI MONOTANA A I OLE MAI KA AMANA LIKANAKA MAI A I KA LILO ANA I KANAKA ONAMILIONA WAIWAI LOA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KEONI MONOTANA A I OLE MAI KA AMANA LIKANAKA MAI A I KA LILO ANA I KANAKA ONAMILIONA WAIWAI LOA.

. *Ua poina ka palia oe i na auka gula a kaua o ka hoouna hope ana aku i ka waihona puuku o ke aupuni o Amerikar" *'Ua palaka i'o ko'u noonoo, aohe wahi mea a hoomanao īkl no ia mau dala. Eia no me a'u na kikoo dala o ka waihona puuku. O ka huina nui o kela mau kikoo dala, aia ma kahi o ke kanalima-kumamakahi miliona ame na hanen kaukani. Akahxa loaa ka'u kumuwaiwai e hoohana ai ; ua makaukau au me na kaukani he kanaono-kumamakahi. **E hoike mai ia'u e Wanada pehea ka loihi, alaila hoouna hou oe ! na auka gula i ka waihona puuku o ke aupuni?" "Aole no ia he hana nui, ua hiki ia'u ke hoopiha i kekahi moku me na auka gula iloko o na la he umi mai keia manawa aku." *Lohi loa kela manawa, ua hiki loa ia oe e Wanada ke hoo'Mna i ke g"ula iloko o na la pokole loa. E kau koke oe maluna 0 kekahi kaaahi kuikawa, a e hoopiha i kela kaa i na auka gula. 1 holo pololei aku no ke keena puuku o ke aupuni. "Ke pau ia piha kaa i ke kiola, a kaa ke gula malalo o ka inalu o ke keena puuku, alaila holo hou oe e kii i ke gula, a lioopiha hou i kela kaaahi, aole e pau kou lawelawe ana ia hana, aia no a piha ka waihona puuku o ke aupuni, a o na kikoo «iala kau e hoihoi mai a haawi ia'u no ka mea ke makemake foa nei au e loaa i elua a i ole i ekolu hiliona dala malalo o ko ? u tnalu. "Manao paha kela poe kanaka i ko lakou ohumuhumu ana e hoopilikia mai ia'u, he wahi hana liilii ia, owau ka i ike ia hana la, a na'u auanei e haawi aku i kekahi haawina a'o kupono loa a lakou e poina ole ai, a e kau aku ai hoi ka weli : ko Nu loka holookoa apau. "Ke hoea oe no ka hale hookipa, hookomo aku i kekahi mau auka gula maloko o ka Eanako Komohana, a e hoike pu aku I na ona o kela banako, no ka makaukau e uku mai i ka'u mau ldkoo dala apau e hoopuka aku ai, iloko o hookahi pule mai fceia la aku. O keia ae la ke ano nui o ka'u mau mea i maketnake ai nau e hooko aku, e hele oe i keia manawa, a hoouna mai ia Setona no ka hui pu ana me a'u." Elike me ke ano o na kauwa hoolohe i ko lakou mau haku, iaawi mai la o Wanada i kana kunou ana, me ka oili ana aku īwaho, aole no hoi i li'uli'u iho komo ana no o Setona, kela akeha kuai mahele o Monotana, ua hele ka helehelena o ua kanaka nei a piha me ka nauki, a ke lilo la ia hiona, i mea 110 Monotana e hauoli ai. MOKUNA XXXIII. Mc ka haawi ole mai i kona alolia, kuhikuhi ae la o Monotana i kekahi noho no ua o Setona e noho iho ai ilalo, me ka noho ana iho no hoi o ua kanaka nei, aia nae iloko ona, ka hoihoi ole loa, no ke ano o ka hookipa ana aku a Monotana iaia, he ku maoli i ka hoohaahaa, me kona mihi okoa ana iho, ua oi aku ka pono, e hele ole mai oia e hui pu me Monotana ma kela la. '*Xui wale na mea ano e a'u i lohe ai e Setona, oiai au ma leahi mamao loa," i hoomaka aku ai o Monotana e kamailio, no ka hoohele ana i kahi e komo pono ai o Setona iloko o ka «mii. "Pela i'o ka hoi, a heaha ia mau mea ano e au o ka lohe ana, ina e ae mai ana oe e ninau aku au?" w r ahi a Setona me ka leo kuoo, me he mea la e hoike okoa aku ana oia, no ka hiki ole ia Monolana ke hookiekie mai maluna ona. "O kekahi o na mea a'u i lohe mai ai, o ia no kou apulii ana 5 l:ekahi kelekalapa, e haawiia aku ia oe na dala apau a'u i waiho ai maloko nei o keia hale, oiai au ma kahi mamao. He mea oiaio anei ia?" "Ua hōea i'o mai au no kou home nei, a ua haawiia mai ia'a lee dala. O kou olelo ana mai. he kelekalapa kela i apuhiia e i'u,.aole ia he pololei, no ka mea ua loaa ia'u ka mana malalo t> ka hookohu oihana au i haawi mai ai ia'u, ma ke ano he akena nou, a no ka hoopakele ana ae'ia'oe mai ka poino mai, pela wale no au i hana aku ai. "Aole nae mamuli o ko'u manao wale iho.no, i lawelawe aku ai au ia hana, aka mamuli o ke a'o ana mai a ko'u mau lōio." "Na kou mau loio anei i a'o mai ia oe, e kakau i kekahi keleialapa hoopunipuni, i wahi e loaa aku ai ia oe ka'u mau dala?" "Manao ka oe nawai? Na ko'u mau loio i a'o mai e hana . pēla." "Heaha ke kumu o ko laua a'o ana mai ia oe ia hana?" **No ka mea ua hoike aku au ia laua i ko'u manao, aole o Pilipo e haawi mai ana i kela mau dala, ke ole e hoea aku au me kekahi kauoha mai ia oe mai." "Owai ka inoa o kou mau loio?" "O Konahila ame Gatona." *Ke hoomanao nei au no ka lohe' mua ana i kela mau inoa, inaiia o hoea mai i ka wa e loaa ai kekahi hana a'u e haawi aku ai na laua. E hoike mai ia'u i ke kumu o kou makemake loa ana~i kēla mau dafa e loaa aku ia oe?" "Heaha auanei, no ka hoopakele ana ae no ia i kou mau maliele iloko o na oihana hoopukapuka." "Pehea ua hoopakele ae anei oe ia mau mahele?" •'Aole, o ke kumu, aole au i lawa i ke dala." *Ea, he nuhou maikai ole maoli ka keia, a pehea ke kulana • ko'u mau mahele apau i keia la?" "Heaha mai auanei kau,. ua hoolilo aku au i na dala apau e loaa ana ia'u no ka hoopakele ana i kou ma'hele, me ka holopono ole no; a o ia ka'u i hele mai la e hoike aku imua ou, aia wale no a makaukau oe me na dala kuike i keia wa, pela :wale no e poho ole ai kou mau mahele apau." o kena anei ka mea pololei loa au e kamailio mai nei?" p Ae, o keia ka mea oiaio loa." mau dala kuike no ka'u i makaukau i keia manawa, ma Jcahi o ka haneri kaukani, pehea aole anei i lawa kela huina?" Luliluli ae Ia ke poo o Setona, a pane mai la: <f Aohe waiwai o kela maadala n&iluilu." "Heaha no hoi kou kumu i hoopaa ole aku ai i na bona au malama la maloko o kou keena, ke manao nei au, he miliona dala paha ka waiwaiio o leela mau bona." *'E kala leahiko i hoopaaia ai kela mau bona e a'u." . *H<; nui hou ae kekahi mau waiwai.hoopaa kupono au e imi

aku ai i wahi e loaa mai ai ke dala, ua hoohana aku anei oe ma ia alahele. "Ua hoohanaia e a'u na alahele apau i ku i ke kanawai, no ka hoopakele wale ana ae no ia oe mai ka poino mai; a ina nei no kou hull hoi koke ole mai nei, a hala na la elua, hookahi mea maopopo loa, tta poho holookoa kou mau waiwai apau." "He naiii hoi ia, ua hoopaa aku oe i ko'u mau waiwai apau, ke manao nei nae au, ua hiki loa e loaa ia'u he mau miliona dala no keia home ame na lako hoonani apau maloko nei." Ua hoopaaia keia hale e a'u no ka huina o elua miliona dala me ka hapa, ma ka hoohana ana i ko'u mana he akena nou. He oiaio, aole e hiki i ka mea nana i haawi mai ia'u i ke-dala, ke paa i keia home, no ka mea aole loa o'u kuleana e kakauinoa ai malalo o kekahi moraki." "O keia kekahi o na hana pololei ole i lawelaweia e oe e Setona. Ua hoohana aku oe i kela kulana akena ou, no ka hoopaa ana i kuu inoa ame.kuu hanohano, pela anei ka mea oiaio?" "O ka mea oiaio loa ia, heaha'hou aku auanei ka'u mea e ( hana ai, no kou pono?" j "E oluolu anei oe e hoakaka mai i ke ano ame ke-kumu o ka hoea ana mai o keia hopena pilikia." ! "Ina i nehinei aku la oe i ninau mai ai ia'u, aole e hiki ia'u ke hoike aku i ka pane, aka i keia la iho nei no i loaa mai ai ia'u ka ike, no ka hoohuihui ana ae o na kanaka apau i hoopilikiaia e oe ia lakou iho ma kekahi hui me ka lawe ana mai i ka lakou mau dala, a lilo i kumuwaiwai e hookp aku'ai ia oe a pilipu i ka paia. Ina paha oe ma Nu loka nei, malia he hana maalahi ke pale ana ae i ka poino, aka ua hala aku nae oe no kahi mamao loa, nolaila he hana hiki ole loa ia'u hookahi ke ku aku a paio me kela poe kanaka onamiliona, a o ka mea oiaio maoli, o ia no ke ala ku-e ana mai o ko Nu loka holookoa apau ia oe." "E olelo mai ana anei oe, o kela poe kanaka waiwai hoopukapuka dala o Nu loka nei, ame ka poe uuku o ka lakou dala, ka i komo iloko o ka hana ohumu e hoopoino mai ia'u?" "Aole, o ka poe nui wale no o ka lakou mau dala, aohe nanaia aku o na kii maka liilii." "O oe pu anei kekahi mea iloko o kela hui?" "Aole au i komo ilaila, ua ku no au mawaho o ka pa, a paio hookahi aku no kou pono." "Aole anei oe i ike i kekahi mau alahele e ae e hiki ai e hoopakeleia au mai na poino ae?" "Aohe a'u mau alahele i ike." "Ua haawi aku au i kekahi uku maikai loa ia oe, no na hana au i lawelawe mai ai no'u, aole*.anei hoi e hiki ia oe ke haawi mai i kau mau dala, no ke kokua ana ia'u iloko o keia manawa o ka pilikia?" "Ma kahi o ka eha hanen kaukani dala a'u o ka hoahu ana maloko o ka banako, o kela mau dala nae apau, ua hoohanaia aku e a'u, no ka hoopakele ana ia oe, a ke paa nei au i kekahi nota aie, a'u no i hana ai, no ka ukuia mai ia'u, ma ke ano he akena nou. "Alaila mawaho ae o ke poho ana o ko'u mau mahele iloko o na oihana hoopukapuka waiwai, ua aie pu ka au ia oe, pela i'o anei ?" "Ae, o ka mea oiaio ia, a owau kekahi o ka poe paa aie, ma ka manawa e hoea mai ai i ka paaia ana o kou mau waiwai apau." "Alaila ua maopopo mua no ka paha ia oe, e hoea mai ana i ka wa e paaia ai ko'u waiwai ea?" "Heaha hou aku auanei ka hopena e hoea mai ana, o kela wale ae la no." "Ke makemake nei au, e hoakaka hou mai oe, i na mea e pili ana i ka hoopaaia ana o keia home o'u? Aole loa he mana i loaa ia oe e aie ai i kekahi dala me ka hoopaa ana aku i kuu home nei, a oki loa aku ka hoopaa ana i kuu inoa ame kuu hanohano. la'u i waiho iho ai i kuu home nei ame na mea apau maloko olaila o ka manaoio iloko o'u, ua waiho iho au iloko o na lima o kekahi kanaka hoopono." "Pela i'o ka hoi, a heaha hou aku?" "Aole oe he kanaka hoopono e Setona! Ke hoomanao nei anei oe i na palapala a'u e paa nei e pili ana nou ame kou makuakane i make?" "Aohe au i poina no kela mau, palapala, no ka mea eia ua palapala la malalo o ko'u malu i keia wa." "Mai kuhihewa oe pela e Setona, no ka mea eia no me a'u ua mau palapala la kahi i'waiho ai, a o na palapala i lilo ia oe i ka aihueia, he mau kope ia na'u i hoomakaukau, a v/aiho ma kahi e loaa ai ia oe," alaila pupuu ae la o Monotana i kona mau manamanalima, o ia no oe o kekahi manu aeko, i makaukau e lele mai maluna o kana pio, aka noke ae la o Setona i ka akaaka, me he mea la aole he mau manao inaina maluna ona. "Pehea, o ke. kanaka anei nana i haawi mai ia oe i 'na miliona dala elua no keia home, oia pu anei kekahi me oe iloko o kela hui ohumu, no ka aihue ana i ka'u mau dala ame ko'u mau waiwai apau?" "Alaila e olelo mai ana anei oe, ua kumakaia au ia oe e Monotana?" me ke ku okoa ana ae o Setona iluna, me ka hele a piha i ka inaina. "Ae, o oe kekahi kanaka kumakaia, ī like aku ke ino me luda, ka mea nana i kumakaia i ke Keiki a ke Akua." "He keu oe a ke kanaka hoopunipuni e Monotana!" Akaaka wale aku la no o Monotana, no kona kapaia ana mai i ka hoopunipuni, me ka i ana aku; "Auhea oe e ke kanaka opio aihue; o oe kekahi o na kanaka holomua loa, ina aole oe i lilo i mea paahana na ka puulu o ka poe ohumu. O kau'mau hana apau i lawelawe ai, mai kela la mai a'u i haalele iho ai ia Nu'loka nei, ahiki i ke komo hou ana o ko'u poo maloko o keia home, ua ahuwale ia'u ia mau hana apau, aole loa he mea a'u i ike ole. "O na hale au i kipa aku ai no ka pa kiaha ana, na kamailio mawaena ou ame.kou puulu, ua pau loa ia'u i ka loheia, a ia oe auanei e haalele iho ai i keia home, e hoi pololei aku ana oe noloko o ka halepaahao e noho ai, kahi i makaukau me ka rumi uku ole nou e noho aku ai." I kela hooki ana iho no o ka Monotana kamailio a'na, kaomi aku la oia i ka bele kahea, no ke komo ana mai o Pilipo iloko o ka rumi, a no ke kuhihewa paha o Setona, he makai ka mea e komo mai ana no ka hopu. ana iaia, ku ino ae la ua kanaka nei iluna, me ka unuhi ana ae i kana pu panapana, a kau pono mai la imua o ka puuwai o Monotana, aohe nae ia he kumu e hopu ai ua kanaka aiwaiwa la, aka minoaka wale aku la no oia, aole ka weli ame ka maka'u no ia mea he make oloko ona. "Ma ke ola ana o na akua lapu o ka po, e make oe e keia kanaka ino e pono ai, i ole ai oe e lilo i mea hoike ku-e ia'u imua o ka aha hookolokolo," wahi a Setona, me ke kau poloilei ana mai i ka pu panapana imua o Monotana. [ . 1 kela komo ana ; mai hoi o Pilipo, a ike mai Ia i ka pu pana-

pana iloko o ka lima o Setona, e kau pololei mai ana imua o I kona haku, ua kuha'u aku la oia ihope, a o ia ka Monotana.o ika pane ana aku iaia: ! "Aohe au mea e hopohopo ai e Pilipo, komo mai iloko nei, aole c hiki i keia kanaka aihue, a hohewale ke ki aku i kana pu.' 7 No kela kauoha ia Pilipo e komo mai iloko, ua hiki hou ole iho ia Setona ke hoomanawanui, o ke kani mai la no ia o kana pu panapana no elua manawa, hookahi poka i kiia mai ia Monotana, a hookahi i kiia aku ia Pilipo, a i ka wa i mahie ae ai o ka uwahi pauda, aia hoi elua mau kino e waiho mai ana iluna o ka papahele, a iwaena o na kanaka ekolu maloko o kela keena o Monotana hookahi wale no ka mea e noho aku ana maluna 0 kona noho, me ka manuhe'u ole o kona kino. j i MOKUNA XXXR r . O na< kino elua e waiho la maluna o ka papahele o Setona no ia ame Pilipo, hookahi maluna iho o kekahi, o Setona malalo, a o Pilipo maluna iho, me ka paa loa o ke kania-i o Setona, i na lima wikani o'Pilipo. 0 ka elua o na poka o ka pu a Setona i ki mai ai, ua komo aku ia iloko o ke kino o Pilipo, eia nae no ka ikaika o kela holo ana mai o Pilipo imua a hopu aku la i ke kania-i o Setona, ua paa loa ia, me he mea lā ua kakia okoa ia i ke kui j ko-lu. Ua halawai koke o Pilipo me ka make, i ka wa i ku aku ai 1 ka poka, aka nae aole ia he kumu e makili ae ai ka paa ana a kona lima, i ke kania-i o kana pio, ke noke la o Setona i ke kupaka elike me ka ikaika apau i loaa iaia, aohe nae wahi mea a makili ae. Hele mai la o Monotana e nana i na kino elua, ike iho Ia aohe mea hiki iaia ke hana aku; aka nae i ka wa i oili mai ai o kekahi kauwa, iaia i lohe ai i ke kani o ka pu panapana, kau- j oha aku la oia i ka pane ana aku: I "E holo koke oe e kii i kekahi makai i keia manawa, a e' haawi aku i ke kauoha i na kauwa apau, aole loa he hookahi 0 lakou Laeia e komo mai maloko nei o keia rumi!" 1 kela hala ana aku hoi o ke kauwa no ke kii ana i ka makai, hoao iho la o Monotana e wehe i ka lima o Pilipo e paa ana ma ke kania-i o Setona, aole wahi mea a hemo iki; hooholo iho la oia, ua oi aku ka pono o ka waiho malie ana pela, ahiki i ka lioea ana mai o ke kanaka o ke aupuni, no ka mea aole i lawa kona ikaika e wehe ae ai i ka paa o kela umii ma ke kania-i, elike no me ka hiki ole iaia ke hapai ae i kona home iluna. Ke noke la o Setona i ke kupaka i o a ia nei, me ka mve okoa ana i kau a mea o ka eha ame ka pau o ke aho, ua lilo nae kana mau hooikaika ana i mea ole; aia nae iloko o Monotana ka manaoio, elike me kona ike nona iho, ua paa maoli ka manao o ke Akua, pela iho la e hookoia ai Kona inaina maluna o kela mau kanaka elua, nolaila he makēhewa wale no konk hoao ana aku e pale ae ia manaopaa o ka !Mea laia ka make ame ke ola^ I ka hoea ana mai hoi o ka makai, ua hoao iho la oia, me ke kokua pu ana mai o Monotana e wehe i ka lima o Pilipo mai. ka paa ana i ke kania-i o Setona, aole no he wahi mea a hemo iki, ahiki i ke kii hou ia ana he makai, a o ko lakou mau ikaika apau ekolu i hoohuihuiia pela wale no i hemo ae ai ka paa o ka lima o Pilipo, eia nae, aohe mea hiki ia lakou ke hana aku Setona, no ka mea ua lele mua kona aho hope loa; ua kikoo e mai na lima o ka make a lawe aku la i kona ola. Aia no ka pu panapana iloko o ka lima akau o Setona kahi 1 paa ao, nolaila aole he kanalua iloko o na kanaka o ke aupuni, no ke kumu i make ai o na kanaka elua, a kuhikuhi ae la no hoi o Monotana i ka puka ma kona kuka, no ka hooia ana aku imua o na makai, o kona ola kekahi i akeia mai e Setona e lilo mai iaia ae, aka nae ua ko ole kona makemake. Mawaena nae ou e ka makamaka heluhelu ame ka mea kakau moolelo, aole loa a kaua mau hoohewaheAva ana no ke kumu o ke- komo ole ana o ka poka o ka pu panapana i kiia aku ia Monotana e Setona, mamuli no ia o kela palule kila ana e komo mau ana, a o ke kumu hookahi no hoi, i hoohokaia aku ai ka mana o ka poka, ma kona manawa o ka hoea mua ana, maloko o kahi o na kanaka eli gula o ke Komohana. Elike me na hana maamau ma na make o kela ano, ua kahea koke ia he aha kiure koonelo nieniele kumu make, a oiai ua maopopo loa na ike e pili ana i ke kumu i make ai o na kanaka elua, he hana maalahi loa ka hoopukaia ana ae o ka olelo hooholo, me ka ili ole aku he mau ahewa ana maluna o Monotana. Ua laweia aku la ke ,kino o kela mau kanaka make, e kanu malalo o na hoolilo o ke aupuni, a pahola hou ae la ka maluhia maloko o ka home o Mo§otana, me he mea la, aole he mau hana hoopioloke a hoopihoihoi noonoo i ikeia maloko olaila. Aole i lilo ka make ana aku o Pilipo ame Setona i mea no Monotana e minamina ai, no ka mea elike no me kona manaoio mau, aole a ma kekahi ano okoa ae, i halawai ai kela mau kanaka me ko laua mau hopena, aka mamuli no ia o ke kau ana mai na lima oke Akua, no ka hooko ana i Kona mau manao inaina. Nolaila i ke kaawale ana aku o na kino make, malalo o ka malu o na kanaka o ke aupuni, noho iho la no o Monotana, e hoolala i kana papahana e hoonee aku ai ma kekahi la mai, no ke ku ana aku a paio, me na kanaka waiwai a kuonoono o kela kulanakauhale, na kanaka i ohumuhumu, e hoopoino mai iaia ma'na ano he nui. !Ua hoolakoia aku ua o Monotana me na ike apau no na hana i lawelaweia e Setona, kona akena, ame na inoa o na kanaka apau i hui pu me Setona ma ka hana ohumu e hoopilikia iaia, mai kana kauwa hoopono mai oia o Wanada, nolaila ua maalahi loa ke ano o kana papahana e hoonee aku ai. Aia kela i na hora o ke aumoe, ua lilo nae ka makehiamoe i mea'ole iaia, ua hele kona noonoo a hiaa; nolaila me kona kakali ole. iho a ao ae ma kekahi la mai, alaila hoomaka kona hoohana ana i kona mana, haalele iho la oia ialoko o kona rumi, a iho pololei aku la no ka hale malalo, no kahi o kekahi kaa e ku mai ana o ka puka-pa. He elua. mau kaa i makaukau mau i ke ao ame ka po, mamua o kona home, a maluna o kekahi o kela mau kaa, i kau aku ai oia, me ke kauoha ana aku i ke kalaiwa, e lawe pololei iaia no ka home o ka ona o kekahi o na hale banako, o keia kekahi o na kanaka i komo kukonukonu loa iloko o na hana ohumu me Setona e hoopilikia mai iaia nei. Ua aumoe loa keia manawa, ua 1 ala ka wa kupono no ka hele ana aku e ike i kekahi mea, malalo o na rula o keia au naauao, aohe nae o Monotana nana ae no ia mau rula, hookahi mea nui iaia, o ia no ka £tocsse aku i kana papakana imua me ka hoohakalia ole.