Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 31, 31 July 1924 — HE MAHALO I KE KIAAINA. [ARTICLE]

HE MAHALO I KE KIAAINA.

1 ka Lsn&hooponopono o ke Kuo%:t>a, Aioha oe:—K oluolu oe e hoo k. mo iho ma kekahi wahi kaawale kau nnpepa, o ia hoi keia malalo 1 o. Va hoohikilele a puiwa loa kekahi e noho nei ma Kaakaukukui i hw tr,a ka inoa Squattcrsvi!lc - ka 1000 i loaa mai ma ka nupepa -zrzv o kela pule aku nei, e olelo 3» niakemake ke Kiaaini • e hoolilo i ka aina e

nohoia nei e na kanāka Hawali, (Kaakaukukui) i paka no ka lehulehu malalo o ta lilo o ke Kulana kauhale a Kalana o Honolulu, a e kipōkuia ka, na kanaka a 0 ko lakou mau hale e lilo no ia i ke aupuni, Ka'u hoi e hoike ae nei i ke akea, e ike niai ai kuu lahui Hawaii ilihune, i hoopiholhoiia iho nei i keia mau lono pololei ole, oiai aole ia o ka manao o ke kiaaina, o ke kipaku i ke kanaka oiai ho kaoaka Hawaii wale no ma keia wahi me mau ohana Pukiki kakaikahi, aole no hoi he puuwai lokoino ko k6 kiaaina e kipaku ia oe e ke kanāka Hawaii, a n-aiho iho kou hale ne ko aupuni. oiaio, ina paha no ka o keia aina i ke aupuni, e haatriin mai ana no kou manawa e Jatre ai oo i kou haio, no ka niea eia uiakou ke hui iauna nei me ia, ua hoike mai oia i kona aloha i ke kanaka Hawaii, a oi loa aku hoi, o knun o ka lahui ilihune, a oiai owau kekahi niea nolio au i pihoilioi i keia lono no ka mea, ua maopopo ia'u ka mua auie ka hopo 0 keia aina, he hoonuinui wale aku uo kekahi a kekahi poe, he oiaio, aole hiki ia kakou ke hoahewa i ke kiaaina ka poe e noho ana i keia wahi no ka mea, ua waihoia he oleloliooholo, ua hiki no i ke komī' sina aina ke ae i na kanaka e noho Ino ka manawa, ahiki no i ka wa a ke aupuni e makemake ai, he kuleana ko lakou e lawe aku, a ua a'oia mai no makou aole make hoonui lilo wale aku, o lilo auanei ka aina i ka papa kalepa, oiai ua pau ka lakou mau papa hoonohonoho i ka hooponopono e poho Avale no oe o ko kanaka Hawaii.

0 keia mau a'o, o ke aloha no ia o ke kiaaiua ame ke komiaina ia kakou. Ina e hoomaopopo na kanaka i ka ae ole ana o ke komikina aina, Bailev i ke kuleana wai e loaa i keia wahi o ia no ko lakou ike i ka pilikia e loaa ana i ke kanaku Hawaii maliope aku, ehia mea alolia o na kanaka nolaila ua uwao mua ia mai no keia wahi, aole hoi na kanaka e nui ko lakou lilo, a eia hou ae no he mana nana e kaili ae mai ia kakou aku aole e hiki i ke kiaaina ke alo ae i keia, e hoao ana oia e hana i ke kaulike mawaena o na aoao a elua, oiai na ke kala a ka pofc hookaa auhau, o ia hoi ka lehulehu mana koho, he kuieana Uk< ko iakou apau i keia walii aka ma ko kakou aoao ke kanaka Hawaii, e pono no kakou e hoomaikai i ko

kiaaina ame lee komisinS, Aamuli 0 ] ka loaa ana mai ia kakou kuleaōa I e noho ai maluna o keia aina. ] Aole kekahi mau lahui i ]oaa ia lakou kēkahi ktil«&iiā o kdia Wahi j ma o ka lakou mau dala la, 6 hoi mai nei e haokeke ia kakou o kakou Hāwaii toilē no, a ō kā'eiaianiā i ka maluhia, o ia ko kakou alohi i ko kakou kiaailīā, 6 hoOkuke ōle ia nei kakou mal kēiA \tabi, elike mē ke a'o a ke kahu o Kawaiahao, ia kakou. Nolailā, aole e hiki !a kakou ke hoopaakiki he aina kuloana kOia no ke kanaka oiai i kuaiia keia wahi i aioa hoohana no ke aupuni, n o loaa mai ia huina dala no ke Tc ritore a no Ha lehulehu no ia, ao'.9 no he hiki 2 k« kiāaiha ko hoika ae i kona nianio ma ke ak«a, « haka pono mai ana kekahi mina iaia aou ka aina « ke kanaka. Nolaila i ka lmi ana aku o ke kahu o ltawaiahao Rev. Akana me ke kiaaina no ko kakou pono, a Hawaii aina am® Ha«■aii lahui a pela ko kiaaiua i manao ai, ina e lilo i ke kalana ama ko kulanakauhale na lakou ka hoomn«inae ana mai i na lihikāi i paka hooluana, aohe wa e. kikoo mai ai ka lima o ka ahaolelo, a ua māopopo lea no ka manao o ke kiaaina, nou e Hawaii ilihune ame ka poe « noho nei iloko o na rumi hoolimalima, aole hoi no ka poe ulakolako, ua moakaka loa ia manao. Aole he pololei e kipakuia ke ka« naka a waiho ka hale no ke aupuni, ho hoonuinui wale, a lilo ana paha keia ninau na kekahi po« e paāni po* litika ai. Ina no owai la ke kiaaina e noho mai ana, a heaha la kona aoao aka, ] e lawe ana no oia i ka rula i hooholoia ma ka olelohooholo, e noho j ; wale no ke kanaka no ka manawa, aolfe no hoi he pololei, o na manao e oleloia ana makemake ke kiaaina i wahi hoolulu mokulele, a pela wale aku, elike me na lono lik® ole, a lilo loa ke kiaaina i kekahi poē he mea hoahewa na lakou. Ua hamama ke keena o ke kiaaina, a i ole o ke komisina aina nou > ka lahui Hawaii no kekahi mau hora e kukakuka, ninaninau ai no keia kumuhaua, ua makaukau _ loa ko kakou mau poo aupuni e weheweh« a hoike mai i ko laua manao. Ke komo e nei no ia laua ke aloha 'i na kanaka Hawaii e noho nei ma keia wahi, no ko lakou lele aku palia i keia mau mana e nana mai nei, aka nae, aole,o laua manao e kipaku mai me ko iaua lima oiai/ he kuleana nui ko laua. Ina he īnau poo aupuni aloha r> keia i ke kanaka oiai ua kuai ke aupuui i keia aina i.mea hoohana 0 hoi keia lilo, nolaila aia keia mamalal9 o ko laua manamanalima ahiki mai ka ahaolelo, noonoo aku ua pono ilaila, no ka mēa aolo kuleaua o ka ahaolelo lahui o kakou i keia ano aina, i oleloia iiio nei, ke kiaaina i ka hele i Wakinekona e hoino ai i na kanaka Hawaii e noho nei ma Kaakaukukui, eia nae aol« pololei o koia mau lono. Kia he mau leka lehulehu i ioaa niai, ua Komite o ke Teritore, luna* makaainana ame >6natoa, i ka manao aloha o ke kiaalna o Hāwai; 1 na kanaka Hawaii, o ka oi aku 0 kana mau pono, e hooikaika ana no ks lahui Hawaii no ia, o la hoi ha hoonohonoho ana i k« kanawal (Bill of Right) no ka pono o na kaikamahine, wahine e hoi 1 ka ho!me hoohanau, me ka uku ole, «a j keiki Hawail o kakou e hoonaauaoia j ka pila hoopulapula e hoomauia aku 1 manaolana no |iaua e Hawail lahui a waiho aku la i ka lima o ka elele, nana e hoolauna aku 1 ka hale, a wahi ana, i ka haiolelo ana ma ka Hokele lana, ua holo maikal keia , bila kanawia me ka hoopaapaa ole, a e hoomaikai ana no oia i ka elele Jarrett.

Nolaila ua hooliaikiia. njai k» jnanao o kekalii poe o Kaakaukykui nei a hele aku i ka hale pa'i nupepa e hoioo -wal* ai no i ke kiaaina, a pela i paneia mai ai ma ka Paile.? hooloia e ike ka poe apau ma kei'n walii, i kinohi aolo loa he kuleana 0 kekahi mea e hoi ai i kein' wahi, nolaila, o ka pono e noho me ka lianiau, a « hoomaikai aku i n» poo aupuni. Aole ka hoonaukinki akn elike jnt kēkahi wahine Hawaii i haiia mal ai, i ke ku-e wale aku -no, he hana ia e poino iike ai na iJi«a apao. A mai puni wale i ka hogkonokonoic uiai, e kekalii, he mea keia mea, n he mea kela mea, a be mea kela mea, oiai au, he mea huli, noi, a hoomao* popo, i ke kulana o keia' aina mai 1 ka mua a ka hope, aohe au j hiainoe pela i niaopopo ai ia'u na mea i | hanaia i ka hale kaukanawai, a eia , me a'u he hooiaio (evidence) no ' kulana o keia wahi. j Aole hiki e lilo i aina hooilina, a o ia ko ua mau poo aupuni aloha j kanaka nei o kakou e lioaloha nei e weheia i aina hooleuleana no ke kanaka, ma ka hoolimalima, « olelo ana paha kakou, aole i loaa aku ka | maikai o keia wahi, akā, he ninau | hiki ole ia ke alo ae, ina aole alohn I o ke kiaaina ia kakou, aole oia e I hoolala e weheia o Alamoana, Kalawahine, a pela aku, ua olelo mai ke Eenerala Col. Smoot ia 'u, ua hui oia me ke kiaaina, o Puowaina kekahi e makemakeia ana e hoolimalima. Ma ke kanawai home Hawaii, he kanawai manaolana no kaua Hawaii, o keia aina ua hookaawale maoli

ia i Wahl h6oh*na, «ia uo hōi i kā kākou fi6ho anā, m6 k& WAluhia mi ka lēo pulA l Akuā, h6Ō' kiekie, ho ka mea ua aloha maoli no kā. noho 6 kēlā Hhikal, aol« ma'i 0 na kanaka me na keiki, ikaika leo lakou mau kino, ā he mahllo no ua poo āupuni} na hale ona kanālea e len nei tāa lc6ia w*hi. Me Itēiā māu toaflaō he h&uoli nui ko'u « hoopania- ka nOofld6 ttluku o kuu lahui Hawaii no kfl kiaaina, no ka mea hē nui a lehulehn ko'u hoouluhua ana i ke kiaaiua n0 na piiikia like ol« o hoaloha, 1 ka wa i loaa aku ai ka'u leka no kekahi mau Hawaii nawaliwali, aold home ua hoouiia Jiok» ia mai k« komiaina « noii, a e hōihoi akil iluna o kā Aina aupuni, aole hoolimalima, mamuli o ko laua nawaliwali, me ka pane koke ia mai o ka'u leka ia la no, aole ,i hoohakalia. Kekahi poe e noho loiiii nei maluna o na aina lei alii, ua loiia koI;e niai ko lakoi* kil* hookuleima, he poe Hawaii ilihune wale no keia, aohe pela ka'u hoomaOpopo i keleahi mau poo aupuni o ka mea no a lakou i hilinai ai, i na no kekalu pde waiwāi e kokua alaila pakele iha la ia mea> ilihune, ua hana mai ko kakou kiaaiua i k« kaulike, aole hiki ia kakou e ioohewahewa i keia, a he mana no ko ke komisina i keia. wahi, ina kakou aole malama i ke kaua*rai a Amenka « kauoha hei, uo ka mea ua ukuia oia e ke aupuni e malama i ka waiwai o ke aupuni. He leo uwalo keia i wahi « loao ai ia kakou ka maha, aole o ka paio aku me ke aupuni. Ma ko'n aoao ke hoomaikai nui nei au i ke kiaaina ame ke komiaina no kt laua mau hoakaka me ko laua lokomai* kai, a aloha i na kanaka. aole hoopihoihoi i ka noo» 1100, no ka hiea, e hoolohe no kakou ii ka olelo a'o a ka aina makua, e noho me ka maluhia, aole hooulu* ! hua i ke kiaaina. Ke hooki nei au me keia mau manao hoakaka i ke akea i ike mai ai ka poe apau e noho nei ma keia* wahi a ma ke kuleanakauhale o Honolulu, o k& olelo nui iho it e kipaku ia ana oukou e ke kiaaina, he kiaaiua aloha ole i ke kanaka, aole pololei o ia mau ano olelo hoonuinui i kekahi houkanaka. Ina ua puiwa a maopopo ole, hele 'pololei e ninau ma ke alo* aole wa« laau ma ke kua, a lilo ke kiaaina he maunu polotika, he hoao aku i kiaaina okoa i ike ai na kanplea i ka like ole, oiai e hooko.ana no kiaaina i ka mea a ke kanawai e kauoha ana. Kou me ka mahalo, MRS. HAHBY K. ?ÜBDY,