Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 27, 3 July 1924 — HOONANEA NO KA MANAWA. [ARTICLE]

HOONANEA NO KA MANAWA.

MOOLELO NO LONOKAMAKAHTKI KB ALII KAE'AE'A AOHE LUA MA KA HOOPAPA, AME KE KAUA. MOKUNA VL (Kakauia e Z. P. K. Kawaikaumaiikamakaokaopua) (Hoomauia mai.) I I aku la o Hauna: "He mau waa kaulua ko'u elua, ua piha i ka waiwai; o ka waiwai nui nae oluna he ahuula, a ina i make au la olua, no olua ka waa ame k'a ukana oluna apau, ame na kanaka pu oluna." X mai la na wnhine: ''Ua mau." Olelo aku la o Hauna: "la'u ka nhau mua i koe." ITe oiaio, ma ko lakou liahau mua ana, mamua o ko lakou pili ana, ame ka uhi ana i ke kapa, ua maopopo ia Hauna e make ana oia; aka, no ka ike ana aku ia Kuleonni, nolaila, oia i ol«lo ai, alia e uhau a hala aku ka elele a Kakuhihewa, e uhiia ka papa i ke kapa. I ka hoomaka ana e lawe ae i ke kapa, lilo pu ae la me ka iliili a na wahine i ike ai he maikai, ma ka lima o Hauna, alaila, hahau ae la o Hauna, a make iho la na wahine. I aku la o Haunat "Ua lilo olua ia'u:" I aku ua mau wahine nei: "Ho mau kane ka maua, pehea la auanei maua e pono aif" I aku na kane: "Aole a oJua olelo kuhikuhl no maua, no ka mea, ua lilo olua." Alaila, kahea ae la na kane a uft mau wahine Ia ia Hauna i ke kae'a* e'a o Napoopoo; "Laweia na wahine nau, ua eo ia oe, no ka mea, aole na hai aku ka laua mea i pili ai, na laua no." No ia irea, lalau aku la o Hauna i na wahine ana nakii ae la i ka malo i kekahi wahine ame kekahi wahia«, a kauo aku la i kahi a n.i waa e kau ana; a no ia kauo ana a Hauna i na wahine, nolaila, ua kapaia ka inoa o kela wahi ahiki i kela la, o Kaohao e waiho la ma

Kailua, Koolaupoko , Oahu, Hele pu aku la ua mau wahine nei me Hauna ahiki i na waa, olelo aku la i kekahi wahine: "Eia kou waa ame na ukana oluna, mai mamua ahope, a eia kou mau kanaka, he mau kanaka lawolawe nou; aole keia mau kanaka a'u e haawi aku nei ia oe, he mau kanaka moe aku nau." A elike me ka olelo i kela wahine, pela no ka ia nei olelo ana i ka lua 0 ka wahine; a haalele iho la oia i na wahine, a hele aku la e halawai me Lonoikamakahiki. MOKUNA VHI. Ka Hoike Ana a Lonolkamakahikl X ka Iwi 0 Na'lii I Make Ia Keawenuiaumi. Ahiki aku la 0 Hauna a halawai me Lonoikamakahiki, i aku la 0 Lonoikamakahiki: "īna e hiki ole mai nei oe i keia la, 0 ka pau no ia o'u i ka- [ luaia i keia la; eia la ua makaukau ka imu no 'u.'' I aku 0 Hauna: "Ua eo ia oe, hoikeia aku na iwi 0 na'lii i make i ke kaua i ka wa 0 ko makuakano 0 Keawenuiaumi." Ia manawa, lalau ae la 0 Hauna 1 na iwi 0 ko Kohala alii, ua hakuia i ka hulu, ua kamaahaia a paa, a olelo aku la ia Lonoikamiikahiki: "Eia keia alii 0 Palahalaha, ko Kohala alii, ka Wohilani keiki. Me makou no ka noho ana, a ike i ko makou uuku haalele. "O Palahlaaha keia, alii 0 Kohala, a i ke kaua a ko makuakane iluna 0 Puumaneo, make no ia makou, lilo na iwi ia makou, komo iloko o ka hokeo." Ia manawa lalau aku la 0 Lonoikamakahiki, a kiola aku la ma ke alo o Kakuhihewa, a kani aku la ke oli: Palahalaha wale, Ka mee a Kohala, Ilalo ke alo, Ehuehu mai ana ia'a, Ka pua 0 Koolau o Moolan, Kai mai ana ka waiho a Puakea, Kakaako ana Kukuipahu, I na mai ua mea-la! ♦I ka waiho ana 0 keia mea a Lonoikamakahiki i hoolei aku ai ma ke alo 0 Kakuhihewa, alaila, ua ninau aku la o Kakuhihewa ia Lanahuimihaku ma: "O Palahalaha, 0 ko Kohala alii, ka Wohilani keiki; me Keawenuiaumi no kahi i noho ai, a ike i ka uuku 0 makou, haalele, a ke kaua a Keawenuiaumi iluna 0 Puumaneo make no ia mi-

kou. He kaikaina no nae no Keawenuiaumi. Ho aina maikai 0 Kohala, he moku nui no." Alaila, olelo hou aku la o Hauna ia Lonoikaamkahiki"Eia hou no keia alii, he kaikaina no no ko mnkuakane, me makou no kahi i noho ai, a ike i ko makou uuku haalele ia makou, hele a kipi mai ma kekahi . "Manao paha e hee ana makou a ke kaua a makou iluna 0 Puumaneo, make ia makou, pau na iwi i ka holeholeia, komo iloko o ka hokeo." A lohe 0 Lonoikamakahiki i keia olelo, alaila, lawe ae la oia i na iwi 0 ke alii 0 Hamakua a paa i ka lima, ua hakuia no i ka hulu elike me ka hana ana i ko Kohala. A mamua 0 ko Lonoikamakahiki kiola ana aku ia mea imua 0 ko Kekuhih«wa alo, alaila, oli aku la oia: Akahi au opua mai, Alua au opua mai, O Keau wale-a, A knnaka i ka hele i ka ua, Kiki a kolea, He hoolono paka ua o Hilo, He aa mai oe, I E ai pu no-ef ! Eia mai au mea-lal Waiho keia mea ma k3 alo 0 Kakuhihewa. Ninau ae la.nae 0 Kai kuhihewa ia Lanahuimihaku ma:, | "Owai keial" Alaila, hai aku j la 0 Lanahuimihaku ma: "O Pu- | maia keia, ke keiki a Wanua; ko Hamakua alii ia, he kaikaina no | no Keawenuiaumi, me makou no | ka noho ana, a ike i ko makou uuku, haalele, a i ke kaua a ma- ! kou iluna 0 Puumaneo, make no ia Keawenuiaumi lilo na iwi ia makou, komo iloko 0 ka hokeo, 0 ia na mau iwi." Lalau hou iho la no o Hauna i ka iwi o kekahi alii, mailoko ao 0 ka a olelo aku la ia Lonoikamakahiki: "Et a Eia hou no keia makuaka ne ou, 0 Hilohamakua, ko Hilo alii, | keiki a Kulukulua; he kaikaina nr> , no ko makuakane, me makou no

kahi i noho ai, a no ko makou uuku haalele ia makou, hele a ma kekahi aoao, klpi tnai, a i ka hoouka kaua a makou iluna o Puumaneo, make no i ko makuakane, pau na iwi i ka holeholeia, komo iloko o ka hokeo." Alaila, lalau aku la o Lonoikamakahiki a oli ae la: i O Hilo in, o Hilo ia, O Hilo ia o ka ua kina, Ka ua kinakina, Kā ua mao ole o Hilo, O Hamakua ia he pali, Pepe ka lauki o Kamae, Kamae loa Hamakua, Eia mai ua mea-la! Waiho ana ma'ke alo o Kakuhihewa. Ninau ae la o Kakuhihewa ia Lanahuimihaku ma: "O Hilohamakua ia, ka Kulukulua keiki; ko Hilo alii ia, he kaikaina no no Keawenuiaumi, me makou no kahi i noho ai, a ike i ka uuku o makou, haalele a kipi ia makon, a holo ma ka aO6O nui 0 na lii ame na kanaka, a i ka hoouka kaua a makou iluna o'Puumaneo, make no ia Keawenuiaumi, pau na iwi i ka holeholeia, komo iloko o k& hokeo, 0 ia na." A pau ae la ekolu alil i ka hoikeia, koe ekolu aiii, i hou aku 0 Hauna: j "Eia hou no keia aIH, he makuakane no nou, he kaikaina no no Keawenuiaumi, me makou no ka noho ana, a ike i ka uuku 0 makou, a i ka hoouka kaua a makou i Puumaneo, make no ia Keawenuiaumi, pau na iwi i ka holeholeia, komo iloko 0 ka hokeo." Alaila lawe a« la 0 ua 0 Lonoikamakahiki ia Lililehua, ka Hua-a keiki, ko Puna alii hoi; a oli aku l'a imua 0 Kakuhihewa: O Lililehua la, Ko e papai Waimea, I Molokai ua ino, A pa koolauwaliiae olalo, Komo kuu kane hale Mana, Momomoe aku maua o Wawaenohu, ' Ike maua i ka uwe a ke akua

la, j Ela mal ua men-lal | A wailio aku la koia mea ma kc alo o Kakuhihowa, alaila, ninau ae la oia: "Owai keia?" I aku la o Lamahuimihaku ma: "0 Lililohua ia, o ko Puna alii ? ka Hua-a keiki; 110 ia nei ka aina maikal, o ka hele no la o ka hala ame ka lehua a luu i ke kai, o ka aina aala hookahi no keia o Hawaii, me makou no ka noho ana o keia alii, he kaikaina no Keawenuiaumi, ik« i ko makou uuku haalele ia makou; a i ka hoouka kaua a makou iluna o Puumaneo, mako no ia makou, pau na iwi i ka hol?holeia, komo iloko o ka hokeo, o ia na." A pau keia, lalaa hou no o Hauna i kekahi alii iloko o ka hokeo, i ko Kau alii; a olelo aku la ia Lonoikamakahiki: "Eia hou no keia alii, o ko Kau alii, he makuakane no nou; he kaikaina no no Keawenuiaumi, me makou no kahi i noho ai, a ike i ka uuku o makou, haalele; a ke kaui iluna o Puumaneo, make no ia Keawenuaumi, lilo na iwi ia makou, komo iloko o ka hokeo." Alaila, lawe ae la o Lonoikamakahiki a paa ma ka lima, alaila oli aku ia: Aloha Kahalemilo o ka la la, Hele pakaiaulu o Moanauli, ITJi hewa ka ili, M« he m<,a i moe a ipo la, No Hanalei nei aloha, No kuu kane lau awa o Puna, Kumoena kalukalu Kapaa, Ohai huli Papiohuli, Eia mai ua moa-la! Uoolei aku la ua o Lonoikamakahiki i na iwi hanle ana ma ke alo 0 Kakuhihewa. Alaila, ninau ae la o Kakuhihewa: "Owai keiaf" 1 a k u la o Lnahuimihaku ma: "O Kalialemilo keia, o ka Imaikalani keiki, ko Kau alii; he kaikaina no no Keawenuiaumi, me makou no kahi i noho ai, a no ko makou uuku no, haalele ia makou, a 'uanao $ kaua mai ia mako>j, a

luua o Puumaneo make no ia mv kou, o in Alaila, lawe !irti ae Ia e Haur.j i na iwi o ko Kona alii, a olelo aka la ia Lonoikamakahiki: "Eia hou no keia alii, o MoihaL» ke keiki a Henpae, ko Kona alii; he kaikaina no no ko makuakane; me makou no ka noho ana, a no ka ike i ko mnkou uuku, haalele, hel« a ma kahi e, kipi mai ia Keaw®nuiaumi, a i ka hoouka kaua ana a ko makuakane iluna o Puumanee, pau no ia makou ika make. "Holeholeia na iwi komo iloko o k» hokeo.'' Alaila, lawe ae la o Lonoikamak*hiki a paa ma ka lima, a oli aku l*« O Moihala nei, Ko nonoi ae )a i ka nakaal Ka manu o Kuolohia, 0 Waialeale i ka maona, Kahe ka waikini, A Kane i ka lai, E ukali aku au o ka ipo, Waialua la waiho, 1 waiho i ka hale makamaka, Loaa ke kauna, Kahi e kipa aku al, Eia ua mea-la! Hoolei aku la o Lonoikamakahikl pa-hu ana ma ke alo o Kakuhih«waj alaila, ninau ae la o Kakuhihewa, ia Lanahuimihaku ma; "Owai k«ia?" I aku 1a laua: "O Molhala kei.% o ko Kona alii; he ohana nui o Hawaii. He kaikaina no na* « Moihala no Keawenuiaumi; me makou no ka noho ana, s no ka ike i ko makou uuku, haalele ia makon; hele a ma kekahi aoao, kipi mai in makou. "E kuhi ana ia holo ana a kipi mai ia makou, e pakele i ko lakon nui; i pii ae ka hana i ka hoouki kaua a makou iluna o Poemaneo, make no ia Keawenuiaumi." Ma keia Loike hope ana m Louolkamukahiki i ko Kona alii. o k:i pau loa no hoi ia o Oaha nei 1* Lonoikamakahiki. Iloaa o Kakuliihewa. ' (Aole i pau.)