Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 28, 10 July 1924 — HE MOOLELO KAMAHAO No Ko Geofere Lanakila Ana A I OLE KE KEIKI MAKUA OLE I PALUA KA HANA EPAIA. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAMAHAO No Ko Geofere Lanakila Ana A I OLE KE KEIKI MAKUA OLE I PALUA KA HANA EPAIA.

Iloko o ka ruml mamua he pakaukau kakau k'e ku an* a !ic noho paipai nui ke ku ana maniua o ia pakaukau. Ma kahi kokoke mai ia pakaukau he pahuhao nui a e hamama inai ana no me ka paa ole i ke paniia, a mamuli o ka hamama mai i hiki ai ia Everete ke ike aku aohe mea oloko, a noonoo iho Ia oia me he mea la o kahi ia a Robaka Dale e waiho ai i kana mau pepā waiwai apau, elike me ia a ka makuakane i hoike mai ai iaia. He niau pahti buke nunui elua ke ku ana mai ka papahele ahiki i kaupaku ua hanaia a pili loa i ka' paia, ma na aoao a elua o ka rumi, elike me ia i hanaia ai ka pahuku maloko o ka rumi kuke. Ma ka rumi mahope aku o keia he rumi moe hou no, o kahi lako hale wale no e kn mai ana he moehao kahiko. O ka paia apuni o ia mau 110 ke kalakala ua hoopihaia aku nae me ka puna a ano laumania iki ke nana aku, a o ka papahele he uinihapa ulaula i hahau' kikeekee ia, he like nae me ka moena aila ke nana iho. O na lako hoonani iloko he mau laau oka wale no mai na noho a na pakaukau a no ke kahiko loa o ka haaleleia ana ua hapapau mai ke nana aku, o na mea a pau ana e ike aku ana he mau mea ku ole i ka hoihoi i ka mea i maa i ka noho nialoko o na hale nani, a e hoike pvi mai ana no hoi i ke ano pi o ka ona nona ia hale, ia Everete e ike aku ana i na Avahi apau ke hoomaopopo Ia oia i ka like ole o keia hale anie na lako apau oloko. ine ko kahi hale uuku ana i ike ai ma kahi koke i ka halewili wai kahiko ana i ike ai i ka la mamua iho. O na pahu waiho buke wale no na mea maikai loa o ka hanaia ana ana e ike aku ana. Me ka laau oka wale no ia mau.pahu buke i hanaia ai elike me na mea e ae i hanaia me ka laau he oi ae k* nani o ka hanaia ana o ia mau mea mamua 0 na mea e ae, a he aniani mamua o ia mau pahu buke a elua, a ma ka Everete noonoo ih'p i hanaia paha ia mau pahu huke me ke aniani no ka hoopakele ana i na btike ana i minanaina loa' ai. He kapuahi nui a akea ma kekahi aoao o ka rumi, a maīnua aku o ia kapuahi he mau pale hao liakahaka, lie kapuahi hoopumehana i ka Everete noonoo iho, a e waiho ana ma kekahi aoao he ipuhao nui, a ma kekahi aoao ae he kopala. He nui ka malamalama oloko o ia rumi, no ka mea he eha man puka aniani, elua mamua e huli ana i ka hikina a he ; <lflfi e huli ana i ka hema. 0 keia paha ke keena no kekahi haumana a no Robaka Dalc e noho ai a e hana ai i kekahi mea akamai, a iloko o ke ku kaawale o ia hale ma kalii mehameha loa o ia wale no, eia nae, he hauoli 110 ka nanaina o na wahi āpau e hoopuni mai ana e hoohauoliia ai 110 ka noonoo o ka mea e noho ana malaila. Mahope aku o keia hale he wahi uuku ke ku ana, elike me ia 1 hoike mua ia ae nei, he hale no ke kauwa, pela ka Everete nana aku, ua helelei nae kaupaku no ka loihi loa, oiai he laau wale no ko ia wahi hale i kukuluia ai, a he palaau mahope aku e hoopuni ana i kekalii pa, me he mea la he kihapai kanu hua meaai, a ma kekahi aoao ae lie hale uuku, me he mea la he halelio, he hale no kekahi bipi waiu, a he pa moa. 1 ka pau ana o ka Everete nana ana hoi ae la oia a maluna o ka noho paipai nui e ku ana mamua o ke pakaukau kakau a noho iho Ia noonoo no kana mau mea apau o ka ike ana. Oiai oia e noho ana ke hookuu la oia i kekahi kii ana e nana aku ai maloko o kona noonoo i ko Robaka Dale mau atio, kana mau liana ame ke ano o kona ola ana. Ke ike Ia oia mamuli o ka moolelo i hoikeia mai ai iaia, i ka imi maoli o ko Robaka inaina me ka hoino pu i kaikaina ia Hanale Dale mamuli o kona hookuu ana aku iaia e make iloko no o kona ilihune, a o kona ohana e noho me ka ne!e a e hakoko hoi me na popilikia lehulehu o keia ola ana no kekahi mau makahiki lehulehu mahope mai o ka make ana aku, mamuli wale mai no o ka lili i kona kaikaina, no ka lilo ana o ka wahine a laua i aloha like ai i ke kaikaina, oiai nae kana mau kaukani dala lie nui e moe palaualelo wale ana no ma kekahi wahi me ka hoopomaikai ole i kekahi uhane, me ka hunakele loa i kana mau <lala ma kekahi wahi mai ka ike ana aku a na maka o kekahi poe iloko o kela nenelu a hihipe'a o na ululaau. O ka mea pohihihi loa, i ka manawa i make aku ai kela kanaka pi a makona, aole mea hookahi i ike i kana wahi i huna ai i kana dala, me ka haalele ole iho mahope i kekahi hoike no kana mea i hana ai no kona mau waiwai apau. "Ina aole oia i hoolilo aku i kona waiwai i kona manawa e ola'ana, a aole hoi i hana i palapala kauoha mamua o kona make ana, a ina he dala kekahi ana i huna ai ma kekahi wahi a e loaa aku ana, e lilo ana ia mau waiwai apau i na hooilina o Ane Da'e, no ke mea oia ko Pilikoko pili kokoke loa aku iaia," wahi a Everete i nan.unamu iho ai oiai kona mau lima a elua e kalele ana maluna o ke pakaukau e ku ana mamua ona, a e nana aku ana hoi kona mau maka me ka noonoo nui iloko ona i ka hema ma kekahi aku o na puka aniani. "Ina e liiki ana ke hooiaioia o Geofere Hunatere ke keikikane ponoi a Ane Dale, elike me ia a'u e manaoio nei. e lilo ana oia i hooilina no na kaukani dala a Robaka Dale. E lilo ana keia wahi iaia, ina e hiki ana ke hooiaioia kona pili i ka mea nona keia waiwai. "O! Ukiuki ino! Makemake maoli iho la ka hoi au e maopopo ia'u ka mea i hanaia no ke dala a kela elemakule. Elike ka hoi me ka hohonu ame ka nui aku o ka'u huli ana e maopopo keia moolelo, pela ka hoi ka nui aku o na mea hoopohihihi mai, aka nae, ke hoohiki paa nei au aole loa e moe iki ana kuu maka, a aole no hoi au e hoomaha iki ana i ka huli ana ahiki i ka maopopo ana ia'u o ka mole o keia moolelo pohihihi!" Me keia mau huaolelo hope kui iho la oia me ka ikaika ilun* 0 ke pakaukau me kana puupuu lima oiai oloko ona ua wela mai la i ka ukiuki, a ka ikaika o ia hamare ana iho ana 1 ke pakaukau he' owe ana kana o ka lohe ana iho, a hauie iho Ia kekahi mea iluna o ka papahele ; Kulou iho la oia e nana i kana mea o ka lohe ana iho i ka haule a ike iho la he apana papa he umi-kurnama?ua iniha ka loa a he eono iniha ka laula, ua haule mai kekahi kihi iho o ke pakaukau. "He keu aku a ke frpanah|, ke manap &cj £U g ©a-

nawa e helelei ai na apana o nei kaa kalaka kahiko, oiai nae, he paa maoli no hol ia i ka nana iho, esa ka he paa wale no ke %ana iho ua hele mua no ka uhane," wahi ana, iaia i kulou iho ai e lalau i ka apana papa i haule iho ai. laia i nana pono iho ai ike iho la oia he ami ma kekahi poo o ia apana papa, a mamuli o ka loihi loa o ke ku ana me ke kawau mau ua paa i ka lepo hao a o ke kumu hoi o ka haule ana iho, a ma kekahi poo he puka no kekahi pilina. "A. he pani ka keia no kekahi wahi keena uuku ma kekalii -n-ahi o keia pakaukau! He keena huna aia ma kekahi wahi x e pono e loaa aku!" wahi ana. laia i kulou iho ai a halo aku la kana nana ana ma kahi o ka apana papa i haule iho ai ua ike koke aku la oia he wahi keena uuku huna io no, a ua pololei kana koho ana, alaila, lamalama ae la kona mau maka i ka hauoli. He wahi keena uuku ia o eha iniha ka hohonu ana i ike aku la. *'0, he mea kekahi e waiho mai la," a, me ka lima haalulu oia i lalau aku ai a lawe mai la i na mea ana o ka ike ana aku. He ope pepa me kekahi wahi pahu uuku ili eleele owaho kana mau mea o ka lalau ana aku a lawe mai la me ke pihoihoi nuī o kona naau, ua nakiiia ke ope pepa me kekahi lipine ulaula. 0 kahi pahu ili owaho he pahu kii, mamua o kona wehe ana ae i ka lou i hoopaaia ai ke noonoo mau la oia he kii koloke,. Ja manawa ke ike la oia i kona hewa ina no kona wehe ae a nana iho ia kii no ka mea, he waiwai makamae loa ia na kekahi mea i waiho malaila, a o ka ona wale no o ia wahi palui kii ka mea kuleana e wehe ae, he mea makamae loa paha ia e hiki ole ai ke hoikeia ae. "Ma kana hoomaopopo iho aia no he walii keena palupalu loa iloko o ka puuwai o Robaka Dale, o ia ke kumu t> kona malama ana i kekahi mea elike me keia, ina aole pela, aole oia e malama iki ana. | Kaomi iho la oia i ke pilina a hemo ae la ke pani, a ike iho la oia i ka hfclehelena o kekahi wahine u'i ana i ike ole ai i, kekahi helehelena nohea elike me ia mamua aku. j "O. na ka mea i lanakila ka waiwaipio; ua loaa iho la keia kii ia u mahope o ka huli ana o kekahi poe a nele ka loaa ana ia lakou, no ia kumu he kuleana ko'u e huli aku ai a maopopo ia'u ka mea nona keia kii i loaa iho la ia'u." ""Xo Nani Devenapota keia kii, he pili ka'u he umi data bila/' J *ahi ana i hooho ae ai, me ka aneane e pau ke aho. *'O t ui maoli ka helehelena o keia wahine. O ia no ka o ' Kohaka Dale i haulehia ai i ke aloha iaia no ka u'i māoli no, a me he mea la ua ai o Robaka Dale i kona naau mamuli o ka nui o kona minamina ame ka lili pu no ka lilo ana o ke kino 0 keia wahine ia Hanale Dale, kona kaikaina. "Aloha ino kela kanaka! Ke manao nei aU ua maopopo ia*;: kekahi mea e pili ana i kona manao mahope iho o kona hoka ana, aka nae, aole au e noho malie ana a noonoo aku no na ehaeha ame na hauoli i loaa i kela mau kanaka. E hooikaika ana au i ka huli ahiki i ka loaa ana ia'u o ka mole o keia mooielo, a i ole pela, e make no iloko o ka hakoko ana e ahuwale ao ai na mea apau," a i ka hooki ana iho o kana kamailio ana hr ō ke kanaka e aneane aku ana e make kona ia manawa. "Ma ko'u koho iho aole oia i hoopau i kona hooikaika ana e ?!:o mai o Nani Devenapota iaia ahiki i kop.a ike ana ua marcia o Nani me Hanale." wahi ana iaia iho, "a no ka hiki ole ia:a ke hoomanawanui hou iho ua hoomanao loa mai Ja oia iaia iho ma keia wahi.' i ole ai paha oia e ike hou aku i ka hele-kf!f-na o kela wahine ana i aloha ai. O, aole loa o Gelade Hur,atere e mare aku ana me Geofere Dale Hunatere oiai au e ola ana!"' Haalulu ae la kona kino holookoa ia manawa me ka hiki r-le iaia ke hoomanawanui hou iho, me he mea la ua lilo iho la kria mau noonoo i mea hoehaeha loa iho la iaia, alaila papanī iho la i ke pani o kahi pahu kii ana e paa ana, a hoomaka :ho la oia e nana i na mea maloko o ke ope pepa. Wehe malie ae la oia i ka lipine i hoopaaia ai a wehe ae la i ka pepa i opeia ai owaho loa, a ia hemo ana ae, helelei aku la kekalii mau pepa lehulehu. he mau palapala e hoike ana he mau kea Ishares) lehulehu ko Robaka Dale iloko o ka banako. 1 ua o Lvercte i nana pono iho ai ike iho la oia ua hanaia ia mau mahele kuleana apau he mau makahiki lehulehu mamua aki: o ko na o Everete hanauia ana, a ua hana wale ia no hoi a pau loa ma ka inoa o Ane Dale ; "Auwe. o Ane Dale ka kona hooilina, lokomaikai maoli o Robaka Dale!" wahi ana i namunamu liilii iho ai, aohe nae me ka manao maikai." O ia mau no kona aloha ia Nani Dak ahiki i kona make ana, a ua hoolilo i ke kaikamahine a ke kaikaina i hooilina nona, o ka mea hilu nae hoi i ka nōonoo iho aole oia i hoike ike ae i kona lima kokua i ka manawa e ola ana ■ua wahine la ame kana kaikamahine mahope iho o ka make ana aku o Hanale Dale kona kaikaina, oiai ka makuahine ame Ke kaikamahine e noho ana iloko o ka nele, no ka mau no paha o kona huhu ia Xani Dale r aka nae hoi ua haalele iho la 1 kona waiwai ma ke dala i ke kaikamahine a ke kaikaina. La hanaia keia mau palapala ma ka manawa aneane e make aku ka makuahine, pela ko u koho iho, a i ole mamua iki aku paha; he mea hoike oiaio keia aole oia i makemake e hanaia keia mau palapala mamua ae ahiki i kona manawa aneane e haalele mai i keia ola ana. * He keu keia a ka mea kupanaha! Iloko o na makahiki he iwakalua a oi i hala aohe mea iki i loaa kā noonoo e hele mai i keia hale a e huli i keia mau palapala, a iloko o ia mau makahiki ua pii mahuahua loa na dala i hoahuia no keia mau mahele lehwlehu iloko o ka banako. / O kekahi mea hilu i ka noonoo iho aole'paha i huli iki na hoa o ka papa alakai o ka hanako i kahi i noho ai o ka mea i kuleana i keia mau mahele, a ina ua huli io lakou, alaila ua maopopo ole ko Ane Dale wahi i noho ai ia lakou a ua hoopau wale i ka huli a hoolaha ana. Pehea la» ua noiia mai paha kuu makuakane e na lunanui 0 ka banako e hoike aku i kahi o Robaka Dale i noho ai a aole paha; he kanaka kupanaha maoli no o Robaka Dale, ua huna loa oia iaia iho maloko o kela ululaau me ka noho mamao loa ma: Jcahi mai o na kanaka e noho puukiuki ana, a me he mea la aole no oia i hoike iki aku i kona wahi i noho ai." KamaiHo wale iho la no oia iaia iho no ka loaa ana o keia mau mea iaia, ahiki i kona haupu ana ae no Geofere, alaila pii ae la ka ula ma kona mau papalina me ka piha pu i ka inaina ia manawa a hooho ae la me ka leo nui: "Ina e pololei ana ka'u mea e noonoo nei e lilo aku ana keia mau kaukani dala lehulehu ia Geofere, Dale kuu enemi. Heaha ana la ka'u mea e hana aku ana i « hooneleia aku ai oia 1 kela mau dala?" MOKUNA XXIII.—Loaa he Hoaloha ia Everete. # Ua hooh«laia kekahi pule ae e Everete Mepelasona nia ka.

hele ana e hahai holoholona, kekahi o na hana lealea makemake loa a na kanaka opio, a ma ka hele ana e lawai'a maloko o na lokowai, me ka hoonele ole no nae i ka hele ana e nana i 4ta hale pohaku kahiko o Robaka Dale maloko o ka ululaau, eia nae, ia manawa ana o ka hele ana ae no ia hale pohaku aole oia i huli wale aku ma kekahi mau wahi o ua hale la no kekahi mau mea, elike me kana i hana ai mamua. I ka pau ana o ia pule ua hoouluhua nui ia kona noonoo no ke ake mai no e loaa iaia kekahi ike maopopo no ko Ane Da!e moolelo, a wahi ana o ka olelo ana iho no i kekahi la, "ina e mau loa ana ia mea hoouluhua i kona noonoo e ku a pupule ana oia, aole ona makemake ia ano o ke ola ana." Eia nae, aohe maopopo iaia o kana mea e hana aku ai, a i ole kana wahi paha e hele aku ai, a ua lilo kona meliameha ia mau la i mea hoomahuahua loa mai i kona noho ana. Ua ala ae no he manao iloko ona e holo i Burukelina a e huli aku nona iho i ka Gelade Hunatere wahi o ka hele ana aku no ia kau wela, a i ka manawa e maopopo ai iaia, alaila hahai aku oia mahope. Aka noonoo hou iho la oia aole e nele ana ko Geofere hele pu me Gelade ma na wahi a pau a Gelade e hele ai i keia makahiki, a i kona noonoo ana he mea hoopupule wale mai no ia i kona ike aku ia laua la e hele pu mai ana, a e ulu ana ka manao lili a he hana maikai ole paha mahope aku, hooholo j iho la oia he hana maikai loa nana ka hoomamao loa ana iaia i iho ma kekahi wahi kaawale loa e ike.ole aku ai kona mau maka i ko laua hele pu mai. Aka e pono e loaa kekahi mea nana e hana ai e hoohalaia ai kona manawa ma kekahi hana e hoopomaikai mai ai iaia; aohe oiia makemake i ka huikau aku me na anaina a ka poe koikoi a waiwai o ka aina, o kana mea iini nui iloko o kona noonoo ia manawa oia no na hana e hoohauoli ia ai kona noonoo a e loaa pu mai ai kekahi mau pomaikai iaia. "I ke Komohana loa ka'u wahi e makemake loa nei e hele," wahi ana iaia iho, ma kekahi kakahiaka mahope o kona heluhelu ana maloko o kana nupepa i kekahi moolelo e pili anā i kekahi poe kaahele e holo ana no Kaleponi a no ke Awawa Yosemaita. ''O kela kahi kupono loa ia'u e holo ai i ike aku i na mea ano hou o ia mau wahi." I kona ana i kona manao 110 ka hele, hoi aku la aloko 0 kona rumimoe, a hookomo iho la i kona mau poncv aahu iloko o ka paiki, a i ka pau ana kakau iho la i kekahi leka na kona makuahine, e hoike aku ana iaia no kona manao e holo pu me kekahi poe kaahele e holo ana i Kaleponi, a e holo aku ana oia mamua o ke awakea o ia la. Ma ka elua o na kakahiaka mahope o ka hoomaka ana e hele hoea aku la oia i ke kulanakauhale o Kikako, a hele aku la e hoolimalima i rumi nona iloko o ka Hale Pama, no ka hoomaha ana malaila no kekahi mau la oiai oia e noonoo ana a hooholo no kana w r ahi hou e holo aku ai malaila aku. I ka la mahope iho, mahope o ka hiamoe ana me ka oluolu 1 ka po mamua iho, ame kona hoohialaai ana i ka aina kakahiaka me na meaai ono i hoomakaukauia mai e ke kuke, ku ae la oia a hele aku la iloko o ka rumi puhipaka me kekahi nupepa o ia kakahiaka e paa ana iloko o kona lima no ka hoohala ana i.kekahi hora a oi ma ka heluhelu ana i na nuhou. ' He nui na kanaka e noho ana nialoko o ia rumi ia manawa. aka nae aole oia i haawi aku i kona noonoo no ia poe mahope o kona hele ana aku a noho nia kekahi noho ma kahi o ka puka aniani, ho-a ae la i kona kika * hoomaka iho la oia e heluhelu. I ka pau ana o kekahi iiapa o ka nupepa iaia i ka heluhela waiho aku la ma kekahi aoao a hopu aku la i kekahi hapa, a ia manawa lohe ana oia i kekahi leo halulu o ke kamailio ana mai mahope mai o kona kua i ka i ana mai: "E ke kanaka opio malihini, e oluolu oe e haawi mai i kela hapa o kau nupepa i waiho aku la ia'u no ka manawa," wahi ana. "Ua pau ae nei hoi ia'u ika heluheluia ka Nupepa Inter-| Oeean a makemake iho la hoi i kekahi nupepa me na meahou ! makamakā loa." Huli ae la o Everete e nana i ka mea nona ka leo o ka pane ana mai la a ike aku la he kanaka mauaua me ka helehelena oolea, elike ke kalakala a halulu o kona leo, e noho mai ana ma kahi kokoke mai iaia mahope iho. Ma ka Everete'nana aku me he mea la he kanaka eli gu!a a i ole he kanaka malama holoholona paha oia no na hilana, aka nae he ano helehelena hoopono kona a ia Everete e nana pono aku ana ua ume koke ia aku kona noonoo no ke ano maikai o kana olelo, a no ke ano oluolu no hoi o ka Everete nana a kamailio ana aku ua ume koke ia aku kona ano maikai e ke kanaka malihini. Hopu iho la o Everete i,ka hapa o ka nupepa a ke kanaka 0 ke noi ana mai a haawi aku la, a haawi mai la ke kanaka malihini i kana hoomaikai ma o kona kunou ana mai, a hoomaka iho la kona heluhelu ana. / No ka hora paha a oi aku kona noho ana malaila, ahiki i kona manaka ana i ka noho malie, a e noonoo ana oia no ka hele ana e holoholo, ia manawa ke kanaka i kamailio mai ai; "Ke ole au e kuhihewa he malihini oe ma keia mau wahi, aole anei?" x "Ae, ua pololei mai la kau koho ana; mai ka Hema mai au," 1 pane aku ai o Everete. "Ae, pela ko'u ike aku; e hele ana anei oe no kekahi hana a i ole no ka makaikai ana paha ia wahi aku a ia wahi aku?" "No ka makaikai kekahi hapa a no. ka imi hana ana kekahi hapa," i pane aku ai o Everete. \ t "Ua maopopo no nae paha ia oe kau wahi e hele aku ai, ua hoolala mua no anei oe no kau wahi e he]e aku ai?" "Aohe; ua noonoo au a ua makemake e ike aku i kekahi wahi oke Komohana loa. Ke manao hei au' e hele aku e makaikai i na kulanakauhale nui ma ko'u alahele no ke Komohana, a pela no hoi i na wahi kaulana, a malia o hiki loa aku paha i kekahi o na aina eli gula kaulana no ka nana ana aku i na mea kamahāo o ia mau wahi." O ia mau no nae paha kou manao i nei manawa no na aina eli gula?" I ninau mai ai ke kanaka, me ka hoihoi o kona mau maka i ka Everete ike aku. "Malia paha, e lilo ana au i mea waiwai no ke kokua ana aku ia oe ma ia laina hana, no ka mea, e ike mai oe he kanaka eli gula au iloko o ko u mau la o ke ola ana ,a ua maopopo ia'u na mea oloko ame na mea owaho e pili ana ia hana, elike me ka maopopo o kekahi kanaka ae e ola mai nei i maa ia ano hana. "Me ka hauoli loa au. e hoakaka aku ai ia oe i kekahi mau mea ano nui e pili ana ia hana, ina oe e makemake ana." "O, me ka mahalo ntii ia oe; aole au i moeuhane mua e loaa ana la'u kekahi hoaloha maikai nana e hoakaka mai ana ia'u i kekahi mea e pili ana i na aina eli gula ame na mea apau e pili ana ia hana, a ke hauoli loa nei au no kou loaa ana ia'u. I na lua eli gula hea oe la i hana ai mamua?" (Aok i pau.)