| | | | | | | | | |
| | | |
| | | EHA NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, T. H., POAHA, SEPATEMABA, 11. 1924. | |
| | | |
| | | | | | | | | | HOONANEA NO KA
MANAWA. MOOLELO NO LONOKAMAKAHI
KI KE ALU KAE 'AE 'A AOHE-
LUA MA EA HOOPAPA, AME
KE KAUA. MOKUNA XI. (Kakauia e Z. P. K. Kawaikaumaii
kamakaokaopua) (Hoomauia mai.) E okioki ka aha me ka lanalana,
E poke ka iako me ke ama,
E oki o mua me hope o ka waa a
Pahupu,
O kaua auanei kakou,
A hee o Lonoikamakahiki ma,
Holo mai auanei a kai nei,
O ke kau o na waa,
Ee maluna a holo i Ka moana,
o aku i Kahoolawe me Maui.
Ola ke pio."
Ma keia mau olelo a Kumaikeau
a me Kumakaia, he mea oluolu loa
ia '. ko Kamalalawalu manao. (K
kuhi ana i ka pelo he oiaio, eia
ka he hoopunipuni e make ai.) I
ou aku ua mau kanaka nei ia Ka-
malalawalu: "Ua make ia oo o Lo-
noikamakahiki. Aia kona wahi e
make ai ia oe o kela puu iuka o
Waimea o Hokuula ka inoa. Ilima
oe olaila me kou mau koa, hookahi
nu hana he olokaa i ka pohaku ma-
luna iho."
No ka Puu o Hokuula, aia no ia
puu ma Waimea ahiki i keia la, ma
ka hoina o Kohala Akau. He puu
kaulana lou keia no ka hoouka kaua
ana a Kamalalawalu maluna o keia
puu me kona koa kaulana o Maka-
kuikalani. Maluna oia puu, aohe po-
haku, aohe laau, he mauu ame ku
lepo ko luna.
Aka, ma ka olelo a Kumaikeau
ame Kumakaia, he pohaku koluna.
Ma ko laua olelo ana ia Kamalala-
walu, oia kona puuhonua e ola ai
oia, nana ka mako. Aole e hiki i ka
pohaku ame ka ihe olaio ae ke pii
ae iluna, me ke kanaka, no ka mea
he puu kiekie loa, he hapalua mile
paha kona kiokio mai ka ili olaio a
ka piko oluna loa.
Ahiki o Kamalalawalu iluna ola-
ila, i nana iho ka hana, aohe poha-
ku, aohe laau, he lepo wale no kahi
a lakou e noho ana, me Kumaikeau
luua o Kumakaia, no na mea e pili
ana i ke kaua; aia hoi, hoouna ia
aku la he mau elele e kii ia Lonoi-
kamakahiki ame Pupukea. O Lonoi-
kamakahiki e noho ana no ma Ke-
alakekua; a i ole ma kona halealii
no paha ana i kukulu ai ma ka aina
i kapaia Kahauloa Iki. Oia no o
Kahauloa.
O ka inoa o keia kahua hale e
waiho nei ahiki i keia la, (Hale o
Lonoikamakahiki.) Kia no ko kipa-
pa pohaku ke waiho nei. A ma
ka hema o keia kahua, (Hale o Ku-
kalimoku) eia no ke waiho nei kona
kipapa. A ua wawahiia nao ka pa
e hoopuni ana. A ina o ka poe
makemake e o ike i kahi i noho ai ke
aiwaiwa a ka lua ole, e hele mai
a na'u e kuhikuhi aku. Mai uluhua
mai oukou no ko'u hoike ana i mea
e maopopo ai i keia au hou.
E lawe nui i ka nupepa Kuokoa.
I ike i ka moolelo o ke Alii Lonoi-
kamakahiki
MOKUNA XIII.
Ke Kaua Iluna o ka Puu o Hokuula
Ahiki ka elele imua ona, (Lonoi-
kamakahiki) ha'i aku la iaia: "Ua
hiki mai o Kamalalawalu me Maka-
kuikalani, e kana ia olua; a ua
kaua mai nei me Kanaloauo-o, a
na pio ia Kamalalawalu."
A lohe o Lonoikamakahiki, ninau
mai la i ka elele: "Aia ihea
e kaua ai?" I aku la ka elele:
"Aia i Waimea, iluna o kela puu o
Hokuula, aia malaila o Kamalala-
walu e noho la, me Maui apuni."
Ma keia lohe ana o Lonoikama-
kahiki, ia wa na luna i hele ai e
houluulu i na kanaka o Kona apau
Ioa. Ua oleloia, elua lau mano ka-
naka o Kona ia wa. Mailaila aku
ka olele, ahiki i Kapapala ma Kau,
ilaila o Pupuakea kalii i noho ai.
A lohe, houluulu ae la oia ia Kau
a hele mai la mawaena o Mauna-
kea ame Hualalai. Holo aku la ka
elele, ahiki i Puna, Hilo, Hamakua-
hele mui la lakou ma Kohala, a
lohe o Kohala, hui mai la lakou.
E hana io ua keiki nei o Napoopoo,
o ka pali kapu kaulana o Keoua.
Ma keia hele ana, ua nui loa na
kanaka, piha pu na alanui ku ka e 'a
o ka lepo i ka wawae o na kanaka.
Ka Nui o na Kanaka Ame Na
Alanui Alanui Akahi Ma
Kaniku mai.
O ia ko Kona. Elua lau mano
kanaka. (Ua like ia me 30,000 tau-
sani kanaka.) Alanui Alua. , Ma
Ohaikea mai, mawaena o Maunakea
ame Hualalai. Ehiku Iau mano ka-
naka ka nui. Alanui Akolu. Ma
Mahiki. He umi lau mano kanaka
ka nui. Ekolu Moku, o Puna, o
Hilo, o Hamakua. Alanui Aha. Ma
Kahalewai ahiki i Momoualoa.
Eono lau mano kanaka ka nui. O
ko Kohala wale no ia.
Ia Kamalalawalu maluna o ka
pun o Hokuula ma Waimea; ike aku
la oia i ke ku o ka ka e 'a o ka
lepo i ke a o Kailiku, e hele mai
ana a ula ke a i ka lepo. No ka
nui loa o na kanaka, ua nalowale
ka uliuli o ke a i i ka lepo. A ike o | Kamalalawalu, i na kauaka o Kani-
ku e hele mai ana, ninau aku la oia
i ke keiki ia Kauhiakama: "Mahea
kau wahi i hele ai o Hawaii nei,
i ike ole ai oe i ke kanaka!" I
aku o Kauhiakama: "Mai Kawai-
hae ahiki i Kaawaloa i Kona, ka'u
wahi i hele ai, aole he wahi ka
naka i loaa ia'u."
I aku o Kamalalawalu ia Kau-
hiakama: "Aohe au hale i ike ai
e ku ana? "He hale no, aole nae
he kanaka, he puaa e holo ana,
he moa e kani ana." Ia wa olelo mai
la o Kumaikeau me Kumakaia,
"aole e loaa ia oe kanaka i ka
hale, na pii iuka i ka mahiai, he wa
kakahiaka, na holo no hoi i ka la-
wai'a. Ina he aui ka la kau ma-
nawa i hele ai loaa ia oe na kanaka
i ka hale."
Ma koia lohe ana o Kamalalawa-
lu, olelo mai la oia ia Kauhiakama;
"Ma-mainake kaua, aole kaua e ola
ana. E kuhi ana au i kau olelo
he oiaio, aole ka! I ike no la oe
ia wai, he mea ku wale ka hale
aohe kanaka. Ka i no o ka Kale
ku, o ke kanaka noho. Aloha kaua
i ka make mamuli o kau olelo, ehia
ka hoi mea aloha o ka wahine, na
keiki i ka ike olo mai i keia puu
make, a i ka ike ole aku ia lakou.
Ua pololei no na olelo a ke kaula
Lanikaula i olelo mai ai, aole kaua
e hoi kino ana ia Maui. Aloha no
kaua ka au ana mai i keia kai loa
a waiho na iwi i Kaea. ''
Ia Kamalalawalu e kamailio ana
i ke keiki, hiki ana o Lonoikama-
kahiki me Kona apau loa. Mai kai
mai o Puako ka paa ahiki iuka o
Waimea ka paa i na kanaka. Hoko
no o ia wa hiki mai la o Pupuakea
me ko Kau poe kanaka, ko Mahiki,
ko Kohala; paniia iho la o Waimea,
aole he wahi kaawale iki; a ua ane-
ane e hiki na kanaka i na kuahiwi
Maunakea ame Hualalai, no ka nui
loa o na kanaka mai Maui mai a
ua kakaikahi, loa na kanaka o Maui
i noho aku. O ka poe palupalu
wale no koea me na keiki hiki ole
ke kaua. A hui o Kamalalawalu
me Lonoikamakahiki, olelo iho la
laua, o Makakuikalani me Papua-
kea ke ku mamua e kaua. Ina
i make o Pupuakea ia Makuikalani,
alaila, pio o Hawaii; a i na hoi o
Makakuikalani ke make ia Pupu-
akea, alaila, pio o Maui. Ua hoo-
holoia keia mau ololo a laua e Ma-
kakuikalani ame Pupuakea. Ko Kaua Ana o Pupuakea Me
Makakuikalani. Ia wa ku o Makakuikalani me
Pupuakea, me ka laua mau laau
palau. la laua e ku ana, pano
mai ke kumu a Pupuakea penei:
"E Kalani! Haahaa ka laau." I
mai o Pupuakea: "I o i ka hale
pau ke a'o ana a ke kumu." Ma-
hope olaila hahau o Pupuakea i kana laau palau, pa i ke kumu wai- ho ilalo. A liuliu, alaila, ala mai
Ia ke kumu a olelo mai ia Pupuakea:
''Pakele oe! E make au, make
oe. Aole, ola ae nei au, ola oe.
Nolaila, e hu-e lepo ka laau." la
Pupuakea e olelo ana me ke kumu,
hahau o Makakuikalani i kana laau
palau, iluna o ka a-i o Pupuakea
a haule iho la o Pupuakea ilalo o
ka honua, a waiho iho la. Olelo
mai kekahi poe kanaka ia Makakui-
kalani: "Aohe i make ko hoa paio,
hahau hou ia iho." I aku o Ma-
kakuikalani: " Ua make he laau
na 'u na ka u'i keiki o Maui. O
Maui no e ka oi." Nonoi aku la
o Makakuikalani ia Kamalalawalu:
"Auhea kua wahi ai? E haawi
mai oe he umauma naha ko'u."
Ai iho la o Makakuikalani a
maona, pau ae lu ka ai o ka umeke.
Laimi iho la ia i ke po'i o ka umeke
ma ke ano hooio a papale te la.
Eia kana olelo kaena: "He po'i
laau ka'u e papale nei, a he laau
palau auanei kana, na laua ia e
kiko laau." A ia Makakuikalani
e kamailio nei, ke hoaiki mai la no
na maka a Pupuakea o ka hele
aku o Makakuikalani malaila. A
pau ka olelo ana a Makakuikalani,
alaila, hele mai la o Makakuikalani
imua o Pupuakea, ala ae la o Pu-
puakea e hoomakaukau iaia no ka
pepehi aku ia Makakuikalani. A
i ke kokoke ana mai o ua o Maka-
kuikalani nei, lawe ae la o Pupu-
akea i kana laau palau a wili ma
kona aoao akau, u i ka hoomaka
hoa ana o Makakuikalani o hoouka
hou i kana laau palau maluna o
Pupuakea, alaila, ia manawa, wili
ae la o Pupuakea i kana laau, a hu 'e
lepo aku la ma na wawae o Maka-
kuikalani, a pa aku la ia Makaku,
haule aku la i ka honua, a i ku
wili ana mai i kona lunu mai ka
aoao hema mai, pa mai la ma ka
hono, make iho la o Makakuikalani,
Ia manawa, emi hope aku la o
Pupuakea a halawai me kana kumu
kaka laau nana i a'o. I mai la ke
kumu ia Pupuakea: "Hoi hou ia
aku e hoomake i make." A no ka
olelo ana a ke kumu, a ua o Pu-
puakea pela, alaila, olelo aku la o
Pupuakea i kana olelo kaena imua
o kana kumu: "Aole e ola! Ua
make!!" Nana iho la oia i ka polio
o kona lima, a olelo ae la i ke
kumu ana: "Aole ia e ola, no ka
mea, ua kuka'i ae nei ka ila o Pu-
puakea. Make aku la ia i ka laau
a kaua ia Kahu'elepo." A haule
aku la ka pukaua nui kaulana Ioa
o ka ikaika o Maui, alaila, luku
aku la ka Hawaii ia Kamalalawalu
ma, a make iho la o Kamalalawalu.
Ia make ana o Kamalalawalu, lu- | | | | | | | | | |
| | | | | | | | | | Aole e kala na kukuna o ka la i napoo ai a ke uhi mai la na
eheu o ka pouli maluna o ka aina, oiai o Geofere e hoomau ana
i ka hoi ma kona alahele e hoea aku ai i ke kaona, me ka ma-
halo nui iloko o kona naau HO ua nuhou maikai ana e hoi aku
ai a hoike ia Keaka, eia nae aneane loa e pau ka hiki iaia ke
hoomanawanui no ka hiki ole e loaa maopopo mai kekahi hoike
no kahi o kona makuakane e loaa aku ai iaia.
Ua kamailio mua oia me Keaka Henele a holo e holo oia
Geofere) i kahi kahiko a Keaka i noho ai, a e ninaninau aku
i ka poe e noho ana ma kahi kokoke malaila, ma na mea apau
e pili ana i ka home kahiko o Keaka ame ka poe i noho ma-
loko o ia hale mamua, me ka ninau pu aku i ko Magare wahi
kanuia ai, ina ua make oia, a i ka po e hele aku ai o Keaka
ia nahi, ka manawa ike ole ia mai e kanaka, oiai aohe make-
make o Keaka e hele i ke ao, a o kana mau mea apau e ike
ana oia kana e hoi aku ai a hoike ia Keaka.
O ke alanui e moe ana mai kela wahi mai a Keaka i noho a
ahiki i ke kaona ua ulupoia ohai e na ululaau, a ia Geofere
hiki aku ai ma kalii ulupo loa o ka ululaau, ua aaki loa iho la ka pouli e hiki pono ole ai iaia ke ike pono iho i ke alanui
a ia manawa me ka hikiwawe loa ua puiwa ae la kona lio me he pi o ka ihu, me ka holo kapakahi ana ae mahai o ke alanui
a aneane lua o Geofere e haule mai ka noho iho.
"Heaha iho la hoi keia puiwa anoe ana ou, e Bone? Hele
maikai, hele maikai." wahi ana o ka papa ana iho i ka lio e
mau la no ke pienaena. "Heaha kou kumu o ka puiwa ana?"
Alaua ae Ia kana nana ana ma kekahi aoao o ke alanui a
ke aku la i kekahi kino kanaka e noho mai ana iluna o kekahi
pohaku nui ua uhi iaia a paa me ke kihei malalo iho o ka
malu o kekahi kumulaau nui.
Hopu koke iho la oia i ke kumu o kaua pu panapana ana
e lawe pu mau ai me ia ma na wahi a pau ana e hele ai, a hoo-
huli ae la i kona lio no kahi o ke kino kanaka ana o ka ike ana
ae a he hana nui no nae ia nana, no ka mea ke mau la no ke
ano puiwaiwa o kona lio.
I kona kokoke ana mai i kahi o ke kino kanaka e okuu aku
ana mahai o ke alanui ninau mai la: "Ea, owai oe, a heaha
kau hana e noho nei ma keia wahi o oe hookahi wale no iloko
... keia pouli e aaki nei?"
"Mai maka'u oe." wahi o ka pane a ka mea e noho mai ana,
a mamuli o ka nawali o ia leo i koho aku ai o Geofere he wa-
hu e paha oia. "He wahine wale no au a e hoi ana i ko'u
hale mai ke kaona mai la, a no ke ano maluhiluhi hoi, noho iho
U maanei e hoomaha iki ai no kekahi manawa."
"O. ina pela e huikala mai oe ia'u, e ka lede, no ko'u ninau
kikoola aku nei ia oe." i pane aku ai o Geofere me ka mihi haa-
haa loa ana: "ua hoopuiwaia nae hoi au i ka ike ana aku nei
a oe a pela me ko'u lio, no kekahi manawa. Aohe anei ou
maka'u i ka hele hookahi o oe wale no maluna o keia alanui ma
keia manawa o ke ahiahi."
"Aohe o'u maka'u, no ka mea he alanui no hoi keia i hele
a e a'u a kamaaina: ua ike ia e a'u na alu, na kikee, aka nae,
aohe o'u opiopio i nei manawa elike me ia mamua, ua hele mai
keia a hapauea a ua nawali mai na au me ke kino, a he ma-
loeloe koke ke hele wawae ma kahi mamao loa," i pane mai ai
ka wahine me ka nawaliwali o ka leo, me ka ukali pu ia mai
e kona leo uhu.
"He loihi hou aku no nae paha kau wahi i koe e hele aku ai?"
i ninau hou aku ai o Geofere.
" Aohe no i mamao Ioa, i ka elua wale no o ka hale mai nei
aku i ka hale o ke kanaka Mahiai Buruka.
"A, i ka hale ka o Buruka oe e hele aku ana ea; o ko'u hoi
koke ana mai la no hoi ia la mailaila mai a halawai iho la kaua.
i na pela e haele pu aku kaua a noho aku oe hoi mai au, i mao-
pono kou hoea aku ilaila me ka palekana, a ina aole pela, o oe
hoi ha ke kau maluna o ka lio a owau ke kai i ka lio," wahi a
Geofere o ka pane ana aku me ka oluolu loa; no ka mea, no
ka maa ana iho la paha hoi o kona maka i ka pouli ua hiki
pono iaia ia manawa ke ike aku he helehelena maluhiluhi maoli
ia ko ka wahine e noho mai ana, no ia kumu i ulu ae ai kona
aloha nona.
"Aole, aole; me ka mahalo ia oe, aole au e hookaumaha aku
ana ia oe." i pane mai ai ka wahine, "aka e oluolu oe e hoike
mai." wahi hou ana, me ke ku pu ana ae iluna a hele mai la
imua ma kahi a Geofere e ku aku ana maluna o ka lio, a i ka
pili ana mai ona ma ka aoao, ninau hou mai la, "ke ola ala no
anei o Mr. Buruka? Me maikai" no anei ke ola o kona ohana?"
Aia kekahi mea oloko o kona leo ame kona ano pihoihoi, a
pela hoi me keia mau ninau nana i hookapalili ae la i ka houpo
o ke kanaka opio, me he mea la he makemake ka wahine e mao-
popo aku iaia na mea apau e pili ana i ka ohana Buruka, no
ia kumu, kulou loa iho la o Geofere a kokoke loa i ike pono
iho i ka helehelena o ka mea nana na ninau e haka pono ae
ana kana nana ana iluna iaia, a pane iho la:
"Ae. ke ola mai la no o Mr. Buruka, o maua no hoi ia i ka-
malio pu mai la a hoi mai la au. I mai nei hoi oe e hoi ana oe
i kuu hale. He pili no nae paha oe ia ohana?" wahi a ka Geo-
fere ninau.
"Aohe— ua noho au ma kahi kokoke mai ia ohana mamua,
a pela makou i kamaaina ai; no kekahi manawa loihi ko'u kaa-
wale ana mai ia lakou mai a e hele aku ana au la e ike ia lakou;
noho mai nei hoi a aloha manao mai nei e hele mai e ike ia
lakou pehea la ko lakou noho ana" wahi a ka wahine.
"Ahe, o ia ka kou kumu o ka hele ana mai nei," a ke hoo-
kokoke loa iho la ko Geofere poo i ka wahine, no. ka mea ia
minuke ke hakuikui ae la na manao koho iloko ona o kona ka-
huhanai no keia, a iaia i kokoke loa iho ai o ka manawa no ia
o ka wahine i hooho ae ai i kekahi leo uwe, a kau mai la i kona
luna maluna o ka lima o Geofere a i mai la:
"Ea e ka opio, owai oe? Ke ole au e koho hewa o oe no
o Geofere, kuu Haku! Ua kulike loa kou helehelena me ko
makuakane. Aole e poina ana ka'u ike ia oe ina no oe ma ke-
kahi wahi, aole hiki ia'u ke poina i ke keiki a'u i aloha ai. O
oe no anei kena, o Geofere, a ua poina loa no anei oe ia Ma-
gare Henele?"
Hooki iho la kana kamailio ana me ka uwe haalo'ulo'u ana
iho me ka ikaika loa mai la o kana paa ana i ka lima o Geo-
fere no kona maka'u o haalele aku paha o Geofere iaia.
Ua loaa mua ka hoohuoi ia Geofere no keia wahine ma ka
manawa ana e noke mai ana i ka niele no Mr. Buruka ame ko-
na ohana a i keia manawa i hooiaioia mai ai kana mau mea
i hoohuoi ai ua lilo i puupuu ikaika i ka wa i maopopo ai iaia
o ka makuahine hanai io no ka ona keia, a ina aole e loaa ana
ah kekahi ike maopopo no kahi o kona makuakane e loaa aku
ai iaia, ua loaa ka manao maikai iaia ia manawa ua ukuia no
kuna luhi o ia holo ana mai, ua loaa iaia o Magare, o ka hana
wale no i koe o kona hoohui hou ia ae me Keaka, a o na ao
makumakuma o ka ehaeha ame ka pilihua o na noonoo mamua
aku e hookaawaleia aku ana ia mau mea, elike me ke puhiia
ana aku o ke ao e ka makani a kalae na kualono ame na kua- hiwi. Hopu iho la oia i ka lima haalulu e kau ana maluna o kona, | a lulu iho la me ke aloha oiaio, a pane iho la:
L "Ae, o Geofere io au, a ke hoomanao nei no au ia Magare,"
wahi ana.
Ia manawa kulou mai la ke poo o ka wahine ilihune, hoo-
manawanui, auwana a i piha me na manao kaumaha like ole
' ma ka ai o ka lio a noke iho la i ka uwe, a ke lohe iho la o
Geofere i kona uwe haalo'ulo'u, a no ka uwe o Magare, helelei
i pu iho la hoi kona man waimaka.
"Na na Lani e hoopomaikai mai ia oe e kuu haku Geofere,
no kona hoike maopopo ana mai ia oe iho imua o'u — ua aneane
e naha kuu puuwai i ke aloha ia oe i kou manawa i haalele i
mai ai ia'u a holo aku oe i Nu Ioka," wahi ana, me ka moku-
moku o kana pane ana ae.
''Haalele loa ia oe a holo aku i Nu Ioka!" ke pahaohao nei
au i kena olelo au la no ka mea aohe au i maopopo ia haalele
ana o'u ia oe."
"He olelo oiaio keia a'u e hoike aku nei ia oe. aole oe i poina
i kela la au i kuai ai i na pua loke mai a'u aku, a, i ninau aku
ai au ia oe ina o Geofere Dela oe, a ua hoole mai oe, o kou inoa
ka o Everete Mepelasona, a aohe au mea i ike no Keaka, a
pela hoi me kekahi mau mea e ae a'u i ninau aku ai ia oe."
No keia olelo ana mai Ia a Magare ulu koke ae la ka noonoo
iloko ona ua kuhihewa o Magare ia Everete oia, a ua ike o
Magare ia Everete, a o Everete ka mea i hele aku e kuai pua
mai iaia mai ma Nu Ioka, a no ia hoomaopopo ole aku paha o
Everete iaia, o ia ko Magare kumu o ka olelo ana mai la iaia,
a i mea nae e hoopauia aku ai ko Magare kuhihewa i aku la
o Geofere:
"Aohe au i kuai mau pua loke mai ia oe mai ma Nu Ioka, e
Magare, ua kuhihewa oe ia Everete owau. Aohe a'u manawa
i ike ai ia oe a i hui hou ai hoi o keia ka makamua loa, mai
ko'u manawa mai he elima makahiki wale no."
Nana ae la ka wahine iluna iaia me ke kahaha, a nana pono
iho la hoi o Geofere i na maka ona a pane iho la:
"Ke hooiaio aku nei au ia oe o kela kanaka opio au i ike ai o
Everete Mepelasona, he keiki i aneane e kulike loa kona hele-
helena me ko'u, a ua lehulehu ka poe i kuhihewa iaia owau ;
iloko pu maua o ka halekula nui hookahi, a no ka aneane e
kulike loa ko matia helehelena e kuhihewa mau ia ana maua
o kekahi no kekahi.
"O, e kuu mea aloha, akahi no a hoomamaia ae la kuu noo-
noo ua hoike mai la oe ia'u i keia mea. Ua nui kuu ehaeha
i kuu manawa i noonoo iho ai aole oe e ike mai ana ia'u o
kou kahuhanai; a ke manaoio nei au e hiki ana no ia oe ke
hoike mai ia'u i kekahi mea, e pili ana no Keaka, e hiki ana
no anei ia oe ke hoike mai ia'u i kona wahi e noho mai nei
i keia manawa?
"Ihea oe i nalowale ai iloko o keia mau makahiki lehulehu
i hala, e Geofere? Ua maka'u mau au no kou poino no ka
ikaika o kela hahau ana o Keaka ia oe a wa make paha oe, a
aole au i ike hou ia oe ma ia hope iho; mai hahau ole no paha
kela kanaka ona ia oe ina o kona ano mau aole i komo ka wai-
ona iloko ona. E huikala mai na lani iaia, ina eia no oia ke
ola mai nei.
Aole oia i haawi mai i manawa no Geofere e pane aku ai
no kana mau ninau lehulehu, a iaia e nana iho ana. i ka wahine
ua piha kona naau i ke kaumaha, no ka mea, ua hooluuluu
loa ia ka naau o ka wahine me na mea hooehaeha lehulehu i
kona noonoo, o ia hoi kona ilihune, ka nawaliwali ame ke aloha
i kana mau mea aloha i kaawale mai iaia mai no ka manawa
loihi.
Lele iho la o Geofere ilalo mailuna iho o ka lio hopu aku
la i ka lima o kona makuahine hanai, a kai malie aku la iaia
ahiki ma kahi o ka pohaku a Magare i noho mua ai, a hoonoho
iho la, a i aku la. e hoike aku ana au i kekahi moolelo ia oe
au i makemake loa ai e lohe aku. He moolelo loihi keia, a ina
no ko'u hoike aku ia oe oiai oe e ku ana e maloeloe ana oe me
ka maluhiluhi pu, no ia kumu au i koi aku nei ia oe e hele mai
a noho iho maanei, a hoolohe mai.
Nana ae la o Magare iluna me he mea la e noi ae ana a i ae Ia :
"I hookahi wale no huaolelo e Geofere. O Keaka—— "
Aohe hiki iaia ke hoopuka hou ae i hookahi huaolelo no ka
haalulu o kona mau lehelehe, ke uwe pu la oia ia manawa,
hooholo iho la o Geofere o ka hoike koke aku i na mea oiaio
apau e pili ana no Keaka oia wale no ka mea e hoopauia ae
ai ka manao kaumaha loa iloko ona.
"Ke ola mai nei o Keaka me ka maikai o kona ola kino i nei
manawa, a maloko hoi o kahi aole i mamao loa mai keia wahi
aku, ua piha ka mile a emi mai paha."
"O, e kuu mea aloha, na na Lani e hoopomaikai mai ia oe
no ia man. huaolelo hoohauoli mai la au i kuu noonoo," alaila
lapee iho la ka wahine iluna o ka pohaku, a hoomaka aku la
ka uwe ana, ke ano o ka mea i piha loa i ke aloha, a i ka ma-
nawa e maopopo ae ai e hiki mai ana ka la e hoohui hou ia ae
ai me kana aloha ua hoopiha loa ia iho ka mea i luuluu i ka
hauoli.
Kakali iki iho la o Geofere ahiki i ka akakuu loa ana mai o
ka Magare uwe ana, alaila hoakaka aku la oia iaia, elike me
ka pokole loa e hiki ana iaia, i kekahi mea e pili ana i ka mo-
olelo nona iho ame ko Keaka Henele, o ia hoi, ko laua hele
ana a noho ma kekahi wahi, elike me ia i ike mua ia ae nei ma
kekahi o na mokuna i hala, iloko o na makahiki he umi-kuma-
mawalu i hala.
Iloko o keia manawa apau a Geofere e wehewehe aku ana
i ko laua moolelo aole o Magare i kahamaha iki mai hookahi
huaolelo, hoolono loa mai la oia me ka hauoli nui iloko o kona
naau, me he mea la i ka Geofere noonoo iho, ua like loa kona
moni aku i kela ame keia huaolelo mai kona waha aku, me
kekahi mea i makewai loa, a i ka wa e loaa aku. ai o ka wai
huihui, e hookina ana oia i ka inu ana ahiki i kona kena ana.
I ka manawa i pau ai ka Geofere moolelo i ka hoikeia aku,
alaila, aea ae la ke poo o Magare iluna a haka pono mai la kana
nana ana ia Geofere, me ka mau no o ke kiheahea o na wai-
maka ma kona mau papalina a e helelei iho ana no hoi na wai-
maka mai kona mau maka iho, a i mai la :
"E ka Haku Geofere, ia'u i hoolohe aku net i kau moolelo
mai ka mua ahiki i ka hope, me he mea la i ka'u ike iho no
aneane loa au e hukiia aku a kokoke loa i ka lani, mahope iho
o ko'u kakali ana, auwana hele ana, ka noho mehameha ana,
ka noho u ana no hoi no na pilikia lehulehu, a ike iho la ke ola
mai nei no ka kuu Keaka, me ka mau no o kona hoomanao i
mai no'u i na manawa apau.
"Aloha ino oia! Ma ka'u mea o ka hoolohe ana aku nei i
kau moolelo, i kuu noonoo iho, ua oi aku ke koikoi o kona
mau pilikia me ka hoehaeha mau ia o kona noonoo mamua o
ko'u, no ka mea e halihali mau ana oia i ka haawe o ka hewa
maluna o kona kua; aka nae, ua hala ia mau la o ke kaumaha,
e hoonaniia na Lani, no ka mea e hala hope ae ana ia mau kau-
maha mai kona naau ae, a e holoiia ae ana hoi kona mau wai-
maka. E oluolu oe e lawe pololei aku ia'u imua ona, e Geo-
fere, i nei manawa." i noi mai ai o Magare, me ka iini nui iloko
o kona naau e ike koke aku oia i na maka o kana kane i hana
lokoino mai iaia,
(Aole i pau.) | | | | | | | | |
| | | kuia aku la o Maui ekolu la, a hee
aku la o Maui, a holo aku la a na
waa o lakou; aka, aole he iako, aole
no he ama, uu pau no i ka hakihaki-
ia e lakou; nolaila, holo aku la ke
pio ma Puako; a o ka ike i ke pai-
malau, kuhihewa he waa, a i ka
hoolana ana iloko o ke hai, me ka
manao, o ka waa ia, nia nae ua ka-
hulihuli, a loaa hou aku la i ka
lanakila, lukuia aku la ke koena o
ka Maui apuu Ioa i ka make. A
o Kauhiakama hoi, ke keiki a Ka-
malalawalu holo pio aku la oia, a
pakelo. (Aole i pau.) NA LOAA O KA OIHANA
WAI NO EKOLU MAHINA O na loaa o ke Keena wai o ke
aupuni kulanakauhale ame kalana no
ka mahina o Augate i hala iho Ia,
elike me ia i hoolahaia ae he $18,
105.18; no ka mahina o Augate o ka
1923 o na loaa apau he $13,009.53,
he eha kaukani a oi aku ka nui o na
loaa i Augate o keia makahiki i ko
ka makahiki i hala, elike me la a
ke kakauolelo o ka oihana wai
Andrews V. Hogan o ka hoopuka
ana ae. Iloko o ka mahina o Iulai, o na
loaa a pau he $62,252.58, a no ia
mahina like i ku 1023 he $66,113.28,
a iloko o ka mahina o Iune, he
$30,889.94, a i ka mahina o Iune o
ka 1923 , he $23,798.00. Ma keia
mau huahelu ua ikeia ka pii ae
ame ka emi iho o na loaa iloko o
na mahina o Iulai ame Iune o ka
1923 ame ka 1924. | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | | | | | | | |