Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 29, 17 July 1924 — EEPA NO WAOLANI [ARTICLE]

EEPA NO WAOLANI

Mr. Soloinon Hauohano, Lunahooponopono, !Nupepa 'Kuokoa; Alolia kaua: —mai la ko hoaloha i ka hu'a, o ka uw«pa r ke ikeia nei l;a uwahi, he ahi kolalo, hooniopiia na noonoo kalaiaina o ko hoa e kekahi eepa o Waolani i pulima iho i kona inoa, "Xa Kuahiwi Ekolu", ma ka puka ana ae ma ka Hoku o ka la 3 o keia mahina ke poo m;inao, KALEI AO\A AME LUKELA. Xolaila e oluolu mai oe, e holo oneki hou kaua ma keia kalepa o ka kakou hiwahiwa, a o pane aku i na manao popa o keia eepa i pukn ho nia ka Hoku.

He. mea oiaio, ma ka hapa hope 0 koNi manao pepa i puka ae ma ke Kuokoa o kela mnhina aku la 1 hala, e hoakaka ana au i ka'u lioopii i ka Hui Mahiko o Waiakea, me ke aoi pu ana aku i ka lehulehu e haawv i na kokua ia Lukela, ina e kalahea ae oia I kona inoa i moho senatoa mai Hawail Ilikina aku, a a malalo iho la o kein mau hoakaka a'u, e pili ana no ko inakou pilikia, ame fte noi ana i ka lehulehu i kokua,ia Lukela mamua, e haawi hou mai i na kakoo ikaika nona i koia kau ae, ua puka ae la ma ka Hoku, ke kalakaln, kikoola, pupuka na o\elo a keia eepa, « hoike nei i kona manao i ka lehulehu o Hawaii Hiki•na ame Hawaii Komohana, me ka niaopopo ole o kana mea e hoike nei i ka lehulehu. He.mea oiaio, ma ke ana iliwaio o ka naauao, hiki anei i keia eepa ke hoopuka ae i kona manao, a vaiho aku i ka lehulehu, me-ka loaa.ole 0 na kakoo ikaikn ma kona. aoao, 1 paepae aku i ka oiaio o kana mau mea e hoike iiei i ka lehuleliu a ke alakai hewa nei keia eepa i ka lehulehu, aole pomaikal a Xu* kela i hana ai no ko Hawaii Hikina. ame Hawaii Komohana mau makaainanaf Ae, malia paha, mamuli o ko'u hoakaka 010 ana i na pomaikai a Lukela i haawi mai' ai i ko Hawaii mokupuni, o ia ke kumu nana e lioolokaa n&i i ka 1010. o, keia eepa, a ke ninau nei "heaha ka Lukela pomaikai i haawi aku ai i ka lehulehu?" Xo ko heluhelu ole i na moolelo o ka hale kaukanawai, na bila i hanaia e na senatoa ame na lunamakaninann, mau no kou hupo, noho mau no oe i ka pouliuli, poeleele, maop»>po ole ia oe kau mea e ninau mai nei, "kokua aku la i kvaha!" E kokua oe ia Lukela, a no ka mea, hinuhinu naui, inaikai na alanui a ko kekake, a i hui pu ia me oe, e hele palanehe ai ma jia alanui 0 Keamoku, Kona Akau, Kona. Hema. Ke hoohalike nei oe ia oe iho elika me na iole, e pee ana ma na kipohopoho a pele o na Kona, a na lta ohu o Xa Kuahiwi Ekolu e alai nei 1 to kino kanaka, a o ko kino uhane ole, o ia kau e hoomaikeike nei i ka lehulohu ma ka inoa eepa au e kapa nei ia oe iho, "J\a Kuahiwi Ekolu". Kani ia ua hookala mai la oe i ka oi o kau makakila, a elike no me ke kumumu o kou mau helehelena, kalakala, kikoola na olelo, pela no auanei ke kalakala o ka'u paae ia oe e kena eepa hupo. Ka niua, ke maopopo nei ia.'u aole oe i kakoo ia Lukela, a ku 110 kau pane kikoola, ''Kokua aku la no keaha?" He noi maikai ka'u i k,i. lehulehu i haawi aku i ka lakou

mau kakoo no Lukela i kona kau i haule ai, "hewa anei au i ke noi aku ia lakōu « haawi hou i ka lakou mau kakoo 110 Lukela? Aole anei, i olelo ka Haku, o ka niea e noi, e haawiia, o ka mea kikeke, e weheia, a pela au i noi aku ai, a kikeleo hou aku i ko lakou mau puuwai, e wehe hou ae i ko Jakou mau puuwai o ke aloha, a e kukulu, » papahi hou aku ia aloha malima o ke kanaka au e hoino nei, aole pomaikai a Lukela i haawi ai i ko Hawaii Hikina ame ko Hawnii Komohana mau makaainana. Ina oe no Kona Hema, ke onehanau o kuu luaui makuahin'e, haaAvi o Lukela ia oe kanalima tausani (lala no ke alanui holopuni, a inii oe no Kona Akau, ke onehanau o ko'u niau hoaloha oiaio loa, haawi hou 0 Lukela, hookalii haneri. tauBani dala 'no ke alanui holopiini, a in;i kokoke kou Avahi nolto ma Keamoku, haawi hou o Lukela ia oe, ka-nahiku-kumamalima tausani dala no ke alanui o Keamoku e holo. palan<3he ai ko kekake uuii i na hora o ko aumoe,. a ina no. Ililo nei kou mau kupuna i hanau ai, elima haneri tausani dala, no ka uwapo hou o Ililo e hoohanaia nei i keia. man la, a ina he eepa kiamanu od no Olaa, haawi hou o Lukela ia oe hanei'i iwakalua kumamalim» tausani <lala, no ke alanu»: kameki « holo nei 1 ka luapele, na uwapo puna kameki, haneri iwakalua-kumamaHma, tausani «lala, na. paipu wai in.o o Hilo, k«nahiJtu-kumamalima tausani dala, a ke ninau aku nei au ia o«, ina ua maopopa ia oe ma.i ka waihonai hea la i loaa mai ai keia huina- dalal

A ina aole maopopo ia oe, e ninau oe i kau senatoa au e hooikaika, nei r a.nana e pane mal, a kakau iho oia i kona inoa, n o wau ka me.i e paio aku me ia, no kona. hoolo mai aole. na Lukela keia pomaik.ii i haawi mai i ko Hawaii - mokupunl. Ke hoike nei oe, o ka hana no. ia a na loio o ke kupale i na hihla i waihoia aku imua ona, ame ka uku pu aku i kona. luhi. a aole e hnna wale o Lukela ina aol» e ukuia aku oia. A ke ninau nku nei au ia oe e kena eepa, owai kau loio i iko mnka ai i aa aku e paio me kekahi hui mahiko, e imi oe ma na moolelo o na aha kaappni, aha kiekie, aole loa e loaa ia oe kekahi loio i aa aku e kupale. no kekahi kannka ilihune i loaa na pilikia, [ upaia a pili p» jk a p ft j a) manaua na wawae iluna, koheoheo i ka makani, elike me n a pilikia i ili iho maluna o'u. Owai kau kanaka i ike ni, a i hoohanaia me ka loaa ole o kona helu Ja?

Ke hoiko nei oe, he pono keia no'u wale no, ae pela no ma kau noonoo «ina, o na kanaka hupo wal« no, laula ole ka noonoo, puka hewa kau mea e hoike nei, a i ka poe naauao, kaupaona like ka noonoo, loaa mai na mahalo kiekie loa, a ke manao nei āu, o oe wale no, ke ka"nnka Ilawaii hookalii e ku-e mai nei i ka pono a 'u e hoao nei e imi i loaa ka lanakila i na hoaaina e hookahua nei na kapuai wnwae maluna 0 na aina hookuonoono. Ke hoike nei oe, ka <elike iliiilii 1 hanaia mawricna o Hawaii Hikina ame Hawāii Komohnnn. lee hoao nei makou e kaili i 2/3 o ka omoomo palaoa malalo o kela aelike ihiilii i hanaia, a ke hoao nei ma"kou e wawahi i keia aelike. Ma ka'u huli ana i ka oiaio o keia aellko, a penei ka mea i loaa ia'u. ka wae ana i na senatoa i wn mamua aku o ka loaa ana i ka lehnlehu ka mana na ka lehulehu e wao i na moho senatoa ame lunamakaōinana, he mea oiaio, iloko o ka aha wae elele e wae, a e kohoia -s:n senetoa, o Hawaii Hikina ame Hawaii Komohana, a mamuli. o na paomoni mau o na alaleai o ka aoao īiepuh'alika. o Hawaii HikW ame Hawaii Komohana r ua hooholo, a hanau ao la keia aelike ihiihi au e hoike nei, a penei no ia, i hookahi kau O ka; aha' wae elele na Hawaxf Komohana, na senatoa, a ia kau akn na Hawaii Hikina na senatoa, a pela i hanaia. ai,keia aelike, ahiki wale mai la i ka loaa ana o ka mana na ka lehulehu e wae i ka lakou m'au senatoa ma ke koho balota liilii. O keia aelike, ua hanau ae ia mailoko ae o ka poai o ka poe kakaikahi, aole. i 7i?ii launa aku ka lehulehu ma keia aelike, a ke manao anei oe e kena eepa, ame ka poe e kakoo nei i keia aelike } ulu ae mailoko o ka poe kakaikalii, e hoopaa. i ka lehulehul malalo o k'eia aelike liupo au e hoike nei. O ka leliulehu ka mana ma keia. ninau, a ina o ka lehulehu ia mea i bana i keia aelike. e ae aku an«i au i kau mau kumu ku-e, e hoomanao mai oe he mau hoaloha no kekahi o makou ma na Kona i kulike ko lakou mau manao me ka'u e hoakaka nei. i nei oe ua paa ka manao o k.a hapanui o na 'mana koho o Hawaii Komohana no .Senatoa I>ope Haiua lakou, a me kati e hoike nei e hoouna hou ia e malama i ka makea ame ka hanohano o ke kulana 'isenatoa ma ka papahele n ke senate mai kona la j noho ai ahiki mai la i keia la. Aole au e ku-e aku i kau moho e hapai nei, o kou kuleana no ia. a ua hiki ia'u ke hooia aku, o ke kulana o ko senatoa, he keonimana iloko o ka ah« senate. he palupal» kanu kamailio aua. he nui aa ho-

aloha iloko oka aha senate. E hoi kaua a nana aku i n» haua a ua «enatoa a kakou i kohp ai i ke kau i hala iho la, a ma ka lakou hana e ikeia ai, ke kupono • hoouna hou ia lakou i wahaolelo nou, a heaha na hana a lakou i hana ai nou e kena eepa, a penei no ia. Akina, 7 bila kanawai. 6 i holo, 1 i haule iloko o ka hale; Va&nfttta. 8 bila kanawai, 2 i holo, 1 waihoia ma ke pakaukau; & o keia mau bila i lilo i kanawai no ko laua mau apana no ia; Lope Hainā, 2 bila kanawai, a lilo no keia mau bila i kanawai, a maopopa anei ia oe heaIta la ua mau kanawai laT A i na aole i maopopo ia oe, a penei no ia: Bila 337 o ke Senate, Kanawai Helo 3e pili ana i ka pepehiia 0 na bibi i loaa i ka ma'i ahulau, a i pepehiia malalo o ke kauoha n na kaul>a, e ukuia ko poho i ka mea nana ja pipi. Bila 3 Kanawai llelu 36©, a hookohu ke Kiaaina 5 poe ko>uisin». 1 kulike me ka manßo o ka pauku SQ o ke kanawai Okana Aina, 2 mai Honolulu mai, 1 Hawaii» 1 Maui, 1 Kauai, a o ka inoa o keia poe e ikeia he Komisina. Hoikeike i ua holoholona a pela wale aku, a i hookahi o lakou e uknia i $3,000.00 o ka makahiki, a ke koi aku nei au ia o<) e nana pouo. iho oe i keia i maopopo ai ia oe kA manao o keia kanawai, a pnu kt>u kuhihewa. Benatoa S. L. (KiwiiU) maopopo nnei ia oe heaha kana mau kannwai maikai i hana ai no ke k'anaka ilihuna eliko m* ko kaua ano, a maopopō anei ia oe o- keia bi«u kanawai maikai a ke Senaton, Kiwinl i hana ai no ka. pono o k<Jnal lahui kanaka a i hoopaaia ma. Kalaupapa,. he lua kupapau maoli ma ka. olelV anitj a owai na &enatoa i i keia mea maikai a ke Senatoa Kiwini imanao'ai liaawi aku l kona lahui ka€bka; a maopopo anei iā oe, ka' bila kanawai a Senati!>a Kiwini i manao ai e haawi aku i kona lahui kanaka, ma ka hoopii ana ..ae i ka hoon'nauao ana aku i nu, keiki i hanau ma Hawnii nei, a ina aole i pepehiia keia.kanawai, owai ka pomaikai i keia, aole anei o ko mau keiki, ko mau moopuna, kuakahi kualua, i pūlea. mai* kai mai mai na kula, a e hoounaia lakou ma na kula o Ameiika, Pclekane ame Europa, hiki anei ia oe ke i mai. ina he leau liolo k«ia o ka Seuatoa Kiwini, e ku-e ana oe iaiaf

Eia na kanawai a ke Senatoa Ki« wini i liana ai. 19 bila kanawai i komo iloko o ka aha sonate, 8 i lilo i kanawui, 9 pakaukau ia; 3, aole i hoikeia uiāi; 1, aole i holo iJoko o ka Hale; Bila 85, ,e noi ana o Senatoa Kiwini e hoo.ihuia i $30,000.03 no ka hoonaauao ana i 6 keiki uia na kula kauka o Amerika, a uia ka hoike a ke Komite Waiwai, e hoike nna lakou aole dala a ke Teritor®' e' hoahu ai iVo ka hoonaauao ana i na keiki i 'hanau. i Ha\yaii T«ritore,kupanaha no keia, ina liiki ke lioahuia na puu dala no ka hoolaulea ana i na malihini kaukanawai o Amerika, luki ole iho Ja ke hooholoia keia bila maikai a Seuatoa Kiwiai i noi ai, a ke ninau aku iiei au ia.oo e kena eepa, owai na senatoa i pepehi i keia kanawai, nana iho oe i. ka mooielo o ,ka aha senate, a pau ko kuhihewa. Bila 118, he bila k(\ia e iioamana ana i ka Papa Ola no ka nialama ana i ka wahine, makuahiue, a na kane ame makuakane i hoopaaia m» Kalihi ame Kalaupapa, a ma ka hoike a ke Komite Waiwai, ua noi mai keia Komite a pakaukauia keia bija na leumu a lakou i nianao ni, e haawi ka iualama ana. o keia poe i kailiia aku ka lakou mau kane, makuakane, na na hui.e malama mai nei i ka poe ilihune, a ina ua hiki ka aliaolelo k« hana i kekahi kanawai, no ka malama ana i na wahine «. na kane i make i hana malalo o ke aupuni Teritore ame ke Kalana, hiki ole iho la keia kanawai a Kiwini i manao ai e liaawi aku no kona, lahui, e lilo i kanawai. O ka lilo ana malalo. o na hui 4 malama. mai nei, i ka poe ilihune, me ka hana nui e loaa ai na kokua mai keia mau hui.mai, a ina i hana ni&oli ia i kanawai, maalahi ke kii ana i na kokua mai ke aupuni mai, pau ka mahina hele i ka Papa 010, Joaa mai na kenikenl. A e imi iho oe ma ka moolelo o ka aha senato, owai Ja na senatoa i pepehi i kei.i bila a ke Senatoa- Kiwini. A o kekahi bila maikai i hooko* moia i ka aha senat.e o ke kau 1921, he bila keia e hoihoi ana i na ma--hiko apau o ke Teritore malalo o ka maJu o na K6misioa Xoii a o k» manao o keia bila kanawai i papa uwao no i\a hoaaina,- hookuonoono, i ala ae kekahi aiau hoopaapaa mawaena. o ka mahiko am« na hoaaina, a ina aole i pepehiia keia bila, aole e lilo kuu dala i na loio e kupale nei no ka'u hihia, aka nl keia komiaina, e hookolokolo i ka luu mahiko ka uku ole; a ninau aku au ia o«, nawai keia biīa, nawai i pepehi, e imi iho oe nou iho, a no ka mea nui loa aku nei kau mau kuhikuhi oe e kena hupo, ka oiaio o na mea i hanaia i ka aha senate, he nui a lehulehu na mea maikai i hanaia, a i pepehiia e wai? Ke 'uianao nei au ua lawa keia no ka hoolokaa ana i'ko.lolo i hoiowai i na ohu o Na Kuahiwi Ekolu. Me ka mahalo, • A. KALEI AONA, Waiakea Homestead, lulai 7, 1921.