Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 30, 24 July 1924 — HE MOOLELO No Ke Kaikamahine O Ka Pouli A i Ole Ka Iliohae Iloko o ka Aahu Huluhipa ame na Alahele o ka Poe Ino. [ARTICLE]

HE MOOLELO No Ke Kaikamahine O Ka Pouli A i Ole Ka Iliohae Iloko o ka Aahu Huluhipa ame na Alahele o ka Poe Ino.

•'He kaikamahine okoa ae kekahi a'u e ola nei, aia oia ma Sepania kahi i noho ai; aua piha iaia na makahiki he iwakalua i keia manawa. Aole o'u makemake e kahamaha mai oe i ko'u wa e kamailio ai. He iwakalua-kumamalua ae nei maka. hiki, ua mare au i kekahi wahine Sepania, a ua hanau mai kela wahine lie kaikamahine, ua make nae ua wahine nei, a 0 ke kaikamahine wale no ia e ola mai la. "Ke hoomanao nei no oe iloko o ko'u mau la opio, ua holo aku au no na aina mamao maluna o na moku, a i ko'u hoea aaa no Kakela, ua halawai iho la au me kekahi wahine, a mareia maua malaila, a he kaikamahine ka i hanau mai ma Vela mare ana; eia nae o kela wahine ka mea nana i hapala nai i kekahi mau kiko eleele iloko o ko'u ola ana. "Iloko o kona mau la e ola ana, ua hookaumaha mai oia 1 ko'u niau la o ke kanaka u'i, ua make nae oia, a ke moe mai 3a kona kino iloko o ka lua kupapau, eia nae ke hopohopo mau nei no au, no ke a!a mai o kona uhane, a hapala i ko'u mau la elemakule. "E kapa mai ana paha oe ia'u i ka opulepule, a Fie mau manao uluahewa wale no keia o'u, o ia ke komohia ana o na manao hopohopo no keia nee ana aku o ko'u ola ana, eia nae me j he mea la, t hoike okoa mai ana kekahi mea oiaio loa ia'u, I e hoea mai ana ka la, a ka hua mailoko mai o ka opu o kela wahine, e ala ku-e mai ai, a kaili aku i na pono ame na pomaikai a'u i moeuhane mau ai, e hooili aku maluna o kuu Kuini aloha: elike me kekahi tiga wahine, e liaehae ana i ka hipa keiki me kona mau niho nunui." Me kela mau olelo i kamailioia ae e Kenerala Rudena, ku okoa ae la oia iluna, me ka hele ana aku no kahi o ka puka Eniani, a hoopili aku Ia kona poo i ke aniani i hele a hu'ihu'i i ka hau, hookahi hana o ka noke i ka uwe. MOKUNA 111 Ua piha loa ka wahine Paele i na manao ilihia, no na olelo ana i lohe ai mai ia Kenerala Rudena aku, nolaila hookahi no hana ma kona aoao, o ka noho malie, a i ke aea hou ana ae o ke poo o Kenerala Rudena iluna, nana mai la oia maluna o ka wahine Paele, a kamailio hou mai la: "O kela wahine Panlolo a'u i mare ai, oia kekahi o na wahine u'i loa, a mai ka manawa mai i kailiia aku ai ko'u puuwai ame ka hoohihi iaia, aole kela he hoohihi ma ke ano he aioha, aka elike me ka manu nunu e aleia ana e ka nahesa; he oiaio aole he nahesa i oi aku o ka piha maalea elike me kela wahine Paniolo. 4 'Ua maopopo i ko'u mau hoa luina, na mea e pili ana i ko'u

moolelo, a mai kela mau luina aku, i loaa ai ka ike i ua wahīne nei, owau kekahi o na kanaka waiwai, ke make aku ko'u makuakane. Aole owau hookahi wale no ka mea i komohia na manao makemake a hoohihi no kela wahine, aka he nui a lehulehu wale na kanaka opio, eia nae, mai kona manawa mai i lohe ai, e lilo ana au i kanaka waiwai, mai ia manawa mai kona kapae ana aku i ka nui o makou, a hoopipili loa mai la oia ia'u, ahiki i ko maua mare maoli ia ana. "1 kinohi, aole 110 he hoihoi mai o kela wahine ia'u, aka eae no na mea ana i lohe ai mai ko'u mau hoa luina aku, akahi no oia a hoopipili mai, me ka hoike okoa mai i kona haulehia ana i ke aloha ia'u; aole nae o'u wahi hoohuoi iki, no ke kumu o kela loli hikiwawe ana ae o kona ano, pehea hoi e hiki ai ke ike aku, oiai ua hele a nui ka manao hoohihi i ka huapala maoli no o kela wahine, pali ke kua mahina ke alo, o ke ku no a ka wahine u'i, aohe puu aohe kee. "Nui no ko ? u mau hoaloha i a'o mai ia'u, aole e mare i kela trahine, oiai lie wahine ino oia, aohe nae he hooloheia aku 0 kela mau olelo, ua ku-e aku la au ia iakou apau. Hookahi kanaka i hoīke okoa mai i kona manao no ko'u naaupo loa o ka mare ana i kela wahine, o ka'u pane nae imua ona, owau kekahi o na kanaka laki loa, i ka mare ana me ka anela. "Mahope o ko'u mare ana i keia wahine o Enoka Baroni ka Inoa, haalele aku la au i ka noho hana ana maluna o ka moku, a hoi aku la maua e noho maloko o ka hale o kekahi wahine 1 kapaia o Katalina Mazeroni, he wahine nona kekahi hale hookipa, i na malihini ma ka mauna, a mahope o ka noho ana ma kela wahi no kekahi manawa, hanau mai la kuu wahine 1 ka maua kaikamahine, a ma kela wahi no hoi i kipa mua ae ai ka umalu ao hakumakuma o ko'u ola ana. "Mai ka hora mua loa o ko'u mare ana aku me kela wahine, mai ia manawa mai i loli hikiwawe ae ai oia, mai kona mau ano oluolu, waipahe, a akahai, a i ke ano o kekahi liona ahiu Hoikeike mai la oia i kona mau 'ano oiaio maoli, oia ka alunu, ka puni nani, e ake ana i na lole nani ame ka noho ulakolako ana. Nui kona makeamke i ke dala ame ka mahaloia mai. He hookahi mahina niahope mai o kela mareia ana o maua, hoike okoa mai la oia imua o'u me ka hookamani ole, o ke kumu wale no o kona mare ana mai ia'u, mamuli o ka maopopo ana iaia, e lilo aku ana au i kanaka waiwai i kekahi la; «i mai kela manawa mai i kauia ai kekahi pale nui mawaena 9 maua. "Ua lilo ko'u ola ana mahope mai, i ola ana no kekahi kanaiea i piha me na haawina kaumaha, a i kekahi la, olelo okoa •ku la au iaia, ina no ke dala wale no kona kumu o ka mare ana mai ia'u, alaila ua kuhihewa loa oia, malia paha aole e lilo mai ana na dala a kuu makuakne ia'u, ma ia ano aole e hookoia ana kona makemake, a mahope mai o kela manawa, «a pau loa kona noonoo ana mai ia'u he kane nana. "Ua hoike okoa mai oia i kona manao hoowahawaha a hoi}ioi ole ia'u, me ke koi paakiki ana mai, e hookuu aku au iaia % hoi hou no Kakela e noho ai, ua hoole aku nae au ia makemake ona, no ia kumu, i kamailio okoa mai ai oia i na olelo e manene ai na pepeiao ke hoolohe aku. O ka hopena o na hana a kela wahine, ua hiki ia oe ke koho mai. Ua haalele mai oia ia'u ame ka bebe maloko o ka home o ka wahine nona ka hale hoolimalima a maua e noho ana, ua holo mahuka oia me kekahi kanaka waiwai o ke kipa ana ae ma kela hale hookipa ma kekalii po, a i ke ao ana ae ma kekahi la mai, hookahi a'u mea i ike, o ia ko'u kiolaia ana iho me he iliili la no kahawai, ke kakaa wale iho no i kula. *Ua hiki ia oe ke kamailio ae ma na ano inoa like ole no

ke ana o kela wahine, elike no me ia a'u i kapa aku ai iaia, a he manawa pokole mahope mai, akahi no a loaa mai ia'u ka mea oiaio no kela wahine, ua haawi aku au i ko'u inoa maluna o kekahi wahine i piha kona ola ana me na hewa he nui; ka mea nana i hoopii mai i ka lia maeele iloko o ko'u mau aakoko. "Mai kela manawa mai i hookaakaaia ai ko'u mau maka, ua ake wale no kela wahine e hoolilo mai ia'u i pio malalo o kana mau hana lapuwale, a o»ke kaikamahine ana i hanau mai ai, u;i kau aku maluna ona ko'u hoowahawaha. Haalele aku Ia au i ka noho ana ma kela hale hookipa, me ko'u hele ana

ika hana. No ka pono o kela bebe, waiho aku la au i kona malama ana malalo o Katalina Mazeroni, me ke*kauoha pu aku iaia, e hoihoi no Bacekona e malama ai; a ua hoouna mau aku au i ke dala i kela ame keia manawa, no ka malama ana iaia, a no ka hoonaauao ana, me ko'u a'o pu aku iaia,liole e hoike ae no na makua o kela kaikamahine, a mai ia manawa mai, aole loa i kau hou aku ko'u mau maka maluna o ua kaikamahine nei. "Auwe no ka hoi e! He keu aku kela a ka wahine ino! Heaha ka hopena o ua wahine nei au?" i ninau mai ai o Kole, ka wahine Paele. "Heaha mai auanei kau ua ohi no kela wahine, i na hua awahia o kana mau hana lapuwale. Elike no me kona piha i ka hoopunipuni, ka maalea ame ka epa ia'u, pela no oia i hana aku ai i ke kanaka i holo mahuka pu ai me ia, a no kela mau hana, iloko o na manao uluhia o ka inaina ame ka huhu, i houia aku ai oia i ka pahi a make, a holo mahuka aku la kela kanaka. "Ua lohe au no kela make ana, nolaila ma ko'u ano he kane i mareia hoi hou aku la au no Kake}a me ka hoike ole ae i ko'u kuleana maluna ona, a mamuli o ka'u kauoha ponoi, i hoomoeia aku ai kona kino lepo, me ka maikai. He hookahi. pule mahope mai o ka nalo ana aku o kela wiihine a'u, huli hoi mai la au no Amerika nei, me ke komo ana aku iloko o ka oihana koa. Ua lohe aku la oe i keia moolelo o kekahi hapa o ko'u ola ana, nolaila e ike mai no hoi oe i ke kumu nui o ko'u makemake loa ana e marc aku o Kaloke me Pilipo Kuaina, pela wale no e palekana ai kuu kaikamahine, mai na poino mai, me ka nana ole i ke ano o nn mea e hanaia mai ana ;maluna ona. "He keiki hookama wale no o Kakalina, aka he kanaka waiwai o Pilipo Kuaina, ina nei no ko laua mareia, me ke aloha j o kekahi i kekahi, aole loa o'u wahi hopohopo iki, ina no ke ala mai o Mine Baroni, a koi i kona kuleana iloko o ko'u mau waiwai, ma ke ano he kaikamahine ponoi loa oia na'u. "No ke ano nae o keia kaikamahine o Mine Baroni, ua hoakaka mai o Katalima maloko o kekahi o kana mau leka, ua

kulike loa kona mau ano apau me na ano o kona makuahine, a ina no ka loaa aku o ka ike iaia, owau kona makuakane, aole loa oia e hoohakalia iho ana, i ka holo ana mai no Amerika nei, a koi mai i kona kuleana, me ka hooneleia o Kaloke i na pono ame na pomaikai ana e hauoli nei i keia la. "Auhea nae oe e Kole, hookahi wale no manao nui o ko'u hele ana mai la e ike ia oe i keia po, no ka hoopakele ana ae no ia ia Kaloke, mai na hopena 'poino mai e kau aku ana maluna ona. Malia paha e make e ana au mamua ou, ina pela, alaila ke makemake loa nei au ,e hunakele loa oe i ka moolelo o ko Kaloke kaa ana mai malalo o ka'u malama ana mai kona wa bebe loa mai. Malia paha, aole 110 e kau mai ana kekahi hopena poino maluna o kuu Kuini, aka nae hoir, malia o make i'o au ammua, a koe iho oe ma keia ao, no ia mea, e hoohiki mai oe imua o'u, ina e hoea mai ana o Mine Baroni, a koi i na waiwai apau i kuleana ai au, alaila e ku aku oe mahope o Kaloke, a kokua aku elike me ka hiki ia oe, i wahi nona e poino ole ai." Ku ae la ka wahine Paele iluna, me ke kau ana ae i kona lima akau, a pane mai la: "Ke hoohiki nei au imua o ke Akua 0 ka lani me ka oiaio loa, e haawi no au i ka'u mau kokua ana apau ia Kaloke, ma ke ano he hoaloha oiaio loa nona." No ka hoea i'o mai i ka manawa e waiwai ai na mea e kamailioia ana mawaena o Kenerala Rudena ame Kole, aole he hookahi o laua i maopopo. "Na ke Akua e hoomaikai mai ia oe e Kole," wahi a Kenerala Ru<lena, me ka hopu ana aku i ka lima o ka wahine Paele. "O oe kekahi o na hoaloha oiaio a kupaa mahope o'u; pehea o ka hora umi anei kela e kani mai la? Ua lawa paha keia manawa, e hoi au, ke hele loa aku nei i ke aumoe, a he hapalua hora okoa a'u e hoi aku ai alaila hoea i ka hale. E huli hoi koke mai ana no o Kaloke i keia po, nolaila e hoea mua au i ka hale e pono ai, mamua o kona hoea ana mai, aole he pono, e loaa aku kekahi ike iaia, no keia huakai a'u i hele mai nei i keia pouli." Ke ikaika loa mai la ka pa ana a ka makani, a ke haule mai Ia hoi na pakaua me ka ikaika, aole nae ia he kumu no Kenerala Rudena, e noho hou aku ai, aka lalau aku Ia oia i kona papale, me ka lululima arta me ka wahine Paele, me ka pano ana aku i keia mau huaolelo: "O ke aloha no kou e Kole, akahi no a hiki ia'u ke hiamoe aku me ka oluolu i keia po, ua haawi mai la oe i kou ae, e ku mahope o Kaloke, ahiki i ka hopena." Mahope o ka lululima ana, i oili mai ai o Kenerata Rudena iwaho, kau ae la maluna o kona lio, o ka huli hoi mai la no ia no kona home. Ua hoomama loa ia na manao o Kenerala Rudena, no kela haawi ana mai o ka wahine Paele i na hooia ana, no kona kokua aku ia Kaloke, pela pu hoi ka hoomamaia ana ae o kona manao, no ka hoounaia ana aku o ka pane tio ka leka a Katalina Mazeroni, nolaila ua like na pakaua e pa mai ana ma kona mau papalina, iāia e huli hoi la no kona home, me he mea liilii la iaia. Oiai nae ua 6 Kenerala Rudena e hookokoke aku ana no kona home, lohe aku la oia i ke kani mai o ka piano, hoomanao mai la oia, ua hoi mai ka paha o Kaloke, a i kona ike ana aku 1 ke kahulio e ku mai ana ma kahi kokoke i ka puka-pa, ninau okoa aku la oia i ka i ana aku: "Ua huli hoi koke mai nei no anei o Kaloke e Kamuela," me ka lele ana iho o Kenerala Ru.dena mailuna mai o kona lio, a kiola aku Ia i na kaula kaohi.>-ke kahulio. "Ae, aole e kala kahiko f huli hoi mai nei o Kaloke; ma ka Keoni mea i kamailio aku nei i ke kuke, aole ka he hulahula o keia po, mamuli o ka nui o ka ino, a no ka loaa ana no hoi kekahi o ka lede nana ka aha hulahula i ke omaimai, a ua kauohaia aku na mea apau e hoi no ko lakou mau wahi. He iwakalua no paha minuke mahope o kou haalele ana iho i ka hale nei, i hoea mai ai o Kaloke, aka no kekahi lede okoa iho, he hapalua hora ae nei i hala kona hoea ana mai." "Owai keia lede elua au e kamailio mai nei e Kamuela?" me ke ku honua ana iho o Kenerala Rudena ma ke anuu o kt

alapii, ana e hoomaka aku ana e pii noluna o ka lanai o ka hale. 'Aole i loaa ia'u kona inoa, he lede malihini loa kela, a nana e hookani mai la ika piano, maloko oke keena hookipa. Ma kana kamailio mai nei, he hana nui kana i makemake ai e hui a kamailio pu me oe. Aole kela he lede Amerika aka, me he mea la ma ke ano o kona ili, ua like loa oia me kekahi hapa Ilikini." E nanea ana no nae o Kenerala Rudena i ke kamailio me ke kahulio, puiwa hikilele aku la oia, i ka weheia ana mai o ke pani o ka puka, a poha ana no ka leo o Kaloke i ka pane ana mai:

"He keu aku a ko'u hoaa no kou wahi i nalowale iho nei e papa! E hoike mai oe ika manao o kou haalele ana iho ialoko nei o ka hale, i ka wa poeleele, a iloko hoi o keia po a ka ino nui wale? Ua ninau mua aku nei au i na kauwa.nou, a na lakou i kamailio mai nei, ua hele oe no kekahi wahi, a ia'u i lohe mai nei i ke pahupahu o na kapuai o kou lio, holo koke mai la au, no ke ake no e ike ia oe e papa." "Heaha iho la kou kumu o ka noonoo nui ana no'u e Kuini?" "Pehea auanei e nele ole ai ko'u noonoo nou, oiai aole loa au i mahu'i iki, he wahi noonoo kekahi ou, e hele aku no kekahi wahi i keia po, a i kou loaa ole ana mai nei ia'u, he mea hoohikilele mai no ia i ko'u noonoo. Mai ku a uluhua maoli paha au i ke kakali ahiki i kou hoi ana mai, e ole ka noke mau mai 0 kekahi malihini maluna o ka piano, ua lilo ka loihi o ka manawa i mea pokole. "E papa, owai ka inoa o kela lede malihini o ka hiki ana mai nei? Ua ninau aku nei au i kona inoa, aole nae ona wahi mea a hoike iki mai, o kana i pane mai nei ia'u, he makemake nui kona e hui pu me oe, a ia oe wale no oia e hoike aku ai i kona inoa, ame ke ano o kana hana i hoea mai nei, aole i kekahi mea okoa aku." 'Kulou aku la o Kenerala Rudena imua, a honi mai la ma ka lae o Kaloke, me ka i ana aku: "Pehea auanei e hiki ai ia'u ke hoike aku ia oe i ka inoa o kela malihini, no ka mea aole au i ike aku i kona helehelena?" wahi ana me ka noke ana ae i ka akaaka. "O kela kekahi o na wahine u'i a'u i ike ai, me he mea la, iwaena o na wahine apau i kamaaina ia'u, aole hookahi o lakou 1 i like mai kona u'i, rne ka hapalua o ka u'i o keia wahine." "Alia oe e noke wale mai no i ka haanui imua o'u i ka u'i o keia wahine malihini, e komo aku kaua iloko o ka hale, i ike aku hoi paha au i kona helehelena, malia ia wa au e hooia aku ai, a e hoole aku ai paha i kau mau olelo haanui e kamailio mai nei," o ko laua pii aku la no ia noluna o ka lanai a komo loa aku la iloko o ka hale.

Awiwi aku la ke komo ana a Ken«rala Rnulena noloko o ka hale, no ke ake no e ike aku, owai la hoi kela wahine malihini u'i, o ke kipa ana mai i kona home no ka ike ana iaia aia no kela malihini ke paani mai la i ka piano, a ia kiei ana aku a ua kanaka nei iloko o ke keena hookipa, a ike i kekahi o na wahine opio huapala, halii koke ae la ka nanaina kaumaha maluna ona, haikea ae la hoi kona mau papalina, eia nae aole oia i kuemi hope mai, aole hoi i hoopuka aku i kekahi huaolelo, koe wale no ka nana malie ana aku, me na manao kahaha. Ma kela ku ana aku a Keneala Rudena ma ka puka o ka rumi hookipa, hoopau iho la ka wahine malihini, i korta hookahi ana i ka piano, leha mai la kana nana ana me ka minoaka ma na papalina, maulna o ke kenerala, me kona ku ana ae iluna, a hele mai la imua, me ka pafte ana mai: "Ma ka'u mea e hoomaopopo aktf» nei, ua loaa ka ike ia oe, no ke kulike o ko'u helehelena me kekahi helehelena i kamaaina mua ia oe. He kakaikahi loa na kaikamahine, i kulike ko lakou mau helehelena, me na helehelena o ko lakou mau makuahine. Ua pomaikai maoli au, no ka loaa koke ana o ka ike ia oe, e pili ana i ko'u mau ano." Me he mea la, aole he hookahi o na huaolelo i kamailioia mai e ka wahine malihini a Kenerala Rudena i lohe aku, no ka mea ke ku malie loa la oia i kahi hookahi, aole he haawi aku i kona lima, no ke aloha ana elike me ke ano o ka ike ana mawaena o ka malihini ame ke kamaaina, a no ka hele o kona helehelena a haikea, pane koke mai la o Kaloke, i ka i ana mai: "E papa heaha ka manao a keia malihini e kamailio mai nei?" iaia i ike mai ai i ke kunahihi maoli o ka helehelena o kona makuakane. "Owai keia wahine, a a heaha ke kumu oka haikea o kou helehelena? Heaha ke kuleana o keia wahine e hele mai ai no kou home nei, a hoala mai i kekahi mau olelo e hoano-eia ai kou noonoo?" "E oluolu oe e Kenerala Rudena e pane ae i na mea i makemakeia e keia lede," i pane mai ai ka wahine malihini. 4, E hoike ae oe imua oia nei i ko'u ano oiaio maoli, ame ke kumu 0 ko'u hoea ana mai la ma kou home nei, ame ko'u manao e noho ma keia wahi. Ina he hana paakiki keia nau e hooko aku ai, akila e kaa anei ma ko'u aoao, ka hoike maoli ana ae | * 9 iaia, i ke kuleana © ko'u hoea ana mai nei, e ike ia oe?" 1 Me ke kakali ole iho, a lohe oia ika pane a Kenerala Rudena, huli ae la ka wahine malihini imua o Kaloke, a e hoomaka aku ana ola e kamailio, poha e mai la ka leo o Kenerala Rudena i ka i ana mai: "Ke kauoha aku nei au ia oe, aole e kamailio 1 hookahi huaolelo," a no keia mau olelo a ke kenerala aōo, huli hou mai la ka wahine malihini imua ona, auhee aku la kela minoaka hoohie mai kona mau papalina aku, a o ka uahoa ame ke kuoo ke hekau ina maluna iho ona, a i mai la: "Aole o'u nana 110 kena mea au e kauoha mai nei ia'u, ua lawa loa keia mau makahiki, 0 ko'u hunakele ana i kekahi mea* huna i pili i kou ola ana. Ke hooia aku nei au imua ou, he kuleana ko'u ma na ano apau e hana ai elike me ia a'u i ike ai he pono, a e hoohana aku ana au ia kuleana, ina no ia he kumu e ku ai imua o na aha hookolokolo o ka aina. "E kuhihewa ana la au, e apo mai ana oe ia'u, a hookipa aku me ka manao maikai, me ka puuwai lahalaha i piha me ka makee. Mamua o ko'u holo ana mai no Amenka nei, ua kamailio mua mai o Katalina ia'u, e apo mai ana oe ia'u me na manao maikai; a i kou pane ole ana aku i kana leka, ua kuhihewa loa oia, ua make oe. "Ke ike pono nei nae au me ko'u mau maka ponoi, aole loa he wahi manao iki iloko ou, e hookipa aku ia'u, elike me ka makua i aloha i kana keiki," alaila huli ae Ia ua wahine malihini nei imua o Kaloke, a i aku la: "He ninau kau i waiho ae nei ia Kenerala Rudena, e hoike aku ia oe, owai au, no ka pane o ia ninau ea, e lohe oe ano, 0 Mine Rudena ko'u inoa, a o keia kanaka ko'u makuakane, o kona home, no'u ia home. Aole loa au i lohe mua nou, a aole no au i ike, heaha la kou pili i ko'u makuakane. Ina nae o oe kekahi kaikamahine a ko'u makuakane, alaila he mau hoahanau kaua, aole nae ia he kumu e nele ai au, ka hanaumua, 1 ko'u mau pono apau i kuleana ai iloko o na waiwki o ko'u makuakane. , k (Aole i pau-X