Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 26, 26 June 1924 — HE MOOLELO NO KEONI MONOTANA A I OLE MAI KA AMANA LIKANAKA MAI A I KA LILO ANA I KANAKA ONAMILIONA WAIWAI LOA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KEONI MONOTANA A I OLE MAI KA AMANA LIKANAKA MAI A I KA LILO ANA I KANAKA ONAMILIONA WAIWAI LOA.

O na. kanaka nae i loaa na manao o kela ano, aole lakou i helc mai elike me ke kono, aka 110 ka nui ae o lakou, ua hooko aku ia kela poe elike me ke kono i hoounaia mai ai. Ua haawi mua ia ke kauoha i na kauwa e Monotana e hoomakaukau i kekahi paina nui, no kela ahiahi, iaia i huli hoi aku ai no kona home, ua makaukau na mea apau i makemakeia, a e ku mai ana hoi na kauwa, no ka hookipa ana aku i ko lakou haku, ame kana mau malihini. Ua hoonohoia kekahi kauwa ma ka puka, no ka makaala ana j na malihini ke hoea aku, a hookipa aku ia lakou maloko o ke keena hookipa, nolaila i ka wa i hoea aku ai ua poe kanaka. lawelawe oihana nei, hookahi no pane a ke kauwa imua o lakou, o ia no ka hoi ana aku maloko o ke keena hookipa e kakali ai, ahiki i ka hoea ana mai o kona haku. *olaiia aole he hana e ae a kela poe kanaka, o ka hooke wale aku no eHke me na hoakaka a ke kauwa lawelawe, mt ko lakoo noke ana i ke kamailio no na hana ano nui o kela la, fco lakou poino, ame ka manao nui o ko lakou konoia ana aku e hele mai ma. kela paina ahiahi. 0 ka hele hoi ia ahikl i ka mea hope loa o kela poe kanaka e ka hoea ana aku, ia wa i oili mai ai o Monotana a ku ana hwena o lakou, me he akaku hoopahaohao la no ke kulu aumoe. Mailoko mai o kekahi pa-ku silika, ma ke kihi o kela rumi o Monotana o ka oili ana mai, a lakou nae i maopopo mua ole ai, aia mau no oia ma kela wahi kahi i noho ai, mamua o ko ]akou hoea ana aku a ua hoolohe mai oia i na olelo apau i kamailioia mawaena o lakou. Ua kahikoia o Monotana me kekahi paalole eleele, o kona helehelena a kela poe kanaka i nana aku ai, o kekahi ia o na hiona hikī i.-' 1 k. m ke hoopoina no na makahiki loihi mahope mai. 1 kela oili aua niai <> Monotana ma ke ano hoopuiwa, ua halii koke ae la ke anoano eehia maloko o kela keena hookipa, pau honua iho la ke kamailio ana a kela poe kanaka, hookahi hana, o ka nana mai ia Monotana me na manao kahaha, no ka hana a kela kanaka i makemake ai ia lakou. Oiai nae ua poe kanaka nei e noho hamau ana, aia hoi, poha mai la ka leo o Monotana, i ka pane ana mai: "Avihea oukou e na keonimana," wahi ana me ka leo kuoo, "ua kono aku au ja oukou e hui pu mai me aW«va».k»»paiaa 0 keia ahlahī, malalo "o keia kumu, o ka'u paina hope loa keia e haawi ai maloko nei o keia kulanakauhale. O keia home ame kona mau laiko hoonani apau, e kuai hooliloia aku ana, a i ole e paniia aku ana paha kona mau ipuka, aole nae i maopopo loa ka'u mea e hana aku ai no keia home, i keia manawa. "No kekahi mau mahina loihi, aole oukou e ike hou ana ia'u a malia paha aole no au e huli hoi mai ana no Nu loka nei." Ma kela wahi o kana kamailio ana mai, hoomaha iki iho la na o Monotana, me ka pahola ana ae hoi o ka minoaka ma kona mau papalina, a ke lohe la oia i ka nui o ka hanu o ua poe kanaVa nei, me he mea la, ua hoomamaia aku paha ko lakou 1100noo, no ka lohe ana mai, e kaawale aku ana oia, no kekahi wahi kaawale loa, e hopohopo ole ai lakou, no ka hoopilikia hou ia aku o ka lakou mau oihana hoopukapuka waiwai. "Ua maopopo ia'u e na keonimana, ua hoohauoliia aku kekahi poe o oukou, no keia kaawale aku o'u no ka aina mamao; a aole no paha e nele ke komohia o na manao kahaha iloko o kekahl poe o oukou, no ke kumu nui o ko'u hoea ana mai a noho ma Nu loka nei; aka nae ke nonoi aku nei au ia oukou apeu, e waiho malie kakou ia mau ninau, me ka hoonioni ole, oUi aia he mau mea ano nui aku ka waiwai, a kakou e nooooo ai, a e kamailio ai ma keia po. **la*u i kono aku ai ia oukou i keia po e hoea mai ma kuu home nei, ua hookahuaia ia maluna o kekahi mau kumu lehalehu, o ke kumu ano nui loa nae, no ka hooko ana aku no ia 1 kekahi hana kauiike no ko oukou mau pono. E loaa aku ka hoomaopopo ana ia oukou apau, aole au i like me ka hapantn o na kanaka, ma ka lawelawe ana i ka'u mau hana. *Ua maopopo ia oukou owau ka mea nana i hookomo aku i na kanaka lawelawe oihana apau o Nu loka nei iloko o ka ame ka poino i keia la, a no ka hooponopono hou ana ae i kekahi o kela mau poino, pela au i noi aku ai ia oukou, e hde mai e hei pu me a'u he alo a he alo, a e ai pu Jboi me a'u o ko'u pakaukau aina i keia ahiahi." Hooki hou iho la o Monotana i kana kamailio ana mai, a i kooa hoomau hou ana mai e kamailio, hoakaka mai la oia ma ke ano neepapa, i na hana ohumuhumu i hoolalaia no ka hoopolno ana iaia, ame ka pahu'a ana o kela hana ohumu. "No keia mau mea apau e na keonimana, i kiola aku ai au J lea'u mau miliona dala i keia la, iloko o na oihana hoopukapnka waiwai apau; ma ka hana ana. nae pela, ua hoopoino xna*"uwale ia aku oukou, ka poe i ioaa ole ia'u na manao enemi no oukou apau. "Eia me a'n ka papainoa o oukou apau, ame ka huina dala a kela ame keia pakahi o oukou i poho, mamnli o ka hana *'u i lawelawe al i keia la, a ia'u i kono aku ai ia oukou e hui pu mai me a*u 1 keia po, aole ia no kekahi kumu e ae, no ka hoihoi ana aku no ia i ka oukou mau dala, ka mea a oukou i manao ai, aole loa oukou e ike hou ana ma keia hope āku. M Ma kela wahi, hiki hou ole iho la i kela poe kanaka ke noho malie, aka ku okoa ae la kekahi poe o lakou iluna, me ka holo ana mai a hopu ma na lima o Monotana, no kekahi poe hoi, hoomaka maoli iho Ia e uwe, no keia hana a lakou i moeuhane maz ole ai, huro ae la hoi kekahi poe; a no kekahi mau mlnuket na hoopihaia kela keena, me na leo walaau like ole; aka i ka nohoalii hou ana iho nae o ka maluhia, a noho iho la kela ame keia maluna o kona noho iho, ia wa i poha hou mal ai ka leo o Monotana, i ka i ana mai: "O na hoailona mawaho a oukou i hoikeike mai nei imua o ? u i keia po, ua hooplha mai ia i kuu uhane me ka hauoli palena ole," alaila pa'i ae la oia i kona mau lima no ekolu manawa, ia wa i pii ae ai kekahi pa-ku e pale ana ma ka aoao o keU mmi, o ka manawa no ia i komo mai ai na kauwa lawelawe, aia maluna o ka poohiwi o kela ame keia kauwa, na apana«o kekahi pakaukau poepoe nui, a ia lakou i hookuu iho u 1 kela mau apana a hooku'iku'i ae la i kahi hookahi aia hoi,

ike aku la na mea apau, ua hanaia kela pakaukau a like loa me ke kii o ka puuwai. Mahope aku o kela mau kauwa mua, i oili mai ai he poe kauwa hou, e lawe ana i na noho, a hoopili ae la ma na aoao 0 ke pakaukau; ia wa i nee aku ai o Monotana a ku iho la mamua o kekahi noho ma kahi oioi o ka puuwai me ka pane ana mai: "Auhea oukou e na keonimana he mau pepa ko oukou pakahi apau, a aia maluna o kela mau pepa, na huahelu, a ke noi aku nei au ia oukou, e noho ma kahi o na helu, i kulike me ko keia ame ko keia, e hoomaka ana mai kuu akau aku nei. E oluolu anei oukou e na keonimana e lawe ae i ko oukou mau noho ma keia pakaukau?" I ka noho ana iho o na mea apau ilalo, ia wa i hoomaka hou mai ai o Monotana i ke kamailio ana: 'TCe ike nei oukou e na keonimana, he nui na noho hakahaka, he mau noho kela, no ka poe 1 manao, he hana waiwai ole no lakou ka hele ana mai, no ka hooko ana i ka'u kono, aka aohe a kakou noonoo ana no lakou. Oiai na mea apau maluna o ko lakou mau noho, oili mai la na kauwa, elike ka nui me ka poe e noho ana ma ke pakaukau, aia hoi iloko o ka lima o kela ame keia kauwa he pa dala, a maluna o kela mau pa dala pakahi, he wa-hi leka, i omauia me kekahi pine daimana; haawi mai la kela poe kauwa, i ke pa dala i kela ame keia mea mā ke pakaukau, mai ia Monotana mai, ahiki aku i kana mau malihini. "E lawe aku oukou e na keonimana i na pine omou daimana, a pine maluna o ko oukou mau kuka, ma ke ano he mau mea hoomanao ia, no keia paina a oukou i keia ahiahi. E oluolu oukou, e wehe ae i ka oukou mau leka, a heluhelu iho 1 na mea maloko olaila, owau pu no hoi kekahi e wehe ae ana e nana i ka'u leka." He manawa kela no ka owe o ka pepa o na leka, ke lohe pu ia la hoi ka nui o ka hanu o kekahi poe, a iloko o na manao piha hauoli o kela poe kanaka, haalele okoa iho la lakou i na noho, a holo mai la imua o Monotana, me ka hopu ana aku 1 kona mau lima, a haawi pu aku la i na mahalo, no na mea t hanaia aku e keia kanaka ia lakou. Chvai hoi ia mea nele i na manao mahalo ame ka hoomaikai, i ka wa i ike iho ai o kela poe kanaka, aia maloko o ka lakou mau wa-hi leka pakahi, na kikoo dala, no ka huina dala a kela ame keia pakahi o lakou i poho ai ma kela la. Mahope iho nae o ka nana pono ana o ua poe kanaka nei i ka huina maloko o na kikoo dala, ike iho la kekahi poe o lakou, ua oi wale aku ka huina mamua o ka lakou mau dala i poho, a ua emi iho no hoi ka kekahi, no leela kumu i hoike okoa ae ai lakou, no ka nui loa o kela mau dala, aka o ia nae ka Monotana o ka pane ana aku: "Aohe mea hiki ia'u ke hana, no ka hoopau ana ae i keia pilikia, koe wale no, ka haawi ana aku elike me ka'u i ike ai he pono, i kela ame keia pakahi o oukou. Ke- makemake nei au e na keonimana, e lilo keia ahiahi, i mea ano nui loa iloko o ko oukou ola ana aku, ma keia ahiahi, e hoomaka aku ai oukou, e kukulu i ka oukou mau lawelawe oihana ana apau, maluna o ke kahua o ka hoopono ame ka pololei. Ina ua nui loa ka mahele i loaa aku nei i kekahi, mamua o ka huina oiaio 0 kana mau dala i poho, alaila e haawi aku oia i na dala oi, 1 ka mea i lawa ole aku nei kana dala." Unuhi ae la kekahi 0 na kanaka i nui loa kana kikoo 0 ka loaa ana aku, i kana penikala, a hoomaka iho Ia e houluulu i ka nui o na dala apau i haawiia mai ia lakou e Monotana nia ke ano makana, ua hiki aku ka huina nui i ka aneane e piha ka umi miliona dala, a o ia kana o ka ninau okoa ana mai: "Pehea la i hiki ai ia oe ke hana mai elike me keia? Ua aneane e piha ka umi miliona dala au i haawi mai nei ia makou." "Ina no i konoia mai au i keia po, e haawi aku i ka huina i paumiia aku i ka umi miliona dala, aole ia he kumu e hiki hou ole ai ia'u, ke lawelawe aku i na hana a'u i hooko aku ai i keia la." No keia pane, noho hamau iho la ua poe kanaka nei, nana mai la hoi ma ka piha kahaha maluna o ke kanaka a lakou i maopopo ole ai i kona mau ano kupaianaha. "Aole kekahi o oukou i ninau mai nei i ka manao oloko o ka'u leka, nolaila e hoike aku ana au ia oukou e na keonimana, he leka keia i hoounaia mai nei e ka lunapaahao o ka halepaahao, e hoike mai ana ia'u no ka make ana o Robaka Kinikala, a oukou no apau e hoomanao nei nona. Ua loaa aku kona kino make maloko o ke keena paahao i hoopaaia ai oia, ma ka hora ehiku o keia ahiahi iho nei." "Ua lawe maoli ae anei oia i kona ola iho?" i ninau ae ai kekahi o kela poe kanaka. "Aole, ma ka ike a ke kauka nana i nana iaia, he ma'i puuwai ke kumu o kona make ana. Ke hoakaka nei maloko 0 keia leka, i ka wa i loaa aku ai ka lohe ia Robaka Kinikala, no ke poho ana o kana mau dala 1 hookomo ai iloko o na oihana hoopukapuka, a ua hooliloia oia i kanaka ilihune loa, ua lilo kela i kumu hoopilikia aku 1 kona noonoo, a he mau hora kakaikahi wale no mahope iho o kona hoi ana aku e hiamoe, ua loaa aku la kona kino puanuanu, e waiho aoa maluna o kona moe. "Ke hopena ano e keia i kau aku maluna o Robaka Kinikalal Aole i lilo na ao hakumakuma o ke karaima pepehikanaka ame na hopena awahia o ka make e kau aku ana maluna ona, i mea e hoopilikiaia ai kona noonoo, a no keia poho wale ana no 0 kana mau dala, ua lilo iho la ia i kumu nona e make ai. "E na keonimana, e lilo na hana o kela. la, ame keia ahiahi i mau haawina a'o kupono ioa na kakou e poina ole ai. Hookahi nae haawina oi aku o kona pookela, a'u e makemake nei e lilo i mea a'o mai ia kakou, o ia hoi keia: e lilo ka hanohano, ka hoopono ame kela oia ana, i mea oi aku iloko o ko kakou noonoo mamtta o ke dala, ke gula ame ka waiwai. "Nolaila., e ai kakou, e inu, a e hauoli, a e lilo na popilikia 0 kakou o ka wa i hala, i mea hoopoinaia, mamuli o na hauoli o keia po. Ua pomaikai kakou apau mamuli 0 keia haawina a'o maikai loa-" He mea oiaio, aole i hoi nele kela mau olelo apau a Monotana, no ka mea mai kela ahiahi mai, i loli ae ke ano o kela poe kanaka apau, a ma ka lakou mau hana i lawelawe ai mahope mai, o lakou kekahi poe kanaka hoopono loa, a ua kukulu aku lakou, i ko lakou mau ano o ke ola ana, i mau haawina na ko lakou mau ohana pakahi e hoohalike mai ai. MOKUNA XXXVIII. Ua lilo kela make hikiwawe ana o Robaka Kinikala, i mea nana e hoololi ae i ka manao paa o Monotana e hoopakele iaia mai ka make mai, eia nae aole no ia he kumu e hookaumahaia

ai kona noonoo. O ka manao *ui loa o kela ake ana o Monotana e hoopakele ae ia Robaka Kinikala mai ka make mai, o ia no ka hoihoi hou ana mai i ka inoa Keoni Kalakona maluna ona, mamuli o ka hoauheeia ana aku o na kikohukohu i hapala wale ia mai maluna ona, eia nae, he okoa loa ka ke Akua mea i noonoo mua ai, a ua hana mai Oia elike me Kona manao paa, aole me. ko ke kanaka makemake, nolaila aole ana mea e ae e hana aku ai, koe wale no ka hoomau ana aku i kona hele ana me ka inoa Monotana maluna ona. Me na miliona daia i aneane aku e piha i ka umi, i haawiia aku ma ke ano makana e Monotana, i huli hoi aku ai na kanaka lawelawe oihana no ko lakou mau home, me na manao hauoli, oiai hoi o Monotana i noho iho ai, me ka hoomakaukau ana, no ka haalele iho i ke kulanakauhale o Nu loka ma ke kahi la mai. Ma ke kakahiaka nui o kekahi la ana ae, oiai no ka lehulehu o ko Nu loka poe maluna o ko lakou mau wahi moe, ala ae la o Monotana, a haawi aku la i ke kauoha i kana mau kauwa, e paniia na puka o kona home, alaila me kekahi o kona mau kaa e ku makaukau ana mamua o ka hale, i kau aku ai oia, aia ka pahuhopu, no ka hale hoolulu kaaahi, kahi o kekahi kaaahi kuikawa e kakali mai ana iaia, aia hoi maluna 0 kela kaaahi o Mira kana wahine. Iloko no o kela mau hora o ka maluhia o ke kakahiaka, 1 kau aku ai o Monotana me kana wahine maluna o ke kaaahi. a haalele iho la i ke kulanakauhale me ka maopopo ole i na mea apau, koe wale no kana mau kauwa kakaikahi, no ka hihipe'a o ke komohana, kahi i hoomaopopo ole ia e ko Nu loka poe, aia ilaila ka luahuna waiwai, kahi i waiho ai, o ke kanaka nana i hookau aku i ka weli ame ka maka'u i na mea apau. Ua hoea ae la na kanaka kakau nupepa no ka home o Monotana, no ke ake e loaa na meahou, no ka lakou mau nupepa, o ka mea nae a lakou i ike aku ai, o ia no ke paniia ana o na puka o kona home, aole he poe i maopopo iki i kona wahi i hele aku ai, aka mahope iho o ka noke ana i ka ninaninau ma kela ame keia wahi, akahi no a loaa mai ka ike ia lakou, nokona haalele ana iho maluna o kekahi kaaahi kuikawa, e holo pololei loa ana no ke komohana, me ke kipa ole ma kekahi kulanakauhale ano nui o Amerika. Ma kela manawa hookahi no hoi a ke kaaahi kuikawa i haalele iho ai i ka hale hoolulu ma Nu loka, o ka wa no ia o ka mokuahi nana i halihali mai ia Mira, i haalele aku ai i ke awa, a au aku la i ke kai loa, a he manawa mahope mai, i loaa ae ai ka lohe, no ke kipa ana aku o ua moku nei ma ka Ipuka Gula, no ke kakali ana, i na kauoha, no kona wahi hou e ho!o_aku ai. x Aole i ku iki kela kaaahi kuikawa a Monotana o ke kau ana aku me kana wahine, ahiki i ka hoea ana no kahi kokoke, i ka luahuna waiwai, malaila i kau aku ai laua maluna o kekahi kaa, a holo pololei aku la no kahi o na kanaka eli gula. Mailaila aku, i lawe pololei loa aku ai o Monotana ia Mira noloko o ka luahuna waiwai, ua hele no hoi oloko o na keena o ua luahuna nei, a piha me na mea hoonani e hewa ai i ka maka ke nana aku, no ka mea iloko o ka manawa loihi o ko Monotana kaawale ana mailaila mai, e hoouna mau aku ana oia ia Wanada me na meahoonani like ole ana e kuai ai ma na aina mamao, a ua kohu halealii maoli oloko o ka luahuna ke nana aku. Ua poeleele i kela manawa a Monotana i hookipa aku ai ia Mira, ma ke ano he moiwahine maloko o ka luahuna, a mahope o kona lawe ana aku iaia e hoomakaikai nialoko o na keena like ole, o ua luahuna nei, alakai loa aku la oia ia Mira noluna o ka piko o ka mauna, kela wahi no ana i nana mai ai i ka waiho molale aku o ka aina, malaila i hoikeike aku ai oia, i na ano kupaianaha o kona ola ana. "Auhea oe e kuu aloha, aia malalo pono o kou mau wawae e waiho nei i keia manawa, he mau miliona o na miliona dala. a ko ka honua holookoa i ike mua ole ai, o keia mau miliona dala apau, no'u ia ame oe, eia nae iloko o ka nui o ia mau dala, aole he mea oi hookahi imua o kuu noonoo, mamua o ka hauoli i loaa ia'u, iloko o kou aloha e Mira." Nana wale ae la no o Mira ma na maka o Monotana, me he mea la, e hooiaio aku ana, o laua pu no iloko o kela manao hookahi, a o ia ka Monotana i ninau hou mai iaia: "Pehea, ua loaa anei ka hauoli ia oe, no kou pili ana mai me a'u i keia wa?" "Ua hele i'o au a piha me ka hauoli, aohe a'u mea e hoohalahala ai." "Aole anei he mau ao hakumakuma nana e alalai nei mamua o kou ola ana?" "He hookahi wale no." "Heaha ia mea hookahi e kuu Mira?" "No kuu makuakane, ke makemake nei au e ike aku i kona inau maka." "He mea nui i'o ka hoomanao ana no ka makua, aka nae e ike ana oe iaia, aka nae aole e hiki ana iaia ke hoomaopopo mai ia oe." "Ina no paha aole oia e hoomaopopo mai ana ia'u, aole e hiki ia'u ke alo ae, mai ka malama ana aku iaia, oiai owau kana kaikamahine ponoi, a he keiki oe nana e Keoni." "Malia paha he mau mea kana i hana mal ai o ka wa ae nei i hala, i hoopilikia i kou noonoo, ma kekahi ano, ke manao nei au, aole oe i nele me na manao aloha, no ka huikala ana aku iaia." "Ua huikala kahiko aku au iaia e Mira, o ke, Akua o ka lani, ka hoike no ia mea." "Alaila e ae mai ana anei oe e Keoni, e ike hou aku au i na maka o kuu makuakane?" "Ae, aole au noi e kuu Mira a'u e hoole aku ai. E hoouna aku ana au i kekahi o ko kaua mau kanaka e kii iaia, a lawe mai no keia wahi, a ina e aloha mai ana ke Akua, kela Akua hookahi no, nana i hoopakele ae ia kaua a elua mailoko mai o na popilikia he nui, malia o hoea mai kou makuakane me ka noonoo maikai iloko ona; aia wale no nae ia i ko ke Akua makemake, no ka mea o ke Akua ponoi no ka Mea Nana i hookau aku i ka hoopa'i maluna ona, elike rae Kana i hoopa'i aku ai i ka poe hewa apau." "Ina no ka hoea mai o kuti makuakane, ke manao nei au, o ka nui o kuu aloha nona, ka mea nana e hoihoi hou mai i kona noonoo maikai, ka mea hiki ole i ka ike ame ke akamai o na kauka o keia ao." Mahope o ka hoohala ana i kekahi manawa loihi ma kela wahi, huli hoi aku la laua noloko o kekahi rumi moe, a ma kela po no, i hoouna aku ai o Monotana i kana kauwa ia Wanada, e kii ia Uilama Ganeki a hoihoi mai imua o ke alo o kana kaikamahine, a iloko o na pule elua wale no f ua hoea i'o mai la ua kanaka nei. (Aole i pau.)