| | HE MOOLELO
No Ke kaikamahine O Ka Pouli A i Ole
Ka Iliohae Hoko o ka Aahu Huluhipa ame na
Alahele o ka Poe Ino. "Heaha ua hana la?" i ninau aku ai o Kaloke.
"Eia ua hana nei, ua hooili aku kela kane mare i ka hana
na kana wahine e hooko, o ia ka haawi ana i ka laaumake i
ka ipo ana i aloha ai, a ma ia ano, ua komo pu aku ka Momi o
Bacelona, ma ke kokua ana i kana kane, i wahi e loaa mai ai
kekahi waiwai ia laua."
Ma kela wahi o ka hoakaka ana aku o Toda Matado i kana
moolelo, ua loheia aku la ke pa-hu ana mai o kekahi mea, eia
ka he pahu meakanu, no ka mea ua hooku'i aku la ka wawae o
Mine i ua pahu nei, iaia i haalele iho ai i kona noho, no ka
hele a kau ka weli, i ka moolelo a Matado e noke mai ana i ke
kamailio, oiai nona ponoi iho no kela moolelo ame Matado, aole
no kekahi mea e aku. MOKUNA X. "Auwe no ka hoi e!" i hooho ae ai o Mine me ka noke pu
ana ae i ka akaaka, me ka huli ana aku o ka poe apau maloko
o kela rumi, no kahi o ka pahu meakanu e waiho mai ana iluna
o ka papahele. "He keu aku ka hoi ka minamina i keia pa-hu
pua, eia la ua naha, nou e Mr. Kuaina ka hewa, i kou kamai-
lio mai i kau moolelo hoopihoihoi noonoo. O i hoolohe aku
nei au i kau moolelo me ka maikai, ahiki i ko'u piha ana me
na manao pihoihoi, i kau a mea o ka piha me ka weliweli, pe-
hea la oe i hoike mai ai i kekahi moolelo o keia ano, imua o
makou, ua ike no oe, aole e hiki i na wahine, ke hoomanawa-
nui iho i ko lakou mau manao pihoihoi, i na mea o keia ano."
"Aole paha no'u ka hewa, aka no ka mea nana i haku i ka
moolelo, a mai hookau mai oe i na ahewa ana maluna o'u e
Miss Rudena," wahi a Matado, me ka minoaka ana iho, me
ka hoopinana pu ana ae i kona mau poohiwi iluna.
"Ina he mau ahewa ana kekahi e hookau aku oe ia mea ma-
luna o ke kanaka nana i hana i ka moolelo, aole maluna o'u. E
hoakaka wale ae ana no au imua o Kaloke nei, i ka noeau o
ka hoopau pono ana aku a ke kanaka Palani, i kela moolelo
ma kana hanakeaka, ma ka hookomo ana iho i na hana ku
i ka weliweli, no ka hoohauoli ana i ka manao o ka poe ma-
kaikai, ma kela moolelo o ka Wahine e Kakali Ana."
"O ke kanaka nana i hookomo i na hana hooweliweli ma ka
pau ana o kela moolelo, oia kekahi o na kanaka ino lapuwale
loa, me he mea la, ua maa oia i na hana a ke diabolo i hiki
ai iaia ke lawe mai i na hana ku i ka ekaeka, e hoihoi ole ia
ai e kekahi wahine ke hoolohe aku," wahi a Mine, me ka hoo-
ialau wale ana iho no, ma ka ohi ana i na apaapana o ka ipu
pua i nahaha. "O kekahi keaka o keia ano, na ke kanaka wale
no i hele kona noonoo a piha me na hana lapuwale. Aole loa
e aponoia ke keaka o kela ano, e ala mai ana na manao ku-e
o ka lehulehu ke ike i kekahi o na hiona ku i ka weliweli, i oi
aku mamua o ka mea hiki i kekahi kino kanaka ke hoomana-
wanui."
"O ka mea kupaianaha aku paha ia, ma kahi o ke ala ana
mai o na manao ku-e o ka lehulehu, ua apono loa ia kela keaka ;
a ma na mea i hoikeia mai ia'u, ua ku'i aku ke kaulana o kela
kanaka Palani, ma na wahi apau o ka honua nei, no ka noeau
o kona imi ana i kekahi hopena maikai Ioa no ka moolelo, a
ua apono pu ia hoi ka hoopa'i i hookauia aku maluna o ka
Momi o Bacelona."
"Pehea nae kou manao e Mr. Kuaina, o oe pu anei kekahi
i apono i ka hopena o kela moolelo?" wahi a Mine me ka
leo malie
"Heaha auanei ka waiwai o ko'u manao ke hoakaka ae, aole
ia he mea e loli ae ai o ka hopena o kela keaka i aponoia e ka
lehulehu?" wahi a Matado me ka noke pu ana ae i ka akaaka.
"O ka mea i hanaia, ua hookoia aku ia mea ka holopono loa
e Miss Rudena. Ua hoomauia ka hoikeikeia ana o kela keaka,
a ua konoia aku kela wahine lapuwale a Matado e hana i na
mea apanu i kauohaia aku ai oia, me ka nui o ka pa'ipa'i o
ka lehulehu ma kela wahi hope loa o ke keaka."
"Heaha auanei ka mea a kela wahine, i hana ai, e kau aku
ai kekahi hoopa'i ino loa maluna ona?" wahi hou a Mine, me
ka leo e hoike okoa mai ana i ka piha me ka ehaeha, ma ka
haka pono loa ana mai o kana nana ana maluna o Matado.
"Ke ae aku nei au, ua hana hewa, i'o aku kela wahine i kana
kane, aka nae ua oi kela loa aku ke ko'iko'i o ka hoopa'i i
kauia aku maluna ona, mamua o ka hewa i hanaia eia. O e
Mr. Kuina, pehea no la hoi kela kanaka hanakeaka i lawe ole
mai ai i kekahi hopena e aku no kana moolelo. Nokeaha la
ke kumu i hana ole ai kela kanaka i kana moolelo, e mihi aku
ai ka wahine no kana hewa i hana ai, kela hewa o ka wahine
ake hanohano a waiwai, ka mea nana i kono aku iaia, e lawe-
lawe i kekahi hana ku i ka hilahila ; ka mea nana i hoopoho i
kona mau manaolana ame kana mau moeuhane?"
"No keaha no hoi ke kumu i hoopau ole ai kela kane i kona
manao inaina no kana wahine, a hookomo iho ma ia maka-
lua i aloha hou, e hana ana no ka pono ame ke ola o kela
wahine. Pehea no hoi kela kane i ae ole aku ai i kana wahine
e huikala aku i kona hewa, ma ke koi hou ana aku iaia, e
noho laua ma ke ano maikai, me ka hoopuniia e ko laua mau
aloha pakahi, no ke koena aku 1 koe o ko laua mau la o ke
ola ana?"
"Ke ike la o Matado aole no kekahi mea okoa aku ka Mine
e noke mai la i ke kamailio, aka nona ponoi iho no, oiai o Iaua
wale no iwaena o ka poe apau maloko o kela, keena, ka i mao-
popo i ka moolelo e pili ana i ka Momi o Bacelona, a ke uwalo
mai la o Mine e loaa aku ke alohaia nona, me ka waiho ana
mai i kekahi maunu hoowalewale imua ona.
Aole o Matado i pane koke mai no keia mau ninau a Mine-ke
ike la nae oia i ka nui o ka ehaeha o ua wahine nei, a ke olioli
loa la oia no ia mea, a elike me kekahi popoki e paani ana me
ka iole, a mahope ai aku iaia, pela iho la o Matado i makemake-
ai e hooloihi aku i ka hoehaeha ana ia Mine, nolaila noho ha-
ir, nu loa oia, e paheleia aku ai ko Mine noonoo, ua lilo kona
noho malie me ka pane ole aku, i kumu nona e kuhihewa ma
ai ua punihei aku keia, i kana maunu, e lou ai ka lehelehe i
ka makau.
"He oi ae kela o ka hopena oi loa aku o ka maikai," i hoo-
mau hou mai ai no o Mine i kana kamailio ana, aia hoi na
manaolana iloko ona, me ka lamalama ana ae o kona mau | maka. "Ea, heaha no hoi ke kumu i hana ole ia ai elike me
ka'u i hoakaka ae nei, i wahi e hoea mai ai kela keaka i kekahi
o na hopena maikai loa?"
"He ninau pohihihi loa kau i waiho mai ia na'u e pane aku,"
wahi a Matado me kela minoaka mau no ma kona mau papa-
lina. "He hopena maikai i'o no kau i hoakaka mai nei no
kela keaka, eia nae heaha ka waiwai o ke kamailio ana no ia
mea i keia manawa, ua hanini aku la ka waiu, he mea make-
hewa wale no ka uwe ana aku mahope nei. O ka mea i hanaia,
ua pau ia e Miss Rudena. O ke kanaka nana i hoolala i ka
hopena o kela keaka, ua holopono loa kana mau hana apau,
a oiai aole au i ike i kekahi mea hou ae e hiki ai ke hoololiia
kela hopena, o ka hana pono wale no ma ko kakou aoao, o ka
hoopoina i keia moolelo, a nana aku ana i moolelo hou."
Ke ike mai la o Mine i ke poho o kona mau manaolana, no
ka loaa o ka huikalaia aku o kana mea i hana mai ai maluna
o Matado, aka ua paa loa ka manao o kela kanaka, e auamo oia
i na hopena awahia o ka hewa ana i hana ai, a na kela ike oloko
ona, i hoolilo aku iaia i wahine ehaeha loa, me ka pahola ana
ae o ka haikea ma kona mau papalina, o ia no oe o kekahi
mea i loohia i kekahi ma'i ikaika loa.
"Ea he keu aku a ka mea kupaianaha maoli!" i hooho ae
ai o Kaloke me ka hoopinana ana ae i kona mau poohiwi iluna
"He moolelo wale no keia a Mr. Kuaina i hoike mai nei imua
o kakou, ma ka'u nana aku nae ia oe e Mine, ua kui'o maoli
kou ano, me he mea la, aia iloko ou, kekahi noonoo nui no ka
Momi o Bacelona."
Nanakee mai la o Mine ia Kaloke, aia hoi ka lili ame ka
huwa iloko ona kahi i nohoalii ai, a elike me ke ano o na wa-
hine, i makemake ole e haawipio wale aku malalo o kekahi
mea, pane mai la oia i ka i ana mai:
"Ke manao nei au, aole i kupono kau mau olelo e Kaloke
Rudena i kamailio mai nei no'u. Ua hoike mua aku nei au
i ko'u manaoio ole, he moolelo oiaio ka moolelo o ka wahine
i kapaia ka Momi o Bacelona, no kela manaoio ole, pela au
i ku-e aku ai i ka hapa hope o kela moolelo."
"He mea oiaio no kena au e kamailio mai la e Mine," i
pane aku ai o Kaloke. "Ina he wahine maoli kela ka Momi
o Bacelona, aole ana e nele kou ike iaia, a kamailio pu no paha
me ia, no ka mea ma ka'u e hoomanao nei, ua noho mua oe
ma Bacelona, a mailaila oe i holo mai ai no Amerika nei."
"He mea oiaio no kena au e kamialio mai la e Kaloke, aka
nae aole o ko'u noho ana ma Bacelona, he kumu iho la ia no'u
e kamaaina ai i kela wahine, no ka mea he nui wale na kanaka
i noho pu i kahi hookahi, me ke kamaaina ole aku o kekahi i
kekahi," alaila noke okoa ae la ua o Mine i ka akaaka, oiai nae
ka inaina wela ame ka lili e nohoalii la iloko o kona uhane.
"O ka moolelo no ka Momi o Bacelona, he moolelo kahiko loa
ia mai ko'u mau kupuna mai, a no na kenekulia elua ka nee
mau ana mai o kela moolelo mai kekahi hanauna a i kekahi,
nolaila aole loa au i lihi launa aku ma kahi o ka ike ame ka
maopopo ana no kela wahine."
"Malia paha o kena ka mea pololei, aka nae ina he oiaio wale
no kau mau mea apau i kamailio mua mai nei ia'u, alaila he
keu aku o Hateo Padi a ke kanaka kupaianaha maoli."
"Owai keia Mateo Padi au e olelo mai nei?" wahi a Mine
me ka nui ana iho o kona hanu. "Owai kela kanaka?"
He keu aku maoli o ka mea kupaianaha i kou ninau mai ia'u
no kela kanaka, oiai he Paniolo oe, a ma Bacelona kou wahi i
noho ai, na'u e ninau aku ia oe, na ka mea aole i noho mua
ma Bacelona.
"He mau mahina ae nei i hala, ike iho la au maloko o ke-
kahi nupepa e hoakaka ana no ka hopupio ia ana o kekahi
poe makaikai honua, e na kanaka powa Paniolo, me ko lakou
paaia ana, no ka ukuia aku i na dala nunui, i wahi no lakou
e hookuu hou ia mai ai. Ua hiki i kekahi o kela poe malihini,
ke uku aku i na dala nui hewahewa i koiia mai e na kanaka
powa, aka o ka poe i nele i ke dala ame na hoaloha, ua pau loa
lakou i ka pepehiia a make.
"No ka poe nae i hookuuia mai, he mau moolelo ku i ka we-
liweli ka lakou i hoike ae imua o ko kakou mau ohana, no ke
ke ano o na hana ku i ka hoomainoino i hookauia aku maluna
o ka poe i pepehiia; ma ka hope loa o kela moolelo, e hoike
ana ia, no ke kau ana o ke aupuni i kekahi uku makana kiekie,
no ka ukuia aku i ka poe e hopu ana a paa o Mateo Padi, ke
poo o kela puulu o ka poe powa.
"Mamuli o kela moolelo a'u o ka heluhelu ana, ke olelo ae
nei au, he keu aku o Mateo Padi o ke kanaka aiwaiwa, no ka
mea ke ola mai nei no oia ahiki i keia la, a ke ku nei no ka
puulu o ka poe powa, a ua komo ma keia moolelo ka Momi
o Bacelona, oiai nae, he okoa loa kau mea o ke kamailio ana
mai nei ia'u, he moolelo kela no na kenekulia elua ae nei i
hala."
Aole e hiki ia Mine ke pane mai, no kona ike, i ka loaa pono
o kona ano hoopunipuni, auhee aku la kona mau noonoo mai-
kai apau mai iaia aku, a nohoalii iho la ka inaina ame ka huhu,
hookahi wale no mea nui ana e noonoo la, o ia ka lele ana mai
maluna o kela kaikamahine, a haehae ae iaia, me he apana
pepa la, eia nae mamua o kona hooko ana aku ia hana, ua
kaa e mai la ma ka aoao o Matado ke kamailio ana:
"Auhea oe e kuu Miss Kaloke, mamuli o kau mea i kamai-
lio mua mai nei, ua hiki ole ia'u ke kaohi iho i ka'u mau mea
i manao ai he pololei, o ia ka naaupo o ka poe apau e manaoio
ana, i na moolelo i hoopukaia ae maloko o na nupepa, no ka
mea he mau moolelo oiaio kekahi, a he mau moolelo oiaio ole
kekahi. Ma ka'u mea e homanao nei, ua paa o Padi, ke alakai
o ka poe powa, i ka hopuia iloko o ko'u mau la kamalii, a ua
make oia, maluna o ka amana likanaka.
"Ke hoomanao nei au, i ko'u heluhelu ana i kekahi moolelo,
oiai he umi wale no o'u makahiki iloko o kela manawa, no ka
ili ana aku o ka noho poo ana o kela puulu o ka poe powa,
mai kekahi hanauna aku a i kekahi, o ia hoi, i ka make ana
o ka makuakane, e holo aku no kona kulana i kana keiki,
pela iho la ka holo mau ana o kela kulana ahiki i ka mamo
hope loa, mai ka ohana pololei mai.
"Ke manaoio nei au, o ka mea naha i kakau a i hoopuka
i ka moolelo au o ka heluhelu ana, ua huikau kona noonoo,
a ua kuhihewa loa oia, o ka Mateo Padi e ola mai nei, o ke
kanaka hookahi no ia e noho ana no ka poe powa, he ekolu
makahiki ae nei i hala."
Luliuli ae la ke poo o Kaloke, me ka maopopo ole iaia, o
kona noho hamau ana no kekahi manawa pokole, akahi no oia
a pane aku:
"Aohe a'u mea e ae e kamailio aku ai i keia manawa, oiai
aole i loaa ia'u na mea oiaio loa," wahi a Kaloke me ka huli
ana ae nae imua o Mr. Kakona, a o Pilipo oiaio hoi, a i aku la :
"Pehea la kou manao maoli no keia mea?"
"Ea, no'u iho, ua like no ko'u pohihihi me kou," wahi ana
me ka noke pu ana ae i ka akaaka, "malia paha ua pololei o
Mr. Kuaina i hoakaka mai nei. Ua "kaahele nui oia maloko o
Sepania, a ua nui maoli no kana mau mea i ike ai, a i lohe ai
paha; ma ko'u manao nae ea, ua lawa ko kakou noonoo and na | keia moolelo a oiai ke kokoke loa aku nei kakou i na hora o
ke aumoe, e noi aku ana au i kou oluolu e hookani hou mai
oe i ka piano no hookahi manawa i koe, alaila hoi aku kakou
e hooluolu no keia koena po."
"Ina oe e ae mai ana, o oe ka mea nana e paa i ka buke mele,
alaila e hooko aku no au i kau noi, oiai he hana nui no ka lole-
lole mau ana i na aoao o ka buke mele, a 0 kekahi no hoi, e
maokioki ana ke ano o ka hookani ana i ka piano, ke hala ke-
kahi manawa ma ke pale ana i ka aoao i makemakeia e hoo-
kani aku," a mamua nae o ka pau ana o kana kamailio ana
aku, ku e ae la o Pilipo iluna, me ka piha hauoli no kela kaa
ana oia ka mea nana e paa i ka buke leo mele.
Hakalia no a kau ka buke mele mamua o ka piano, o ka hoo-
maka aku la no ia o Kaloke e hookani, aole nae i loihi aku
kana hookani ana, komo ana no o Mrs. Kodimera, a hoike
mai la no kona makemake ia Kenerala Rudena, no ke kukakuka
ana no ka rumi ana e hoomakaukau ai no Matado, ke komo-
hewa.
Ia hala ana aku hoi o Kenerala Rudena, a koe. iho la o Ma-
tado me Mine, oiai hoi o Pilipo ame Kaloke ma kahi o ka
piano, haalele aku la o Matado i kona wahi e noho ana, a
hele aku la a noho iho Ia ma ka aoao o Mine, a o ia ka Mine
o ka pane ana mai me ka leo hawanawana :
"He keu aku a ka mea weliweli, ma ka hooko ana aku, i ka
hana au i manao ai na'u e Matado!"
"E hamau, mai kamailio nui ae oe!" i pane aku ai no hoi o
Matado, me ke kaomi ana iho i kekahi lima o Mine. "Eia kou
mau rumi mahea o keia hale kahi i waiho ai? Ke makemake
nei au e hoea aku noloko o kou mau rumi, no ko kaua kamailio
ana maluna o kekahi mau mea ano nui a'u i hoolala ai no ko
kaua pono."
"Aia ko'u mau rumi ma ka aoao hikina loa, e ku pono la
mamua mai o kou rumi, nolaila aole au hoaa ana no ko'u wahi
e loaa ai ia oe. Auhea nae oe e Toda, ke makemake nei au,
e hoopau loa oe i kou manao e hookikina mai ia'u e lawelawe
i kekahi hana a'u e weliweli loa nei !"
"E hoohamama iki oe i ka puka o kou rumi, i oili mai ai ka
malamalama iwaho, e lalau ole ai ko'u hele ana aku e ike ia oe ;
a mai hoi koke oe e hiamoe, ahiki i ko'u hoea ana aku," wahi
a Matado, me he mea la, aole oia i lohe aku i na olelo a Mine.
"E kakali oe ia'u me ka hoomanawanui ina no ia e hele aku ana
i kahi o ka pili o ke ao. £ hoopau ko kaua kamailio ana, eia
aku o Kenerala Rudena ke hoi mai la, o ka'u wale no ia oe,
mai kamailio hou oe i kekahi mea e pili ana no keia kumuhana
ahiki i ko kaua hui hou ana."
Oiai nae ua holopono loa na hoolala ana mawaena o Matado
ame Mine, mamuli o ke kani o ka piano a lohe ole ia mai ka
laua mau olelo, aole no nae i lilo ko Kaloke hookani ana i ka
piano, i kumu, e hiki ole ai iaia ame Pilipo oiai ke papa olelo
pu, no ka mea oiai na lima o Kaloke e kaomi palanehe ana i na
papa ki o ka piano, kulou mai la o Pilipo imua, me ka ninau
ana mai:
"Pehea, aia anei iloko ou ka makemake no keia malihini ha-
rohano o ke kipa ana mai nei?" wahi ana iaia i kulou mai ai
imua, no ke pale ana ae i ka pepa o ka buke mele.
"Aole o'u makemake iaia e Mr. Kakona, a mai ninau mai
oe ia'u i ke kumu o ko'u makemake ole ana iaia, oiai he wahine
wale iho no au, o ka pane a na wahine i kekahi manawa, he
lalau, malia o pahenehene mai oe ia'u. Aia kekahi mau ano
lehulehu maluna o kela kanaka a'u i hoihoi ole ai. He kana-
ka u'i a kilakila oia, aole nae kela o ka u'i huapala a'u i make-
make ai. He eleele loa kona lauoho, pela me kona mau maka
ame na umiumi, a he keu aku hoi a ke keokeo o na niho.
"E kapa mai ana paha oe ia'u i ka pupule, ke hoike aku au
i ka'u mea i manao ai no na kanaka niho aiai, he makemake
wale no ko lakou e hookeke i na niho no ka mahaloia aku.
Pehea ua ike no anei oe i na ilio nunui Nufaunalana i ka hoo-
keke i ko lakou mau niho, ke ike mai i ke kanaka?"
"Aole o'u manawa e nana ai i na ilio o kela ano."
"Ina aole oe i ike ea, alaila aole aku la no hoi e nele kou
ike i na ilio liilii, i ka hookeke mau i ko lakou mau niho. No
na ilio Nufaunalana, aia iloko o lakou ke koa ame ka ma-
ka'u ole, ina e hele pu ana oe me kekahi ilio o kela ano, e hoau-
heeia aku ana ka maka'u ame ka hopohopo mai ia oe aku, no
ka mea, i kou wa e haule ai iloko o ka wai, ua makaukau loa
kela ilio e lele aku a hoopakele ae ia oe mai ka make mai, aka
no na ilio liilii hookeke niho wale iho no, aole e hiki ia lakou
ke hoopakele, aole mamuli mai o ka nele i ka ikaika, aka aole
iloko o kela ano ilio, ka manao koa.
"O ka mea nui loa i na ilio liilii, o ia ke aoaoa wale iho no,
a nau no oe e kupaka mailoko ae o ka wai ahiki i kou kau ana
i kula, a ke huhu aku oe i kekahi manawa, e ike auanei oe i ka
hoomauhala o kela ilio, a iloko o kou nahea i ka hele, o kona
wa ia e lele mai ai a nahu i kou mau wawae me ka ike ole ia.
"Ma ko'u manao maoli ea, ua hoohalike au ia Pilipo Kuaina
me kekahi ilio liilii, ka ikaika wale iho no ma ka hookeke niho,
a ke makemake loa nei au e makaala oe nona. E akahele loa
oe e Mr. Kakona, aole loa kela kanaka e hooko i kekahi hana,
me kona noonoo mua ole no kekahi mea e pomaikai ai oia.
Ina ua hoolilo mai oia iaia iho i hoaloha nou, alaila mai hoo-
naaupo ia oe iho, ma ka lilo ana i meapaahana malalo o ka
mana o kela kanaka.
"Malia paha he hana kilakila na kela kanaka ka hookau ana
mai i kekahi kulana maluna ou, au paha e manao aku ai, no
kou pono wale no kana e hana mai nei, i lohe nae oe i ko'u
manao ea, aia kekahi mea ano nui loa iloko o kona poo e hana
la, no ka hoea mai o kekahi la ma keia hope aku, e mihi ai oe
me ka walania o ka naau, no kou kuhihewa i kona mau ano."
"Ina o ke ano i'o ia o kela kanaka elike me ia au e hoakaka
mai nei, alaila e poho ana kona mau manaolana apau, a ma
kahi o kona ohi i kekahi mau pomaikai, e hookomoia aku ana
oia iloko o ka pilikia ame ka poino. E nana mai oe i ka like
ole nui mawaena o maua. He kanaka au i nele me ke dala, a
ina aole oia i lawe aku ia'u he hoaloha au nona, aole loa he
maopopo iki o kahi e hoomoeia ai ko'u poo i ka po ; aka nona,
oia kekahi o na kanaka nui o ka waiwai."
"Hele pela kona waiwai ame ke kulana !" wahi a Mine me
ka leo kuoo. "Aia he nui wale o na mea oi ae o ko lakou
maikai, o ka waiwai ame ke kulana ma ke ao nei. I kinohi,
aole au i hoomaopopo i keia mea, aka i keia manawa, ua hoo-
paia ko'u mau manao pohihihi. He mea maikai i'o ke loaa nui
ke dala, ke kulana, ka hanohano ame na hoaloha, aka nae ina
ua loaa mai ia mau mea apau me ka pololei o le, aole loa ia he
mea e pomaikai ai, a e hauoli ai ka noho ana! E huikala mai
nae oe e Mr. Kakona no keia mau olelo ikaika loa a'u e ka-
mailio aku nei."
Pahola ae la ka minoaka ma na papalina o Pilipo Kuaina,
no kela mau hoakaka a Kaloke, me ka ninau ana aku : "Ala-
tit aole anei ou noonoo, ua lilo ka waiwai o Pilipo i mea ano mai loa?"
(Aole i pau) | HE MOOLELO KAMAHAO
No Ko Geofere Lanakila Ana A I OLE
KE KEIKI MAKUA OLE I PALUA KA HANA
EPAIA. "Ina o kou makemake ia ua makaukau au e lawe aku ia oe
imua ona, aia oia maloko o ka hale hookipa i nei manawa e
kakali mai la ia'u o ka hoi aku a hoike aku iaia i na mea apau
e pili ana i kela wahi hale kahiko a olua, kahi hoi ana i haa-
lele aku ai he mau makahiki lehulehu mamua aku nei, a o ke-
kahi e pili ana i kekahi he kupapau me kona manao ua make
oe, a ua kanu ia oe a haalele ia ma kekahi wahi mehameha
loa, a no ia wahi i makemake ai oia e hele aku e ike, i ka ma-
nawa e uhi mai ai na eheu o ka po ke hoi aku au."
"O, aloha ino oia!" a uwe hou iho la o Magare, me kona
noonoo ole ae no kona mau popilikia ame kona auwe ana i
ka ehaeha no ka manawa loihi oiai oia e eha ana, a i ke kane
ka hoi ana i hana hewa mai ai iaia kana aloha," aka e hoonani-
ia ke Akua, no ka mea, aohe ana kupapau e uwe iho ai, no ka
mea, eia no au ke ola nei, a ua hiki hoi iaia ke hele lanakila
aku maluna o ka ili honua me ka makau hou ole aku i kekahi
kanaka."
Ia manawa ku koke ae la no oia iluna a hoomakaukau iho li
iaia ma o ke kikepa ana ae i kona koloka no ka hoi hou ana aku
i ke kaona me kona kokoolua o Geofere.
Ua koi a koi aku la o Geofere i ua o Magare e kau maluna
o ka lio a oia ke alakai i ka lio, aole nae ho wahi mea a ae
mai o Magare. No ka ike ana aku o Geofere i kona maluhi»
luhi me ka nawaliwali pu kona kumu o ke koi ana aku, me ka
hiki kupono ole iaia ke helewawae aku no kekahi wahi loihi,
no ka mea mai ia wahi aku a laua e ku ana ahiki i ke kulana-
kauhale aneane he hapalua mile ka mamao.
Ua hoole paakiki loa mai la oia i kinohi, aka no ka nui hoi
paakiki loa aku o Geofere, me ka hoolohe ole aku i ka Magare,
hoole aka no ka ae ana mai o Magare e kau maluna o ka lio, a he
hana pokole loa ia ia Geofere, a i ke kau ana ae, alaila hooma-
ka aku la ko laua hele pololei ana no ke kulanakauhale o Ka*
palakiko ka pahuhopu.
Oiai laua e hele malie la ninau mai la o Geofere iaia ma na
mea e pili ana i kona ola ana iloko o na makahiki he umi-ku-
mamawalu i kaahope aku, a ua hoopiha ia mai oia i ke kahaha
i kona manawa i lohe aku ai i na mea apau oiai oia e hoolohe
mai ana i kana moolelo, no ka mea, wahi a Magare iloko o kela
mau makahiki loihi ana e ola ana me ka nele i kekahi mea nana
e kokua mai iaia, nana ponoi no e huli i kona mau pono o ke
ola ana, eia nae, aohe manawa i haawi aku ai oia iaia iho Iloko
o kekahi hana hoohilahila i kona inoa, oia mau kona kupae
me ka mau o kona aloha luli ole no kana kane, ka mea hoi nona
ka Uma i aneane loa e hoonele iaia i ke ola.
Ua hoike mai la oia iaia, elike me ka Mr. Buruka mau mea
o ka hoike mua ana mai, i ka manawa no i hiki kupono ai iaia
ke hele a ke hana nona iho; ua hoolilo aku la oia ma ke kuai
i na lako hale ame na pono hale a pau, a pela hoi me na mea
apau e ahu ana maloko o ka hale hoahu ukana, a ua loaa mai
iaia he kaukani dala a oi aku. Ua hoahu aku oia i ka hapanui
o ia mau dala maloko o ka banako ma Kapalakiko, a koe keka-
hi mau dala me ia no kona mau hemahema o ka noho ana, a
aia no hoi maloko o ia banako mau dala ana i hoahu aku ai, na
dala i loaa mai iaia ma kana mau hana kino ana, a ua kauoha
aku oia i kekahi loio ma Kapalkiko e hoolilo aku ia mau dala
ma ke ano he uku makana no ka huli ana aku a loaa kana kane,
Alaila hoomaka mai la oia e hoakaka i kona hele ana e huli
me ka nui o ka luhi no ua o Geofere ame Keaka Henele. U»
hele auwana aku oia mai kekahi kulanakauhale a i kekahi ku-
lanakauhale nui, me ka noho iki ana maloko o kekahi o i*
mau kulanakauhale no kekahi manawa pokole, me ka lawelawe
pu i ka hana holoi lole me ka aiana ana no ke kokua ana iaia
iho me na dala e loaa mai ana iaia mai ia mau hana mai, a i ka
manawa e ike ai oia ua mahuahua na wahi dala me ia hele aku
ana e huli ma kekahi wahi okoa aku.
Ma kekahi mau wahi ana o ka noho ana ua hoolilo oia iaia
iho i wahine kauwa me ka hana ana aku no hai, a i kekahi ma-
nawa he kuai pua ka hana ma na huina alanui, a i kekahi ma-
nawa kuai meaai, a iaia e hana ana ma na huina alanui e haka
pono mau aku ana kana nana ana i ka poe apau e maalo ae ant
mamua o kona alo me ka manaolana e ike aku ana iaia a i ole
ia Keaka paha; ia manawa apau ana e huli dala ana nana ma
ia ano hana aole oia i manao iki no hookahi manawa ua make
oia a i ole o Keaka paha.
Ua loaa iaia ka manao maopopo malia ua ike no o Keaka
i kekahi hiohiona no kona ola ae, no ia kumu ua laweaku oia
iaia i kekahi wahi me ka manaolana e loaa ana no ke ola iaia,
a ua hookoia ia manaolana ona i nei manawa ma o kona ike-
maka ana mai iaia e ole aku ana.
Ma keia ano iho la i kipa aku ai oia i kela ame keia kulana-
kauhale nui maloko o Amerika. Ua hiki pu aku oia i na apana
eli gula like ole apau, me ka manao ua hoi hou aku paha kana
kane ia mau wahi ka hana kahiko i kamaaina iaia mamua, ma-
lia ma ia hana e hiki ai iaia ke huna iaia iho a e hiki ole ai ke
huliia aku.
Ua hoea pu aku oia i Kanada a i na okana aina o Beritania
nui, eia nae, aole i halawai mai me ia kekahi haawina hoohau-
oli i kona noonoo, ahiki i kela la i halawai ai oia me Everete
Mepelasona ma Nu Ioka a i manaoio ai oia iaia o Geofere.
O kona halawai me na haawina pakalaki ame ka ehaeha o
ka naau, ua lilo i mau mea hoonawaliwali mai i kona manao
ikaika huli me ka hoonawaliwali pu ia o kona kino, a no ke-
kahi mau pule lehulehu kona moe ana maluna o kahi moe, a
oia ke kumu i hiki ole ai ia Eeverete Mepelasona ke ike hou
iaia.
Mahope wale iho, iloko o na mahina kakaikahi hope i hala
aku, i hoopau loa ai oia i kona manao huli ; iloko o ia manawa
ana i hooholo ai no ka hoopau loa ona i kana huli ana ua nui
ka iini hiki ole ke hoonanaia e ike hou i kona home kahiko no
hookahi manawa i koe, a pela hoi ka makemake nui iloko ona
e ike i ka ohana lokomaikai i hoomakamaka mai ai iaia iloko
o kona manawa o ka popilikia.
Mahope mai o kela manawa ua manao oia e kii e huki i kana
mau dala maloko o ka banako ana i hoahu ai, a me ia mau dala
e kuai ai oia i kekahi mau kuleana iloko o ka home no ka poe
elemakule, a malaila oia e noho ai me ka hoopilikia hou ole
ia mai i ke koena aku o kona mau la e ola ai.
Aohe i oo loa keia wahine ia manawa, he kanaha-kumamali-
ma wale no ona makahiki, aka nae, mamuli o ka hoopilikiaia o
koiia noonoo, ke kaumaha no hoi ame kona hana kino ana ma
kekahi mau manawa, i ka nana aku iaia me he mea la ua oi
wale aku kona mau makahiki mamua o ke kanaono.
Aohe mea hoa aku ana e hoike mai ai ia Geofere e pili ana | |