Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 24, 12 June 1924 — HE MOOLELO NO KEONI MONOTANA A I OLE MAI KA AMANA LIKANAKA MAI A I KA LILO ANA I KANAKA ONAMILIONA WAIWAI LOA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KEONI MONOTANA A I OLE MAI KA AMANA LIKANAKA MAI A I KA LILO ANA I KANAKA ONAMILIONA WAIWAI LOA.

T ka hoea ana aku o ke kaa mamua o ka halo o ke kanāka ana i makemake loa ai e ike, hoouna aku la oia i ke kalaiwa kaa e hele e kikeke i ka puka-o-ka hale, malie ana no iluna o ke kaa. k No kekahi mau minuke mahope iho o ke kikekeia ana aku 0 ka puka, oili mai la kekahi kauwa mailoko mai, a ia Wa i pane aku ai ke kalaiwa kaa o Monotana i ka i ana aku: "Aia o Monotana kuu haku mahina o ke kaa e noho mai la 1 keia manawa, hookahi kumu nui o kona hele ana mai nei f]oko o keia aumoe o ka po, no kona makemake loa e loaa he wa maikai nona e kamailio pu ai me ko haku, ma na mea pili eihana maloko o kona home." Komo hou aku la ke kauwa iloko o ka hale* no ka ike ana i kona haku, aole no hoi i li'uli'u ia kakali ana, oili hou mai la, ime ka olelo ana mai? "Ua hiamoe kuu haku i keia manawa, aole ona makemake e hoouluhua wale ia aku oia; ina he hana ano nui kekahi i makemakeia aku ai oia e komo pu mai, e kakali malie ia hana ahiki i ka la apopo." ? "Ina pela e iawe aku oe i keia leka a haawi iaia," wahi a ke kalaiwa o Monotana me ka haawi ana aku i kekahi wa-hi leka, a huli hoi mai la no kahi o ke kaa e ku ana, o ke ana ae la no ia i ka huipa, na na lio hulupala ka hana, he niniu poahi hoi ia o na huila o kela anoano eehia o ka po. Kauoha akn la o Monotana i ke kalaiwa e holo pololei laua no ka home o kekahi kanaka okoa aku, kekahi no o na moi o ke dala, a elike me ka pane i loaa mai, ma kela hale mua ana o ke kipa ana aku pela no ma keia hale, o ia ka hiki ole i kela kanaka waiwal ke kulou iho ilalo a ae mai e hoohaahaa iaia iho, jnamu!i o ke kauoha a Monotana. Ma na home apau loa o na kanaka ko'iko'i a waiwai o Nu loka, kela puulu o ka poe ohumu e hoopoino iaia, i kipa aku ai oia me ka manao, e loaa ana he wa maikai loa nona e kukakuka pu ai me kekahi o lakou, hookahi no nae pane i haawiia jnai iaia; a elike no me kana i hana ai ma ka hale mua, o ia ea waiho ana aku i kekahi leka, pela no oia i hana ai ma na ■hale o kela poe kanaka apau. 9 Ua maopopo mua no nae i ua o Monotana he hana paakiki Hloa na kela poe kanaka ka ae ana mai e haalele i ko lakou mau Phome ma na hora o ke aumoe, no ka hui pu ana me'ia nei ma3oko o kona home ponoi, no keia kumu, i hoomakaukau mua ai o Monotana i na leka na lakou, a waiho aku ma na home lehulehu. Mai ka hora umi-kumamalua mai o kela po, a hoea i ka hora ekolu o ka wanaao, ua pau loa na home o kela poe kanaka he umi-kumamalua ka nui, i ke kipaia eia, a iaia no hoi e haalele iho ai i kela ame keia hale, e minoaka mau ana oia, kela ano minoaka no i kuluma ma kona helehelena, ina he hana «no nui kekahi ana i ake ai e oili mai ana. T ua o Monotana nae i haalele aku ai i ka hale hope loa ana o ke kipa ana aku, lamalama ae la kona helehelena, e hoike mai ana i ka hoomamaia ana o kona noonoo, no ka mea aia mau ka manao hopohopo iloko ona, e ae mai ana kekahi o kela poe kanaka e ike iaia ma kela po, aka i ko lakou maliu ole ana mai i kana kono, o ka olu ia o ua kanaka nei, i anai aku ai oia ia lakou apau a pili pu i ka paia, e nui ai na waha i ka hamama, i kau a mea o ke kolohe. Hookahi manao nui o ke ake ana o Monotana e hui me kela poe kanaka ma ia po, no ka haawi ana aku i manawa maikai no iakou e pakele ai mai ka poino mai, o ia hoi, ina paha he hookahi. a i ole elua a ekolu o lakou e ae mai ana e hele pu me ia no kona home, alaila o lakou kana e hookaawale ae ai mai ka nui mai o lakou, mai ka poino ana i hoomakaukau maa ai no kela poe kolohe. Ua ike mua no nae oia, i ka mea a kela poe kanaka e noonoo iho ai, no ko ia nei hele ana aku i na hora o ke aumoe, no ka uwalo ana aku no ia ia lakou e hoopakele mai iaia nei, elike me kekahi kanaka i aneane loa e puehu aku kona mau waiwai, (I i nele hoi i na kahua onipaa e ku iho ai kona mau wawae. f Ua !oaa pu no hoi ka hoomaopopo ana iaia e manao iho ana kela poe kanaka no ko ia nei hele ana aku i ka poe e hui pu ai me lakou, ua hele keia a kau ka wēli, a ua makemake e haawiia mai iaia kekahi manawa nui kupono, e huli ai oia i dala no ka hoopakele ana ae i kona mau waiwai. Mamuli nae o ka ae ole ana mai o kekahi o kela poe e ike iaia ma ia po, ua maopopo loa, hookahi manao nui iloko o lakou apau, o ia no ko lakou ku ana mai ma kekahi aoao, me na makaukau apau no ka hoohoka ana mai iaia. He hookahi mahina mamua aku, pela kela hoea ana aku o Monoiana e ike i kela poe, pehea la ke aumoe o ka po, e makaukau loa ana lakou e hookipa aku iaia, aka ia lakou i mamao kuhihewa ai, ua olohelohe o Monotana i keia manawa, hookahi wale no.hana ma ko lakou aoao, o ia ka aka pahenehene mai, i ke kanaka a lakou i kau ai ka weli mamua aku. Ua maopopo mua no keia mau mea apau ia Monotana, pela iho la oia e hanaia mai ai e kela poe kanaka ma ia po, aka nae 5 wahi nona e kuhihewa ole ai ma ia manao ona, pela oia i Jfeele okoa aku ai e hoao, a pau no hoi ke kuhihewa i ke ano K* kela poe, i hele a piha me na manao kolohe, me ka nele i ka Bnanao aloha no ka hoa-kanaka. I Xo kela manao kuhihewa o ua poe waiwai nei, ua olohelohe B> Monotana, pela wale no lakou i hoomamao aku ai ia lakou wiho, a nanakee mai la me na manao h(X>wahawaha iaia nei, aole ]Hae lakou i maopopo i ka nui ame na palena o kona mau wai-Hi-ai. ina paha he ike o kela ano kekahi i loaa mua ia lakou, Hole ana e nele ka wikiwiki o ua poe nei, e ala ae mai ko lakou Hnau wahi moe mai, no ka hui pu ana me īa, i kona wa i hoea ai īna ko lakou mau home. ■ MOKUNA XXXV. ■ Oiai nae o Monolana ma ke ala huli hoi no kona home, he loa ka mea i ikeia no kela poe kanaka ana i ake aku ai e Hke ia lakou; a i hoole mai ai na kauwa a lakou, no ka hookoia «p kana kono; no ka mea i ka wa o ua poe kanaka nei, i heluiho ai i ka manao o ka leka a Monotana i waiho aku ai ■paka lima o na kauwa, he mea awiwi ia i ua poe nei, i ke ala

mai ko lakou mau moe mai, me ke komo pupuahulu ana i na lole, a kauoha aku la i na kahukaa e hoomakaukau i na kaa, a ua hoea e aku la kekahi poe o lakou no ka home o Monotana mamua o ka hoea ana aku o fta ona nona ia home. Mai ka hoea liilii ana mai o ua poe nei no ka home o Monotana ahiki i ko lakou pau loa ana iloko olaila, a ua hookipaia aku la lakoa maloko o ke keena hookipa nui, he hookahi hana iwaena o kela poe kanaka, o ia no ke kamailio, no na alahele e komo ole ai lakou iloko o ka peino. Aole nae o Monotana i huli hoi pololei Joa aku no kona home, mahope o kona kipa ana aku ma ka home o ke kanaka hope loa ana, I ake ai e fke ma kela po, aka holo pololei aku la kona kaa, no ka home o kekahi kanaka hoopukapuka waiwai, i hele a kahiko ma kela hana, a i kaulana hoi ma ka waha o na * mea apau, oia kekahi o n» kan»ka hoopouo loa. He kanaka aoo keia i hele na lpuoho a keokeo; efa nae 41oko oka nui o kona waiwai, aole oia i hookoma nui aku i kana mau dala m'a na oihana hoopukapuka, ma keia ano iho la, aole i hoopilikiaia aku kona noonoo, ina nei no ke poho o kekahl mau oihema, aka e oluolu mau ana kona noonoo, no ke akahele o ke ano o kana hoohana ana i kona mau waiwai. I ka hoea ana aku o Monotana mawaho o ka hale o ua kanaka nei, kakau iho la oia:"i kekahi apana pepa, a hoouna aku Ia ma ka lima o kana kauwa, e lawe a haawi iaia, o keia iho na manao o kela palapala: "He hana ka'u i makemake loa ai la oe e lawelaw« mai nou ma ka la apopo. E hiki ana anei ia oe ke hoolilo holookoa mai i kou manawa apau o ka la apopo no ka'u hana? Ina oe e apono ana i keia manao, alaila e kipa ae oe ma ko'u honie, ma ka hora elima o ke kakahiaka o k ala apopo, no ke kukakuka pn ana me a'u, no ke ano o ka hana i makemakeia ai oe." He mau minuke helu wale no kela kakali ana aku i ka pane, hoea kino mai la ua kanaka aoo nei no ka puka, a hoike mai la i ke kauwa, e hoea i'o aku ana oia no kahi o Monotana, ma ka hora elima o ke kakahiaka. Aohe hana a Monotana i koe okela wanaao, nolaila huli hoi pololei loa aku la oia no kona home, a ma ka puka o ka hale, i halawai mai ai oia me kekahi o kana mau kauwa, a haawi mai la i na pepa inoa, o na kanaka waiwai i hoea aku no kona home, lalau wale aku la no oia i ua mau pepa inoa la, me kona nana ole {ho, a huli hoi aku la noloko o kona rumi, me ka hele ole aku e ike i kela poe e kakali mai la iaia maloko o ka rumi hookipa. laia i hoea aku ai noloko o kona rumi, waiho aku la i na pepa inoa he umi maluna o ke pakaukau, akahi no oia a nana aku i na inoa e kau ana maluna o kela mau pepa, aia nae maluna o kona mau papalina kela minoaka i kamaaina ia kaua kahi i hoomahie ai, aole nae i pau kana nana ana, oili ana no kekahi o na kauwa, a haawi mai la he elua mau pepa inoa hou, a o ia ka ua o Monotana o ka hooho ana ae: "Ua hoea mai nei ka kela poe kanaka apau loa; he keu aku maoli keia a ka mea kupaianaha! He mau hora wale ae nei no i hala, ia'u i hoea aku ai ma ko lakou mau home, aole he hookahi o lakou i hookipa aku ia'u, a i ole ia hele mai la hoi e hui pu me a'u, he ole loa no ma na ano apau; aka ia'u nae i waiho aku ai i kuu leka mahope, pupuu hoolei loa lea hoi, noho ana keia poe kanaka imua o'u. "Ua- kau i'o ka weli ia lakou no na dala gula a lakou, o ka olu ia o ko'u manao e noho aku la. Aole loa e koe ana he hookahi dala a kela poe kanaka apau maloko o ko lakou mau pakeke, no ka uku ana mai i ko'u luhi o keia po, koe wale no a hoolilo e lakou i ko lakou mau mahele iloko o na hui hoopukapuka oihana, mamua ae o ka puka ana o ka la o keia kakahiaka." Aia no ke kauwa nana i lawe mai i na pepa inoa elua, ke ku mai la me ke kakali i ka Monotana pane, aohe nae he wahi mea a pane iki o ua kanaka nei, aka lalau'aku la oia i ke kope 0 ka leka, ana i kakau ai, a waiho ma ka home o kela poe kanaka pakahi, a hoomaka ae la oia e heluhelu i ua leka nei, me ka leo nui, a o keia iho na olelo i kakauia: "Ua manao paha oe i hele mai nei au no ke noi ana aku ia oe e kokna mai ia'u, no ia kumu i hoole mai ai oe i ka ike ana ia'u ma keia po. "Ina o kou manao ia ea, alaila ua kuhihewa loa-oe, aole ia o ka'u hana i hoea mai nei no ka ike ana ia oe, aka no ka haawi ana aku i ka'u mau kokua ana e hoopakeleia ae ai oe mai ka poino mai. Ua hoole mai nae oe i ka ike ana ia oe, nolaila ua konoia mai au, e kapa aku ia oe, ua makehewa na kokua e liaawiia aku i kekahi kanaka elike me kou ano. "Ke hoike pu aku nei au ia oe, ua loaa mai ia'u "na ike apau, a ke waiho nei malalo o ko'u malu, na hooiaio apau no kekahi hana ohumu i lawelaweia e oe, no ka hoopoino ana mai ia'u; a ua paa kuu manao, e anai aku ia oe ahiki i kou ku olohelohe ana, i pana'i no kau mea i hana mai ai e ku-e ana ia'u. "No na hana hakihaki kanawai au ame kou mau hoa, i lawelawe ai, ma ka ohumuhumu ana i wahi no'u e pilikia ai, aole au 1 maopopo loa i keia manawa, aka nae e hui pu aku ana au me kekahi mau loio kaulana, ma ia ninau." O keia iho la ke-ano o ka leka a Monotana, o ka waiho ana aku i kela mau kanaka pakahi, ua kulike loa na manao maloko 0 na leka aku i kela poe kanaka, he mau olelo maamau nei no ka i kakauia maloko o ka leka, eia nae ua loaa koke aku ka ike i kela poe, ua kuhihewa loa ko lakou ku-e ana mai ia Monotana, no ia mea ua oi aku kona kulana, mamua o ka lakou i manao jnua ai i kinohi. Ua hookahaha loa ia aku ka manao o kela poe kanaka apau ia lakou i hoea ai no ka h(jme o Monotana, no ka loaa like ana aku ia lakou apau o kela ano leka hookahi, me ko lakou hoomaopopo ana iho, ua ike mua no o Monotana, aole lakou e hookipa aku ana iaia ma kela po, pela oia i hoomakaukau mua ai i ka leka, a hoouna aku ma ka lima o na kauka a lakou. Ke noke la ua poe kanaka nei i ke kamailio, me ka hooili ana aku i na ahewa ana maluna o Setona, no ke kumakaia ana ia lakou; a no ka hoike hoopunipuni ana aku, no na mea e pili ana i ka nui o ka Monotana <lala, eia nae aole loa lakoui lohe, ua make ua hoa ohumuh'umu nei o lakou. No kela hoi pololei ana aku o Monotana noloko o kona rnmi, me ka ike ole mai ia lakou noonoo iho la ua poe kanaka nei, malia paha e hoohalike mai ana o Monotana, me ka lakou mea 1 hana aku ai iaia ma ia po, a no ko lakou piha loa me ka nauki, no ka hoi ole mai o kela kauwa nana i lawe aku i na pepa inoa elua, hoouna okoa aku la lakou i kekahi kauwa okoa, e kii i ke kauwa mua e hoi mai no ka hale malalo, i loheia aku ai ka pane a kona haku. Elike no nae me kela kauwa mua i hoounaia ai, pela no keia kauwa hou, aole oia i huli hoi koke mai, a ua„ aneane paha e piha ka hapalua hora, iho mai la na kauwa a elua no ka hale malalo, a ma kahi o ko laua hele mai a hoike i ka pane a ko laua haku, hoi pololei ae la laua no kahi o ka laua hana kiai. Ua hiki hou oie aku la i na kanaka he umi-kumamalua ke

| hoomanawanui i ke kakali ana no pu me Monotana, i nolaila ku okoa ae Ia kekahi o ua poe nei iiuna a hele mai la no kahi o na kauwa e ku ana, me ka pane ana mai: "Heaha ka ka haku o olua i pane mai nei, i ka wa i haawiia aku ai o na pepa inoa iaia?" "Ua haawiia aku kela mau pepa inoa apau iaia, eia nae aole he pane mai iaia mai." "Ina pela, e lawe hou oe i kuu pepa inoa a haawi aku iaia," me kona kakau ana iho i kekahi mau huaolelo, a haawi aku la i ke kauwa. Aole i loihi aku ia nalowale ana o ke kauwa, hoea hou mai la me ka i ana mai: "Aole kuu haku maloko o ke keena i keia manawa." "Alaila e olelo mai ana anri oe, ua hoi ko haku e hiamoe me kna ike no eia makou maanei kahi i kakali aku ai iaia?" "Aole i maopopo ia'u, koe wale no kona loaa ole ana. aku nei ia'u, maloko o kona keena hooluana." "E hele hou oe a.hoike aku i ua haku nel ou, e ae mai oia e ike ia'u hookahi wale no, a e hoike pu aku iaia, ua makaukau loa au e waiho aku i ko'u mau waiwai apau, malalo o kana hooha.na ana i ka la apopo. E kakali au maanei ahiki i kou huli hoi hou ana mai." He mau minuke helu wale no kela o ka nalo ana aku o ke kauwa, oill mai la oia, eia nae ma kahi o kona pane aku imua o ke kanaka nan i hoouna aku iaia e hele e hui pu me Monotana, komo loa aku la ua kauwa nei noloko o ke keena hookipa, kahi a na kanaka he umi-kumamakahi e noho mai ana, me kona maliu ole mai, i ke ka-ua aku a ke kanaka ma ka puka o ka rumi, e kamailio aku iaia i ka pane a Monotana. | "Ia oukou apau e na keonimana e hoike aku ai au i ka panei a Monotana," wahi a ke kauwa, iaia i ku iho ai iwaena o ka rumi hookipa. "Ua makemake kuu haku e hooluolu no koena po, me ka makemake ole e ike ia oukou apau, aka nae, i ua makaukau oia e hui pu me kekahi komite a oukou e koho ai maiwaena mai o kekahi o oukou, a ma ona la, e loaa ai na kuka pu ana, no oukou apau. ; "Hookahi nae ana mea i hoike okoa mai nei i kona manao," j me ka huli ana ae o ke kauwa, imua o ke kanaka nana i hoo- j una aku iaia e hele e ike i kona haku me ka pepa inoa o ua kanaka nei," o ia no ko'u kamailio ana aku ia oe, me ka lohe mai o keia poe apau, ua hoolele loa mai nei oia i ka lawe ana aku 1 na kokua au i manao ai, no ka mea aole oia i nele me ke dala; a ua noi pu mai nei oia ia'u, e hoike ae imua o keia poe keonimana, aole e koho ia oe i komite no ka hoouna ana aku imua ona, no ka mea o ka manao- au o ke kamailio ana mai nei ia'u e lawe aku imua o kuu haku, he hana kumakaia ia i kou mau hoa, aole ona makemake e kumakaia hou oe ia lakou no ka eIt4H o ka manawa," alaila huli hou aku la oia i ka nui o na keonimana, a hoomau hou aku la: "Ua lohe aku nei no oukou i ka manao o kuu haku, nolaila ina e koho ana oukou i kekahi mea i komite, alaila ua makaukau au e lawe pololei aku iaia imua o Monotana." I ka hooki ana iho no o ka hoakaka a ke kauwa, o ka oili aku la no ia o kela kanaka nana i hoouna aku i kona pepa inoa imua o Monotana, me ka hele a piha i ka inaina, aka, ma ka mea oiaio maoli nae, ua hele oia a ku i ka hoka, a no ka nui ae o kona mau hoa, ke nana la kekahi i kekahi me na manao kahaha, aole nae ia he manawa no ke kanikau, a no ka mihi paha, he pono ia lakou ke hoouna koke aku i kekahi mea, no ka lohe pono ana i ka manao o Monotana, nolaila ma ka lakou kukakuka ana, ua kohoia ae la kekahi kanaka o lakou, a ukali aku la mahope o ke kauwa no ka hale maluna. Ma ka mea oiaio maoli, aole o Monotana i hoi aku noloko 0 kona rumi moe no ka hooluolu ana, aka aia oia maloko o kona keena oihana me kana mau kakauolelo ekolu e hoopuni ana iaia, a e hoomakaukau ana no kana papahana e hoonee āku ai ma ke ao ana ae i kekahi la mai. Alakai pololei ia aku la ke komite o na kanaka lawelawe oihana noloko o ke keena o Monotana e noho mai ana me kona mau kanaku, a i ka ike ana aku o ua komite nei, ua hoopiha loa ia oia me na manao kahaha, mamuli o ke kulana lawelawe pili oihana o Monotana, nae, o keia no ka manawa mua loa i noho ai o Monotana a kauoha aku i kana mau kakauolelo i ka lakou mau mea e h'ana mai ai, ma na manawa e ae, iloko wale no o na lima o kela poe kana mau hana apau me kona lilii launa ole aku, koe wale no o Wanada, ma ona la e loaa mai ai na hoike, a e haawiia aku ai kana mau kauoha apau. Ua hoolakoia kela keena me na makaukau apau o ka oihana kelekalapa, kelepona, mamuli iho la o kela ano, ua hiki ia Mo-; notana ke kamailio ma na wahi like ole apau o ka honua nei, a ua hiki hoi ke lawelaweia na hana nui, i ka manawa pokole loa me ka maalahi. j Ma kela manawa i komo aku ai ka ona o kekahi o na hale hanako, aia na meapaahana kelekalapa ke hana la, me ka maopopo ole aku nae iaia o ka manao o ke kelekalapa, eia nae he mau hana hoikeike wale no kela ma ka aoao o Monotana, i wahi e ike aku ai kona mau enemi, aole oia he wahi kanaka uuku loa, e hiki ai ia lakou ke hoopoino mai iaia, aka he haku oia maluna o na mea apau, a aia iloko o kona mau lima, ka mana e hoohiolo ai i na pali paa. I ka ike ana mai nae o Monotana i kela komo ana aku o ke komitc o na kanaka ko'iko'i, a mau ona banako hoi, alawa ae la kona nana ana iluna, a pane mai la: "E noho iho ilalo e Mr. Kalaka, ke manao nei au, aole kaua 1 malihini kekahi i kekahi." "Ae, ua kamaaina mua no kaua, a ke hauoli loa nei au no kou huli hoi hou ana mai nei, mahope o ka hala ana o kekhi manawa loihi. Ina no hoi paha i hoike mua ia ae e ka'u kauwa, o oe ka i hele ae nei no ko'u home i keia po, ina ua hookipa aku au ia oe me ke ohaoha, aole nae pela, ua noho hamau loa oia, a eia no ka maopopo ana ia'u, a i ka loaa ana ae o kau palapala." "Pela i'o.ka, a he keu aku kela a ke kauwa kupono ole loa, M wahi a Monotana. "O, ua hele au a kaumaha loa, no ko'u ike ole ana ia oe, no ka mea o ka hele ana ae o kekahi kanaka nui a ko'iko'i elike me kou ano, no ka ike ana ia'u, he hanohano nui ia e loaa ai kekahi mea; aka nae i kuu heluhelu ana i kau leka, o ko'u haalele koke aku nei no ia i ko'u home, a hele mai nei e ike a e hui kino pu me oe e Monotana." "Ina no e hele ole ia mai nei e oe, ua oi loa aku ia o ka pono, mamua o ke poho wale o kou manawa hiamoe o keia po." "O kena i'o paha ka mea pololei, aka nae eia au maloko nei o kou home, a ina ua kupono ole ia i kou noonoo, alaila e huikala mai oe ia'u." "Pehea, ua komo pu anei kou mau hoa e noho mai la ma ka hale malalo, iloko o kau noi, no ka huikala ana aku ma ko'u aoao? He komite oe a lakou i koho ai, a hoouna mai nei, nolaila aole ana paha e nele kou kamailio no oukou apau, a.ole nou hookahi wale iho no!" . ' v (Aolc i pau.)